Biologia. Biuletyn maturalny. Ewa Jastrzębska Ewa Pyłka-Gutowska. Centralna Komisja Egzaminacyjna

Transkrypt

1 Biuletyn maturalny Ewa Jastrębska Ewa Pyłka-Gutowska Biologia Centralna Komisja Egaminacyjna publikacja współfinansowana pre Europejski Fundus Społecny

2 Autory biuletynu: Ewa Jastrębska, Ewa Pyłka-Gutowska Autor opracowania graficnego: Maja Chmura Redaktor merytorycny cyklu: Joanna Diedic Redaktor ramienia CKE: Lucyna Grabowska Redaktor jęykowy: Renata Frątcak Redaktor technicny: Stefan Drobner Stan prawny na dień 1 grudnia 2005 r. Wydawca: Centralna Komisja Egaminacyjna Warsawa 2006 ISBN Łamanie tekstu: Trecie Oko S.C. (trecieoko@q.pl)

3 Spis treści I. Co powinniśmy wiedieć o nowej mature Miejsce biologii wśród predmiotów egaminu maturalnego Opis egaminu maturalnego biologii Co należy wiedieć o standardach wymagań egaminacyjnych biologii Informator maturalny dla predmiotu biologia, cyli od cego powinniśmy acąć Arkus egaminacyjny, cyli nie taki diabeł strasny jak go malują Zasady oceniania Ku prestrode, cyli błędy, których można uniknąć Jak prygotować się do matury, cyli asady racjonalnego ucenia się i dawania egaminów Prykładowe adania biologii według standardów dla poiomu podstawowego i roseronego Wstęp Egamin maturalny to kolejny egamin, jaki będiecie dawać w ciągu dwunastu lat swojej nauki w skole. Jak każdy poprednich egaminów, amyka on pewien etap nauki, będąc jednoceśnie prepustką do etapu następnego. W prypadku egaminu maturalnego prepustką do dalsej nauki w skołach wyżsych. Wyniki egaminu maturalnego adecydują o wasej dalsej edukacji. Dlatego ważne jest optymalne prygotowanie się do tego egaminu. Klucem do powodenia na egaminie poa wiedą i umiejętnościami jest pełna informacja o formie i strukture egaminu, o wymaganiach, jakie spełnić musi dający, aby otrymać maksymalną licbę ora o typach adań, jakimi etknie się na egaminie. Ważna jest także informacja o tym, w jaki sposób najefektywniej prygotowywać się do egaminu, jak wykorystywać swoje mocne strony i unikać pułapek, jakie niosą stres, nieuwaga i niepełna wieda. Biuletyn maturalny podejmuje to informacyjne adanie. Licymy, że dięki niemu sukces na mature będie łatwiejsy i że jego lektura aoscędi wam na egaminie wiele nerwów. 3

4 1 Co powinniśmy wiedieć o nowej mature 1. Jakie dokumenty wynacają akres i dobór treści egaminu maturalnego? Te dokumenty to: podstawa programowa, standardy wymagań egaminacyjnych, Informator maturalny. 2. Kto będie dawał nową maturę? Nową maturę będą dawać: w maju 2006 absolwenci liceów ogólnokstałcących i profilowanych; w maju 2006 absolwenci techników i uupełniających liceów ogólnokstałcących; w maju 2007 absolwenci liceów ogólnokstałcących i profilowanych, absolwenci techników i uupełniających liceów ogólnokstałcących, absolwenci techników uupełniających. 3. Ile egaminów będies dawał obowiąkowo? Obowiąkowo dajes egaminy trech predmiotów: jęyk polski (egamin ustny i pisemny); wybrany nowożytny jęyk obcy (egamin ustny i pisemny); jeden wybrany predmiot wyłącnie w formie pisemnej: w roku skolnym 2005/2006 ora 2006/2007 biologia, chemia, fiyka astronomią, geografia, historia, matematyka, wieda o tańcu, wieda o społeceństwie, historia stuki, historia muyki (por. tab. 1); w roku skolnym 2007/2008 biologia, chemia, fiyka astronomią, geografia, historia, matematyka (por. tab. 2). Nieobowiąkowo dajes egamin jednego, dwóch lub trech dodatkowo wybranych predmiotów. Wynika stąd, że minimalnie dajes egamin trech predmiotów, a maksymalnie seściu. Predmioty obowiąkowe dajes na obowiąującym wsystkich poiomie podstawowym, lub dla chętnych na poiomie roseronym. 4. Kiedy egamin maturalny unawany jest a dany? Egamin maturalny unawany jest a dany, kiedy dający prystępując do trech obowiąkowych predmiotów (jęyk polski, jęyk obcy i wybrany predmiot np. biologia), otryma: co najmniej 30% możliwych do uyskania każdego e dawanych predmiotów obowiąkowych w cęści ustnej; co najmniej 30% możliwych do uyskania na poiomie podstawowym każdego e dawanych predmiotów obowiąkowych w cęści pisemnej. Niedanie egaminu maturalnego predmiotu lub predmiotów w cęści ustnej nie stanowi preskody w dawaniu egaminu maturalnego w cęści pisemnej. 4

5 Tabela 1. Egamin maturalny w bieżącym roku skolnym i roku skolnym 2006/2007 1) Cęść ustna oceniana w skole, obejmuje predmioty Cęść pisemna oceniana pre egaminatorów okręgowych komisji egaminacyjnych, obejmuje predmioty obowiąkowe dodatkowe obowiąkowe dawane na poiomie podstawowym albo podstawowym i roseronym dodatkowe jęyk polski nie określa się poiomu jęyk obcy nowożytny dawany na poiomie podstawowym albo roseronym (absolwenci klas dwujęycnych, który wybiorą jako obowiąkowy drugi jęyk wykładowy angielski, francuski, hispański lub niemiecki dają go na jednym poiomie określonym w standardach egaminacyjnych) jęyk mniejsości narodowej dla absolwentów skół lub oddiałów jęykiem danej mniejsości nie określa się poiomu jęyk obcy nowożytny inny niż wybrany jako obowiąkowy, dawany na poiomie roseronym jęyk mniejsości etnicnej, dawany na jednym poiomie określonym w standardach jęyk regionalny kasubski, dawany na jednym poiomie określonym w standardach jęyk polski jęyk obcy nowożytny ten sam, który ostał wybrany jako obowiąkowy w drugiej cęści ustnej jeden predmiot wybrany spośród następujących: biologia chemia fiyka i astronomia geografia historia historia muyki historia stuki matematyka wieda o społeceństwie wieda o tańcu jęyk mniejsości narodowej dla absolwentów skół lub oddiałów jęykiem danej mniejsości jeden, dwa lub try, inne niż wybrane jako obowiąkowe, wybrane spośród następujących: biologia chemia fiyka i astronomia geografia historia historia muyki historia stuki matematyka wieda o społeceństwie wieda o tańcu jęyk obcy nowożytny (ten sam, który ostał wybrany jako dodatkowy w cęści ustnej) dawane na poiomie podstawowym i roseronym informatyka jęyk łaciński i kultura antycna jęyk mniejsości etnicnej jęyk regionalny kasubski jęyk grecki i kultura antycna jęyk obcy nowożytny można dawać następujących diewięciu jęyków: angielski, francuski, hispański, niemiecki, portugalski, rosyjski, słowacki, swedki, włoski Uwaga! Istotne miany dotycące egaminu maturalnego obowiąywać będą dopiero od roku skolnego 2007/2008 (por. tabela 2). 1) Według Roporądenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu dnia 7 wreśnia 2004 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania ucniów i słuchacy ora preprowadania sprawdianów i egaminów w skołach publicnych (D.U r., Nr 199, po. 2046) późniejsymi mianami 24 paźdiernika 2005 r. (D.U r.. Nr 218, po. 1840). 5

6 Tabela 2. Egamin maturalny od roku skolnego 2007/2008 2) Cęść ustna oceniana w skole, obejmuje predmioty Cęść pisemna oceniana pre egaminatorów okręgowych komisji egaminacyjnych, obejmuje predmioty obowiąkowe dodatkowe obowiąkowe dawane na poiomie podstawowym albo podstawowym i roseronym dodatkowe dawane na poiomie podstawowym i roseronym jęyk polski nie określa się poiomu jęyk obcy nowożytny dawany na poiomie podstawowym albo roseronym (absolwenci klas dwujęycnych, który wybiorą jako obowiąkowy drugi jęyk wykładowy angielski, francuski, hispański lub niemiecki dają go na jednym poiomie określonym w standardach egaminacyjnych) jęyk mniejsości narodowej dla absolwentów skół lub oddiałów jęykiem danej mniejsości nie określa się poiomu jęyk obcy nowożytny inny niż wybrany jako obowiąkowy, dawany na poiomie roseronym jęyk mniejsości etnicnej dawany na jednym poiomie określonym w standardach jęyk regionalny kasubski, dawany na jednym poiomie określonym w standardach jęyk polski jęyk obcy nowożytny ten sam, który ostał wybrany jako obowiąkowy w drugiej cęści ustnej jeden predmiot wybrany spośród następujących: biologia chemia fiyka i astronomia geografia historia matematyka jęyk mniejsości narodowej dla absolwentów skół lub oddiałów jęykiem danej mniejsości jeden, dwa lub try, inne niż wybrane jako obowiąkowe, wybrane spośród następujących: biologia chemia fiyka i astronomia geografia historia historia muyki historia stuki matematyka wieda o społeceństwie wieda o tańcu jęyk obcy nowożytny (ten sam, który ostał wybrany jako dodatkowy w cęści ustnej) dawane na poiomie roseronym informatyka jęyk łaciński i kultura antycna jęyk mniejsości etnicnej jęyk regionalny kasubski filoofia od roku skolnego 2008/2009 Jęyk obcy nowożytny można dawać następujących jęyków: angielski, francuski, hispański, niemiecki, rosyjski, włoski Patr: Uwaga na stronie popredniej. 2) Op. cit. 6

7 Tabela III. Egamin maturalny różnice 3) Egamin maturalny różnice Cęść ustna do roku skolnego 2006/2007 Jęyki do wyboru (9): angielski, francuski, hispański, niemiecki, portugalski, rosyjski, słowacki, swedki, włoski od roku skolnego 2007/2008 Jęyki do wyboru (6); mniejsa licba jęyków do wyboru nie można już dawać egaminu jęyków: swedkiego, portugalskiego i słowackiego Cęść pisemna Predmioty obowiąkowe do wyboru (10): biologia, chemia, fiyka i astronomia, geografia, historia, historia muyki, historia stuki, matematyka, wieda o społeceństwie, wieda o tańcu Predmioty obowiąkowe do wyboru: jęyk obcy nowożytny listy powyżej, predmioty listy predmiotów obowiąkowych jw. ora informatyka, jęyk łaciński i kultura antycna, jęyk grecki i kultura antycna, jęyk mniejsości etnicnej i jęyk regionalny jęyk kasubski; arówno wybór predmiotu dodatkowego, jak i obowiąkowego nie jest ależny ani od typu skoły, do której ucęscał absolwent, ani od predmiotów naucanych w tej skole Predmioty obowiąkowe do wyboru (6); mniejsa licba predmiotów obowiąkowych do wyboru, a ponadto można wybierać tylko spośród naucanych w danej skole nie można już dawać jako predmiotów obowiąkowych: historii muyki, historii stuki, wiedy o społeceństwie i wiedy o tańcu Od roku 2008/2009 można dawać filoofię jako predmiot dodatkowy; nie można już dawać jęyka greckiego i kultury antycnej; tylko wybór predmiotu dodatkowego nie jest ależny ani od typu skoły, do której ucęscał absolwent, ani od predmiotów naucanych w tej skole 2 Miejsce biologii wśród predmiotów egaminu maturalnego Biologia na egaminie maturalnym może być dawana tylko w formie pisemnej, jako predmiot wybrany spośród predmiotów obowiąkowych lub jako predmiot dodatkowy. Jeśli decydowałeś się dawać biologię jako predmiot obowiąkowy, możes ją dawać na poiomie podstawowym lub na poiomie podstawowym i poiomie roseronym. Z kolei, jeśli wybrałeś biologię jako predmiot dodatkowy, to będies dawać egamin na poiomie podstawowym i poiomie roseronym. Wybór należy do ciebie. Jeśli tylko myślis o daniu matury poytywnym wynikiem, to wystarcy ci danie akresu podstawowego. Natomiast jeśli planujes studiować na ucelni, to powinieneś także pisać egamin roserony. W odniesieniu do arkusa podstawowego arkus roserony obejmuje sersy akres materiału naucania, jednak warto osiągnąć wysoki wynik, bo wiele skół wyżsych biere go pod uwagę podcas rekrutacji na studia. Wyniki każdego egaminów odnotowane są na świadectwie maturalnym w procentach. 3) Op. cit. 7

8 Uwaga! Jeśli wybieres biologię jako predmiot obowiąkowy i adeklarujes dawanie jej na poiomie roseronym, to musis prystąpić do egaminu na poiomie podstawowym (arkus I) i roseronym (arkus II). Jeśli w trakcie egaminu reygnujes rowiąywania adań arkusa II, to na świadectwie ostanie wpisana informacja, że egaminu na poiomie roseronym otrymałeś 0%. Jeśli wybrałeś biologię jako predmiot dodatkowy, to musis prystąpić do egaminu na poiomie podstawowym (arkus I) i roseronym (arkus II). Jeśli w trakcie egaminu reygnujes którejś cęści, to na świadectwie otrymas notę 0% a cały egamin. O wsystkich mianach w deklaracji, którą wypełniłeś we wreśniu, należy informować dyrektora skoły try miesiące pred terminem egaminu pisemnego, cyli najlepiej do końca stycnia. Struktura egaminu maturalnego biologii Biologia jako predmiot obowiąkowy Biologia jako predmiot dodatkowy Egamin Biologia na poiomie jako predmiot podstawowym obowiąkowy Rowiąanie arkusa I: cas: 120 min. akres wymagań dla poiomu podstawowego Egamin Biologia na poiomie jako podstawowym predmiot obowiąkowy Rowiąanie arkusa I: cas: 120 min. akres wymagań dla poiomu podstawowego Egamin Biologia na poiomie jako predmiot podstawowym obowiąkowy Rowiąanie arkusa I: cas: 120 min. akres wymagań dla poiomu podstawowego 30% uyskanych a rowiąanie arkusa I alica egamin Prerwa Prerwa Egamin Biologia na poiomie jako predmiot roseronym obowiąkowy Rowiąanie arkusa II: cas: 120 min. akres wymagań dla poiomu roseronego Egamin Biologia na poiomie jako predmiot roseronym obowiąkowy Rowiąanie arkusa II: cas: 120 min. akres wymagań dla poiomu roseronego Wynik egaminu apisany na świadectwie w skali procentowej, dla każdego arkusa oddielnie Wynik egaminu apisany na świadectwie w skali procentowej, dla każdego arkusa oddielnie (nawet jeśli uyska się 0 ) 3 Opis egaminu maturalnego biologii Egamin maturalny biologii jest egaminem pisemnym, sprawdającym wiadomości i umiejętności określone w standardach wymagań egaminacyjnych i polega na rowiąaniu adań egaminacyjnych awartych w arkusach egaminacyjnych. 8

9 Charakterystyka egaminu biologii, wybranej jako predmiot obowiąkowy Biologia jako predmiot obowiąkowy może być dawana na poiomie podstawowym lub na poiomie podstawowym i poiomie roseronym. Wyboru poiomu dający dokonuje we wreśniu danego roku skolnego, w którym odbywa się egamin maturalny. 1. Egamin na poiomie podstawowym trwa 120 minut i polega na rowiąaniu adań egaminacyjnych, sprawdających wiedę i umiejętność astosowania tej wiedy w praktyce; adania egaminacyjne obejmują akres wymagań dla tego poiomu. 2. Egamin na poiomie roseronym trwa 120 minut i polega na rowiąaniu adań egaminacyjnych, sprawdających umiejętność astosowania ponanych metod do rowiąywania problemów dotycących treści obejmujących akres wymagań dla tego poiomu. Charakterystyka egaminu biologii, wybranej jako predmiot dodatkowy Biologia jako predmiot wybrany dodatkowo dawana jest na poiomie podstawowym i poiomie roseronym. 1. Egamin na poiomie podstawowym trwa 120 minut i polega na rowiąaniu adań egaminacyjnych, sprawdających umiejętność astosowania ponanych metod do rowiąywania problemów dotycących treści obejmujących akres wymagań dla tego poiomu. 2. Egamin na poiomie roseronym trwa 120 minut i polega na rowiąaniu adań egaminacyjnych, sprawdających wiedę i umiejętność astosowania tej wiedy w praktyce; adania egaminacyjne obejmują akres wymagań dla tego poiomu. Porównanie poiomu podstawowego i roseronego egaminu maturalnego biologii Tabela 4. Różnice międy poiomami egaminu maturalnego biologii 4) Analiowane cechy Cas trwania egaminu Zawartość arkusa Zakres treści arkusa Poiom podstawowy Arkus I 120 min Zadania otwarte i amknięte odnosą się do standardów wymagań poiomu podstawowego Arkus I 1. Organim cłowieka jako integrowana całość i prawidłowe jego funkcjonowanie 2. Odżywianie się cłowieka 3. Elementy genetyki 4. Elementy ekologii i ochrony środowiska Poiom roserony Arkus II 120 min Zadania otwarte i amknięte odnosą się do standardów wymagań poiomu roseronego Arkus II 1. Komórka podstawowa jednostka życia 2. Energia i życie 3. Różnorodność życia na Ziemi 4. Genetyka 5. Ewolucja 6. Ekologia i biogeografia 7. Biologia stosowana 4) Scegółowy akres treści naucania najdies w podstawie programowej kstałcenia ogólnego. Biologia. Roporądenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania predskolnego ora kstałcenia ogólnego w poscególnych typach skół. (D.U r., Nr 51, po. 458) 9

10 Wspólne cechy egaminu na poiomie podstawowym i roseronym 1. Zestaw adań egaminacyjnych na poiomie podstawowym, jak i w cęści I egaminu na poiomie roseronym jest taki sam. 2. W każdym arkusu występuje około 27 różnorodnych adań, arówno otwartych, jak i amkniętych. 3. Zadania we wsystkich arkusach punktowane są według jednakowych asad prydielania całkowitych w prediale najcęściej od 1 do 3 (Uwaga! Nie prydiela się ułamkowych cęści ). 4. Rowiąane pre maturystów arkuse maturalne są oceniane pre egaminatorów według jednakowych, w całej Polsce, kryteriów oceniania. 4 Co należy wiedieć o standardach wymagań egaminacyjnych biologii Egamin maturalny biologii jest taki sam w całej Polsce, odbywa się w tym samym casie. Obowiąują na nim te same wymagania, apisane w standardach wymagań egaminacyjnych. Standardy egaminacyjne są typowym worcem, modelem, normą, jaka obowiąuje wsystkich dających egamin maturalny. Do każdego predmiotu ostały sformułowane inne standardy egaminacyjne. Zaponając się e standardami wymagań egaminacyjnych biologii, pamiętaj, że są one ogólnopolską ogłosoną pre ministra edukacji i sportu normą wiedy i umiejętności ocekiwaną od absolwenta skoły ponadgimnajalnej. Be wględu na to, cego i ile ucyłeś się w skole, na mature wymagane będie wyłącnie to, co ostało opisane w standardach wymagań egaminacyjnych. Z poniżsego rysunku widać, że podstawowym dokumentem wynacającym budowę programów naucania i standardów wymagań egaminacyjnych jest podstawa programowa. Wymagania egaminacyjne a wymagania edukacyjne Wymagania egaminacyjne biologii, arówno poiomu podstawowego, jak i roseronego obejmują try obsary: I wiadomości i roumienie, II korystanie informacji, III tworenie informacji. Każdemu obsarowi prypisane są standardy egaminacyjne wra opisem wymagań. 10

11 Standardy wymagań egaminacyjnych Poiom podstawowy Poiom roserony Obsary wiadomości i roumienie korystanie informacji tworenie informacji Tabela 5. Opis standardów wymagań egaminacyjnych dla poiomu podstawowego i roseronego 5) Obsar Zdający: Poiom podstawowy, dający: Poiom roserony, dający: I. Wiadomości i roumienie na, roumie i stosuje terminy, pojęcia i prawa, predstawia, omawia, wyjaśnia procesy i jawiska 1. opisuje budowę i funkcje organimu cłowieka 2. predstawia wiąki międy strukturą i funkcją w organimie cłowieka 3. predstawia i wyjaśnia ależności pomiędy organimem i środowiskiem 4. predstawia i wyjaśnia jawiska ora procesy biologicne 1. opisuje budowę i funkcje na różnych poiomach organiacji życia i u różnych organimów 2. predstawia wiąki międy strukturą i funkcją na różnych poiomach organiacji życia 3. predstawia i wyjaśnia ależności pomiędy organimem i środowiskiem 4. predstawia i wyjaśnia jawiska ora procesy biologicne II. Korystanie informacji wykorystuje i pretwara informacje 1. odcytuje predstawione informacje 2. selekcjonuje, porównuje informacje 3. pretwara informacje według podanych asad 1. odcytuje predstawione informacje 2. selekcjonuje, porównuje informacje 3. pretwara informacje według podanych asad III. Tworenie informacji rowiąuje problemy i interpretuje informacje 1. planuje diałania na rec własnego drowia i ochrony środowiska 2. interpretuje informacje i wyjaśnia ależności prycynowo- -skutkowe pomiędy preentowanymi faktami 3. formułuje wnioski ora formułuje i uasadnia opinie na podstawie analiy informacji 1. planuje diałania, eksperymenty i obserwacje formułuje problem badawcy, hipoteę, dobiera obiekt i metodę, planuje prebieg obserwacji lub eksperymentu 2. wykonuje oblicenia, rowiąuje adania akresu diedicenia cech u różnych organimów 3. formułuje wnioski ora formułuje i uasadnia opinie na podstawie analiy informacji 5) Scegółowy wyka standardów egaminacyjnych biologii wra ich opisem najdies w Informatore maturalnym od 2005 roku. Biologia. 11

12 5 Informator maturalny dla predmiotu biologia, cyli od cego powinniśmy acąć Scegółowy opis standardów najdies m.in. w Informatore maturalnym od 2005 roku. Biologia. Informator maturalny ostał napisany dla ucniów dających nową maturę i jest podstawowym źródłem wiedy o tym egaminie. Źródłem informacji o egaminie może być dla dających także internet. Na stronie Centralnej Komisji Egaminacyjnej dyrektor CKE m.in. ogłasa na dwa miesiące pred egaminem, jakich pomocy można skorystać na egaminie maturalnym. Na stronie internetowej Ministerstwa Edukacji i Nauki, pod adresem odsukas wsystkie ważne akty prawne dotycące egaminu. Zdający egamin maturalny biologii powinni aponać się dokładnie rodiałami Informatora maturalnego, awierającymi: 1. Opis egaminu biologii wybranej jako predmiot obowiąkowy. 2. Opis egaminu biologii wybranej jako predmiot dodatkowy. 3. Wymagania egaminacyjne biologii standardy wymagań egaminacyjnych wra opisem. 4. Prykładowe arkuse i schematy oceniania. 5. Prykłady arkusy egaminacyjnych rowiąanych pre ucniów i ocenionych pre egaminatora. Najważniejsym adaniem, które ma spełnić Informator maturalny jest pomoc ucniom prygotowującym się do nowego egaminu maturalnego. 6 Arkus egaminacyjny, cyli nie taki diabeł strasny jak go malują Zadania egaminacyjne awarte w arkusach egaminacyjnych są jednakowe w całej Polsce, ustala je Centralna Komisja Egaminacyjna. W każdym arkusu egaminacyjnym najduje się test łożony adań sprawdających opanowanie umiejętności akresu trech obsarów standardów. Pry każdym adaniu najdies licbę możliwą do uyskania a ich poprawne rowiąanie. Z reguły każde adanie testowe charakteryuje obecność trech następujących po sobie cęści (elementów) adania: 1. Wprowadenie do polecenia, cyli opis sytuacji adaniowej niektóre polecenia popreda krótkie (nawet jednodaniowe) wprowadenie niebędne do predstawienia sytuacji, której dotycy adanie. 2. Materiał źródłowy w formie rysunku, wykresu, tekstu i in., którego analiy musis dokonać. Niektóre adania wymagają wiąania wiedy uyskanej na podstawie analiy materiału źródłowego (standard II) twoją wiedą apamiętaną (standard I). 3. Polecenie, pytanie jest asadnicą cęścią adania; wskauje bepośrednio na cynność, którą musis wykonać. 12

13 Prykład adania Polecenie Źródło Wprowadenie Za powstanie potencjału spocynkowego i cynnościowego w neuronie jest odpowiedialne nierównomierne stężenie jonów sodu, potasu, chloru po ewnętrnej i wewnętrnej stronie błony komórkowej komórki nerwowej. Na wykresie predstawiono stężenie dwóch rodajów jonów na ewnątr błony komórkowej w dwóch sytuacjach, które odpowiadają utworeniu potencjału spocynkowego i cynnościowego. stężeniae jonów na ewnątr komórki [mmol/kg H 2 0] Określ, która sytuacja (A cy B) odpowiada powstaniu potencjału cynnościowego. Odpowiedź uasadnij, podając jeden argument. 20 Na + K jony sytuacja A sytuacja B W arkusach egaminacyjnych spotkas różne typy adań. Zadania te można podielić na dwie grupy: amknięte i otwarte. Zadania testowe Biologia Otwarte jako predmiot obowiąkowy roseronej odpowiedi krótkiej odpowiedi luką Biologia Zamknięte jako predmiot obowiąkowy na dobieranie wielokrotnego wyboru prawda/fałs Zadania otwarte to adania, w których mas pełną swobodę formułowania i apisywania odpowiedi. Najcęściej odpowiedi te mają być krótkie i trafne, dlatego też nie powalają na wodolejstwo. Zadania otwarte to najcęściej adania krótkiej lub dłużsej odpowiedi, w ależności od polecenia. Będą wymagały od ciebie udielenia odpowiedi w postaci jednego słowa, kilku słów, dania lub kilku (2 3) dań. W grupie tej miescą się takie typy adań, jak np.: argumenty a i preciw, formułowanie problemu, hipotey, wniosku, uasadnienie, wyjaśnienie, porównanie, 13

14 określanie tendencji mian, wyodrębnianie cynnika kryterialnego, ustalenie kryterium, planowanie obserwacji, pomiaru, eksperymentu, ustalanie kierunku, natężenia mian. Zadania dotycące prekstałcenia informacji np.: danych licbowych na wykres, wykresu na dane licbowe, tekstu na dane awarte w tabeli, tekstu na schemat (rysunek), wykres. Tabela 6. Zadania typu otwartego Rodaj Otwarte (samodielnie formułujes odpowiedź) Forma Roseronej odpowiedi Krótkiej odpowiedi Z luką Komentar Ten typ adań (naywanych także roprawką) wymaga apreentowania sersej wiedy na dany temat i dotycy dłużsej, kilkunastodaniowej odpowiedi. Nie występuje w arkusach maturalnych biologii. Wykonując adanie, powinieneś udielić trafnej odpowiedi w postaci jednego słowa, licby, symbolu, pełnego dania lub najwyżej 2 3 dań. Dlatego budując odpowiedź, staraj się, aby jej poscególne elementy składowe były ułożone w logicnym porądku ora jedne wynikały drugich. Dla takich adań typowe polecenie brmi: definiuj pojęcie/ termin, wyjaśnij..., podaj..., opis prebieg..., porównaj.., uasadnij wybór..., oceń słusność... itp. Casami w poleceniu możes naleźć wskaówki, co powinieneś uwględnić w odpowiedi. Bewględnie się ich trymaj, ponieważ każdy wymagany od ciebie element będie osobno punktowany. Prykładem są wielocynnościowe adania wymagające m.in. planowania doświadceń, wykonywania wykresu, obliceń, ropisywania kryżówek genetycnych cy preentowania toku myślowego. W poleceniu do adania awycaj podane są ilościowe wymagania (ile cego należy podać, wymienić). Rowiąując to adanie, wpisujes w wolne miejsca tekstu, schematu, rysunku (luki) brakujące wyray, symbole. Pamiętaj, że takie adanie wymaga precyyjnej odpowiedi (wykle odpowiedź poprawna jest tylko jedna). Udielając jej, nie sugeruj się długością luki. Zadania amknięte awierają gotowe informacje, a więc dokonujes wyboru, pryporądkowania i dobierania. Zadania amknięte, to takie, w których spośród podanych informacji wybieras te, które np.: są prawdiwe, są fałsywe, są pryporądkowane jedna drugiej, należy uporądkować według jakiegoś kryterium. Ten typ adań najcęściej nie występuje w formie pojedyncego polecenia typu: wybier, dobier cy pryporądkuj. Jednak cęsto w ślad a tą cynnością, pojawia się pytanie o wyjaśnienie, uasadnienie dotycące twojego wyboru pryporądkowania cy porądkowania. 14

15 Tabela 7. Zadania typu amkniętego Rodaj Zamknięte (odpowiedi są podane, spośród nich dokonujes wyboru poprawnej) Forma Na dobieranie Wielokrotnego wyboru Prawda/fałs Komentar Powinieneś estawić (dobrać, pryporądkować) hasła umiescone w jednej kolumnie do właściwych odpowiedi informacji umiesconych w drugiej kolumnie. W tekście biologicnym adania na dobieranie stosuje się też w prypadku klasyfikowania lub dobierania. W arkusu egaminacyjnym najcęściej obowiąuje w dobieraniu asada jeden do jednego, cyli jednemu elementowi kolumny haseł można pryporądkować tylko jeden element kolumny odpowiedi. Jeżeli jest inacej, stosowna informacja powinna być podana w poleceniu. Licba elementów w obu kolumnach jest awycaj inna (różni się wykle o jeden, maksymalnie dwa). Wybieras spośród podanych odpowiedi jedną (lub więcej). Jeżeli adanie wymaga wyboru jednej poprawnej odpowiedi, możes uyskać a jego rowiąanie jeden punkt. W prypadku dokonywania wyboru więksej licby poprawnych odpowiedi, adanie może być wielopunktowe. To adanie unawane jest a najprostsą formę adania amkniętego. Polega na rostrygnięciu, cy awarte w nim stwierdenie jest prawdiwe, cy fałsywe. W tekście maturalnym jedno adanie może awierać kilka dań, których prawdiwość należy określić. Poscególne formy adań są różnicowane, a ponadto każdy typ adania różni się konstrukcją. 7 Zasady oceniania Zasady oceniania modelu odpowiedi CKE: Za rowiąanie adań arkusa I można uyskać maksymalnie 50. uwględnia jej akres merytorycny, ale nie jest ścisłym worcemsformułowania (poa odpowiediami jednowyraowymi i do adań amkniętych). Za odpowiedi do poscególnych adań prynaje się wyłącnie pełne punkty. Za adania otwarte, a które można prynać tylko jeden punkt, prynaje się punkt wyłącnie a odpowiedź w pełni poprawną. Za adania otwarte, a które można prynać więcej niż jeden punkt, prynaje się tyle, ile prawidłowych elementów odpowiedi, godnie wyscególnieniem w modelu, predstawił dający. Jeżeli podano więcej odpowiedi (argumentów, cech itp.) niż wynika to polecenia w adaniu, ocenie podlega tyle kolejnych odpowiedi (liconych od pierwsej), ile jest w poleceniu. Jeżeli podane w odpowiedi informacje świadcą o braku roumienia omawianego agadnienia i aprecają udielonej prawidłowej odpowiedi lub awierają błąd merytorycny, odpowiedź taką należy ocenić na ero. 15

16 Cechy dobrej odpowiedi 1. Zakres odpowiedi powinien być bardo precyyjnie dostosowany do polecenia. 2. Odpowiedi musą awierać informacje poprawne merytorycnie. 3. Treść i akres odpowiedi powinny wynikać logicnie treści adania. 4. Do redagowania odpowiedi używa się powsechnie stosowanej terminologii. 8 Ku prestrode, cyli błędy, których można uniknąć Opróc posiadania wiadomości i ich roumienia (standard I), istotnym elementem jest w egaminie maturalnym biologii w akresie podstawowym i roseronym preentacja umiejętności (określonych standardami w II i III obsare wymagań egaminacyjnych). Standardy w obsare II dotycą wykorystania i pretwarania informacji. Zadania konstruowane na podstawie tych standardów polegają na: 1. Odcytywaniu informacji predstawionej w innej formie, np.: tekstu, tabeli, rysunku, diagramu kołowego, diagramu słupkowego, schematu. Ten typ adań nie należy do byt trudnych, wymaga bowiem od ciebie prede wsystkim uważnego, spokojnego cytania e roumieniem tekstu, analiowania tabel, schematów, wykresów itd. Najcęściej odpowiedź jest prosta, bo awiera się w preentowanych danych i wymaga jedynie ich dokładnego odcytania. A więc nie spies się, precytaj tekst uważnie. Dane w tabeli cy na rysunku analiuj kilkukrotnie, a odpowiedź okaże się prosta. W adaniach spełniających o te wymagania odpowiedź awarta jest w tekście. 2. Selekcjonowaniu i porównywaniu informacji. Ten typ adań wymaga porądkowania informacji według określonego kryterium. Ciekawym typem są adania dotycące porównywania, a więc dotycące wskaania różnic lub po-dobieństw budowy organimów, wiąków chemicnych, ekosystemów. 3. Prekstałcaniu informacji według podanych asad, np. dotycące konstrukcji tabel, wykresów, schematów, rysunków w oparciu o inne dane tekstowe. Typowe błędy ucniów: w prypadku tabel, dotycą nieumiejętnego tytułowania tabel, projektowania kolumn i wiersy tabel, wprowadania naw kolumn i wiersy, apisu danych w tabeli; w prypadku wykresów, dotycą: nieprawidłowego umiescania danych na wykresie, braku onakowania osi rędnych i odciętych, niewłaściwego odmierania miary na osiach rędnych i odciętych, cęstego (nieuasadnionego) wyprowadania wykresów od era, mimo że podane dane na to nie wskaują, niestarannego wykonania wykresu, diagramu, braku legendy, cego który wykres dotycy, nieproporcjonalnego odmierania danych na osi rędnych i odciętych, niechlujnego anacania w układie współrędnych; 16

17 w prypadku schematów, dotycą: braku anacania wektorów, braku określenia kierunku mian, cy też ich natężenia, estetyki i prostoty wykonania; w prypadku rysunków, dotycą: nieprawidłowego uwględniania proporcji wielkości, licby rysowanych obiektów. Standard III dotycy interpretacji informacji i rowiąywania problemów. Zadania konstruowane na podstawie tego standardu polegają na: 1. Planowaniu obserwacji i eksperymentów rowiąujących pewien podany w adaniu problem badawcy bądź weryfikujących naną już hipoteę. Zawycaj uceń ma do dyspoycji określony estaw pryrądów i materiałów. Problemy badawce to pytania, które adajemy sobie, obserwując pryrodę. Problem badawcy powinien być jasny i prosty. Na prykład wiemy, że prechowywanie żywności w niskiej temperature spowalnia procesy rokładu, prowadone pre bakterie i gryby. Również metody konserwacji żywności polegające na mianie ph (tw. kwasenie) spowalniają ten rokład. Skądinąd wiemy, że procesy rokładu, jak wsystkie inne reakcje achodące w żywych organimach, kataliowane są pre białkowe enymy. Możemy atem adać sobie pytanie, cy warunki środowiska (temperatura, ph) wpływają na aktywność enymów. To będie nas problem badawcy. Hipotea to prypuscenie wyrażane daniem twierdącym (nie pytaniem), które jest próbą odpowiedi na sformułowany problem badawcy i wiąże (również pod wględem prycynowym) obserwowane jawiska. Hipotea jest sprawdalna, jest spodiewanym wynikiem aplanowanych badań. Sprawdanie wiarygodności hipotey to weryfikacja. Hipotea uscegóławia problem badawcy, sprowadając go do poiomu, który da się sprawdić pojedyncym doświadceniem. W prypadku enymów możemy postawić hipoteę, że niska temperatura spowalnia diałanie enymów i aprojektować doświadcenie, które ją potwierdi. Planując prebieg doświadcenia, treba pamiętać o kilku podstawowych regułach: Określamy parametry, które będiemy mieniać (np. temperatura lub ph w doświadceniu na temat warunków diałania enymów). Treba tak aplanować doświadcenie, aby mieniać tylko jeden parametr, a restę warunków doświadcenia utrymywać na stałym poiomie. W prykładowym doświadceniu enymami, jeśli manipulujemy temperaturą, to ph i inne warunki poostają be mian. Określamy parametry, które będą się mieniać wskutek nasych diałań (np. w doświadceniu enymami sybkość prebiegu reakcji). Treba się astanowić, jakie dane będiemy bierać, co licyć, mieryć lub ważyć. Unikamy określeń subiektywnych, wględnych, takich jak: duży, mały, jasny i tym podobne. Opisując prebieg doświadcenia, używamy bardo precyyjnych sformułowań tak, aby ktoś inny mógł powtóryć eksperyment. Można posłużyć się formą prepisu kulinarnego, najlepiej spisanego w punktach. W doświadceniu awse uwględniamy próbę badawcą i próbę kontrolną. W próbie kontrolnej wsystkie parametry są niemienne. W próbie badawcej wsystkie parametry są niemienne wyjątkiem parametru, który badamy. Warto spróbować wyobraić sobie prebieg doświadcenia ora cas jego trwania. To pomoże aplanować, jak cęsto będiemy bierać wyniki. Jeśli eksperyment dotycy biodegradacji śmieci, to musi potrwać rok. W takim wypadku dane bieramy co miesiąc. Jeśli eksperyment dotycy tempa diałania enymu katalay to potrwa on kilka minut. W takim prypadku treba bierać informacje co pół minuty albo nawet cęściej. Ważny też jest sposób apisywania wyników. Warto wceśniej aprojektować tabelkę, bo wyniki predstawione w tabeli ułatwiają pretwaranie danych (np. rysowanie wykresu) ora interpretację i wyciąganie wniosków. Każde doświadcenie musi być tak aprojektowane, żeby dawało jednonacną odpowiedź na pytanie, cy hipotea jest prawdiwa cy fałsywa. 17

18 Planowanie wymagane w adaniach maturalnych dotycyć może również diałań bardiej ogólnych na rec własnego drowia lub ochrony środowiska. W tej kategorii adań ważna jest umiejętność określania celu i akresu diałania, prewidywania skutków ora właściwy dobór metod i środków diałania. 2. Interpretacji informacji i wyjaśnianiu ależności pomiędy preentowanymi faktami. W tej kategorii adań treba umieć prewidieć tendencję mian, np. predłużyć wykres ora ocenić podane fakty e wględu na określone kryterium. Treba umieć spojreć na informacje awarte w tekście różnych widenia. W tej kategorii adań miescą się również adania genetycne, wymagające prede wsystkim drobiagowej analiy danych i naleienia sukanych (uważnego cytania polecenia). Niektóre adania genetycne mogą awierać prośbę o predstawienie toku myślenia wtedy apisujemy, krok po kroku, wsystkie etapy dochodenia do wyników. W trakcie rowiąywania adań wsystkich typów awse warto ponownie precytać treść polecenia, aby upewnić się, że je właściwie roumiemy. 9 Jak prygotować się do matury, cyli asady racjonalnego ucenia się i dawania egaminów Pamiętaj, uc się systematycnie. Biologia jako nauka jest cymś więcej niż biorem faktów, reguł, definicji, jest posukiwaniem stałych i logicnych struktur wiąków międy nimi, wyjaśnianiem problemów, budowaniem spójnych, logicnych struktur wiedy. Warto więc byś ucąc się, nie nastawiał się głównie na apamiętywanie jak najwięksej ilości faktów, reguł i pojęć, a racej trenował rowiąywanie problemów, sukanie odpowiedi: dlacego, po co, co się dieje, jaki to ma sens i nacenie? Sięgaj do różnych źródeł i opracowań. Nie ogranicaj się do jednej poycji, np. tylko podręcnika. Nowa matura głównie sprawda: roumienie wiedy biologicnej; umiejętność wykorystywania i pretwarania informacji podanej w formie graficnej (rysunki, schematy, wykresy), tabelarycnej; rowiąywania problemów, oceniania, interpretacji, porównywania, formułowania hipote, wniosków, analiowania, planowania. Zaplanuj swoje prygotowanie się do egaminu maturalnego kiedy i w jaki sposób będies się ucyć. 1. Uc się systematycnie i e roumieniem, nie odkładaj nauki na ostatnią chwilę. Systematycność wspomaga fijologię apamiętywania. 2. Zacnij się ucyć od agadnień, które lubis i które roumies. 3. Zaplanuj godiny nauki w ciągu tygodnia i trymaj się ich. Dobre by było prenacyć 2, 3 godiny diennie na powtaranie. 4. Ustal typowy dla ciebie sposób apamiętywania. 5. Podcas nauki rób sobie krótkie prerwy (5 10 min.) na relaks (ćwicenia oddechowe, spacer, odpocynek dla ocu). Wypocęty cłowiek musi robić prerwy co 40 minut, po pewnym casie treba prerwy robić cęściej (co min.). 6. Jeśli po powtóreniu pewnej partii materiału już wies, że umies i wies jak odpowiedieć na więksość adań i pytań, to nagródź siebie i rób sobie małą pryjemność. 7. Dostosuj pracę (naukę) do rytmu dobowego, ustal, cy skutecniej ucys się rano, cy po południu, cy wiecorem. Pamiętaj, aby w trakcie nauki robić prerwy. 8. Rowiąując jak najwięksą licbę adań powtaranego tematu nie tylko nabieres wprawy w rowiąywaniu różnych typów adań, ale także spojrys na dane agadnienie wielu stron. 9. Najważniejse wiadomości najlepiej powtaraj tuż pred aśnięciem i ara po prebudeniu. 18

19 10. Z nauki o pamięci wynika, że świeżo pryswojony materiał musi być powtórony po trech dniach. 11. Jeśli ucyłeś się systematycnie, e roumieniem i powtóryłeś cały materiał, to na 2 3 dni pred egaminem powtór materiał, ale tylko najważniejse wiadomości/agadnienia, a potem nie uc się (nie powtaraj, nie utrwalaj), bo wrośnie poiom stresu. Zrelaksuj się. 12. W żadnym wypadku nie uc się w nocy pred egaminem. Sprawność premęconego umysłu drastycnie spada. Podcas egaminu maturalnego: 1. Zanim abieres się do cytania poleceń, amknij ocy i weź kilka głębokich wdechów mas jesce sporo casu. 2. Zacnij od adań, które wydają ci się łatwe i które umies rowiąać. 3. Koncentruj się na konkretnym adaniu. 4. Cytaj uważnie, e roumieniem, kilka ray. 5. Pomiń adania, które wydają ci się trudne i którymi nie możes sobie poradić. Wrócis do nich, gdy będies miał cas. 6. Staraj się pisać cytelnie i na temat. W odpowiedi najlepse pomysły i myśli predstawiaj jako pierwse. 7. Kontroluj cas, egamin trwa 2 godiny. 8. Zostaw sobie kilka minut na sprawdenie pracy. 10 Prykładowe adania biologii według standardów dla poiomu podstawowego i roseronego Celem amiescenia prykładowych adań jest dostarcenie prykładów typów adań, formułowania poleceń ora rodajów materiałów źródłowych, wykorystywanych do sprawdania stopnia opanowania wiadomości i umiejętności w trech obsarach: I. Wiadomości i roumienie, II. Korystanie informacji i III. Tworenie informacji. I. Wiadomości i roumienie Poiom podstawowy Standard 1 Zad. 1 (1 pkt) Zadanie otwarte, krótkiej odpowiedi Ucho jest narądem słuchu i równowagi. Na rysunku predstawiono schemat budowy ucha. X Podaj nawę struktury onaconej jako X i określ jej funkcję. 19

20 Ślimak, odbieranie bodźców 1 a podanie w całości poprawnej słuchowych odpowiedi (arówno nawa, jak i funkcja) 1 pkt Zad. 2 (3 pkt.) Zadanie amknięte na pryporądkowywanie Trawienie pokarmów polega na rokładie, pry udiale enymów, wielkocąsteckowych substancji na małe cąstecki. Etapy trawienia odbywają się w poscególnych cęściach prewodu pokarmowego. Na schemacie prewodu pokarmowego anacono try jego cęści. Poniżej wymieniono funkcje, jakie poscególne cęści prewodu pokarmowego pełnią w trawieniu. Dopasuj funkcje do cęści prewodu pokarmowego (dwie funkcje na każdą anaconą cęść). III I II a) emulgacja i trawienie tłusców, b) rokład białek pry użyciu pepsyny, c) intensywne wchłanianie składników pokarmowych, d) ścinanie mleka i ewentualny rokład kaeiny, e) rokład dwucukrów i dwupeptydów, f) rokład kwasów nukleinowych. I. II. III. I. b, d II. c, e III. a, f 3 a każde dwie funkcje prawidłowo pryporądkowane do narądu 1 pkt 20