Romantyczne silvae rerum. O Cypriana Norwida notatnikach i albumach.

Transkrypt

1 1 3Teksty Drugie 2002, 6, s Romantyczne silvae rerum. O Cypriana Norwida notatnikach i albumach. Piotr Chlebowski

2 1 3Interpretacje Piotr CHLEBOWSKI Romantyczne silvae rerum'. O Cypriana Norwida notatnikach i albumach W tw rc zo 0 2c i C y p ria n a N o rw id a m o 0 4n a w y o d r 0 1 b n i 0 4 d w ie o d m ie n n e, b y n ie p o 0 2 w ie d z ie 0 4 d ia m e tra ln ie r 0 4 n e, p o staw y, k t re p a tro n u j 0 2 w sze lk im p o c z y n a n io m a u 0 2 to ra R ze czy o wolno 0 2ci s 0 0owa. P ie rw sz 0 2 n a z w a 0 0b y m e k stra w e rty c z n 0 2, o tw a rt 0 2 i s k ie 0 2 ro w a n 0 2 n a d ia lo g z rz ec zy w isto 0 2ci 0 2. D ru g 0 2 o k re 0 2li 0 0b y m z k o lei ja k o in tro w e r- ty c z n 0 2, a z a te m z a m k n i 0 1 t 0 2, sk ie ro w a n 0 2 k u so b ie. W y razem p ierw szej je st d e n ie d o a k tu a liz a c ji, d o d y sk u s ji z c h w il 0 2 o b e c n 0 2, ale ta k 0 4 e z a b ie g a n ie ze s tro n y N o rw i 0 2 d a o d r u k w 0 0a sn y c h u tw o r w, o u z n a n ie, o z ro z u m ie n ie ze s tro n y p u b lic z n o 0 2c i. W y 0 2 ra z e m d ru g ie j jest 0 2w ia d o m y w y b r p o e ty k i tru d n e g o m w ie n ia, k o m p lik o w a n ie p rz e k a z u, a p rz e d e w szy stk im u c ie c z k a w 0 2w ia t w 0 0a sn y c h p o rtfe li - ja k n azy w a 0 0 p o e ta te k sty i k si k i p isa n e p rz e z sie b ie d la siebie. M ia l b o w ie m N o rw id sk 0 0o n n o d o u p ra w ia n ia r 0 4 n y ch fo rm n a w i 0 2 z u j 0 2 c y c h d o sta re j tra d y c ji r 0 1 k o p i 0 2 m ie n n e j k si 0 1g i. J e s t to zja w isk o sta le o b e c n e w p isa rsk ie j d z ia 0 0a ln o 0 2c i a u to ra Q uidam a; a n a sila si 0 1 w jej k o co w ej fa zie, co by 0 4 m o 0 4e w i e si 0 1 p o 0 2re d n io z fa k te m, 0 4e w o k re sie ty m - m y 0 2l 0 1 tu o la ta c h po p o w s ta n iu sty c z n io 0 2 w y m - n iew ie le ju 0 4 u d a w a 0 0o si 0 1 p o e cie w y d a 0 4. T 0 2 fo rm 0 2 w y p o w ie d zi a rty sty c z n e j z a in te re so w a 0 0 si 0 1 N o rw id d o w cze 0 2n ie. P rz y g o to w a n y w 1846 r. - p o n o 0 4 w k lin ic e b e rli sk ie g o w i 0 1 z ie n ia - ilu m in o w a n y r 0 1 k o p is M o d litew n ika, k t ry o fia ro w a 0 0 n a 0 2 s t 0 1 p n ie W 0 0o d z im ie rz o w i 0 9 u b ie s k ie m u, jest teg o w y m o w n y m p rz y k 0 0a d e m. N orwid zrobi 0 0 dla m nie na pam i 0 2tk dni, kt re w tym ostrym wi 0 1zieniu przesiedzia 0 0, w ci 0 2g 0 0ej niepewno 0 2ci, czy go co chwila nie wydadz 0 2 do Rosji, rodzaj ksi ki do pacierza, tj. psalm Dawidowy na ka 0 4dy dzie przepisany, z winiet 0 2 odpowiedni 0 2 przedm iotowi wia- 1 Artyku 0 0 ten stanowi 6 7szkic przygotowywanej ksi ki, po 0 2wi 0 1conej notatnikom i albumom poety. 167

3 1 3Interpretacje ry, kt rem u ka 0 4dy dzie w tygodniu przeznaczony, jak M ama wie, np. sobota M atce Boskiej, niedziela Tr jcy S-tej itd. Jest to ma 0 0e arcydzie 0 0o, tak 0 2licznie wykonane, a co charakterystycznego, 0 4e wszystko w jakim 0 2 mizernym kajeciku, kt ry sobie m g 0 0 do wi 0 1zienia sprowadzi T ak 0 9 u b ie s k i o p isy w a 0 0 m a tc e N o rw id o w y d ar. D la p o rz 0 2 d k u w a rto n a m a rg in e s ie o d n o to w a 0 4, i 0 4 p r c z w s p o m n ia n y c h w li 0 2cie p o lsk ic h p rz e k 0 0a d w s ie d m iu p s a l 0 2 m w p o k u tn y c h z n a la z 0 0y si 0 1 w ty m 6 7 m a 0 0y m a rc y d z ie le : m o tto z D a n te g o, dw ie a n ty fo n y, w y k az d n i sz c zeg ln e g o n a b o 0 4 e stw a, dw a u ry w k i z D z ie j w A p o s to l 0 2 sk ic h, dw a u ry w k i z E w a n g e lii 0 2w. Ja n a, p rz e k 0 0a d fra g m e n tu V III M onolog i w re sz 0 2 cie d e d y k a c ja d la 0 9 u b ie sk ie g o. In n y p rz y k 0 0a d : to p o c h o d z 0 2 c y z p ie 0 2 n i Czy ca D a n te g o o ra z te k s ty a u to rs k ie : k o m e n ta rz w ie rsze m d o p rz e k 0 0a d u z D a n te g o, p o e ty c k i p o 0 0o w y la t 60. sw o isty 6 7 m o n ta 0 4 lite ra c k i - z a ty tu 0 0o w a n y p rz e z G o m u lic k ie g o - U kolebki narodu, n a k t ry sk 0 0a d a si 0 1 p rz e ry s fra g m e n tu k o lu m n y T ra ja n a w y k o n a n y r 0 1 k 0 2 p o ety, w y c in ek z d z ie 0 0a Jo a c h im a L elew ela p o 0 2w i 0 1 c o n y p o b y to w i O w id iu sz a w 0 2r d G et w o ra z dw a fra g m e n ty Trist w - ich te k s ty p o d a 0 0 p o e ta p o 0 0a c in ie o ra z w e w 0 0a sn y m p o l 0 2 sk im p rz e k 0 0a d z ie. N a ty m n ie k o n iec. N ie m o 0 4 n a p rz e c ie 0 4 p o m in a lb u m w m a 0 2 la rs k ic h i szkico w n ik w. I o n e b o w ie m, cho 0 4 o p e ru j 0 2 in n y m - b y ta k rz ec - ty p e m s 0 0ow a, o d w o 0 0u j 0 2 si 0 1 d o p o d o b n e j tra d y c ji i p o d o b n e j s tra te g ii k o m u n ik a c y jn e j. C h o d z i tu p rz e d e w szy stk im o A lb u m ofiarow any Teodorowi Jelo w ickiem u (o b e cn ie p rz ec h o w y w a n y w B ib lio te c e N a ro d o w e j) o ra z p o c h o d z 0 2 c y z w c zesn e g o o k re su tzw. A lb u m berli ski (o b e c n ie w M u z e u m N a ro d o w y m w W arszaw ie) z p o n a d se tk 0 2 ry su n k w, a ta k 0 4 e o trz y sz k ic o w n ik i, k t re w 1916 r. o trz y m a 0 0o w d a rz e od ro d z in y S te rn sc h u ss w M u z e u m N a ro d o w e w K ra k o w ie. P r c z w s p o m n ia n y c h w y 0 4ej p ra c k o m p o n o w a n y c h i u k 0 0a d a n y c h w p ry w a tn e k si k i, m am y te 0 4 p o k a 0 2 n y z b i r n o ta tn ik w o ra z 6 7 p a m i 0 2 tk o w y c h a lb u m w, na k a rta c h k t ry c h N o rw id sp o rz 0 2 d z a 0 0 p o 0 2p ie s z n ie n o ta tk i, w y p isy z le k tu r, w k le ja 0 0 d ru k o w a n e fra g m e n ty i sk ra w k i te k st w w y c in a n y c h z c z a so p ism, p rz ew o d n ik w, k a le n d a rz y, k si e k etc. G ro m a d z i 0 0 je p rz e z la ta - sy s te m a ty c z n ie - z b ib lio fils k im u p o re m. N a jc z c ie j ow e w y p isy sp o rz 0 2 d z a 0 0 w b ib lio te k a c h, a ju 0 4 w w czas p rz e 0 2 cie 0 4 b y 0 0o ich w P a ry 0 4 u sp o ro : p r c z B ib lio th q u e N a tio n a le, w c z y te ln i k t re j, p rz y ru e R ic h e lie u n a jc z c iej p rz e sia d y w a 0 0, m g 0 0 k o rz y sta 0 4 jeszcze ze z b io r w B i 0 2 b lio th q u e S a in t-g e n e v ie v e (p rz y P la c e d u P a n th o n ) czy B ib lio th q u e d e l A rsenal z im p o n u j 0 2 c y m i z b io ra m i teatra li w. Tak powsta 0 0 powoli najbardziej prywatny - powiada Gom ulicki - ksi 0 1gozbi r Norwida, sk 0 0adaj 0 2cy si 0 1 z dw ch zasadniczych cz ci: z notatnik w sensu stricto, w kt rych tekst r 0 1kopi 0 2m ienny i drukowany tylko bardzo rzadko by 0 0 dope 0 0niony ilustracjam i, oraz z album w, w kt rych z kolei bogaty m ateria 0 0 ilustracyjny (rysunki oryginalne oraz reprodukcje) tylko od czasu do czasu byl uzupe 0 0niony d 0 0u 0 4szym i (nie chodzi tu bowiem o proste 2/ W. 0 9ubie ski; cyt. za Z. Przesmycki Przypisy wydawcy, w: Cypriana Norwida Pism zebranych tom A, cz. II. Krak w 1911, s

4 1 3Chlebowski Romantyczne silvae rerum podpisy), r 0 1kopi 0 2m iennym i albo drukowanym i, tekstam i obja 0 2niaj 0 2cym i (m arginalia). (PW sz 7, 687)3 J e s t to fra g m e n t 6 7 d z ie 0 0a p o ety, k t ry s y tu u je si 0 1 p e ry fe ry jn ie n ie ty lk o w s to s u n k u d o jego z a s a d n ic z e j tw rc zo 0 2c i, ale ta k 0 4 e d o ta k ic h jej d z ia 0 0 w, ja k p u b lic y sty k a czy e p is to lo g ra fia - a z a te m g a tu n k w z p o g ra n ic z a o b sz a r w z a a n e k to w a n y c h p rz e z d o k u m e n t4. P o rtfe le, n o tesy, n o ta tn ik i, zeszy ty, b ru lio n y, m a rg in a lia, a n a 0 2 w e t sz p a rg a lia, s z p a rg a 0 0y - to n azw y n a jc z c ie j w y k o rz y sty w a n e w lite r a tu r z e p r z e d m io tu n a o k re 0 2 le n ie z b io r w N o rw id o w y ch z ap isk w : rz u c a n e m im o c h o 0 2 d e m, p rz y o k a z ji - n ik t b o w ie m d o t 0 2 d n ie z a jm o w a 0 0 si 0 1 ty m, w c ale p rz e c ie 0 4 p o 0 2 k a 0 2 n y m, d z ie 0 0e m a u to ra R ze czy o wolno 0 2ci s 0 0ow a?. G o m u lic k i tw ie rd z i, 0 4e w i 0 1 k sz o N o rw id o w sk ic h 6 7 p o r tf e li z a g in a lu b b e z 0 2 p o w ro tn ie p rz e p a d 0 0a. T ru d n o d z i 0 2 u sta li 0 4, ile ta k ic h n o ta tn ik w b 0 2 d 0 2 a lb u m w p o 0 2 e ta w c i 0 2 g u sw ego 0 4 y cia z g ro m a d z i la d y ich o b e c n o 0 2ci m o 0 4 e m y n a p o tk a 0 4 w jego p ism a c h ; w sa m y c h N o ta tkach z m itologu p o jaw ia si 0 1 a u to o d s y 0 0a c z d o in n e g o, z a 0 2 p e w n e p o d o b n e g o, z b io ru zap isk w : 6 7 Z o b a czy 0 4 w m o jej k si e cz c e z ie lo n e j (P W sz 7, 2 87). In fo rm a c je n a te m a t n o ta tk o w e j i p a m i 0 1 tn ik a rs k ie j s p u 0 2 c iz n y p o 0 2 c h o d z i 0 0y g 0 0 w n ie o d o s b, k t re z n a 0 0y o so b i 0 2c ie a u to ra Vade-mecum. Z n a m y je n a j 0 2 cz ciej z re la c ji w y n o to w y w an y c h p rz e z P rz e sm y c k ie g o. P rz y k 0 0a d e m w ia d o m o o is tn ie n iu w o lu m in a ln y c h n o ta t o w ie cz n y m m ie 0 2c ie sta n o w i 0 2 c y c h co 0 2 w ro d z a 0 2 ju szczeg 0 0o w eg o cicerone 0 2r d sta ro 0 4 y tn y c h i z w 0 0aszcza s ta ro -c h rz e 0 2 c ija s k ic h jeg o z a b y tk w 6 - u z y sk a n a p rz e z M iria m a o d M ic h a lin y D z ie k o s k ie j, k t ra o trz y m a 0 0a r 0 1 k o p is o d p o ety, g d y w y je 0 4d 0 4 a 0 0a z P a ry 0 4 a do R z y m u w 1851 r. A u to g ra f, a z n im i te k s t (G o m u lic k i p rz y p u sz c z a, 0 4e p isa n y w la ta c h , zob. P W sz 7, 465) b e z p o w ro tn ie z a g in , z a p e w n e w p a ry sk im k a n to rz e e k sp e d y c y jn y m E. L e n - za (p rz y ru e L o u is le G ra n d ), g d z ie w r (lu b w 1869) z 0 0o 0 4y 0 0a go, w 0 2r d d w u p a c z e k k si e k i p a p ie r w, n a p rz e c h o w a n ie z p o le c e n ia D z ie k o s k ie j, k t ra w y 0 2 je 0 4 d 0 4 a 0 0a d o k ra ju, jej d a m a d o to w a rzy stw a - E m m a K o e n ig. D e p o z y t n ie z o sta 0 0 n ie s te ty o d e b ra n y, a w ra z z n im u m ie sz c z o n e o so b n e 6 7 p u d e 0 0k o z w y su w a n y m w ie rz c h e m, sk ry w aj 0 2c e ow e n o ta tk i o R z y m ie o ra z p 0 2 n ie jsze lis ty p o e ty d o D z ie - - W prowadzony tu skr t: PWsz - stosowany dalej, zar wno je 0 2li chodzi o teksty Norwida, jak i komentarze - oznacza edycj 0 1: C. Norwid Pisma wszystkie, t. 1-11, opra 0 4. J.W. Gomulicki, Warszawa p rz y czym umieszczana po nim pierwsza liczba odsy 0 0a do odpowiedniego tomu, nast 0 1pne - do strony. M. Czermi ska Autobiograficzny tr jk 0 2t. 0 1wiadectwo, wyznanie i wyzw anie, Krak w 2000 s Jedynym badaczem, kt ry po 0 2wi 0 1ci 0 0 Norwidowym notatnikom niewielki artyku 0 0 jest W 0 0odzimierz Szturc. Zob. ten 0 4e Zasady antropologii kulturowej Cypriana K. Norwida (o notatkach poety), w tego 0 4: O obrotach sfer romantycznych. Studia o ideach i wyobra 0 2ni, Bydgoszcz-Krak w 1997, s f) Z. Przesmycki Przypisy wydawcy, w: Cypriana Norwida pisma zebrane, t. F: Pism proz 0 2 dzia 0 0 drugi: o sztuce i literaturze, wst 0 1p W. Borowego, W arszawa-krak w 1911 (recte: 1946), s

5 1 3Interpretacje k o sk ie j. P rz e sm y c k i w 1908 p o d j za p o 0 2re d n ic tw e m W e llisza p r b 0 1 o d s z u k a n ia ow ych p a czek, a zw 0 0aszcza p u d e lk a. J e d n a k b e z p o zyty w n eg o r e z u lta tu 7. I n n y jeszcze p rz y k 0 0a d to p a m i 0 1 tn ik a rs k ie z a p isk i, k t re w id z ia 0 0 u N o rw id a ks. J a n T a s k i, k a p e la n p rz y k o 0 2c iele N o tre D a m e d e s B a tig n o lle s. O p o w ia d a 0 0 o n ic h p 0 2 n ie j W el- liszo w i w 1908 r.: W ostatnich latach 0 4ycia u Sw. K azim ierza pisa 0 0 on p a m i 0 1 tn ik i-d w ie w ielkie ksi 0 1gi folio - gdzie wszystko notowa 0 0. Co si 0 1 z tym sta 0 0o, nie w iem. D ow iedzia 0 0em si 0 1 o jego 0 2m ierci zbyt p 0 2no, szuka 0 0em na pr 0 4no. M w iono m i, 0 4e podobno w Krakowie si 0 1 znajduj 0 2. N ie w iem. Mam wra 0 4enie, 0 4e zakonnice go zagarn y.8 A w k ilk a la t p 0 2 n ie j r w n ie 0 4 P rz e sm y c k ie m u, k t ry ta k o to re la c jo n o w a 0 0 w y p o 0 2 w ie d 0 2 T a sk iego: Gdy 0 2my w par 0 1 lat p 0 2niej m ieli sposobno osobi 0 2cie m wi 0 4 z szanownym kap 0 0anem, potw ierdzi 0 0 raz jeszcze te s 0 0owa i przypom nia 0 0 sobie nadto szczeg 0 0 dowodz 0 2cy, 0 4e istnienie owych zapisek, nie jemu jednem u by 0 0o w iadom e. Twierdzi 0 0 m ianow icie, 0 4e gdy w r czy 79 widzia 0 0 si 0 1 w Krakowie z Ad. Asnykiem, ten 0 4e wypytywa 0 0 go z wielkim zainteresowaniem, czy Norwid pisze dalej swe pam i 0 1tniki.9 G o m u lic k i z a k 0 0a d a, 0 4e g d y p rz y jm ie m y, i 0 4 A sn y k p o z n a 0 0 a u to ra Vade-mecum w 6 7 czasie sw ego drugiego p o b y tu w P a ry 0 4 u, a w i 0 1c w ro k u 1867 [sic!], to w w czas 6 7 u z y sk a m y [...] je d n 0 2 d a t 0 1 d o ty c z 0 2 c 0 2 ow y ch p a m i 0 1 tn ik w, k t re m u sia 0 0y b y 0 4 w ja k im 0 2 sto p n iu z aaw a n so w a n e, sk o ro d o w ie d z ia 0 0 si 0 1 o n ic h n a w e t ta k i go z k ra ju, k t ry n ie cieszy 0 0 si 0 1 b y n a jm n ie j p o u fa 0 0o 0 2 c i 0 2 sta rsz e g o p o e ty (P W sz 7, 4 62). R w n ie 0 4 i te n r 0 1 k o p is, p o d o b n ie ja k n o ta tk i o R z y m ie, p rz e p a d 0 0 c h y b a ju 0 4 b e z p o w ro tn ie 10. D o n a sz y ch czas w d o c h o w a 0 0y si 0 1 trz y n o ta tn ik i N o rw id a : z b i r z a ty tu 0 0o w a n y N o ta tk i z mitologu o ra z dw a in n e, b e z ty tu lo w e, k t re w e d y cji Pism w szystkich n a 0 2 zw ano: N o ta tk a m i z kistorii o ra z N o ta tk a m i etno-filologicznym i (w k a ta lo g u B ib lio te 0 2 ki N a ro d o w e j, g d z ie p rz echow y w a n e s 0 2 ich r 0 1 k o p isy, n a d a n o im n ie c o in n e ty tu 0 0y : N o ta tn ik historyczny sygn i N o ta tn ik filologiczny sygn. 6297). Z k o lei je 0 2li c h o 0 2 d z i o alb u m y, to z achow a 0 0y si 0 1 trz y cz ci tzw. A lb u m u Orbis (b 0 2 d 0 2 jak k to w o li trz y 77 Tam 0 4e, s Informacje na temat zaginionych not 0 9t Rzymskich podaj 0 1 tu za Przesmyckim. Zob. jw., s Warto doda 0 4, 0 4e W ellisz, kt ry dotar do istniej 0 2cego [...], lecz przekszta 0 0conego na Bank Franko-Rosyjski i przeniesionego na ulic 0 1 de la Chauss e d Antin N o 12, domu E. de Lenza - na pytanie o owe paczki otrzyma 0 0 odpowied 0 2: 0 0Ces papiers ont du tre d s truits depuis 35 ans 0 3, (jw.). 8 Z notatnika L. Wellisza; Biblioteka Narodowa III 6321 k. 5; por. przedruk w Z. Przesmycki Pr2ypisy wydawcy, t. F, s Z. Przesmycki Przypisy wydawcy, t. F, s Podobny los spotka 0 0, pochodz 0 2cy z 1852/53 (zob. PWsz 7, 466), [Dziennik 0 4eglugi do Ameryki], o kt rym wiem y z relacji J zefa Ignacego Kraszewskiego (Kartki zpodr 0 4y roku. Warszawa 1874, s ). 170

6 1 3Chlebowski Romantyczne s lvae rerum A lb u m y O rbis)n, o ra z tzw. K si ka p a m i 0 2 te k 12, o so b liw y z b i r b ile t w w izyto w y ch i lis t w o d p rz y ja c i 0 0 i z n a jo m y c h, fo to g ra fii, w y c in k w z g a z e t, k le p s y d r, w 0 0a sn y c h a k w a re l i ry su n k w, ta k 0 4 e d ro b n y c h z ap isk w, a n a w e t ta k ic h p rz e d m io 0 2 t w, ja k z a s u szo n e k w ia tk i. * O 6 7 p o rtfe la c h N o rw id a p isa! p rz e d e w szy stk im, je 0 2li n ie liczy 0 4 d ro b n e g o acz in te re s u j 0 2 c e g o te k s tu W 0 0o d z im ie rz a S z tu rc a 13, J u liu s z W ik to r G o m u lic k i; in te r e 0 2 so w a 0 0 go, rzecz ja s n a, g 0 0 w n ie a s p e k t e d y to rs k i. C h o d z i tu z a r w n o o d ro b n e k o 0 2 m e n ta rz e i o b ja 0 2 n ie n ia to w a rzy sz 0 2 ce pierw szy m p u b lik a c jo m w y im k w z n o ta tn i 0 2 k w i a lb u m w p o ety, ja k i o o b sz e rn e e d y to rs k ie m e try k i z a m ie sz c z o n e w ed y cji P ism w szystkich, g d z ie p r c z o p isu r 0 1k o p is w, m a m y te 0 4 o g ln 0 2 c h a ra k te ry s ty k 0 1 d o k u m e n t w, p r b y u s ta le n ia c z a su ich p o w s ta n ia, szczeg 0 0o w y ro z k 0 0a d w p is w b e z p o 0 2 re d n ic h (sp o rz 0 2 d z o n y c h r 0 1 k 0 2 p o e ty ), ta k 0 4 e w k le je k r 0 1 k o p i 0 2 m ie n n y c h czy te 0 4 d ru k o w a n y c h, a w p r z y p a d k u a lb u m w r w n ie 0 4 ry su n k w N o rw id a i ilu s tra c ji w y c in a n y c h z g a z e t, k si e k, r 0 4 n y c h p u b lik a c ji o c h a ra k te rz e e n c y k lo p e d y c z n y m etc. P o m im o o g ro m n e j p racy, ja k 0 2 w y k o n a 0 0 G o m u lic k i p rz y g o to w u j 0 2 c w y d a n ie N o rw id o w y ch n o ta tn ik w i a lb u m w w ra m a c h Pism w szystkich, e d y c ja ta n ie m o 0 4e b y 0 4 je d n a k u z n a n a a n i za e d y cj 0 1 p e 0 0n 0 2, a n i ty m b a rd z ie j p o p ra w n 0 2. D laczeg o? O t 0 4 G o m u lic k i o g ra n ic zy! si 0 1 je d y n ie d o te k st w r 0 1 k o p i 0 2 m ie n n y c h w y k o n a n y c h r 0 1 k 0 2 N o rw id a (b ez w z g l 0 1d u n a to, czy z o sta 0 0y u z n a n e za o d p isy, w y p isy czy za te k s t w p e 0 0n i a u to rs k i); p isz e o n, 0 4e z e d y c ji 6 7w y czo n o p ra w ie w szy stk ie p o d p isy, n a p i 0 2 sy i o b ja 0 2 n ie n ia d o ty c z 0 2 c e w y k le jo n y c h ta m ry su n k w, ry c in i fo to g ra fii (P W sz 11, 517) o ra z w y ci 0 1te z c z a so p ism lu b k si e k i w k le ja n e n a k a rty o w y ch 6 7 p o r tf e li te k 0 2 sty d ru k o w a n e 6 7ze w z g l 0 1d u n a ich d u [...] o b j 0 1 to (P W sz 7, 6 88). Z a p e w n e, c h o 0 4 n ie m w i o ty m G o m u lic k i w p ro s t, w p 0 0y w n a ta k 0 2 d e c y z j 0 1 m ia 0 0y, p r c z o g ra 0 2 n ic z e fin a n so w y c h - w c z a sa c h P R L -u n iez w y k le is to tn e - tr u d n o 0 2 c i n a tu r y te c h 0 2 n ic z n e j, g 0 0 w n ie z w i 0 2 z a n e z c z e n ie m w N o rw id o w sk ic h n o te s a c h g ra fik i i te k s tu, o d r 0 4 n ia n ie m co i ru sz te k s tu r 0 1 k o p i 0 2 m ie n n e g o o d te k s tu d ru k o w a n e g o, r w n ie 0 4 b ra k tra d y c ji e d y to rs k ie j - b o te 0 4 G o m u lic k i byl jak d o t 0 2 d je d y n y m, k t ry p o d j p r b 0 1 o p u b lik o w a n ia ty ch te k st w (n ie w cza! ich d o sw o ich p lan w, z w i 0 2 z a n y c h z N o rw id e m P rz e sm y c k i). W sz y stk ie te n e g a ty w n e c z y n n ik i z 0 0o 0 4 y 0 0y si 0 1 n a w y d a n ie sk a 0 4 o n e z a s a d n ic z y m b ra k ie m : b ra k ie m 6 7 c a 0 0o 0 2ci. I cho 0 4 w y c z o n e z w y d a n ia ry 0 2 s u n k i, ilu s tra c je i te k s ty d ru k o w a n e z o sta 0 0y z a re je s tro w a n e a lb o w o d p o w ie d n ic h m ie jsc a c h n o ta te k (ty tu 0 0e m lu b in fo rm a c j 0 2 o ich tre 0 2 c i), a lb o w m e try k a c h d o c z o n y c h d o k o m e n ta rz a e d y to rs k ie g o, to je d n a k n a w e t n a jle p s z y o p is i k o m e n 0 2 ta rz w y d aw cy n ie m g 0 0 z a s t 0 2 p i 0 4 w 0 0a 0 2ciw eg o te k s tu. Z k o le i w p r z y p a d k u tzw. *13 Pierwszy i drugi tom Album Orbis znajduj 0 2 si 0 1 w Zbiorach Graficznych Biblioteki Narodowej: sygn i 1592; tom trzeci w zbiorach Biblioteki Jagiello skiej w Krakowie sygn. Rys R 0 1kopis znajduje si 0 1 w Bibliotece Narodowej, sygn Zob. przypis nr

7 1 3Interpretacje K si ki pam i 0 2tek, na k t r 0 2 z 0 0o 0 4y 0 0y si 0 1 g 0 0 w n ie obce te k s ty (listy d o N o rw id a od p rz y ja ci 0 0 i z n a jo m y c h, k a rty w izyto w e, tro c h 0 1 d ru k w etc.) o ra z ry su n k i i a k w a re 0 2 le a u to ra Solo, i ty lk o n ie lic z n e fra g m e n ty a u to rs k ie, z d ec y d o w a n o si 0 1 n a p u b lik a 0 2 cj 0 1 w y cznie tek st w p o e ty, ro z rz u c a j 0 2 c je p rz y ty m sw o b o d n ie w d z ia le: 6 7 R 0 4n e n a p is y i n o ta tk i. I tu z d e k o n s tru o w a n o p a m i 0 2 tk o w o -a lb u m o w 0 2 ca 0 0o d z ie 0 0a. Z a r w n o w p rz y p a d k u K si ki p a m i 0 2 tek, ja k n o ta tn ik w i A lb u m w Orbis p o 0 2 trz e b n e jest p o st 0 1 p o w a n ie zgo 0 0a o d m ie n n e - d e n ie d o sc a la n ia i o d tw a rz a n ia p rz e z e d y to ra w szy stk ic h szczeg 0 0 w : p o b ie 0 4 n ie, szybko i sk r to w o d o k o n y w a n y c h z ap is w ze z n a jd u j 0 2 c y m i si 0 1 w ich s 0 2 sie d z tw ie ry s u n k a m i p o e ty czy te 0 4 w y c i 0 1ty m i z c z a so p ism b 0 2 d 0 2 k si e k ilu s tra c ja m i i a rty k u 0 0a m i. Isto tn e jest tu b o w iem z a c h o 0 2 w a n ie ich w ielo w arstw o w ej i w ielo w y m iaro w ej ro z m a ito 0 2 c i, u w id o c z n ie n ie w s p 0 0istn ie n ia h e te ro g e n ic z n y c h frag m e n t w, o c a le n ie b ru lio n o w e j k o n s tru k c ji p rz e k a z u. W obec ty ch z a 0 0o 0 4 e n ie rz a d k o p ro w a d z 0 2 c e d o b d w i in te r p r e ta c y j 0 2 n y c h n a d u 0 4 y a d o tego n ie sy g n a liz o w a n e p rz e z w y d aw c 0 1 Pism w szystkich - r o z 0 2 w i 0 2 zy w a n ie sk r c o n y ch fo rm z a p is u N o rw id o w y ch n o ta te k, w y d aje si 0 1 d z ia 0 0a n ie m tyle 0 4 b d n y m (z p u n k tu w id z e n ia isto ty d z ie 0 0a, z k t ry m p rz y sz 0 0o si 0 1 m ie rzy 0 4 e d y 0 2 to rsk o ), co b u rz 0 2 c y m jego s tru k tu r a ln e podstaw y. W sp o m n ia n a tu ro z m a ito u ja w n ia si 0 1 b o w iem i w sw o b o d n y m c z e n iu r 0 4 n ej m a te rii te k s tu (n p. z a p is u d o 0 2 k o n a n e g o r 0 1 k 0 2 N o rw id a i w y k le jo n e g o o b o k a rty k u 0 0u ), i w z r 0 4 n ic o w a n y m w y k o 0 2 c z e n iu p o sz c ze g ln y c h fraz. O b o k ta k ic h zap is w, ja k c h o 0 4b y te n z N o ta te k z historii, k t ry z n a jd u je si 0 1 n a k. 3 verso a u to g ra fu (B ib lio te k a N a ro d o w a sygn. 6298): Z zam ieszczonego opisu ko 0 2cielnych sprz 0 1t w w Liberpontyficalis w ypisuj 0 1 te przedm ioty, kt re obja 0 2niaj 0 2 sym bolik 0 1 pierwotn 0 2 chrze 0 2cija sk 0 2: A gni - baranki z 0 0ote Cervi - jelonki Claves ex auro - klucze Columbae - go bie - custodes pour l Eucharistie Cygnus - 0 0ab 0 1d 0 2 Detphini - przy 0 2w iecznikach i lam pach Turris - wie 0 4e przy Eucharystii. - c z y te ln y c h, o d z n a c z a j 0 2 c y c h si 0 1 p e 0 0n 0 2 sy n ta k s 0 2 i z n a c z n y m sto p n ie m w y k o c z e 0 2 n ia, z n a jd u je m y n o ta tk i ty p o w o u 0 4 y tk o w e, fra g m e n ta ry c z n e, szkico w e, sw o iste sk r to w c e m y 0 2li. O to d w ie k a rty w c ze 0 2n ie j we w s p o m n ia n y m a u to g ra fie czy tam y : Zst 0 2pienie D ucha S-o - P anow ie, M edow ie, Elam itow ie, w M ezopotam ii, [nie odczytany jeden wyraz] w Judei, Kapadocji, Poncie, w Azji - w Frygii, w P am filii, w E gipcie (w Libii opodal Cyreny), Rzym ianie, 0 3ydowie nowo nawrocfeni], Krete czycy, Arabczycy. N o ta tk a ta jest a lu z j 0 2 d o je d n e g o z fra g m e n tu D ziej w apostolskich (1, 1-12), w k t ry m m ow a o ty m, ja k ap o sto 0 0o w ie, po z e s 0 0a n iu D u c h a 0 2w i 0 1teg o, p rz e m a w ia li w Je ro z o lim ie w r 0 4 n y c h j 0 1zy k ach. Jej z a p is p o tra k to w a n y w r 0 1 cz m in im a listy c z - n ie, w z a sad z ie o g ra n ic z o n y d o nazw, o w y b itn ie b ru lio n o w y m c h a ra k te rz e, bez w s p o m n ia n e g o d e sz y fru j 0 2 c e g o go k o n te k s tu b ib lijn e g o, p o z o sta je w 0 0a 0 2ciw ie n ie

8 1 3Chlebowski Romantyczne silvae rerum c zy teln y. Z re s z t 0 2 u N o rw id a z a p is e k teg o ty p u je st z n a c z n ie w i 0 1cej - to ty lk o d r o b 0 2 n y p rz y k 0 0a d. W 0 0a 0 2c iw ie w n o te s a c h a u to ra V ade-m ecum sta le o b c u je m y ze sz k ic e m i fra g m e n te m, a sto p ie w y k o c z e n ia z a p is w d a le k i je st od p e 0 0n i. A le n a w e t p ierw szy z p rz y to c z o n y c h tu c y ta t w, u z n a n y p rz e c ie 0 4 p rz e d c h w il 0 2 za p rz y k 0 0a d n o ta tk i w y k o c zo n e j i c z y te ln e j, w k o n fro n ta c ji z te k s te m, z k t re g o sta n o w i (b e z 0 2 p o 0 2 re d n i b 0 2 d 0 2 p o 0 2 re d n i) w y p is, o d s 0 0a n ia sw j szkico w y i fra g m e n ta ry c z n y c h a r a k 0 2 te r. Z a n o to w a n e w n im n a zw y 0 0a c i sk ie to ik o n o g ra fic z n e m o ty w y litu rg ic z n y c h p rz e d m io t w, ja k n p. o rn a ty, p a te n y czy k ie lic h y, k t re p o ja w ia j 0 2 si p rz y o p i 0 2 sa c h r 0 4 n y c h sp rz 0 1 t w k o 0 2c ie ln y c h z w i 0 2z an y c h z b u d o w 0 2 i u rz 0 2 d z a n ie m w p ie rw 0 2 szych w ie k a c h c h rz e 0 2c ija stw a rz y m sk ie j B a zy lik i 0 2w. P io tr a - w L ib erp o n tyfika lis, a n o n im o w y m, sp isy w a n y m od V I d o X V w. z b io rz e sc h e m a ty c z n y c h b io g ra fii Ж Ж 14 p a p ie 0 4 y. Z a s a d n ic z 0 2 c ech 0 2 n o ta te k, r w n ie 0 4 ry su n k o w y c h szkic w, z a p e 0 0n ia j 0 2 c y c h N o r- w id o w e 6 7 p o rtfe le je st ich s ta tu s n o ta tk i-w y p isu z le k tu r. N a w e t je 0 2li te k s ty p o c h o 0 2 d z i 0 0y z d ru k w f ra n c u s k ic h (rz a d z ie j in n y c h, n p. 0 0a c i s k ic h lu b n ie m ie c k ic h ), N o rw id n a jc z c iej d e cy d o w a 0 0 si 0 1 n a p rz e k 0 0a d, ty lk o w n ie lic z n y c h p rz y p a d k a c h zachow y w a 0 0 j 0 1zyk o ry g in a 0 0u - n ie m a l zaw sze ta k ie w y p isy s 0 2 sk r te m, z a p ise m g o r 0 2 cz k o w o w y n o to w a n e j m y 0 2li, byw a 0 4e z a o p a trz o n e j p rz e z p o e t 0 1 w ja k i 0 2 k o m e n 0 2 ta rz. W te n sp o s b n p. A lb u m Orbis p a ra fra z u je b 0 2 d 0 2 c y tu je fra g m e n ty Voyage en O rient - d z ie 0 0a G e ra rd a d e N e r v a l15, za 0 2 w N o ta tka ch z m itologii z n a jd z ie m y z n a c z 0 2 n e p a rtie p o c h o d z 0 2 c e z k si k i D u rationalism e et de la tradition fra n c u sk ie g o h is to 0 2 ry k a filo z o fii i filo z o fa J e a n B a p tis t C la u d a d e R ia m b o u rg a ( ), a z n w 'ft N o ta tka ch z historii z a p is k i z le k tu ry i w y c in k i z d z ie 0 0a A lfre d a M a u ry L a M agie et l Astrologie dans l A n tiq u it et au M oyen A ge (P a ris 1860). P o d o b n ie rz e c z m a si 0 1 ze w s p o m n ia n y m i p ra c a m i p la s ty c z n y m i, z a p e 0 0n ia j 0 2 c y m i k a rty A lb u m w Orbis. O to n p. z n a n a a k w a re la p o c h o d z 0 2 c a z p ierw sze g o A lb u m u p rz e d s ta w ia j 0 2 c a D ziew czyn 0 1 z tabliczk 0 2 i rysikiem, z w a n a te 0 4 M edytacj 0 2, p o d p is a n a (czy te 0 4 z a ty tu 0 0o w a n a ) p rz e z N o rw id a S a p h o, je st p rz e ry se m - o czy m in fo rm u je s y g n a tu ro w y p o d p is: 6 7 d a p re s le fre sq u e d H e r c u la n u m C. N O R W ID - z a u to p s ji, re p ro d u k c ji k si k o w ej lu b c z a so p i 0 2m ie n n e j. P o d o b n ie jest z ry su n k o w y m i s tu d ia m i u b io ru, b ro n i czy s tu d ia 0 2 m i p o sta c i - c h o 0 4 b y ty m i z I I \ A lb u m u - k t re w s k a z u j 0 2 w y ra 0 2 n ie n a o b ce, w r 0 1 c z e n /i Najbogatszy taki opis (kilkadziesi 0 2t stron in folio) towarzyszy biografii Sylwestra I, kt ry by 0 0 inicjatorem budowy nowej 0 2wi 0 2tyni. Trudno jednoznacznie stwierdzi 0 4, z kt rego z dost 0 1pnych w wczas wyda m g 0 0 korzysta 0 4 poeta. M o 0 4e si 0 1gn do najbardziej aktualnego, kt re zosta 0 0o opublikowane jako tom CXXVII i CXXVIII (Paris 1866) we francuskiej serii: Patrologie cursus completus (wyd. ]. M ign 0 1) w dziale: Partrologie latinae. N ie mo 0 4na wykluczy 0 4, 0 4e 0 2r d 0 0em by 0 0a jedna z dwu edycji w 0 0oskich: w opra 0 4. F. Bianchiniego (jako Vitae romanorumponlijicum [...] adn icolaum / [... ] Anastasii Bibliothecarii, 3 vol. Rome , vol. 4 Rome 1735 wyd. G iuseppe B i G. Cenni) i J. Vignoliusa (Liberpontyficalis seu degentis Romanorum pontificum, 3 vol. Rome ). 15,/J.W: G om ulicki ustali 0 0 nawet wydanie, z kt rego korzysta 0 0 poeta: G. de Nerval Voyage de Orient, 2 vol. Paris 1851 (zob. PWsz 11, 519). 173

9 1 3Interpretacje c y k lo p e d y c z n e lu b p o d r 0 1 c z n ik o w e 0 2 r d 0 0o. U jm u j 0 2 c N o rw id o w e 6 7 p o rtfe le jak o listy le k tu r o ra z p la sty c z n y c h i m a te ria ln o -k u ltu ro w y c h in s p ira c ji, n ie m o 0 4 n a te 0 4 u z n aw a 0 4 k a 0 4d e g o p o jaw ia j 0 2c eg o si 0 1 w n ic h sy g n a 0 0u b ib lio g ra fic z n e g o za 0 2w ia d e c 0 2 tw o b e z p o 0 2 re d n ie g o o b c o w an ia z p rz e d m io te m o p isu. D o b ry m p rz y k 0 0a d e m m o 0 4e tu by 0 4 je d n a z z a p ise k p o c h o d z 0 2 ca z N o ta te k z m itologii: W N aplus i w Jafie s 0 2 jeszcze Sam arytanie, kt rzy Pentateu 0 2ue stary zachowuj 0 2 -M m o ire sur l tat actuel des Samaritains, Sylvestre de Sacy: vol. XIX Annales des Voyages16 M y li 0 0b y si 0 1 te n, k to by s 0 2 d z i 0 0 n a jej p o d sta w ie, 0 4e N o rw id n a p e w n o p rz e stu d io w a 0 0 c ale d z ie 0 0o S y lv e stra d e Sacy. J e s t to b o w ie m d o w ie rn a p o lsk a k o p ia p rz y p is u z n a jd u j 0 2 c e g o si 0 1 n a s. 31 w s p o m n ia n e g o d z ie 0 0a R ia m b o u rg a : Il y a encore aujourd hui a Naplouse et a Ja fa des Sam aritains qui conservent religieusement leur Pentateuque. (Voir le 6 7M moire sur l tat actuel des Sam aritains par M. Sylvestre de Sacy, ins r dans le X I X volume des 6 7Annales des voyages. N a p o d o b n y c h p ra w a c h z ja w ia j 0 2 si 0 1 w n o te s a c h Zendaw esta, R a m a ja n a i M ahabha- rata czy d z ie 0 0a 0 4ydow sk ie j k a b a 0 0y : Ksi 0 1ga Z o h a r i S e fe rje c ira. N o rw id o w e cahiers, na w z r Cahiers L e o n a rd a d a V in ci czy M o n te s q u ie u, o d s 0 0a n ia j 0 2 p isa rsk i w a rsz ta t: p rz y czy m u k a z u j 0 2 n ie ty lk o p o e t 0 1 -c z y te ln ik a, a le z a 0 2 ra z e m p o e t 0 1 -tw rc s 0 2 b o w iem z b io re m z a p is w w y p e 0 0n io n y c h p ie rw sz y m i z w ia 0 2 s tu n a m i, p rz y sz 0 0y c h utw or w. N o ta tn ik i i a lb u m y s 0 2 n ie ty lk o 0 2 r d 0 0e m cytat w, lecz r w n ie 0 4 z a p ise m lu 0 2 n y c h re fle k sji, p o m y s 0 0 w, te m a ty c z n y c h zary s w, a n a w e t s e n te n c ji, k t re z o sta n 0 2 p 0 2 n ie j ro z w in i 0 1 te w tw rc zo 0 2c i a rty s ty c z n e j. O b o k f u n k 0 2 cji m a g a z y n u j 0 2 c e j, p e 0 0n i 0 2 z a te m r w n ie 0 4 is to tn 0 2 fu n k c j 0 1 g e n e ru j 0 2 c 0 2. I ta k n p. z a 0 2 n o to w a n e w N o ta tka ch z mitologii s 0 0ow a O n ia sa (w P W sz n o t. 310) z a s ta 0 0y p o w t rz o 0 2 ne w R ze czy o wolno 0 2ci s 0 0ow a (cz V III w ), za 0 2 re m in isc e n c je z n a jd u j 0 2 c e g o si 0 1 w ty m sa m y m z b io rz e te k s tu fra n c u sk ie g o w y c i 0 1teg o p rz e z N o rw id a z ja k ie j 0 2 n ie z id e n ty fik o w a n e j k si k i z fra g m e n te m Odysei w ra z z k o m e n ta rz e m d o 0 2 ty cz 0 2cym p o b y tu O d y sa w H a d e s ie, o d n a jd u je m y w d w ch w ie rsza c h : Z d a w a si 0 1 m nie niekiedy (zob. P W sz 2, 261) i M j 0 0askaw y P anie! (P W sz 2, 198). Z a n o to w a n y w N o ta tka ch z historii 6 7 c u d 0 2w. J a n a z n a la z 0 0 sw e o d b ic ie w w ie rsz u N a zgon 0 2. p.j a n a G ajewskiego, a a n e g d o ta o C e lta c h, u m ie sz c z o n a p ie rw o tn ie n a k a rta c h N o ta tek et- no-filologicznych (jak o w y c in ek z jak ie g o 0 2 fra n c u sk ie g o p o d r 0 1 c z n ik a ) - w Tajemnicy lorda Singelw orth. To, ty tu 0 0e m p rz y k 0 0a d u, m o ty w y i te m a ty d ro b n e, o d w o 0 0a n ia w sk a li m ik ro. A le m a m y p rz e c ie 0 4 d o c z y n ie n ia i z ty m i b a rd z ie j g e n e ra ln y m i, o z n a c z n ie szerszy m w y m ia rz e i p o w a 0 4 n ie jszy c h k o n se k w e n c ja c h k o n s tru k c y j 0 2 n y ch. M y 0 2l 0 1 tu g 0 0 w n ie o N o ta tkach z m itologii, k t re p rz y p o m in a j 0 2 szkic d o R ze czy o wolno 0 2ci s 0 0ow a, g d z ie te m a ty c z n y ro z m a c h i o p isy w a n a ro z p i 0 1 to p rz e b ie g u d z ie 0 2 j w, u jm o w a n y c h g 0 0 w n ie w a sp e k c ie e ty c z n y m i re lig ijn y m, n a h o ry z o n c ie tw r 0 2 czy ch o c zek iw a k re 0 2li w ie lk 0 2 fo rm 0 1 e p ic k //Tekst podaj 0 1 wg autografu: Biblioteka Narodowa sygn k. 2 recto. 174

10 1 3Chlebowski Romantyczne silvae rerum M o z a ik a, jak 0 2 tw o rz 0 2 r 0 4 n e e le m e n ty sk 0 0a d a j 0 2 c e si 0 1 n a z b io ry n o ta te k, a lb u 0 2 m w c zy le 0 4 K si ki p a m i 0 2 tek, w y m a g a od c z y te ln ik a sz c zeg ln e j w ra 0 4 liw o 0 2c i, z d o l 0 2 n e j w y chw y ci 0 4 i sc a li 0 4 p rz e w ija j 0 2 c e si 0 1 m o ty w y i tem a ty, o g a rn r 0 4 n e 0 2 ro d k i w y 0 2 ra z u i sp o so b y e k sp o n o w a n ia tre 0 2 c i, ta k 0 4 e tw rczej a k ty w n o 0 2c i p o z w a la j 0 2 c e j n a w y p e 0 0n ia n ie m ie jsc n ie d o o k re 0 2lo n y c h. Z w 0 0aszc za, je 0 2li o b c u je m y z o ry g in a ln y m p rz e k a z e m z b io r w, n ie m a l z m u s z e n i je ste 0 2m y d o ta k ic h d z ia 0 0a. A p rz y ty m n ie ty lk o sk r ty, u rw a n e z d a n ia, sk re 0 2 le n ia, p o d k re 0 2lo n e fra g m e n ty w k le jo n y c h te k 0 2 st w d ru k o w a n y c h czy w y k o n a n e r 0 1 c z n ie n a ich m a rg in e s a c h k o m e n ta rz e i u z u 0 2 p e 0 0n ie n ia N o rw id a, ale n a w e t sa m a p rz e s trz e k a rt n ie z a p e ln io n a ja k im k o lw ie k te k s te m b 0 2 d 0 2 ry su n k ie m z m u s z a d o d ia lo g u, ak ty w n eg o w c z e n ia si 0 1 o d b io rcy. P o tw ie rd z a to z re sz t 0 2 sam N o rw id. G d y w 1872 r. w y p o 0 4yczy! B ro n is 0 0aw o w i Z a le 0 2 sk ie m u 6 7 z b i r m otyw w, o b e jm u j 0 2 c y o d p o c z 0 2 tk u ca 0 0y przebieg cywilizacji 0 2wiata ( P W s z 9,5 13), z a c h 0 1 c a 0 0 go w p ro s t d o ta k ie j tw rc zej le k tu ry : Je 0 4eli przypadkiem [...] zdarzy 0 0oby ci si 0 1 pokazywa 0 4 m j Album Orbis w szkicu, to jest m j portfel artystyczny, kt rej naturze idealnej i zas 0 0ysza 0 0by 0 2 st wa w tej m ierze, to tam tyle papieru bia 0 0ego jest, 0 4e o 0 0 w kiem napisa 0 4 m o 0 4esz i m o 0 4na. (PW sz 9, 514) * M o w a b y 0 0a o b ru lio n o w y m i szkico w y m c h a ra k te rz e N o rw id o w y ch p o rtfe li, o ich ro z w ic h rz e n iu te m a ty c z n y m i k o m p o zy c y jn y m, o h e te ro g e n ic z n o 0 2ci fo rm y, w id o c z 0 2 nej ju 0 4 c h o 0 4b y n a p o z io m ie u 0 4 y te g o p rz e z p o e t 0 1 b u d u lc a : tu a rty k u 0 0 z c z a so p ism a, ta m ry su n e k w 0 0asny, tu ilu s tra c ja, ta m z k o lei w 0 0a sn o r 0 1 c z n e u w agi i n o ta tk i, a w in 0 2 n y m m ie jsc u jeszcze b ile ty w izyto w e od z n a jo m y c h, sta re fo to g ra fie, lis ty od ro d z in y i p rz y ja c i 0 0 etc. T ru d n o je d n a k z a p rz e c z y 0 4 ju 0 4 p rz y p o b ie 0 4 n ej n a w e t le k tu rz e r 0 1 k o 0 2 pis w, 0 4e n o tesy a u to ra R zeczy o w olno 0 2ci s 0 0ow a n ie tw o rz 0 2 ja k ie j 0 2 o k re 0 2lo n e j s e m a n 0 2 ty cz n ie fo rm y w y p o w iedzi, b 0 1 d 0 2 c w y cznie z b io re m lu 0 2 n o z w i 0 2z an y c h ze so b 0 2 e le 0 2 m en t w. Z a r w n o ad d y ty w n a k o m p o zy c ja n o ta tn ik w, ja k i kola 0 4ow e czy m o n ta ow e u k 0 0a d y obiek t w, z a p e 0 0n ia j 0 2 c e k a rty a lb u m w o d s 0 0a n ia j 0 2 zam y s 0 0 ca 0 0o 0 2ci. T a k is to tn a d la N o rw id a k a te g o ria c a 0 0o 0 2c i - co u ja w n i 0 0y b a d a n ia z o s ta tn ic h l a t 17 - p o d o b n ie ja k w d z ie 0 0a c h lite ra c k ic h i tu o d g ry w a z n a c z n 0 2 ro l 0 1, p rz y czym w o b ec d z ie l lite ra c k ic h - stw ie rd z a s 0 0u sz n ie W 0 0o d z im ie rz S z tu rc - n o ta tn ik i i a l 0 2 b u m y s y tu u j 0 2 si 0 1 jak o 6 7 d z ie 0 0o o so b n e 18. F o rm a g a tu n k o w a N o rw id o w y ch p o rtfe li k ie ru je n a sz 0 2 u w ag 0 1 w s tro n 0 1 s ie d e m 0 2 n a sto w ie c z n e j tra d y c ji d o m o w ej k si 0 1 g i s z la c h e c k ie j, zw an ej ra p tu la r z e m b 0 2 d 0 2 sil- v a reru m ^. B ra k co p ra w d a d o w o d w n a to, 0 4e N o rw id z n a l z le k tu ry teg o ty p u 177 Zob. np. ksi k 0 1 zbi r. 6 7Ca 0 0o w tw rczo 0 2ci Norwida, pod red. J. Puzyniny i J. Tele 0 4y skiej, Warszawa 1992 oraz G. Halkiewicz-Sojak Wobec tajemnicy i prawdy. O Norwidowskich obrazach 6 7ca 0 0o 0 2ci, Wroc 0 0aw W. Szturc Zasady antropologii..., s y Zob. M. Korolko 6 7Sylwa jako prototyp eseju, w tego 0 4: Andrzej Frycz Modrzewski. Humanista, pisarz, Warszawa 1978, s oraz M. Zachara Tw rca - odbiorca sylw szlacheckich w X V II wieku, w: Publiczno literacka i teatralna w dawnej Polsce, pod red. 175

11 1 3Interpretacje tw rczo , je d n a k o b e cn o w ro m a n ty z m ie tra d y c ji b a ro k o w ej je st ta k siln a i w ie 0 2 lo s tro n n a, 0 4e n ie m o 0 4e s p e c ja ln ie d z iw i 0 4 ro z p a try w a n ie n o tes w i a lb u m w a u to ra Q uidam a n a tle teg o ty p u p i 0 2m ie n n ic tw a. 0 1 w iadectw em z a d o m o w ie n ia fo rm sylw ic zn y c h w k u ltu rz e X IX w. jest n ie ty lk o z a w ro tn a w r 0 1cz k a rie ra sz k ic u i o b ra z k a, lecz p rz e d e w szy stk im lic z n e ro m a n ty c z n e b ru lio n y, ta k ie ja k L e n a rto w ic z o w sk i a lb u m 0 3 y w i i um arli c zy s 0 0y n n y ju 0 4 R a p tu la rz S 0 0o w ackiego, o k t ry m M a re k T ro - sz y sk i, jego p ierw szy w y d aw ca, p o w ia d a w p ro s t, 0 4e 6 7 re p re z e n tu je ro m a n ty c z n 0 2 sy lw , n ie w sp o m in a j 0 2 c o se tk a c h czy ty si 0 2cach sz ta m b u c h w i r 0 4 n eg o ty p u p a m i 0 1 tn ik w. J u 0 4 p o b ie 0 4 n e c h o 0 4b y z e s ta w ie n ie sylw z n o te sa m i N o rw id a w y d o b y w a szereg z b ie 0 4 n o 0 2ci. C h o d z i p rz e d e w szy stk im o d w ie c h a ra k te ry sty c z n e w 0 0a 0 2ciw o 0 2ci s tr u k 0 2 tu r a ln e, k t r e - z d a n i e m S te fa n ii S k w arc zy sk ie j - w y su w a j 0 2 si 0 1 na czo 0 0o w z e s p o 0 2 le te k st w r 0 1 k o p i 0 2 m ie n n y c h i d ru k o w a n y c h b lo k u silv a: m ia n o w ic ie o r 0 4 n o i w ie lo e le m e n t w s tru k tu ry, p ro w a d z 0 2 c e d o o tw a rc ia form y. P ie rw sz a w 0 0a sn o w y zn acza w ielo , r 0 4 n o i n ie w sp lm ie rn o je d n o s te k tw o rz 0 2cy ch sy lw iczn y z b i r; d ru g a - o k re 0 2la je d n o p la n u u sz e re g o w a n ia ty ch je d n o s te k, p rz y czy m ich rz 0 2 d n ie je st rz 0 1 d e m z a m k n i 0 1 ty m 21. W a rto p rz y ty m z au w a 0 4y 0 4, 0 4e s tr u k tu r a g a tu n 0 2 kow a N o rw id o w y ch cahiers u a k tu a ln ia w szy stk ie o d m ia n y z n a c z e n io w e sa m eg o s 0 0ow a - lac. silva (gr. he hyle). P ie rw sz a z n ic h to 6 7 la s. Z a r w n o w se n sie ilo 0 2cio 0 2 w y m, ja k i jak o 0 2cio w y m p o sz c zeg ln e zap isy, w y o d r 0 1 b n io n e te m a ty c z n ie i z a ra 0 2 zem n ie p o w i 0 2 zane m i 0 1 d z y so b 0 2 w try b ie p rz y c z y n o w o -sk u tk o w y m czy re to ry c z - n o -lo g ic z n y m (w ty m ta k 0 4 e czaso w y m z a p is u, ja k w m e m u a ry s ty c e ), tw o rz 0 2 z b i r p o ro z rz u c a n y c h frag m e n t w, p o z b a w io n y c h je d n o ro d n e g o i w y a rty k u 0 0o w a n e g o ci 0 2 g u. O to d ro b n y p rz y k 0 0a d. Z a p isk 0 1 z N o ta te k z historii: Karol Wielki z cz 0 2stek dwudziestu kr lestw barbarzy skich sk 0 0ada ca 0 0o p o p rz e d z a n o ta tk a o d w o 0 0u j 0 2 c a si 0 1 d o te k s tu M t 1 0,1-4 o w y s ia n iu p rz e z Z b a w ic ie 0 2 la d w u n a stu a p o s to 0 0 w - a jeszcze p rz e d n i 0 2 u m ie 0 2c i 0 0 N o rw id k o n s p e k t o p o w ie 0 2ci o F ile m o n ie i B a u cis z a c z e rp n i 0 1 te j z ro z d z. 8 M etam orfoz O w id iu sz a. Z k o lei po in 0 2 fo rm a c ji n a te m a t s tr u k tu r y p a stw a F ra n k w m a m y fra g m e n t o k a lifa ta c h a r a b 0 2 sk ic h i d a le j z d a n ie n a te m a t N o rm a n w, a p 0 2 n ie j jeszcze n o tk 0 1 z h is to rii W 0 1g ier. D o m in u j 0 2 c 0 2 c ech 0 2 jest tu r 0 4 n o ro d n o i w z g l 0 1 d n a a u to n o m ia e le m e n t w s k 0 0a d o 0 2 w ych. K o le jn e z n ac ze n ia: 6 7 b u d u le c i y w io 0 0 p o d k re 0 2 la j 0 2 sp o n ta n ic z n o c z y n 0 2 n o 0 2ci tw rczy ch p o d m io tu o ra z b ru lio n o w o i szkico w o p o sz c ze g ln y c h z a p i 0 2 s w. I w reszcie: 6 7w ielk i z a p a s, 6 7 o b fito N o rw id o w e p o rtfe le d y s p o n u j 0 2 p rz e c ie 0 4 H. Dziechci skiej, W arszawa- 0 9 d , s i ta 0 4 Sylw y - dokument szlacheckiej kultury umys 0 0owej w X V II, w: Z dziej w 0 4ycia literackiego w Polsce X V I i X V IIw ie k u, pod red. H. Dziechci skiej, Wroc 0 0aw 1990, s / M. Troszy ski Raptularz jako dzie 0 0o literackie, w: J. S 0 0owacki Raptularz , opra 0 4, ten 0 4e, Warszawa 1996, s. IX. 2*/ S. Skwarczy ska Kariera literacka form rodzajowych bloku silva, w ta 0 4: Wok 0 0 teatru i literatury, Studia i szkice,'warszawa 1970, s

12 1 3Chlebowski Romantyczne silvae rerum - o czy m b y 0 0a ju 0 4 w c ze 0 2n ie j m o w a - o b sz e rn y m r e p e r tu a r e m m o 0 4liw o 0 2c i i z d o ln o ci d o g e n e ro w a n ia in n y c h tek st w. Z e N o rw id o w e n o ta tn ik i i alb u m y, o d n o sz 0 2 c si 0 1 n e g a ty w n ie d o re to ry c z n e g o m o d e lu lite ra tu ry, k o n s ty tu u j 0 2 sw 0 2 o d r 0 1 b n o , n ie trz e b a c h y b a s p e c ja ln ie p rz e k o 0 2 n yw a 0 4. P o c z y n io n e tu z e s ta w ie n ia w y d o b y ty c h w c ze 0 2n ie j c ech i w 0 0a 0 2c iw o 0 2ci te k 0 2 st w z c e c h a m i i w 0 0a 0 2c iw o 0 2cia m i sylw w s k a z u j 0 2 n a s 0 0u sz n o p o d j 0 1 te g o tro p u. R zecz je d n a k w ty m, 0 4e k o n s ta ta c ja ta n ie w y c z e rp u je z 0 0o 0 4 o n o 0 2c i c a 0 0eg o z a g a d n ie 0 2 n ia. O t 0 4 n o ta tn ik i i a lb u m y a u to ra Vade-mecum is tn ie j 0 2 ja k o d z ie 0 0a n ie d la te g o, 0 4e w y b r ich e le m e n t w (z ap isk w ) z o sta 0 0 d o k o n a n y p rz e z a u to r a, lecz d la te g o, 0 4e w z b io ra c h ty ch is tn ie je p e w ie n p o rz 0 2 d e k. A p rz y ty m, z az n a c z m y, n ie c h o d z i tu 0 ja k i 0 2 n a tu r a ln y to k s p o rz 0 2 d z a n ia z ap is w w y p 0 0y w a j 0 2cy z to k u N o rw id o w y c h le k 0 2 tu r. O d b ija j 0 2 c y si 0 1 w k o le jn o 0 2c i p o sz c z e g ln y c h n o ta te k sw o b o d n y try b ty ch le k tu r z n o si b o w iem ta k 0 2 in te rp re ta c j 0 1 ; p o e ta b e z c e re m o n ia ln ie z m ie n ia k o le jn o p o 0 2 szczeg ln y c h e le m e n t w p rz y sw a ja n e g o te k s tu : i n ie w a 0 4n e czy b 0 1 d z ie to filo z o 0 2 ficz n e d z ie 0 0k o R ia m b u rg a, czy te 0 4 z b e le try z o w a n a re la c ja N e rv a la -sw o b o d n e w e r 0 2 to w a n ie s tro n ic k si e k, 0 2 r d e 0 0 w ypis w, je st tu w r 0 1cz ja k z a sad 0 2. G d z ie z a te m sz u k a 0 4 ow ej c a 0 0o 0 2ci? P rz e d e w szy stk im w a rto u 0 2w ia d o m i 0 4 so b ie, 0 4e - w o d r 0 4 n ie 0 2 n iu o d w 0 0a 0 2ciw y ch d z ie l lite ra c k ic h, g d z ie ta c a 0 0o jest n ie ja k o d a n a z g ry - w n o 0 2 ta tn ik a c h d o p ie ro si 0 1 jej p o sz u k u je. N ie jest o n a z a te m g o to w a i 0 0atw o u c h w y tn a, c h o 0 4 b y i z teg o p o w o d u, 0 4e s u m a sens w p o sz c z e g ln y c h fra g m e n t w d z ie 0 0a n ie tw o rz y jego se n su n a d rz 0 1 d n e g o. A le p o m im o b ra k u u z a s a d n ie n ia lo g ic z n o -re to - ry c zn e g o z sy lw ic zn e g o p o rz 0 2 d k u p o sz c z e g ln y c h fra g m e n t w N o rw id o w y c h cahiers w y 0 0a n ia j 0 2 si 0 1 p ew n e o k re 0 2lo n e k sz ta 0 0ty. Z e b ra n y w N o ta tka ch z m itologii i w b e z p o 0 2 re d n io d o n ic h n a w i 0 2 z u j 0 2 c y c h N o ta tkach z historii m a te ria! p rz y jm u je - rzecz ja sn a n ie b e z o d s t 0 1 p s tw i o d e j o d z a sad n ic z e g o n u r tu - u k 0 0a d c h ro n o lo g ic z 0 2 ny. P o d o b n ie rzecz m a si 0 1 z A lb u m a m i O rbis, o k t ry c h sam N o rw id p o w ie d z ia 0 0, 0 4e to sw o isty 6 7 z b i r m otyw w, o b e jm u j 0 2 c y od p o c z 0 2 tk u ca 0 0y przebieg cywilizacji 0 2wiata (P W sz 9, 513). Z k o le i w N o ta tk a c h etno-filologicznych 1 K si ce p a m i 0 2 tek z e s ta w ie n ia fra g m e n t w p e rtra k to w a n e s 0 2 jak sw o b o d n e w a ria 0 2 cje: n a te m a t isto ty i fe n o m e n u j 0 1zy k a w p rz y p a d k u p ie rw sz y m, w d ru g im : n a te 0 2 m a t sa m eg o N o rw id a. A le na ty m n ie k o n iec. W y 0 0o n io n e d o p ie ro co sp o so b y k o m 0 2 p o n o w a n ia frag m e n t w, s k 0 0a d a j 0 2 c y c h si 0 1 n a p o sz c z e g ln e zb io ry : te m p o ra ln y i w a 0 2 ria c y jn y - g e n e ru j 0 2 o k re 0 2lo n e se n sy czy te 0 4 raczej - zw a 0 4yw szy n a sy lw ic zn y c h a 0 2 ra k te r te k s tu - p e w n e ty p y sens w. I ta k w e w s p o m n ia n y m p rz e d c h w il 0 2 n o ta tn ik u m ito lo g ic z n y m i h isto ry c z n y m ry tm z e s ta w ie o k re 0 2la h isto rio z o fia. T o w 0 0a 0 2n ie h i 0 2 sto rio z o fic z n y k o d z je d n e j s tro n y w y z n acza p o rz 0 2 d e k czasow y, a z d ru g ie j p o z w ala n a o g ro m n 0 2 sw o b o d 0 1 w z a k re sie d o b o ru w 0 2 tk w m y 0 2lo w y c h, p rz y w o 0 0y w a n y c h w y 0 2 d a rz e etc. J e s t o n tu rz ecz ja s n a w s ta n ie sz k ico w y m, w b ru lio n o w y m z a ry sie, co sp ra w ia, 0 4e w p o r w n a n iu z lite ra c k im i re a liz a c ja m i, ta k im i n a w et ja k ch o 0 4b y R z e c z o w olno 0 2ci s 0 0ow a, k t re j s tr u k tu r a c i y p rz e c ie 0 4 k u fo rm o m h e te ro g e n ic z 0 2 n y m, sto p ie sp o isto 0 2c i i p rz e b ie g m y 0 2lo w y s 0 2 z n a c z n ie b a rd z ie j ro z c h w ia n e. Z re s z t 0 2 p rz y w o 0 0a n y tu te k s t p o e m a tu, z w i 0 2 z a n y n ie ty lk o czaso w o, ale i g e n e ty c z 0 2 n ie z N o ta tk a m i z m itologii o ra z N o ta tk a m i z historii, k t re m o 0 4 n a u z n a 0 4 za jeg o lu

13 1 3Interpretacje n y k o n sp e k t, p o tw ie rd z a ty lk o in te r p r e ta c y jn 0 2 tez 0 1. R w n ie 0 4 h isto ry c z n y p o rz 0 2 d e k d e te r m in u je k o m p o zy c y jn y c i 0 2 g A lb u m u Orbis, ta k 0 4 e i tu d y N o rw id - cho 0 4 ju 0 4 n ie ta k w y ra 0 2 n ie - d o sy n te zy, d o w s k a z a n ia n a o g ln o lu d z k ie w a rto 0 2ci s z tu k i i k u ltu ry. C h o d z i o p o sz u k iw a n ie teg o, co w d z ie ja c h czy i z b li 0 4 a p o sz c z e 0 2 g ln e n a ro d y i c y w iliz ac je, teg o, co sp ra w ia, 0 4e tw o rz 0 2 o n e je d e n lu d z k i r d. I d a le j: N o ta tk i etno-filologiczne s 0 2 p r b 0 2 ro z p o z n a n ia fe n o m e n o lo g ic z n e j isto ty j 0 1zy k a, d o 0 2 k o n y w a n ej - tro c h 0 1 n a z a sad z ie N o rw id o w ej 6 7 e p iste m o lo g ii p rz y b li 0 4 e n ia - z r n y ch p u n k t w w id z e n ia : filo zofii, fizjo lo g ii i p sy c h o lo g ii, p ra k ty k i m ow y, g ra m a 0 2 ty k i p o r w n aw czej etc. Je 0 2li zn w c h o d z i o K si k 0 1 p a m i 0 2 tek - n a jb a rd z ie j m a te 0 2 ria 0 0o w o z 0 0o 0 4 o n y z b i r - to u k 0 0a d w szy stk ic h s k 0 0a d a j 0 2 c y c h si 0 1 n a n i 0 2 d o k u m e n t w i b ib e lo t w (p o c z y n a j 0 2 c od b k itn e g o b ile tu n a p rz e ja z d z N o w eg o J o rk u d o L iv e r- p o o lu w 1854 i w ie rsz a A le Ty, Jedert-dobry i J e d y n y a 0 4 po fo to g ra fi 0 1 K saw erego N o rw id a i dw a w y c in k i jego lis tu ) tw o rzy ro d z a j w ielo g 0 0o so w ej su ity a u to b io g ra 0 2 ficznej. S to p ie z ag 0 1 sz cz en ia se m a n ty c z n e j s tru k tu r y w y ra 0 2 n ie o d r 0 4 n ia N o rw id o w e sylw y n ie ty lk o od ich s ta ro p o ls k ic h w zorc w, a le r w n ie 0 4 o d p o d o b n y c h d o k o n a e p o k i ro m a n ty z m u. W y starc zy je p o r w n a 0 4 c h o 0 4 b y z p rz y w o 0 0y w an y m tu R a p tu la 0 2 rzem S 0 0o w ackiego czy te 0 4 a lb u m e m L e n a rto w ic z a - k t re is tn ie j 0 2 jak o d z ie 0 0a p rz e d e w szy stk im d la te g o, 0 4e za w y b o re m sk 0 0a d a j 0 2 c y c h si 0 1 n a n ie e le m e n t w sto i a u to r, a n ie z p o w o d u ja k ie g o 0 2 (m n ie j czy b a rd z ie j w y ra 0 2n e g o ) p o rz 0 2 d k u d e te r m i 0 2 n u j 0 2 c e g o w w yb r. C o w i 0 1 ce j, w n o te sach N o rw id a o b e cn o fra g m e n t w o w y ra n ie p o e ty c k ie j (czyt. lite ra c k ie j) p ro w e n ie n c ji, ja k n p. w ie rsz, z b e le try z o w a n a r e la 0 2 cja, jest n ie m a l 0 2la d o w a w p o r w n a n iu n p. z R a p tu la rzem, g d z ie ra z p o ra z n a p o ty 0 2 k a m y p rz y le k tu rz e n a teg o ty p u form y, n a jc z c ie j w p o sta c i b ru lio n o w e j: n o ta tk a z w iz ji o g n iste j, n a w i 0 2 z u j 0 2 c y do n iej w ie rsz [W tenczas mi 0 1 zd j a w iekuista trw o 0 2 g a...], tra w e sta c ja P s a lm u 55, L ist do K si 0 1cia A.C., w ie rsz A n io 0 0 ognisty, m j anio 0 0 le w y..., p r b y d ra m a ty c z n e W altera Sta d io n a, lis t d o L u d w ik a N o rw id a - to ty lk o ty tu 0 0e m p rz y k 0 0a d u n ie lic z n e p rz y p a d k o w o d o b ra n e w y im k i. P o m im o w y ra 0 2n e j p rzew ag i ilo 0 2cio w ej fra g m e n t w lite ra c k ic h u S 0 0o w ack ieg o, to n ie R a p tu la rz a u to ra B alladyny tw o rzy b a rd z ie j o k re 0 2lo n y se n so w n y u k 0 0a d, ale w 0 0a 0 2n ie N o rw id o w e n o te 0 2 sy, w k t ry c h fra g m e n ty sa m e w so b ie tr u d n o b y 0 0o b y tra k to w a 0 4 jak o te k s ty lite r a c 0 2 kie, ale w k t ry c h re la c je m i 0 1 d z y ty m i fra g m e n ta m i i w y 0 0a n ia j 0 2 c e si 0 1 z n ic h jak o 0 2ci p ro w a d z 0 2 d z ie 0 0o k u z ary so m ca 0 0o 0 2ci. O d d a la to N o rw id o w e n o ta tn ik i i a lb u m y od tra d y c ji sylw y b a ro k o w ej i ro m a n ty c z n y c h jej re m in is c e n c ji, z b li 0 4 a n a to m ia s t do lite r a tu r y w sp 0 0c z e sn e j, zw 0 0aszcza d o teg o jej z w 0 0aszcza n u r tu, k t re g o g 0 0 w n 0 2 cec h 0 2 tw rcz 0 2 jest p o lim o rfic z n e i h y b ry d y c z n e k o n s tru o w a n ie te k s tu d z ie 0 0a lite 0 2 ra ck ieg o. R o z m a ito sp o so b w m w ien ia u M i 0 0o sz a p ro w a d z i d o z u p e 0 0n ie sw o b o d n eg o p rz e c h o d z e n ia od fo rm y d o fo rm y g a tu n k o w e j (n p. O gr d nauk czy Piesek p rzyd ro ny) lu b te 0 4 o w o cuje g e n o lo g ic zn 0 2 n ie d e fin io w a ln o 0 2c i 0 2, ja k w Z d a niach. W D zien n i 0 2 ku C z a p sk ie g o (c i 0 2 g le w y c zekuj 0 2cym n a sw 0 2 p e 0 0n 0 2 ed y cj 0 1) te k s t i o b ra z n ie ty lk o d o p e 0 0n ia j 0 2 si 0 1 n a w z a je m i k o m e n tu j 0 2, ale w c h o d z 0 2 r w n ie 0 4 w k o re s p o n d e n c j 0 1 n a 0 2 tu ry se m io ty c z n e j: te k s t sta je si 0 1 tu d o p e 0 0n ie n ie m z a p isa n e g o w p a m i 0 1 c i 6 7 k a d r u, 178