Michał KARPUK ZESZYTY NAUKOWE WYDZIAŁU NAUK EKONOMICZNYCH WPŁYW CZYNNIKÓW PRZESTRZENNYCH NA RUCH TURYSTYCZNY W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM (2006-2012) Zarys treści: W artykule zostało przeprowadzoe badaie wpływu postaci macierzy wag a korelace przestrzee oraz dyamikę współczyików korelaci przestrzee a przykładzie ilości oclegów udzieloych turystom zagraiczym w turystyczych obiektach oclegowych powiatów woewództwa zachodiopomorskiego w latach 2006-2012. Aalizie poddae zostały cztery rodzae macierzy wag opartych a: a) macierzach sąsiedztwa, b) macierzach odległości pomiędzy cetrami admiistracyymi powiatów, c) macierzach połączeń komuikacyych (samochodowych i koleowych) oraz d) liczbie hoteli w powiecie. Zostały wyliczoe i przeaalizowae współczyiki korelaci globale i lokale Moraa, zbadaa ich dyamika. Z badań wyika, iż przestrzee zróżicowaie dla badaego wskaźika est abardzie wyrażoe przez współczyiki korelaci przestrzee oparte a macierzy wag c) i d). Na te podstawie wioskuemy, że dla aalizy zawisk ekoomiczych w zależości od czyików przestrzeych aważiesze zaczeie maą czyiki bezpośredio związae z aalizowaym zawiskiem. Słowa kluczowe: turystyka, efekty przestrzee, macierz wag, ekoometria przestrzea, współczyik korelaci globale. Wprowadzeie Braża turystycza est w dzisieszych czasach edą z awiększych gałęzi gospodarki a świecie i w Polsce 1. Turystyka obemue róże dziedziy współczesego życia, ak a przykład dziedziy gospodarcze, kulturowe, społecze, przyrodicze i ie. Ma oa wpływ a rozwó gospodark oferue dużo możliwości do zaspokaaia potrzeb społeczych w zakresie gospodarowaia czasem wolym, ma poadto wpływ a kodycę zdrowotą i sytuacę ekoomiczą, ak rówież a poziom kultury społeczeństwa. Iterdyscypliary charakter turystyki wpływa a rozwó iych sektorów Zakład Ekoometri Wydział Nauk Ekoomiczych, Politechika Koszalińska 1 Turystyka w 2011 r., Opracowaie Główego Urzędu Statystyczego, http://www.stat.gov.pl, (dostęp: ma 2014).
40 Michał Karpuk gospodark szczególie a sektor usług i ifrastruktury 2. Podstawową cechą turystyki est przemieszczaie się w zależości od rozproszeia przestrzeego walorów turystyczych. Warto podkreślić, że braża turystycza rówież ma istoty wpływ a sta gospodarki woewództwa zachodiopomorskiego 3. Badaie prawidłowości w przepływach turystyczych w woewództwie, osobliwości ruchu turystyczego w powiatach oraz wpływy międzyregioale są aktuale dla badań gospodarki turystycze woewództwa. Zgodie z pierwszym prawem geografii Wszystko est powiązae ze sobą, ale bliższe obiekty są bardzie zależe od siebie iż odległe 4 moża stwierdzić, iż liczba turystów, korzystaących z oclegów odwiedzaących miasta woewództwa zachodiopomorskiego, est uzależioa od liczby turystów w iych edostkach admiistracyych (powiatach) woewództwa. Podstawowym celem badaia było wyaśieie a podstawie metod ekoometrii przestrzee wpływu czyików przestrzeych a liczbę turystów zagraiczych odwiedzaących powiaty woewództwa i korzystaących z oclegów, ustaleie przestrzeych zależości dla badaego wskaźiku, aaliza czyików wpływaących a macierz wag, określaącą wpływ przestrzey oraz badaie dyamiczych zmia w autokorelaci przestrzee dla liczby turystów w latach 2006-2012 w woewództwie zachodiopomorskim. Macierze wag przestrzeych Macierz wag przestrzeych przedstawia sposób sformalizowaego opisaia zależości przestrzee pomiędzy edostkami z obserwowaego obszaru. Zwykle określa oa strukturę przestrzeą sąsiedztwa edostek oraz mierzy siłę potecalych iterakci 5. Występue zacza liczba metod zapisywaia struktury przestrzee badaego regiou 6. 2 A. Niezgoda, M. Kachiewska, E. Nawrocka, A. Pawlicz, Ryek turystyczy. Ekoomicze zagadieia turystyk Wydawictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2012, s. 312. 3 Turystyka w 2011 r., op. cit. 4 W. Tobler, A computer model simulatig urba growth i the Detroit regio. Ecoomic Geography, No 46 (2), 1970, s. 234-240. 5 A. Getis, J. Aldstadt, Costructig the Spatial Weights Matrix Usig A Local Statistic. Geographical Aalysis, Vol. 36 (2), 2003, s. 90-104. 6 B. Suchecki (red.), Ekoometria przestrzea. Metody i modele aalizy daych przestrzeych, Wydawictwo C.H. Beck, Warszawa 2010, s. 360.
Wpływ czyików przestrzeych 41 Naczęście stosowaym typem macierzy wag przestrzeych est zeroedykowa macierz bezpośrediego (abliższego) sąsiedztwa C. Elemety te macierzy to: c i, 1, gdy obiekt i-ty est sąsiadem obiektu -go 0, gdy obiekt i-ty ie est sąsiadem obiektu -go oraz i Rysuek 1. Mapa woewództwa zachodiopomorskiego
42 Michał Karpuk Źródło: Opracowaie włase a podstawie mapy admiistracye Polski. Sąsiedztwo ozacza fakt posiadaia wspóle graicy. Macierz C est macierzą symetryczą, które elemety leżące a główe przekąte są rówe 0. Stadaryzuąc elemety macierz sąsiedztwa C według formuły: w (C) c 1 c (1) otrzymuemy macierz wag W (C), które suma elemetów w każdym wierszu wyosi 1. Macierz W (C) ie est symetryczą oraz ma wadę, polegaącą a tym, że zbyt duże wagi są przypisywae do edostek z małą liczbą sąsiadów, co prowadzi do przeszacowaia stopia iterakci przestrzee tych edostek. Problem te często dotyczy edostek leżących a graicach badaego obszaru (efekt graicy) 7. Oprócz macierzy sąsiedztwa moża rówież wykorzystać macierze sąsiedztwa stopia drugiego, trzeciego itd., oraz a podstawie szeregu macierzy zbadać kocetracę podregioów w badaym regioie i przeaalizować korelogramy dla badaych wskaźików ekoomiczych. Na podstawie wzoru (1) z wykorzystaiem mapy woewództwa zachodiopomorskiego (rys. 1) est wyliczoa macierz wag W (C) rzędu pierwszego (tab. 1). Macierz sąsiedztwa W (C) pokazue wpływ otoczeia a wybray podregio. W wierszach tabeli są zapisae wartości wag wyliczoe a podstawie wzoru (1). Na przykład, powiat białogardzki (pierwszy w tabeli 1, i=1) ma cztery (miaowik wzoru (1)) sąsiada powiaty koszalińsk kołobrzesk świdwiński oraz szczeciecki. Dla tego do pierwszego wiersza macierzy sąsiedztwa (Tabela 1) wpisuemy wagi 0,25=1/4 dla powiatów sąsiaduących z powiatem białogardzkim oraz 0 dla iesąsiaduących powiatów i rówież dla powiatu białogardzkiego. Oczywistą zaletą macierzy wag z tabeli 1 zbudowae a podstawie sąsiedztwa podregioów est uwzględieie geograficzego położeia podregioów i ustaleie przestrzeych więzi pomiędzy podregioami. Do wad macierzy wag W (C) ależą, po pierwsze, zbyt duże wagi podregioów (powiatów) a graicy woewództwa, po drugie, e stacoarość. Poieważ 7 J. Le Sage, R. K. Pace, Itroductio to Spatial Ecoometrics, CRC Press, Lodo ad New York 2009, s. 374.
Wpływ czyików przestrzeych 43 turystycze wskaźiki (liczba odwiedzaących, liczba oclegów w hotelach i ii) dość itesywie zmieiaą się w czasie, atomiast graicy podregioów praktyczie ie ulegaą zmiaie, uęcie zależości przestrzeych wskaźików i zalezieie prawidłowości statystyczych est dość problematyczie. Tabela 1. Macierz wag W (C) Powiaty: 1 białogardzk 2 drawsk 3 kołobrzesk 4 koszalińsk 5 sławieńsk 6 szczecieck 7 świdwińsk 8 wałeck 9 - m.koszali, 10 choszczeńsk 11 gryfick 12 myśliborsk 13 stargardzk 14 łobesk 15 - m.szczeci, 16 goleiowsk 17 gryfińsk 18 kamieńsk 19 polick 20 m.świouście, 21 pyrzycki. Źródło: Opracowaie włase. Oprócz macierzy wag (1) są często stosowae takie macierze wag, które biorą pod uwagę właściwości badaego wskaźika. Na przykład, a przestrzee badaie ruchu turystyczego duży wpływ ma liczba hoteli w obiektach, atrakce turystycze (morze, góry, pomiki historycze itd.), możliwości połączeń komuikacyych (drog lotiska) oraz odległości pomiędzy podregioami. W przeprowadzoym badaiu została rozpatrzoa macierz wag oparta a macierzy odległości pomiędzy cetrami edostek admiistracyych W (O), a macierzy liczby połączeń komuikacyych (drogi kraowe i woewódzkie i kolei) pomiędzy sąsiaduącymi powiatami W (D) oraz a macierzy liczby hoteli W (H). Elemety macierzy wag W (O) a podstawie macierzy odległości zostały wyliczoe według wzoru:
44 Michał Karpuk w ( O) 1 l 1 l 1, (2) gdzie l est odległością pomiędzy cetrami admiistracyymi powiatów i i. ( O) Dla i = przymuemy w 0. Macierz W (O) est przedstawioa w tab. 2. Elemety macierzy są wyliczoe za pomocą serwisu Google Maps ako ormalizowae odwrotości odległości pomiędzy admiistracyymi cetrum powiatów. Większe wagi w wierszu i tabeli są przypisae abliższym podregioom od podregiou miesze oddaloym podregioom. Podobie ak w przypadku macierzy wag W (C) wadą macierzy W (O) est brak dyamik atomiast efekt graicy est praktyczie wyelimioway. Tabela 2. Macierz wag W (O) Źródło: Opracowaie włase. Poieważ dla braży turystycze, opieraące się a liczbę odwiedzaących regio turystów, decyduące zaczeie ma ifrastruktura podregioów (ilość hotel atrakce turystycze, możliwości komuikacye), w badaiu zostały
Wpływ czyików przestrzeych 45 rówież rozpatrzoe macierze wag oparte a liczbie połączeń komuikacyych (drogi kraowe i woewódzkie oraz połączeia koleowe) pomiędzy sąsiaduącymi powiatami W (D) oraz liczbie hoteli w powiecie W (H). Elemety macierzy wag W (D) a podstawie macierzy połączeń drogowych były wyliczoe według wzoru: w (D) d 1 d, (3) gdzie d est liczbą samochodowych dróg międzyarodowych, kraowych i woewódzkich oraz kolei przeciaących graicę pomiędzy powiatami i i. Tabela 3. Macierz wag W (D) Źródło: Opracowaie włase. Macierz W (D) est przedstawioa w tabeli 3. Zaletą macierzy wag W (D) est większa przydatość zależości turystyczych do aalizy przestrzee, poieważ opisue zależości komuikacye pomiędzy powiatam które są podstawą dla ruchu turystyczego. Macierz W (D) est podoba do macierzy W (C), edak precyzye opisue kotakt pomiędzy podregioam poieważ zawiera
46 Michał Karpuk iformacę o liczbie połączeń komuikacyych, które tworzą podstawę dla różego rodzau przepływów ekoomiczych pomiędzy regioami. Dla wyliczeia elemetów macierzy W (H) była wykorzystaa stadardowa w fizyce (krystalografii) metoda wyliczeia wspólych elemetów (atomów) dla sąsiaduących obiektów. Metoda ta polega a tym, że eżeli w iektórym powiecie i liczba hoteli wyosi N i oraz powiat te ma M sąsiaduących podregioów, to do każdego podregiou zostało przypisae N i /(M+1) hoteli z regiou i. Po wyliczeiu liczby hoteli dla powiatów i została zsumowaa oraz macierz została zestadaryzowaa. Rysuek 2. Przykład tworzeia macierzy wag W (H) Źródło: Opracowaie włase. Przykład tworzeia macierzy W (H) est przedstawioy a rys. 2. Założymy, że w badaym regioie występuą cztery podregioy i=1,2,3,4 z odpowiedią liczbą hoteli N i =10,4,5,6 (a)). Regio i=1 sąsiaduę z pozostałymi regioam dlatego każdemu sąsiaduącemu regioowi odpowiada 10/4=2,5 hoteli. Regio 2 sąsiadue z regioami i=1, i=4. Dlatego każdemu sąsiaduącemu regioowi przepada 4/3=1,333 hoteli i tak dale (b)). Jeżeli zsumuemy w kolumie wartości macierzy b), będziemy mogli podliczyć, aka liczba hoteli przyporządkowaa est każdemu podregioowi: podregio 1 7 hotel podregio 2 5,333 hoteli i tak dale. Wyliczamy ilości a i + a i hoteli przypadaące a sąsiaduące podregioy i i. Na przykład, a graicy podregioów 1 i 2 ze stroy podregiou 1 zadue się 2,5 hotelu, atomiast ze stroy podregiou 2 est 1,333 hotelu, co razem tworzy 3,8333 (c)). Po tym
Wpływ czyików przestrzeych 47 wyliczeiu stadaryzuemy macierz wierszami (wzór (1)) i otrzymuemy macierz W (H) (d)). Macierz W (H) est przedstawioa w tabeli 4. Macierz wag W (H) opisue zależości bezpośredio związae z ruchem turystyczym oraz dyamiczie przedstawia zależości przestrzee dla wskaźików opisuących ruch turystyczy, poieważ liczba hoteli w regioach może zmieiać się z biegiem czasu. Jeszcze większe odzwierciedlaie dyamiki zmia w ruchu turystyczym przedstawia macierz W (H) zbudowaa a liczbie odwiedzaących regio turystów w poprzedich okresach czasowych. Tabela 4. Macierz wag W (H) Źródło: Opracowaie włase. Na podstawie czterech wyże wyzaczoych macierzy wag były przeaalizowae zależości przestrzee dla wskaźika X = Liczba turystów zagraiczych korzystaących z oclegów w woewództwie zachodiopomorskim 8. Efekty przestrzee 8 http://www.stat.gov.pl/bdl/app/stroa.html?p_ame=ideks, (dostęp: ma 2014).
48 Michał Karpuk Badaie efektów przestrzeych, ustaleie siły związku pomiędzy aalizowaymi zmieymi bardzo często polega a aalizie globale i lokale autokorelaci przestrzee 9. W tym przypadku ależy określić współczyik korelaci (autokorelaci), uwzględiaący położeie w przestrzei i wpływ iych obiektów a baday podregio lub a cały regio. Autokorelaca przestrzea est korelacą pomiędzy wartościami ede badae zmiee X pomierzoymi w różych puktach przestrzei (regiou). Autokorelaca przestrzea ustala stopień związku wartości badae zmiee dla daego obiektu przestrzeego z wartością te same zmiee w ie edostce (lokalizaci). Defiica autokorelaci przestrzee ie zawiera założeia dotyczącego iezależości obserwac które est podstawą do defiici współczyika korelaci w klasyczych auk statystyczych. Odpowiedikiem autokorelaci przestrzee est autokorelaca w czasie, gdzie wartość zmiee w dae chwili t może zależeć od obserwaci wcześieszych. Autokorelaca przestrzea ma charakter wielokierukowy, podczas gdy autokorelaca czasowa est edokierukowa. Do badań autokorelaci przestrzee został wykorzystay współczyik korelaci globale Moraa 10. I g i 1 1 w i 1 1 w x x x x xi x w i, elemet macierzy wag z ideksami i i, x i, x wartość cechy daego obiektu w lokalizaci i te i te, x przeciętą wartość cechy dla wszystkich obiektów, ilość obiektów które uwzględiamy w badaiu. W badaiu były rówież wyliczoe i przeaalizowae lokale współczyiki korelaci Moraa: I Li i 1 xi x wi, x x 1 xi x i 1 i 2 2 (4) (5) 9 J. Le Sage, R. K. Pace, op. cit., s. 374. 10 B. Suchecki (red.), op. cit., s. 360.
Wpływ czyików przestrzeych 49 gdzie i est umerem badaego podregiou. W celu weryfikaci hipotezy o istieiu autokorelaci przestrzee w statystyce przestrzee przymue się założeie, że eżeli wartość współczyika Moraa est I > -1/(-1), otrzymaa zostae dodatia autokorelaca przestrzea, atomiast dla I < -1/(-1) istiee uemą autokorelacę przestrzeą. Dla współczyika wyoszącego I -1/(-1) przymue się, że rozkład wartości zmiee X w przestrzei est losowy. Dodatia autokorelaca przestrzea ozacza tedece do skupieia (klastrowaia) się edostek przestrzeych, atomiast uema autokorelaca przestrzea powodue powstawaie układów podobych do szachowicy (mozaikowych). Autokorelaca przestrzea dążąca do -1/(-1) geerue układy chaotycze (losowe). Na podstawie daych GUS Turyści zagraiczi korzystaący z oclegów z lat 2006-2012 były wyliczoe globale i lokale współczyiki korelaci Moraa dla stworzoych macierzy wag i zbadaa dyamika zmia współczyików korelaci przestrzee w czasie. Rysuek 3. Dyamika globalych współczyików korelaci Moraa w latach 2006-2012 Źródło: Opracowaie włase. Warty uwagi wyik został otrzymay po wyliczeiu globalych współczyików korelaci Moraa I g (hotele) a podstawie macierzy wag W (H) oraz współczyika I g (drogi) a podstawie macierzy połączeń trasportowych (drogi kraowe i woewódzki i kolei) W (D) pomiędzy powiatami. Na rys. 3 są przedstawioe zależości współczyika korelaci Moraa od czasu.
50 Michał Karpuk Z wykresu widać, że współczyik korelaci Moraa I g (hoteli) est uemy w małym stopiu (waruek braku korelaci przestrzee est I g -1/(-1)= -1/20=-0,05), co moża ziterpretować w astępuący sposób: liczba turystów zagraiczych korzystaących z oclegów z puktu rozmieszczeia przestrzeego miesc oclegowych w powiatach występuę chaotyczie, ie ma prawidłowości w wyborze turystami zagraiczymi hoteli dla oclegów, ie występue skupień podregioów gdzie est silie lub słabo wykorzystywae hoteli dla oclegów turystów. Taka tedeca zostae praktyczie iezmiea w latach 2006-2012. Natomiast z puktu rozmieszczeia przestrzeego dróg został zauważoy brak globale korelaci przestrzee, edyie w roku 2012 występue słaba autokorelaca dodatia. Te fakt świadczy o tym, iż w woewództwie zachodiopomorskim powstaę tedeca łączeia w grupy (klastery) miesc oclegowych, ses które polega a skupieiu miesc oclegowych wybraych przez turystów zagraiczych. Wydae się oczywistym, że a to wpływa zwiększeie połączeń komuikacyych, moderizacą istieących i budową owych dróg (a przykład, powiat choszczeński) oraz tradycyie duża liczba atrakci turystyczych (a przykład, powiat kołobrzeski). Na podstawie tego badaia moża wywioskować, że w przypadku w miarę asycoe bazy oclegowe w woewództwie zachodiopomorskim bardzo waże zaczeie co do wyboru oclegów przez turystów maą połączeia komuikacye. Rysuek 4 przedstawia zależości lokalych współczyików korelaci przestrzee Moraa W (H) dla podregioów woewództwa zachodiopomorskiego w uęciu czasowym. Na podstawie obliczeń pozostałych macierzy wag, określoych w daym artykule, moża zauważyć, że wartości współczyika korelaci globale są bliskie do -0,05 (brak autokorelaci) i zmieiaą się chaotyczie w latach 2005-2012. Lokala korelaca przestrzea (5) przedstawia zależości przestrzee dae zmiee z obiektami sąsiaduącymi w kokrete lokalizaci. Lokale współczyiki korelaci pozwalaą a bardzie szczegółowy wgląd do struktury rozmieszczeia przestrzeego badae zmiee a daym obszarze. Autokorelaca lokala dodatia określa przestrzee skupieie się wysokich lub iskich wartości obserwowaych zmieych, atomiast autokorelaca uema pokazue, że obok wysokich wartości obserwowaych zmieych występuą wartości iskie. Korelaca przestrzea liczby turystów zagraiczych pod względem liczby miesc oclegowych stale rośie w latach 2006-2012 dla powiatów 2 drawsk 10 choszczeńsk 12 myśliborsk 14 łobeski. Zależość korelacya wskazue a idetyczy charakter rozwou badaego zawiska (Liczba turystów korzystaących z oclegów) w wymieioych regioach, tworzeie przez ich grupy ze względie słabym rozwoem badaego
Wpływ czyików przestrzeych 51 wskaźika. Dla roku 2012 klasteryzaca podregioów est przedstawioa a Wykresie 6. Na rys. 4 rówież est widocze wyróżieie podregioów 3 kołobrzesk 15 m. Szczeci, gdzie występue istota autokorelaca uema, ozaczaąca wyróżieie wymieioych podregioów ako bardzo atrakcyych dla turystów, w tym i dla oclegów. Z wykresu 4 widać że w latach 2006-2012 współczyiki autokorelaci przestrzee dla podregioów 3, 15 rosą, co moża iterpretować ako zmieszeie ueme autokorelaci przestrzee polegaące a zmieszeiu zróżicowaia pomiędzy podregioami 3, 15 i otaczaącymi ich podregioami. Iymi słowam zmiesza się różica w oclegach dla turystów z puktu rozmieszczeia hoteli w podregioach, co moża iterpretować ako wzrost liczby miesc oclegowych w powiatach otaczaących powiat kołobrzeski i miasto Szczeci. Rysuek 4. Dyamika lokalych współczyików korelaci Moraa a podstawie macierzy W (H) w latach 2006-2012 dla woewództwa zachodiopomorskiego Źródło: Opracowaie włase. Dla aalizy lokale korelaci przestrzee zastosoway został wykres Moraa (rys. 5) dla roku 2012. Rozrzut Moraa pozwala a graficzie przedstawieie zróżicowaia korelaci liczby turystów zagraiczych w różych powiatach a wykresie woewództwa pod względem liczby miesc hotelowych w podregioach. Z wykresu moża wioskować, iż praktyczie
52 Michał Karpuk połowa powiatów woewództwa zachodiopomorskiego ma uemą korelacę lokalą (skupieie puktów w lewym górym kącie), atomiast druga połowa powiatów ma dodatią korelacę lokalą (lewy doly kąt). Wyróżiaą się podregioy 3 i 15 (prawy doly kąt), gdzie występue istota autokorelaca przestrzea uema. W sumie korelaca przestrzea dla woewództwa zachodiopomorskiego ie est silie wyrażoa za wyątkiem dwóch podregioów (powiat kołobrzeski i m. Szczeci), dąży do zera, co zostało przedstawioe wyże. Rysuek 5. Wykres Moraa dla macierzy lokalych współczyików korelaci a podstawie macierzy W (H) w roku 2012 Źródło: Opracowaie włase. Na podstawie lokalych współczyików korelaci Moraa korelacę przestrzeą moża graficzie ilustrować a rys. 6 przedstawiaącym mapę woewództwa zachodiopomorskiego. Na wykresie różymi kolorami są przedstawioe podregioy woewództwa w zależości od wielkości współczyików lokale korelaci przestrzee dla macierzy W (H) w 2012. Taki sposób pozwala wizualizować prawidłowości przestrzee zachodzące w woewództwie dla badaego wskaźika. Na rysuku 6 abardzie wyróżia się m. Szczeci, gdzie występue awyższa liczba turystów w porówaiu do sąsiaduących powiatów. Współczyik korelaci est uemy, poieważ w sąsiaduących powiatach liczba turystów est zaczie miesza. Szczeci wyróżia się wobec otaczaących podregioów, gdzie autokorelaca przestrzea est zikoma. Drugim obiektem o wysokie wartości współczyika korelaci Moraa est powiat kołobrzeski. Przedstawioe badaie potwierdza zae fakty o
Wpływ czyików przestrzeych 53 wysokie turystycze aktywości Szczecia i Kołobrzegu. Jedak metoda ekoometrii przestrzee rówież pozwala ustalić to, że zacząco mieszym zaiteresowaiem turystów cieszą się powiaty wschodie woewództwa: sławieńsk koszalińsk m. Koszali, szczecieck waleck pyrzycki i m. Świouście. Namiesza liczba turystów (dodatie współczyiki korelaci przestrzee) występue w powiatach łobeskim, drawskim, choszczeńskim i myśliborskim. Moża przypuszczać, że podobe wyiki są związae zarówo ze względie słabą siecią połączeń komuikacyych, ak i z mieszą atrakcyością turystyczą. Rysuek 6. Graficza iterpretaca współczyików autokorelaci lokale Moraa dla woewództwa zachodiopomorskiego a podstawie macierzy W (H) w 2012 roku Źródło: Opracowaie włase. Podregioy z bliskimi współczyikami autokorelaci tworzą, ak było wymieioo wyże, grupy z podobymi liczbami turystów. Rys. 6 przedstawia woewództwo zachodiopomorskie w roku 2012 w zależości od liczby turystów korzystaących z oclegów z uwzględieiem miesc oclegowych ako regio gdzie istotie wyróżiaą się powiat kołobrzeski i miasto Szczeci,
54 Michał Karpuk atomiast pozostałe podregioy mało różią się z puktu badaych wskaźików od klastera powiatów 2 drawsk 10 choszczeńsk 12 myśliborsk 14 łobesk gdzie autokorelaca przestrzea est dodatia, przez powiaty 4 koszalińsk 5 sławieńsk 6 szczecieck 7 świdwińsk 8 wałeck 9 m. Koszali, 20 - m. Świouście, 21 pyrzyck gdzie autokorelaca est słaba dodatia do powiatów 11 gryfick 13 stargardzk 16 goleiowsk 17 gryfińsk 18 kamieńsk 19 polick gdzie autokorelaca przestrzea est słaba uema. Dla całego woewództwa występuę globaly współczyik korelac który ma iezaczące wartości ueme i rośie od 2006 r. do 2012 r. Fakt te moża iterpretować ako występuące słabe zróżicowaie powiatów co do zaoferowaia usług oclegowych turystom. Wzrost współczyika korelaci globale w czasie i zbliżeie się go do zera ozacza, że różice w sferze orgaizaci oclegów dla turystów pomiędzy powiatami zmieszaą się a tereie całego woewództwa. Ustaloa została duża uema autokorelaca przestrzea (obok wysokich wartości obserwowaych zmieych występuą wartości iskie) dla podregiou kołobrzeskiego i miasta Szczecia. Należy rówież zwrócić uwagę a to, że wyik te został osiągięty dla wszystkich stosowaych macierzy wag, pokazuących zróżicowaie przestrzee. Na mapie woewództwa zachodiopomorskiego przedstawioe w artykule została zaobserwowaa zależość dla globalego współczyika korelaci. Zakończeie W trakcie badań ustaloo, że: 1. dla badań dotyczących zawisk turystyczych preferowae są macierze wag, oparte a daych przestrzeych odpowiadaących wskaźikom aalizowaym. Macierz połączeń komuikacyych W (D) oraz macierz ilości hoteli w powiatach W (H) w większym stopiu odpowiadaą celom braży turystycze iż macierz sąsiedztwa; 2. macierz współczyików korelaci Moraa pozwala ustalić stopień zróżicowaia przestrzeego dla ruchu turystyczego w woewództwie zachodiopomorskim i może być stosowaa przy aalizach wskaźików braży turystycze. W szczególośc były ustaloe grupy podregioów w woewództwie zachodiopomorskim z bliskimi współczyikami autokorelaci przestrzee (powiaty drawsk choszczeńsk myśliborsk łobeski ze dodatią autokorelacą, powiaty gryfick stargardzk goleiowsk gryfińsk kamieńsk policki ze słabą uema);
Wpływ czyików przestrzeych 55 3. przy badaiu korelaci przestrzee dla różych mometów czasu została ustaloa dyamikę zmia przestrzeych (w tym przypadku wpływ komuikaci a liczbę oclegów turystów zagraiczych). Są ustaloe że z czasem zróżicowaie podregioów malee, a co wskazue zwiększeie uemego współczyika autokorelaci lokale dla powiatu kołobrzeskiego i miasta Szczeci w latach 2006-2012; 4. przeaalizowae macierzy wag potwierdzaą możliwość zastosowaia ich w modelach regresi przestrzee FAR i SAR dla aalizy, symulaci i progozowaia wskaźików turystyczych. Bibliografia 1. Getis A., Aldstadt J., Costructig the Spatial Weights Matrix Usig A Local Statistic. Geographical Aalysis, Vol. 36 (2), 2003. 2. http://www.stat.gov.pl/bdl/app/stroa.html?p_ame=ideks, (dostęp: ma 2014). 3. Le Sage J., Pace R. K., Itroductio to Spatial Ecoometrics, CRC Press, Lodo ad New York 2009. 4. Niezgoda A., Kachiewska M., Nawrocka E., Pawlicz A., Ryek turystyczy. Ekoomicze zagadieia turystyk Warszawa, Wydawictwo Wolters Kluwer, 2012. 5. Suchecki B. (red.), Ekoometria przestrzea. Metody i modele aalizy daych przestrzeych, Warszawa, Wydawictwo C.H. Beck, 2010. 6. Tobler W., A computer model simulatig urba growth i the Detroit regio. Ecoomic Geography, No 46 (2), 1970. 7. Turystyka w 2011 r., Opracowaie Główego Urzędu Statystyczego, stroa http://www.stat.gov.pl, (dostęp: ma 2014). THE INFLUENCE OF SPATIAL FACTORS ON TOURIST TRAFFIC IN THE REGION WEST POMERANIAN (2006-2012) The paper itroduces the study of weightig matrices ifluece o spatial correlatios ad dyamics of spatial correlatio coefficiets o the basis of the umber of accommodatio provided to foreig tourists i accommodatio facilities i all subregios (powiaty) of West Pomeraia provice (woewództwo zachodiopomorskie) i the period of 2006-2012. The aalysis has bee coducted o three types of weightig matrices: a) eighbourig matrices, b) matrices of distace betwee admiistrative
56 Michał Karpuk cetres of subregios, c) matrices of trasport coectios (both automotive ad railway) as well as o the basis of d) the umber of hotels i a particular subregio. The Mora s global ad local correlatio coefficiets have bee calculated ad aalysed, the coefficiets dyamics have bee aalyzed. The study has show that spatial differetiatio for the aalysed coefficiet has bee expressed i the most promiet way by spatial correlatio coefficiets based o the weightig matrices metioed i c) ad d). O the basis of these results it was cocluded that pheomea which show a direct coectio to the aalysed evet preset the greatest sigificace to the aalysis of ecoomic pheomea which deped o spatial factors. Keywords: tourism, spatial effects, weights matrix, spatial ecoometric, global correlatio coefficiet.