138 Forum Bibl. Med R. 4 nr 1 (7)

Transkrypt

1 Dr Tomasz Milewicz, Barbara Latała, Iga Liińska, dr Tomasz Sacha, dr Ewa Stochmal, Dorota Pach, dr Danuta Galicka-Latała, rof. dr hab. Józef Krzysiek Kraków - CM UJ rola szkoleń w nabywaniu umiejętności informacyjnych rzez studentów medycyny wydziału lekarskiego UJ CM w krakowie - ilotażowe badanie ankietowe Abstract The authors resented the results of ilot questionnaire assessing the influence of information literacy training of medical students for the acquisition of information literacy. The 83 students (34 freshmensecond year; 38 undergraduate ones sixth year; 11 ostgraduate doctoral students). More students who took art in training answered correctly for six out of 8 questions. Our ilot study was unable to show the ositive influence of information literacy training for acquisition of information literacy by medical students. Streszczenie Autorzy rzedstawili wyniki ilotażowej rzerowadzonej wśród 83 studentów Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum (UJCM) w Krakowie (34 osoby II rok Wydziału Lekarskiego, 38 osób V rok Wydziału Lekarskiego, 11 osób studenci studiów doktoranckich) oceniającej wływ szkoleń na nabywanie umiejętności informacyjnych. W sześciu na osiem ytań częściej odowiedzi udzielali studenci, którzy wcześniej. W dwóch na sześć z tych ytań różnica wskaźników odsetkowych odowiedzi sięgnęła oziomu istotności statystycznej. W badaniu ilotażowym nie udało się wykazać roli szkoleń z zakresu umiejętności informacyjnych w zwiększeniu zasobu umiejętności informacyjnych studentów medycyny. Wstę Każde zastosowanie rzez człowieka jakiegokolwiek narzędzia wymaga umiejętności jego użycia. Nie jest istotne, czy jest to ostrze z krzemienia asiastego użyte XXI wieków rzed naszą erą rzez człowieka ierwotnego, czy baza U-to-date użytkowana rzez studenta medycyny na oczątku XXI wieku naszej ery. Nabycie tej umiejętności może odbywać się zazwyczaj w dwojaki sosób: metodą rób i błędów lub metodą szkoleń. Ta ierwsza jest może rostsza w organizacji, ale nabycie ożądanej umiejętności trwa dłużej i skutek jest czasem trudny do rzewidzenia. Ta druga jest trudniejsza w rzerowadzeniu, ale skuteczniejsza. W rzyadku szkoleń ierwszą kwestią jest wybór osoby rowadzącej szkolenie, która w zrozumiały sosób otrafiłaby nie tylko rzekazać informacje studentom, ale także zainteresować ich tematem. Najleszą osobą na to stanowisko wydaje się być bibliotekarz (1). Znanym faktem jest jednak niewielki stoień wiary studentów w omocną rolę rzewodników 138 Forum Bibl. Med R. 4 nr 1 (7)

2 w świecie informacji naukowej, jaką mogą sełniać racownicy biblioteki. Przyczyną tego wydaje się być ciągle okutujący stereoty identyfikujący racowników bibliotek, jako ludzi zanurzonych w zakurzonych magazynach ełnych ółek zawierających stosy zużytych rzez liczne rzesze studentów odręczników medycznych. Studenci nie w ełni uważają bibliotekarzy medycznych za osoby, które owinny być kojarzone z dostawcami ważnego dla studentów narzędzia w ostaci wiedzy o oruszaniu się o zasobach danych literaturowych (1). Bibliotekarze zwykle nie osiadają wiedzy, jakie umiejętności informacyjne są otrzebne konkretnej gruie użytkowników informacji medycznej. Powoduje to brak rozoznania, jak rzygotować interesującą roozycję szkoleniową, czy też jak stworzyć skuteczny rogram romocji idei doskonalenia kometencji informacyjnych. Niedostatek tego marketingu szkoleń owoduje brak rzyciągania użytkowników informacji do korzystania ze szkoleń bibliotecznych (2). Drugim istotnym zagadnieniem jest ocena otrzeb szkoleniowych otencjalnych użytkowników szkoleń z zakresu umiejętności informacyjnych. Użytkownicy tych szkoleń często gubią się ośród mnożących się źródeł informacji naukowej, orzestając na tych najbardziej znanych, bywa, że niekoniecznie najbardziej odowiednich. Często nie wiedzą, że bibliotekarze naukowi rowadzą szkolenia, że umieją to robić w sosób rofesjonalny, ucząc bardzo konkretnych umiejętności (3). W związku z tym na kolejnych etaach nabywania wiedzy z zakresu ochrony zdrowia owinny być organizowane szkolenia z zakresu użytkowania aktualnych źródeł wiedzy medycznej i samodzielnego zdobywania w nich konkretnych informacji. Szkolenia biblioteczne owinny recyzyjnie odowiadać oczekiwaniom, otrzebom i zainteresowaniom szkolonych. Aby osiągnąć ten cel należy je rowadzić w sosób i w formach, które są dla zainteresowanych uczestników najbardziej odowiednie. Należy więc zadać sobie trud uzyskania od studentów informacji, jakie mają oni oczekiwania w stosunku do tych kursów (4). Wynikają one zwykle z ich rzyszłych lanów zawodowych. Właśnie analiza otrzeb edukacyjnych studentów ma największy wływ na roces rzyswajania informacji naukowych (4). Celem racy było ankietowe badanie wływu rzerowadzonych szkoleń na roces nabywania umiejętności informacyjnych rzez studentów medycyny. Materiał i metody Badanie ankietowe olegało na rzerowadzeniu anonimowej składającej się z 22 ytań. Ankietę tę rzerowadzono w trakcie zajęć dydaktycznych wśród 34 studentów II roku medycyny Wydziału Lekarskiego UJ CM w Krakowie oraz 38 studentów VI roku medycyny tego samego wydziału. Dodatkowo rzerowadzono ją wśród 11 doktorantów studiów doktoranckich na tym samym Wydziale. Ankietowani mieli 25 minut na wyełnienie. Osoby rzerowadzające ankietę nie udzielały w trakcie jej trwania innych informacji niż orządkowe oraz dotyczące metody wyełnienia. Treść ytań i wybór właściwych odowiedzi Forum Bibl. Med R. 4 nr 1 (7) 139

3 zostały skonsultowane z racownikami Biblioteki Medycznej UJ CM w Krakowie osiadającymi stoień magistra bibliotekoznawstwa. Nastęnie odzielono wyełnione według kryterium zawartego w ytaniu 22 na osób, które uczestniczyły w jakimkolwiek szkoleniu z zakresu umiejętności informacyjnych w dowolnym momencie studiów medycznych oraz osób, które nie brały udziału w takich szkoleniach. Obliczenia statystyczne Ze względu na niearametryczność danych zastosowano test chi kwadrat do analizy znamienności różnic omiędzy gruami ankietowanych Wyniki Treść wybranych do analizy 8 ytań rzedstawiono w załączniku nr 1. W rzyadku odowiedzi na ytanie 1 i 4 statystycznie znamiennie więcej studentów uczestniczących w szkoleniach udzieliło odowiedzi niż studentów nie uczestniczących w szkoleniach (tabela 1, 4). W ytaniach 2,3,7,8 częściej odowiedzi udzielali studenci uczestniczący w szkoleniach niż nie uczestniczący (tabela 2, 3, 7, 8). Różnice te nie sięgnęły jednak oziomu istotności statystycznej. W ytaniu 5 różnice na niekorzyść studentów szkolonych były bardzo niewielkie (tabela 5), a w ytaniu 6 dwa razy mniej studentów uczestniczących w szkoleniu odowiedziało rawidłowo niż studentów nie uczestniczących w szkoleniu, ale ytanie to charakteryzowało się najniższym odsetkiem odowiedzi (tabela 6). Dyskusja Jedynie w dwóch na osiem ytań udało się wykazać w sosób statystycznie istotny rolę szkoleń w nabywaniu umiejętności informacyjnych. Uzyskane rzez nas w ankietowym badaniu ilotażowym wyniki nie mogą w ełni udowadniać ozytywnego wływu szkoleń na nabywanie umiejętności informacyjnych rzez studentów medycyny na Wydziale Lekarskim UJ CM. Należy jednak zwrócić uwagę, że ze względu na ilotażowy charakter tego badania i związaną z tym niewielką liczbę ankietowanych nie udało się odzielić gru według lat studiów. Zaburzeniem wyników może być także fakt, że w gruie szkolonych była grua 11 studentów studiów doktoranckich, którzy ankietowani byli o zakończeniu 10-godzinnego szkolenia z umiejętności informacyjnych. Pozostali uczestnicy rzeszli szkolenia w schemacie liniowym w trakcie rzeddylomowych studiów medycznych na Wydziale Lekarskim UJ CM w Krakowie. Do roku 2009 szkolenia odbywały się w ramach rzedmiotu Proedeutyka medycyny i obejmowały 10 godzin. W latach doszło do zmiany umiejscowienia i wymiaru godzinowego szkoleń z umiejętności informacyjnych w toku studiów na Wydziale Lekarskim UJ CM. Do roku akademickiego 2009/2010 ierwszy eta szkolenia o tyie liniowym odbywał się na ierwszym roku studiów w sosób zintegrowany z rzedmiotem Proedeutyka medycyny, a eta kolejny miał miejsce doiero w czasie studiów 140 Forum Bibl. Med R. 4 nr 1 (7)

4 doktoranckich. Dotyczył więc wybranej gruy studentów. W trakcie ozostałych ięciu lat studiów medycznych tylko bardziej zmotywowani studenci, aktywnie działający w kołach naukowych mieli możliwość, dzięki orozumieniu oiekunów kół z racownikami biblioteki nabyć umiejętności informacyjne. Od roku akademickiego 2009/2010 szkolenia z umiejętności informacyjnych rozłożone zostały na lata I-III studiów i 2 rzedmioty: Proedeutyka medycyny i Telemedycyna. W trakcie zajęć z obu tych rzedmiotów student owinien nabyć umiejętności: oruszania się w systemie wyszukiwania zasobów bibliotecznych, zdobywania medycznej informacji naukowej, korzystając z zasobów Internetu oraz korzystania z medycznych baz danych. Łącznie oba te rzedmioty obejmują 80 godzin wykładów seminariów i ćwiczeń (5, 6). Tak więc wśród ankietowanych doszło do ołączenia dwóch gru studentów: szkolonych starym i nowym trybem oraz dodatkowo szkolonych studentów studiów doktoranckich. Trudno jest więc wykazać w naszym badaniu ankietowym rolę tej zmiany w nabywaniu umiejętności informacyjnych rzez studentów. Można by się okusić o stwierdzenie, choć nie urawnione ze strony obliczeń statystycznych, że wyraźny skok w wiedzy i umiejętnościach informacyjnych nastęuje u studentów studiów doktoranckich. Wtedy słuchacze kursów widzą już jasno cel i zastosowanie rzekazywanej im wiedzy. Dowodzi tego róbka ankiet uzyskanych w naszym badaniu ilotażowym: rawie 100% odowiedzi, choć mała liczba resondentów (n=11) nie urawnia na razie do rozciągnięcia tego wniosku na całą tę gruę studentów, stąd nie została ona rzedstawiona w rozdziale wyniki. Skok ten wydaje się być owiązany z motywacją tej gruy studentów i właściwym umiejscowieniem tych szkoleń w rogramie studiów. Pozwala to na rawie natychmiastowe owiązanie szkoleń z ich rzydatnością w studiach. W orzedniej naszej racy studenci-członkowie kół naukowych ocenili szkolenia w bibliotece jako bardzo rzydatne, a są oni odobnie jak doktoranci wysoko zmotywowani i są w stanie rawie natychmiastowo ocenić rzydatność takich szkoleń w swojej racy. Szkolenia biblioteczne można odzielić na dobrowolne i obowiązkowe. Uczestnictwo w szkoleniach dobrowolnych zależy wyłącznie od motywacji otencjalnych uczestników. Kursy dostosowane do otrzeb uczestników i uwzględniające wszystkie ich uwarunkowania, a także dobra informacja i reklama mogą sowodować sukces takich szkoleń. Dobrym rzykładem wydają się być szkolenia dla zmotywowanych studentów kół naukowych. Szkolenia obowiązkowe są integralną częścią określonego rogramu nauczania. Szkolenia mogą być rzy tym ściśle owiązane z określonym kierunkiem studiów lub z konkretnymi zajęciami lub rzedmiotami (7). W ierwszym rzyadku zaliczenie kursu bibliotecznego jest warunkiem ukończenia studiów lub określonej części tych studiów. N. warunkiem ukończenia studiów licencjackich w UJ CM na kierunku Zdrowie Publiczne jest zaliczenie kursu z Informacji naukowej, za który studenci otrzymują 3 unkty kredytowe (3, 8). Właściwe zalanowanie szkolenia stanowi jeden z kluczowych elementów jego sukcesu. Większość ludzi Forum Bibl. Med R. 4 nr 1 (7) 141

5 nie należy do nowatorów, lecz referuje stosowanie srawdzonych rozwiązań, a nowe rzyjmuje doiero wtedy, gdy widzi, że stosują je z owodzeniem inni (9). Stosowanie standardów lub też oszczególnych rogramów kształcenia kometencji informacyjnych stosowanych w innych instytucjach o odobnym rofilu wydaje się być metodą organizacji szkoleń zwiększających ich skuteczność. W naszej ankiecie w niektórych ytaniach osoby, które nie odbyły szkoleń odowiadały leiej, co może świadczyć o tym, że odowiedzi wybierano na chybił-trafił. Może to być także dowodem na fakt, że dany temat był resondentom całkowicie obcy. Podział całego szkolenia z zakresu umiejętności informacyjnych na dwa oziomy: odstawowy i rozszerzony wydaje się być logicznym osunięciem. Osoby, które rzyszłą karierę zawodową wiążą tylko i wyłącznie z racą rzy łóżku chorego owinny osiadać odstawowe umiejętności z zakresu szybkiego odszukiwania ublikacji z konkretnej secjalności tak, aby mogły zdobyć aktualną wiedzę medyczną otrzebną im do codziennej raktyki lekarskiej. Natomiast lekarzom, którzy chcą rozwijać swoje zainteresowania naukowe owinno się umożliwić doskonalenie zaawansowanych umiejętności informacyjnych (10). W tym wyadku kurs odstawowy musiałby mieć charakter obowiązkowy, jako część rogramu nauczania, zaś rozszerzony dobrowolny. Każdy z tych oziomów owinien być dodatkowo odzielony na dwie części: teoretyczną i raktyczną. W ierwszej z nich ważne jest, aby uczestnik kursu miał możliwość uzyskania wyczerujących, ale zarazem zrozumiałych dla niego informacji odnośnie wyszukiwania i oceny ublikacji w aktualnych źródłach wiedzy medycznej (11). W tej części student owinien również mieć możliwość dowiedzenia się o celu, a także konieczności uczestnictwa w takich zajęciach. Ponadto istotne jest, aby każdy z kursantów w trakcie mógł uzyskać wyczerującą odowiedź na ytania, a także mieć możliwość kontaktu z rowadzącymi zajęcia, gdyby ojawiły się roblemy już o zakończeniu szkolenia. W części raktycznej o charakterze warsztatowym kursanci owinni aktywnie zastosować wiedzę teoretyczną wykorzystując oznane zasoby informacji medycznej. W zakresie odstawowym mogłoby to olegać na wyszukaniu bieżących informacji dotyczących konkretnego roblemu, a na oziomie rozszerzonym na naisaniu racy oglądowej na zadany temat (12). Wydaje się, że szczegółowe szkolenie na ierwszym roku studiów jest umiejscowione w rogramie za wcześnie. Bazy danych, imact factor to na I, II roku rodzaje informacji, których rzydatności student nie widzi. Choć już o zmianach wrowadzonych w latach liczba godzin oświęconych na zdobywanie umiejętności informacyjnych wydaje się wystarczająca to umiejscowienie ich na ierwszych latach studiów, z owodu nadmiaru wiedzy, którą trzeba wtedy rzyswoić owoduje, iż studenci chcą tylko zaliczyć ten rzedmiot nie umiejąc korzystać w sosób raktyczny z wiedzy uzyskanej w czasie trwania zajęć. W związku z tym, zajęcia dydaktyczne w bibliotece owinny być organizowane na wyższych latach studiów od trzeciego roku. Wrowadzone ostatnio unijne rogramy szkoleniowe 142 Forum Bibl. Med R. 4 nr 1 (7)

6 (w UJ CM Pro Bono Collegii Medici) obejmują niestety tylko racowników naukowych uczelni lub studentów studiów doktoranckich, zaominając o omocy szkoleniowej dla studentów rzeddylomowych. Przesunięcie szkolenia z umiejętności informacyjnych oza bibliotekę medyczną i ozbawienie bibliotekarzy wływu na ich rzebieg rowadzi do braku wsółracy wykładowców z bibliotekarzami, wskutek czego wzajemnie nie znają swoich rogramów. Biblioteka medyczna nie staje się - tak, jak w innych krajach - naturalnym miejscem zajęć włączonych w rzebieg studiów rzeddylomowych. Umacnia to oisany we wstęie stereoty bibliotekarza jako dostarczyciela jedynie nie w ełni już aktualnych odręczników do nauki wymaganej rzez wykładowców. Istotnym zagadnieniem jest też dostęność takiego szkolenia, rzez co rozumiana jest owszechność i możliwość dostosowania do własnych otrzeb (13). Ostatnią kwestią jest ocena rzerowadzonego szkolenia. Uczestnicy o każdym szkoleniu owinni wyełniać zawierające ytania odnośnie komletności treści kursu, roozycji zmian, ogólnej oceny kursu oraz najważniejsze - czy odowiadał on oczekiwaniom uczestników (14). Uzyskana w ten sosób ocena rowadzi do leszego oznania otrzeb osób szkolonych i ociąga za sobą modyfikacje w treściach szkolenia, co odnosi niewątliwie jego jakość. Wnioski W badaniu ilotażowym nie udało się wykazać roli szkoleń z zakresu umiejętności informacyjnych w zwiększeniu zasobu umiejętności informacyjnych studentów medycyny. Bibliografia 1. Ł a g u n a Mariola: Przygotowanie szkolenia, czyli jak dobry oczątek rowadzi do sukcesu. Gdańsk A m e r i c a n Library Association. Presidential Committee on Information Literacy. (1998) Progress Reort. Chicago, American Library Association. Dostęne na stronie: htt:// mgrs/divs/acrl/ublications/whiteaers/rogressreort.cfm [dostę ] 3. N i e d ź w i e d z k a Barbara.: Marketing i organizacja szkoleń w zakresie kometencji informacyjnych. W: Zostań leszym nauczycielem kometencji informacyjnych / od red. Barbary Niedźwiedzkiej, Irene Hunskar. Kraków 2011 s Dostęne na stronie: htt:// krakow.l/df/medlibtrainpl.df [dostę 20 marca 2011] 4. K r u s z e w s k i Krzysztof: Sztuka nauczania czynności nauczyciela. Warszawa C u r r i c u l u m /Program studiów dla Wydziału Lekarskiego. Dostęne na stronie: htt://www. wl.cm-uj.krakow.l/ [dostę z 4 lica 2011] 6. P r o g r a m rzedmiotu Telemedycyna. Dostęny na stronie: htt:// [dostę z 4 lica 2011] 7. R o g e r s Everett M.: Diffusion of Innovations. New York 1995 s Z d e b Urszula: ABC uczącego bibliotekarza. W: Zostań leszym nauczycielem kometencji informacyjnych / od red. B. Niedźwiedzkiej i I. Hunskar. Kraków 2010 s T h u l l James, Hansen M a r y Anne.: Academic library liaison rograms in US libraries: Forum Bibl. Med R. 4 nr 1 (7) 143

7 methods and benefits. New Library World 2009 Vol. 110 Issue 11/12 s M i z e r e k Henryk: Ewaluacja w szkole. Wybór tekstów. Olsztyn T o b e y Deborah: Needs Assessment Basics. Alexandria Ł a g u n a Mariola: Szkolenia, jak je rowadzić? Gdańsk W i t k i n Belle Ruth: Planning and Conducting Needs Assessment. A Practical Guide. Thousand Oaks N i c h o l a s Dave: Assessing Information Needs: tools, techniques and concets for the Internet age. London 2000 Tabela 1. Odsetek studentów, którzy udzieli odowiedzi na ytanie nr 1 nie 46,1 % 18,5% <0,02 Tabela 2. Odsetek studentów, którzy udzieli odowiedzi na ytanie nr 2 nie 55,6 % 53,5% NS Tabela 3. Odsetek studentów, którzy udzieli odowiedzi na ytanie nr 3 nie 51,8 % 35,8% NS Tabela 4. Odsetek studentów, którzy udzieli odowiedzi na ytanie nr 4 nie 38,6 % 17,1% <0, Forum Bibl. Med R. 4 nr 1 (7)

8 Tabela 5. Odsetek studentów, którzy udzieli odowiedzi na ytanie nr 5 nie 58,9 % 60,7% NS Tabela 6. Odsetek studentów, którzy udzieli odowiedzi na ytanie nr 6 nie 14,3 % 29,2% NS Tabela 7. Odsetek studentów, którzy udzieli odowiedzi na ytanie nr 7 nie 69,0 % 59,7% NS Tabela 8. Odsetek studentów, którzy udzieli odowiedzi na ytanie nr 8 nie 33,3 % 18,5% NS Forum Bibl. Med R. 4 nr 1 (7) 145