PROGRAM WYCHOWAWCZY ŚWIETLICY ŚRODOWISKOWEJ DZIAŁAJĄCEJ W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 1 W ELBLĄGU

PROGRAM WYCHOWAWCZY ŚWIETLICY ŚRODOWISKOWEJ DZIAŁAJĄCEJ W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 1 W ELBLĄGU Opracowała: Wanda Paul

2 I. Wstęp W rodzinie, wspólnocie osób, szczególną troską powinno być otoczone dziecko; należy rozwijać głęboki szacunek dla jego godności osobistej oraz ze czcią i wielkodusznie służyć jego prawom. (...) troska o dziecko, jeszcze przed jego narodzeniem, od pierwszej chwili poczęcia, a potem w latach dziecięcych i młodzieżowych jest pierwszym i podstawowym sprawdzianem stosunku człowieka do człowieka. [Jan Paweł II: Familiaris consortio 26] Świetlica Socjoterapeutyczna, zwana potocznie środowiskową, powstała w październiku 1995 roku dzięki fundacji Pro Scholam. Ta bardzo wartościowa inicjatywa skierowana była głównie do dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych. Szczególną opieką otoczono dzieci podatne na destruktywne wpływy środowiska oraz dzieci sprawiające problemy wychowawcze. Niniejszy program jest zgodny z wytycznymi do spraw wychowawczych MEN. Opracowany został w oparciu o: Statut Szkoły Podstawowej Nr 1 w Elblągu; Program Wychowawczy Szkoły; literaturę z zakresu wychowania, profilaktyki i resocjalizacji. Program Świetlicy Środowiskowej jest programem zarówno terapeutycznym, jak i twórczym, Zadaniem programu jest wszechstronny rozwój osobowości wychowanka, korekta dysfunkcyjnych zachowań i postaw oraz świadome i aktywne przygotowanie do życia w dzisiejszym świecie, w którym istnieje wiele zagrożeń.

3 II. Zadania świetlicy w świetle Statutu Szkoły Świetlica Środowiskowa prowadzi działalność opiekuńczowychowawczą o charakterze profilaktycznym i resocjalizacyjnym w dniach i godzinach zgodnych z potrzebami środowiska. Zadaniem świetlicy jest: 1. tworzenie właściwych warunków dla prawidłowego rozwoju dzieci i młodzieży, 2. korygowanie zaburzeń rozwojowych w zakresie sfery intelektualnej, emocjonalnej i sprawnościowej, 3. łagodzenie niedostatków wychowawczych, 4. wdrażanie programów profilaktycznych celem przeciwdziałania uzależnieniom, 5. rozwijanie zainteresowań i uzdolnień wychowanków, 6. zapewnienie właściwej opieki psychologicznej i pedagogicznej dziecku i rodzinie. Świetlica zapewnia swoim wychowankom: pomoc w odrabianiu lekcji; udział w zajęciach specjalistycznych; pomoc w rozwiązywaniu trudnych sytuacji życiowych; dożywianie (jeden posiłek). Praca świetlicy opiera się o ramowy rozkład dnia oraz treści programowe korelujące z programem wychowawczym szkoły. W świetlicy zajęcia prowadzone są w grupach wychowawczych. Liczba uczniów w grupie nie powinna przekraczać 25 wychowanków. Zajęcia specjalistyczne prowadzone są w zespołach liczących od 6 do 12 wychowanków. Zespoły zainteresowań i zajęcia specjalistyczne trwają 45 minut. Świetlica działając w najbliższym środowisku lokalnym dziecka: wspiera rodzinę w sprawowaniu jej podstawowych funkcji; zapewnia pomoc rodzinie i dzieciom sprawiającym problemy wychowawcze, zagrożonym demoralizacją, przestępczością oraz uzależnieniami; współpracuje ze szkołami, Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej i innymi instytucjami działającymi na rzecz dziecka i rodziny. Realizując zaspokajanie potrzeb dziecka, świetlica kieruje się w szczególności: dobrem dziecka; poszanowaniem Konwencji Praw Dziecka; koniecznością wspierania rozwoju dziecka poprzez rozwój zainteresowań i indywidualizację oddziaływań wychowawczych; poszanowaniem praw rodziców wynikających z przepisów prawa rodzinnego.

4 III. Cele wychowania Zasadniczym celem programu zajęć w świetlicy środowiskowej jest wszechstronny rozwój osobowości wychowanka, przygotowanie do życia w społeczeństwie, do stawania się pełnowartościowym człowiekiem, pełnym poczucia własnej wartości i godności ludzkiej, zdolnym do podejmowania dojrzałych decyzji, wolnym od nałogów. Ukształtowanie osobowości zgodnej z uznawanymi społecznie normami i wartościami można osiągnąć poprzez realizację celów szczegółowych. Cele szczegółowe wychowania: Wychowywać tak, aby dziecko: potrafiło znaleźć swoje miejsce w grupie i w niej działać; poznało normy dobrego zachowania i starało się według nich postępować; potrafiło zachować się w sytuacji trudnej; poznało swoje mocne i słabe strony, potrafiło przewidzieć skutki swoich działań; dokonywało oceny własnych osiągnięć i możliwości; uczyło się samorządności, odpowiedzialności, demokracji; potrafiło komunikować się z rówieśnikami i dorosłymi; uczyło się wrażliwości i zrozumienia dla potrzeb innego człowieka; czuło się Polakiem w zjednoczonej Europie; rozumiało konieczność dbania o środowisko przyrodnicze; przygotowało się do samokształcenia w dalszych etapach edukacji szkolnej.

5 IV. Zadania nauczyciela wychowującego Realizując cele i zadania wychowawcze nauczyciel kieruje się dobrem wychowanków, troską o ich rozwój intelektualny, zdrowie i bezpieczeństwo. W swoich działaniach zawsze kieruje się zasadą poszanowania godności osobistej wychowanka, nawet wówczas, gdy on sam nie zawsze jej przestrzega w stosunku do nauczyciela, rówieśników czy samego siebie. Do zadań nauczyciela wychowującego należy: kreowanie sytuacji, w których dziecko aktywnie rozwija wszelkie sfery swojej osobowości; kształtowanie umiejętności współistnienia i współdziałania w grupie rówieśniczej i społecznej poprzez wspólną zabawę, zajęcia, wybór właściwych form spędzania czasu wolnego; budowanie obrazu własnej osoby w oparciu o rzetelną samoocenę; zaszczepianie postaw pozytywnego i zrównoważonego reagowania w sytuacjach trudnych; uczenie właściwego sposobu wyrażania ocen i sądów aprobujących lub negujących różne zachowania swoje i innych osób; kształcenie umiejętności słuchania innych, rozumienia ich poglądów; uczenie i wychowywanie w duchu patriotycznym; uwrażliwienie na zagrożenia współczesnego świata. Wychowawca tworzy atmosferę sprzyjającą wprowadzaniu dzieci i młodzieży w życie, w sprawne funkcjonowanie grupy. Niezwykle ważna jest postawa wychowawcy, który nie osądza, chwali za dobre czyny, a mniej mówi o złych. Dba o jakość komunikatów, jakie członkowie grupy otrzymują od siebie nawzajem i od wychowawcy. Każdy z wychowawców powinien cechować się stanowczością, a zarazem dobrocią i cierpliwością. W działalności ukierunkowanej na integralny rozwój dziecka, celem czyni nie tyle karanie zła, co wspieranie w kierunku dobra. Realizuje to zadanie dobrem, łagodnością, akceptacją i ciepłem. Dobry wychowawca potrafi rozładować sytuacje konfliktowe, zauważa problemy i potrzeby każdego dziecka, dostosowuje organizację zajęć do specyfiki poszczególnych grup i etapów ich rozwoju.

6 V. Struktura programu Świadomość, że praca wychowawcza jest procesem długofalowym, prowadzącym do wewnętrznego zharmonizowania młodego człowieka, wymaga od wychowawcy dużej czujności i elastyczności w działaniu. Program został podzielony na obszary tematyczne: 1. Moja grupa. 2. Rodzina w życiu człowieka. 3. Ja w społeczeństwie, czyli warto dobrym być. 4. Rola autorytetu w moim życiu. 5. Budujemy zdrowy obraz samego siebie. 6. Moja twórczość. 7. Konkursy i uroczystości okolicznościowe. 8. Drogi i bezdroża, czyli współczesne zagrożenia. 9. Środki informacji. 10. Kultura wolnego czasu. 11. Przyroda wokół nas. 12. Zdrowy tryb życia.

7 VI. i planowane osiągnięcia wychowanków Obszar tematyczny: Moja grupa - ustalenie regulaminu dla młodzieży uczęszczającej do świetlicy środowiskowej, ustalenie celów indywidualnych poszczególnym wychowankom i celów zajęć; - sposoby komunikowania się w grupie; - korzyści i zagrożenia, jakie niosą ze sobą związki koleżeńskie: pomoc wzajemna, wspólne zabawy, wspólna nauka, pozytywne wzorce zachowań; - presja w grupie umiejętność odmawiania, w każdej sytuacji powinno się pozostać sobą, żyć w zgodzie z własnym odczuciem dobra i zła; - asertywność sposób na bycie sobą bez krzywdzenia innych; - cechy dobrego kolegi: rzetelność, prawdomówność, uczynność, życzliwość itd.; - pojęcie empatii i jej znaczenie w rozwoju przyjaźni; - rówieśnicy koleżeństwo, przyjaźń, więzi emocjonalne. - otwarcie wyraża swoje zdanie; - dostosowuje się do panujących reguł w grupie; - prawidłowo porozumiewa się z grupą rówieśniczą i otoczeniem; - uświadamia sobie pozytywne znaczenie więzi koleżeńskich; - umie rozróżniać sytuacje, w których występuje presja grupy; - nabywa umiejętność mówienia nie ; - podnosi własną samoocenę; - potrafi zastosować model asertywności jako sposób rozwiązywania konfliktów; - dojrzewa do stwierdzenia, że o wartości człowieka nie decyduje pełen portfel; - wczuwa się w przeżycia drugiej osoby; - zdaje sobie sprawę, że przyjaźń jest konstruktywną więzią wzbogacającą obie strony. Obszar tematyczny: Rodzina w życiu człowieka - rodzina jako wspólnota osób; - funkcja rodziny; - dom może być skromny, ale szczęśliwy, miejsce, do którego się wraca, by zregenerować siły fizyczne i duchowe; - znaczenie rodziny w życiu człowieka, zapewnienie bytu jej członkom, urodzenie i wychowanie potomstwa, wzajemne obdarzanie miłością, pomoc i opieka, nauka życia we wspólnocie, przekaz kultury i tradycji; - pielęgnowanie więzi rodzinnych; - źródła konfliktów i sposoby ich przezwyciężania; - docenia wysiłki rodziców i współdomowników w tworzeniu więzi rodzinnej; - zna zakres obowiązków swoich aktualnie oraz jako przyszłego rodzica; - dostrzega, że w domu najważniejsza jest atmosfera, którą tworzy między innymi dobre słowo; - ma świadomość współodpowiedzialności za swoją rodzinę; - zna sposoby wzmacniania więzi rodzinnej; - rozumie znaczenie relacji pomiędzy członkami rodziny dla własnego dobra; - uświadamia sobie, że system wartości,

8 - odpowiedzialność młodych za kierowanie swoim rozwojem poprzez dokonywanie własnych wyborów zgodnie z przyjętym systemem wartości. który otrzymał przekaże kiedyś swoim dzieciom, patrzy na tradycję i zwyczaje, jako na niezaprzeczalne wartości. Obszar tematyczny: Ja w społeczeństwie, czyli warto być dobrym - nabywanie umiejętności planowej, dokładnej i rzetelnej pracy prowadzącej do osiągnięcia celu; - uczestniczenie dzieci i młodzieży w planowaniu i wykonywaniu prac i zajęć; - współpraca z kolegami w zespole, dyskusje, ustalanie wspólnych wyników; - przewidywanie skutków swojego postępowania, dostrzeganie zależności: przyczyna-skutek; - ponawianie prób, mimo niepowodzeń, które zakończą się powodzeniem. - kształtowanie postaw przygotowujących do życia w społeczeństwie; - rozwijanie umiejętności współpracy z innymi i współodpowiedzialności za uzyskane wyniki pracy; - nabywanie umiejętności przewidywania skutków swojego postępowania; - wyrabianie dyscypliny wewnętrznej i wytrwałości w dążeniu do celu. Obszar tematyczny: Rola autorytetu w moim życiu - czym się kierować w wyborze autorytetu? jak odróżniać przemijającą modę od autorytetu, który zaważy na dalszym życiu człowieka? idol a autorytet; - autorytety i ich wpływ na moją osobowość; - sylwetka Jana Pawła II, Matki Teresy z Kalkuty, laureaci nagrody Nobla (wybór); - ludzie zasłużeni dla mojego środowiska lokalnego i regionu; - co zyskujemy wybierając taki lub inny autorytet? - rozumie, że nie wszystko, co jest atrakcyjne jest dobre; - potrafi określić system wartości oraz wkład pracy sławnych ludzi dla dobra ludzkości; - okazywanie szacunku dla ludzi i ich pracy; - umie zdecydować o prymacie jednych wartości nad innymi i to uzasadnić. Obszar tematyczny: Budujemy zdrowy obraz samego siebie - wartość okresu młodzieńczego jako czasu tworzenia własnej osobowości; - poznawanie siebie (zainteresowania, zdolności i sukcesy); - akceptacja siebie a także mobilizacja do pracy nad własnym rozwojem; - poczucie własnej wartości; - radzenie sobie z własnymi problemami i szukanie sposobów ich przezwyciężania. - dostrzega pozytywne cechy swojej osobowości; - potrafi przyjmować życzliwe uwagi, rady otoczenia i wyciągać z nich wnioski; - akceptuje siebie, swoją indywidualność i niepowtarzalność osoby ludzkiej; - zna sposoby negocjacji i rozwiązywania konfliktów bez przemocy i agresji; - w sposób odpowiedzialny podejmuje decyzje.

9 Obszar tematyczny: Moja twórczość - aktywność plastyczna i techniczna; - elementy dekoracyjne; - teatr, drama, inscenizacje, improwizacje; - aktywność muzyczna, słuchanie muzyki, tworzenie muzyki, nauka piosenek; - improwizacje taneczne. - posługuje się technikami plastycznymi dla wyrażenia własnych przeżyć, emocji, spostrzeżeń; - projektuje i wykonuje płaską lub przestrzenną formę użytkową z wykorzystaniem dowolnych materiałów; - wyraża swoje emocje i uczucia za pomocą gestu, mimiki, ruchu; - potrafi cieszyć się z aktywności muzycznej. Obszar tematyczny: Konkursy i uroczystości okolicznościowe - propozycje konkursów: - konkurs piosenki i tańca; - konkurs na plakat; - uroczystości okolicznościowe (np. Wieczór Andrzejkowy, Mikołajki, Wigilia Świetlicowa, spotkania z seniorami itd.). - przyjmuje porażki i wie, że są one nieodłącznym elementem życia; - uznaje, że każdy człowiek ma prawo do błędów; - umie właściwie zachować się podczas różnych uroczystości; - bierze aktywny udział w przygotowaniu i przebiegu uroczystości. Obszar tematyczny: Drogi i bezdroża, czyli współczesne zagrożenia - zagrożenia wynikające z uczestnictwa w ruchu drogowym; - iluzja opakowań i reklamy a rzeczywistość; - papierosy i druga strona medalu ; - szybkie tempo uzależnienia alkoholowego w młodości; - piękne obietnice narkotyków, a w finale tragedia, narkotyki jako komponent imprez; - odmawiam czy to tylko słowa maminsynka? - przemoc, agresja. - świadomie podnosi swoją wiedzę w zakresie znajomości kodeksu drogowego; - zna mechanizmy działania używek i ich szkodliwość; - uodparnia się bardziej na ofertę świata ; - nabywa pewności, że odmawiając demonstruje siłę charakteru; - docenia ostrożność i zdystansowanie wobec złudnych miraży świata; - wyraża swoje emocje negatywne w społecznie uznawany sposób.

10 Obszar tematyczny: Środki informacji - TV nie musi być wrogiem, jeśli się uruchomi rozsądek i ma poczucie czasu oraz obowiązku; - bogactwo czasopism młodzieżowych, przedstawienie oferty periodyków wspierających wszechstronny rozwój młodego człowieka; - reklamy i ich oddziaływanie na odbiorcę, rozróżnienie między faktami a opiniami zawartymi w reklamach; - książki, które warto przeczytać. - nabywa odporności, aby nie oglądać telewizji zachłannie i bezmyślnie; - stara się poprawnie wartościować i wybierać programy; - zdobywa rozeznanie i potrafi odróżnić czasopismo płytkie od ambitnego i ciekawego poznawczo; - wzmacnia postawę asertywną wobec ofert; - rozumie, że reklama promuje postawy hedonistyczne; - potrafi wyjaśnić wpływ reklamy na styl życia; - rozumie pozytywny wpływ literatury na osobowość człowieka. Obszar tematyczny: Kultura wolnego czasu - sposoby spędzania wolnego czasu, jego planowanie i zorganizowanie; - konieczność aktywnego odpoczynku jako antidotum na siedzący tryb życia w szkole i w domu; - portret człowieka zubożonego (pilot od TV i myszka w ręce) natłok informacji i obrazów, brak czasu na refleksję, znieruchomienie wyobraźni; - wybór najlepszych programów i gier komputerowych dowodem rozsądku; - Kto czyta nie błądzi czyli o potędze dobrej lektury (bogacenie słownictwa, praca własnej wyobraźni, twórcze myślenie, indywidualna interpretacja tekstu itp.); - interesujące i mądre spędzanie wolnego czasu. - wzbudza potrzebę panowania nad własnym czasem; - zdobywa umiejętność rezygnacji z gier komputerowych i mało wartościowych programów; - mobilizuje się do pracy nad swoją wolą; - staje się świadomym kreatorem własnej osobowości poprzez odrzucanie lub przyjmowanie oferty masmediów.

11 Obszar tematyczny: Przyroda wokół nas - zmiany w przyrodzie wynikające z działalności człowieka; - zanieczyszczenia, zagrożenia i przeciwdziałanie im; - cechy charakterystyczne ekosystemu w moim regionie; - wycieczki turystyczno-krajoznawcze. Obszar tematyczny: Zdrowy tryb życia - gry zespołowe; - zabawy rekreacyjne; - gry terenowe; - nauka właściwej organizacji pracy i wypoczynku; - szczepienie przeciwko chorobom; - higiena osobista. - dostrzega swój udział w działalności na rzecz poszanowania przyrody; - rozumie wpływ przyrody na życie człowieka; - dostrzega terapeutyczny wpływ przyrody na człowieka; - dostrzega cechy charakterystyczne ekosystemu w swoim regionie; - zachowuje się racjonalnie w kontakcie z przyrodą. - umie zorganizować proste formy wypoczynku w świetlicy i poza nią; - wyraża swoje emocje i uczucia za pomocą ruchu; - wie, jak dbać o swoją kondycję psychofizyczną.

12 VII. Procedury osiągania celów 1. Metody pracy: - gry i zabawy, - burza mózgów, - dyskusje na forum grupy, - pogadanki, - twórczość artystyczna dzieci, - psychodrama, - socjodrama, - seanse filmowe, - przedstawienia teatralne, - spotkania z ciekawymi ludźmi, - imprezy integracyjne z udziałem zaproszonych gości, - wycieczki turystyczno-krajoznawcze. 2. Formy pracy: - praca w zespołach zadaniowych, - praca w grupach, - praca indywidualna, - praca w parach (binarna) 3. Problematyka terapeutyczna Praca wychowawcza powinna polegać na kształtowaniu stosunku młodych ludzi do świata i ludzi, ich przekonań i postaw, wartości i celu życia. Zasadniczym celem tego programu jest wszechstronny rozwój osobowości wychowanka. Działania terapeutyczne są uzależnione od potrzeb uczestników grupy. Wychowawca decyduje, na jakie tematy należy położyć nacisk. W pracy terapeutycznej, aby osiągnąć sukcesy, należy stosować pochwały, nagrody. Do budowania silnej osobowości wychowanka potrzebne jest jego poczucie własnej wartości, które pozwala skutecznie opierać się naciskom kolegów i środowiska np. w sprawie palenia papierosów, eksperymentów z narkotykami czy alkoholem. W kształtowaniu właściwej postawy wychowanków ważny jest stosunek do samego siebie, a ciepła i serdeczna atmosfera w grupie wzmacnia ten szacunek. Niezwykle ważna jest postawa wychowawcy i zorganizowanie czasu zajęć. Na wzrost poczucia własnej wartości ma wpływ działalność twórcza. Zajęcia świetlicowe mają za zadanie propagować zdrowy styl życia, który jest źródłem sukcesu, podstawą do budowania własnego człowieczeństwa.

Dzieci i młodzież mają dążyć do samowychowania i samooceny. Jest to konieczność ciągłego, świadomego doskonalenia się oraz kontroli własnych działań i związanych z nimi emocji. Wszelkie działania wychowawcze zmierzają do wykreowania osoby: - odpowiedzialnej za swój rozwój ludzki i duchowo-religijny, - zdolnej do samooceny i samorealizacji, - otwartej na problemy innych, - mającej refleksyjny stosunek do siebie, - przekonanej o konieczności kierowania własnym rozwojem, - wrażliwej na potrzeby innych, - uwzględniającej potrzeby innych ludzi i służenia im, - bogacącej życie wewnętrzne i potrzeby uczuciowe, - akceptującej siebie, - poprawnie komunikującej się z otoczeniem, - dążącej do samodoskonalenia i poszerzenia własnych zainteresowań, - świadomej zagrożeń dla jej zdrowia i życia, - dojrzale podejmującej decyzje, - rozwijającej swą wolność, spontaniczność, pomysłowość i twórczość, - świadomie korzystającej z dorobku kultury narodowej. 13

14 VIII. Harmonogram realizacji programu rok szkolny 2006/2007 Termin wrzesień październik listopad grudzień styczeń luty marzec Realizowana tematyka 1. Witaj Szkoło! ustalenie regulaminu świetlicy. 2. Wspominamy wakacje. 3. Bezpieczna droga do szkoły. 4. Świetlica jak dom. 1. Barwy jesieni. 2. Dzień Edukacji Narodowej. 3. Czy nasza grupa jest zgrana? sposoby komunikowania się w grupie. 4. Rozpoznajemy i nazywamy swoje uczucia. 1. Czy wierzę w siebie? 2. Święto Niepodległości. 3. My i dorośli źródła konfliktów i sposoby ich przezwyciężania. 4. Zawody naszych rodziców. 5. Andrzejkowe Wróżby. 1. Rola rodziny w życiu człowieka. 2. Papierosy i alkohol wrogiem człowieka. 3. Co to znaczy być asertywnym? 4. Spotkanie wigilijne. Udział dzieci w przedstawieniu jasełkowym. 1. Moje mocne i słabe strony. 2. Bal karnawałowy. 3. Gościmy seniorów w naszej świetlicy. 4. Czy jestem sobą? presja w grupie a umiejętność odmawiania. 1. Znaczenie empatii w rozwoju koleżeństwa i przyjaźni. 2. Strategie umiejętnego gospodarowania czasem wolnym. 3. 12.02-25.02 Ferie zimowe. 4. Bezpieczne zabawy na śniegu. 1. Wpływ telewizji i reklamy na postawę młodego człowieka. 2. Piękne obietnice narkotyków fakty i mity. 3. Człowiek sprzymierzeńcem czy wrogiem przyrody? 4. Powitanie wiosny.

15 kwiecień maj czerwiec 1. W zdrowym ciele zdrowy duch. 2. Idol czy autorytet odróżniamy przemijającą modę od autorytetu. 3. Wielkanocne tradycje. 4. Jak radzić sobie ze stresem? 1. Dzień Strażaka. 2. Przemoc i agresja a sposoby negocjacji i rozwiązywania konfliktów. 3. Kto czyta nie błądzi. 4. Dzień Matki. 1. Dzień Dziecka. 2. Wycieczka turystyczno-krajoznawcza. 3. Bezpieczne wakacje. 4. Podsumowanie całorocznej pracy świetlicy. IX. Uwagi końcowe Program ma na celu pomóc nauczycielom wychowawcom świetlicy środowiskowej w rozwoju psychofizycznym, społecznym i duchowym młodego człowieka, jego osobowości i znalezieniu swojego miejsca w dzisiejszym świecie, w którym istnieje tak wiele zagrożeń. W celu dokonania oceny efektywności podjętych działań w świetlicy będzie przeprowadzona systematyczna ewaluacja programu poprzez: - rejestrowanie na bieżąco działań wpis do dziennika zajęć; - obserwację uczestników zajęć; - ankietę ewaluacyjną.

16 Literatura Carnegie D., Jak zdobyć przyjaciół i zjednać sobie ludzi, Warszawa 1981. Cekiera C., Ryzyko uzależnień, Lublin 1994. Cooper P.J., Sprawne porozumiewanie się, Warszawa 1999. Dimoff T., Carper S., Jak rozpoznać, czy dziecko sięga po narkotyki, Warszawa 1993. Eicher J., Sztuka komunikowania się, Łódź 1995. Filipczuk H., Potrzeby psychiczne dzieci i młodzieży, Warszawa 1980. Gaś Z., Uzależnienia. Skuteczność programów profilaktycznych, Warszawa 1994. Gordon T., Wychowanie bez porażek, Warszawa 1995. Hamlin S., Jak mówić, żeby nas słuchali, Warszawa 1996. Houghton B.L., Dobre dziecko. Jak sprawić, by nasze dzieci odróżniały dobro od zła, Poznań 1999. Konopczyński M., Twórcza resocjalizacja wybrane metody pomocy dzieciom i młodzieży, Warszawa 1996. Król T., Wędrując ku dorosłości, Kraków 1996. Kwarciak B., Co trzeba wiedzieć o reklamie, Kraków 1997. Leite J., Parrish J., Wychowanie skuteczne, Warszawa 1994. Markiewicz A., Środki odurzające a młodzież, Koszalin 2000. Maxwell R., Dzieci, alkohol, narkotyki, Gdańsk 1994. Mendel M., Edukacja społeczna, Olsztyn 1999. Ostrowska K., Wokół rozwoju osobowości i systemu wartości, Warszawa 1998. Paris S.G., Ayres L.R., Stawanie się refleksyjnym uczniem i nauczycielem, Warszawa 1997. Rylke H., Gry i ćwiczenia grupowe, Warszawa 1989. Taraszkiewicz M., Jak uczyć lepiej? Czyli refleksyjny praktyk w działaniu, Warszawa 1999. Vopel K.W., Gry i zabawy interakcyjne dla młodzieży i dzieci (cz. 1-4), Kielce 1999. Wójcik E., Metody aktywizujące w pedagogice grup, Kraków 2000. Zajączkowski K., Uzależnienie od substancji psychoaktywnych, Warszawa 2003. Dokumenty Statut Szkoły Podstawowej Nr 1 w Elblągu. Program Wychowawczy Szkoły Podstawowej Nr 1 w Elblągu.