Dominika Szmyt Wybrane aspekty percepcji współczesnej sztuki teatru : od interakcji poznawczej do metainterakcji

Transkrypt

1 Dominika Szmyt Wybrane aspekty percepcji współczesnej sztuki teatru : od interakcji poznawczej do metainterakcji Media Kultura Komunikacja Społeczna 6,

2 Dominika Szmyt Wybrane aspekty percepcji współczesnej sztuki teatru. Od interakcji poznawczej do metainterakcji Słowa kluczow e: najnow szy teatr, teatr w Internecie, interaktyw ność, percepcja dzieła sztuki, publiczność teatralna, eksperym ent w teatrze Key w ords: the latest theatre, theatre in the Internet, interactivity, perception of w orks of art, the theatre spectators, the experim ent in the theatre T w órcy za jm u ją cy się te a tr e m - p odob n ie ja k s ię to d zieje w p rzy p a d k u in n y c h d zie d z in w sp ó łc z e sn e j s z tu k i - coraz częściej się g a ją po n o w e m e d ia, ro z u m ia n e ja k o m e d ia z in te g r o w a n e (łą c z ą c e s ie c i te le k o m u n ik a c y jn e, w y m ia n y d a n y ch, m a ss m ed ió w ) i in te r a k ty w n e p rzeło m u X X i XXI w ie k u, o p a rte n a k o d z ie b in a r n y m 1. W y k o rzy stu ją ich p o te n c ja ł zarów n o ja k o e le m e n t tw o r zą c y sp e k ta k l, ja k i g łó w n y środek słu ż ą c y k o m u n ik o w a n iu tr e śc i d z ie ła od biorcom. O bok p r z e d sta w ie ń tra d y cy jn y ch - ro z g ry w a ją cych się w b u d y n k a ch tea tró w, p r z e d sta w ie ń, k tó rych s iła p o le g a p rzed e w s z y s tk im n a g rze ak torów, ich re a ln ej o b ecn o śc i n a sc e n ie - w w ie lu sp e k ta k la c h p rop onują w id z o w i sk o n fr o n to w a n ie a k to r a z p rojek cjam i m u ltim e d ia ln y m i, c z ę sto sta n o w ią c y m i je d y n ą sc en o g ra fię, a n a w e t cyfrow ą k o n k rety z a cję sc e n ic z n y c h p ro ta g o n istó w. Z a czy n a ją się g a ć p o n a d to po m o żliw o śc i, k tó re d aje In te r n e t, w ch o d z ą w p r z e str z e n ie w ir tu a ln e. W obec ta k z a r y so w a n e j sy tu a c ji ro d zi się p y ta n ie o rolę w id z a w ta k im te a tr z e, o sp osób p ercep cji sp e k ta k lu, k tó ry - d z ię k i w y k o r z y sta n iu n a jn o w szej te c h n ik i - z a c z y n a n a b ie ra ć cech d z ie ła in te r a k ty w n e g o, d ającego odbiorcy m o żliw o ść w sp ó łtw o r z e n ia go, fa k ty czn e g o d o o k r eśla n ia. P r z e d m io te m ro z w a ża ń, k tó rych w y n ik i p r z e d sta w io n o w n in ie jsz y m a r ty k u le, j e s t od biór w sp ó łc z e sn y c h d z ie ł te a tr a ln y c h, sz c z e g ó ln ie tych, k tó r e is tn ie ją d z ię k i m ed io m cyfrow ym. P od u w a g ę w z ię to p o lsk ie r e a liz a cje b a zu ją c e n a p ie r w szy c h e k sp e r y m e n ta c h te a tr a ln y c h z n o w o c ze sn y m i tech n o lo g ia m i, o k tó rych w a r ty k u le T e a tr w In te r n e c ie, I n te r n e t w T e a tr z e w sp o m in a T a d eu sz M iczk a 2. P rzyw o łu je on s p e k ta k l H a m N e t z k o ń ca 1993 rok u, b a zu ją c y n a S z e k sp ir o w sk im H a m le c ie, a le u tr z y m a n y w p o e ty ce r e la y c h a t (p o g a w ęd k i p rzez In te r n e t). D r a m a t te n n ieja k o p isa ł s ię 1 J. van Dijk, Społeczne aspekty nowych mediów, tłum. J. Konieczny, Warszawa 2010, s T. Miczka, Teatr w Internecie, Internet w teatrze, w: Teatr - media - kultura, red. D. Fox, E. Wąchocka, Katowice 2006, s

3 1 2 4 D om inika Szm yt n a e k r a n ie d z ię k i a k ty w n o ści u ż y tk o w n ik ó w cz a tu. In n y m p r z y k ła d em j e s t d z ia ła ln o ść firm y S u n M ic r o sy ste m s, d z ię k i k tórej w rok u p o w sta ł V ir tu a l G lob e T h e a tr e - p r z e str z e n n y obraz te a tr u T h e G lob e, w k tó r y m w ir tu a ln i a k to r zy o d g r y w a li sc e n y p och od zące z n ajb ard ziej z n a n y c h d ra m a tó w a u to r a M a k b e ta. P rób y V ir tu a l G lob e T h e a tr e o d b y w a ły się z a p o śr e d n ic tw e m e -m a ili u ż y tk o w n ik ó w sie ci. W P o lsc e p rób y a n g a ż o w a n ia p u b lic z n o śc i w p r z e b ie g te a tr a ln e g o d zie ła, w d o o k r e śla n ie je g o o s ta te c z n eg o k s z ta łtu z a p om ocą m o ż liw o śc i stw a r z a n y c h p rzez te c h n o lo g ię cyfrow ą, p odejm u je P a w e ł P a s s in i, tw ó rca in te r n e to w e g o te a tr u n et T h e a tr e, k tó reg o d z ia ła ln o ść z o s ta ła z a in ic jo w a n a w g r u d n iu rok u p r z e d s ta w ie n ie m O d p o c z y w a n ie n a p o d sta w ie t e k s tu S ta n is ła w a W y sp ia ń sk ie g o. D o u d z ia łu w s p e k ta k lu za p ro szo n o m ło d y ch lu d z i, k tó r y ch z a d a n ie m b yło k o m e n to w a n ie - d rogą w p isó w u m ie sz c z a n y c h n a p rzezn a czo n ej do teg o str o n ie in te r n e to w e j, ta k z w a n y m czacie - teg o, co się d zia ło n a sc en ie; ich w y p o w ie d z i u k a z y w a ły się zarów n o n a m o n ito rze w g łę b i sc en y, ja k i n a m o n ito ra c h w sz y s tk ic h o g lą d a ją cy ch p r z e d s ta w ie n ie z a p o śre d n ic tw e m In te r n e tu. P r z e str z e ń sc e n ic z n a w y p e łn io n a w ie lk im i e k r a n a m i em itu ją c y m i p rzetw o r zo n e cyfrow o o b ra zy j e s t c e c h ą c h a r a k te r y sty c z n ą n iek tó r y ch r e a liz a c ji r e ż y serk i Iz a b e li G u sto w sk ie j. W idz m oże sta ć się a k to r em ta k ie g o p r z e d s ta w ie n ia, p o sta c ią z a m k n ię tą w cyfrow ej p rojekcji, w id z ia n ą p rzez w sz y s tk ic h p rzyb yłych. P ró b a o p isa n ia sp e c y fik i od b ioru n a jn o w szy c h d z ie ł te a tr a ln y c h n ie b y ły b y m o ż liw a b ez o k r e ś le n ia is to ty in te r a k ty w n o śc i tra d y cy jn y ch sp e k ta k li i p rzed e w s z y s tk im p rzy w o ła n y ch p ow yżej p ra k ty k, k tó re k o rzy sta ją c z n a jn o w szy c h zd o b y czy te c h n ik i, s ta w ia ją p rzed od b iorcą z u p e łn ie n o w e w y m a g a n ia. R y sza rd W. K lu sz c z y ń sk i d efin iu je in te ra k cję ja k o rodzaj działania, które występuje wówczas, gdy dwa lub więcej obiektów [...] wywiera na siebie obustronny wpływ, widząc w sobie nawzajem przedmioty swych działań3. W c e lu sc h a r a k te r y z o w a n ia rod zajów teg o w p ły w u pod u w a g ę z o s ta ły w z ię te u s ta le n ia E r ic h a Z im m erm a n a - b a d a c z a te o r ii g ie r i w sp ó łczesn ej sz tu k i. W y o d ręb n ił on czte r y ty p y in te r a k ty w n o śc i4; ich r o z u m ie n ie ro z w in ą ł K lu sz c z y ń sk i5. Z im m erm a n w y r ó ż n ił in te r a k ty w n o ść 1) p o zn a w c zą (k o g n ity w n ą ), k tó r a za c h o d z i n a p o zio m ie op eracji m e n ta ln y c h odbiorcy, 2) fu n k c jo n a ln ą, u w id a c z n ia ją c ą się n a p o zio m ie sa m eg o d zie ła, 3) ek s- p lic y tn ą, d o ty c zą c ą n a jczęściej d z ie ł n ie lin e a r n y c h, z w ią z a n ą z in g eren cją w ich str u k tu r ę, oraz 4) m e ta in te r a k ty w n o ś ć, p o leg a ją cą n a tym, że: 3 R.W. Kluszczyński, Sztuka interaktywna. Od dzieła instrumentu do interaktywnego spektaklu, Warszawa 2010, s Zob. E. Zimmerman, Narrative Interactivity, Play and Games: Four Naughty Concepts in Need of Discipline, w: First Person. New Media as a Story, Performance, and Game, red. P. Harrigan, London 2004, s Por. R.W. Kluszczyński, dz. cyt., s

4 W ybrane a sp e k ty percepcji w spółczesnej sz tu k i te a tru. Od in te rak c ji poznaw czej doświadczające jej podmioty łączą w ramach interaktywnych praktyk zjawiska należące do sfer różnych mediów, w tym także nieinteraktywnych, zaw łaszczając je, dekonstruując, po to, żeby tworzyć z nich rozległe, społeczne światy narracyjne6. O baj c y to w a n i p ow yżej b a d a c ze p o d k re śla ją je d n o c z e śn ie, że w p ercep cji d z ie ł s z tu k i n ie z w y k le rzadko m a m y do c z y n ie n ia z je d n y m ty lk o ty p e m in te r a k ty w n o śc i. K lu sz c z y ń sk i stw ie r d z a p o n a d to, iż d z ia ła n ia in te r a k ty w n e p o ja w ia ją się - w różnym stopniu i różnej konfiguracji - we w szystkich naszych doświadczeniach medialnych, określając ich charakterystykę partycypacyjną7. W arto p rzy to czy ć ta k ż e sło w a W o lfg a n g a W elsch a, k tó r y k o n sta tu je, że ż a d n a sztuka nie egzekwuje [...] jakiegoś jednego typu percepcji, lecz zawsze wymaga co najmniej kilku, proponując ich specyficzną konstelację i często niezwykłą organizację pola percepcji. Percepcję artystyczną wyróżnia w łaśnie to, że ani gam a płaszczyzn percepcyjnych, ani ich wzajemne relacje nie są ustalone raz na zawsze, lecz ciągle się zm ieniają8. Z a p ro p o n o w a n a p rzy n a le ż n o ść d z ie ł te a tr a ln y c h do w sp o m n ia n y c h p a ra d y g m a tó w in te r a k ty w n o śc i oraz o k r e ś le n ie c h a r a k te r u ich p ercep cji s t a n o w ią z a te m, w k o n te k ście p rzy to czo n y ch p ow yżej w y p o w ie d z i, je d y n ie p ro jek t ich k la sy fik a c ji o p a rty n a cech a ch k o n sty tu ty w n y c h k o n k re tn y ch sp e k ta k li, k tó r y ch tw ó rcy w różnej m ierze w y k o r z y sta li n a jn o w sze te c h n o lo g ie m e d ia ln e. P ie r w sz y z o p isa n y c h p rzez Z im m erm a n a ty p ó w in te r a k ty w n o śc i (p o z n a w c z a ) j e s t d o m e n ą d z ie ł te a tr a ln y c h, k tó r y ch w y r ó ż n ik a m i s ą m ięd zy in n ym i: w y r a ź n y p o d z ia ł n a sc e n ę i w id o w n ię, ob ecn o ść k u r ty n y s y g n a lizu jącej k o lejn e e ta p y p r z e d s ta w ie n ia, a ta k ż e fa k t, iż a k cja ro zg ry w a się n a jczęściej w z a m k n ię te j, w y zn a cz o n e j d la a r ty sty c z n e g o d zia n ia s ię p r z e str z e n i. W id zo w ie p rzy b y li n a s p e k ta k l do ta k sk o n fig u ro w a n e j sa li te a tr a ln e j n ie sta ją za z w y cz a j p rzed k o n ie c z n o śc ią in g e r e n c ji w to, co n a sc e n ie się w y d a r za, n ie s ą w c ią g a n i w tk a n k ę sp e k ta k lu, s ą n a to m ia s t jeg o o b serw a to ra m i, k o n te m p la to r a m i. U w a g a w id z a j e s t z o r g a n iz o w a n a w c z a s ie 9, z m u sz o n y j e s t on je d n a k te a tr a ln e d zieło od b iera ć je d n o c z e śn ie k ilk o m a k a n a ła m i zm y sło w y m i, z a a n g a ż o w a ć sw ój w zrok, słu ch, n ie k ie d y w ęch. W ta k im r o z u m ie n iu s p e k ta k l te a tr a ln y j e s t s z tu k ą p o lise n so r y c z n ą, w od r ó ż n ie n iu do sz tu k m o n o se n so r y cz n y c h : p la sty c z n y c h, m u z y czn y c h, a rch i te k tu r y czy fo to g rafii, a n g a żu ją c y ch g ó w n ie je d e n z m y s ł o d b io rcy Tamże, s Tamże, s W. Welsch, Estetyka poza estetyką, tłum. K. Guczalska, Kraków 2005, s Por. L. Manovich, Język nowych mediów, tłum. P. Cypryański, Warszawa 2006, s Podział na tradycyjne sztuki monosensoryczne i polisensoryczne proponuje Michał Ostrowicki. Zob. M. Ostrowicki, Wirtualne realis. Estetyka w epoce elektroniki, Kraków 2006, s. 185.

5 1 2 6 D om inika Szm yt W p rzy p a d k u in te r a k ty w n o śc i p ozn aw czej z a a n g a ż o w a n ie te a tr a ln e j p u b lic z n o śc i za c h o d z i w ob ręb ie o p era cji m en ta ln y ch : w id z o d w ołu je się do sw o ich d o św ia d c zeń, o d czy tu je s p e k ta k l z g o d n ie z w ła s n ą w r a ż liw o śc ią i p r e d y sp o z y c ja m i in te le k tu a ln y m i, u r u c h a m ia sw o je em ocje. J e g o a k ty w n o ść n ie z m ie n ia je d n a k str u k tu r y sa m e g o p r z e d s ta w ie n ia. K lu sz c z y ń sk i, ro z w a ża ją c te n p o zio m in te r a k ty w n o śc i, p isz e, iż p r z y słu g u je o n a w is t o cie nie sz tu c e, lecz je d y n ie p o d m io to w i jej d o św ia d c z a ją c e m u 11. W ta k im s e n s ie k a ż d e d zieło, b ez w z g lę d u n a ep o k ę h isto r y c z n ą, w k tórej p o w s ta ło, o k r e ślić m o żn a ja k o in te r a k ty w n e. In te r a k ty w n o ść ta je d n a k j e s t o cz y w iś c ie je d n o str o n n a : r z e c z y w isty k s z t a łt d z ie ła, je g o m a te r ia, n ie u le g a z m ia n ie. W ed łu g K lu sz c z y ń sk ie g o je d n ą z d w óch g łó w n y ch te n d e n c ji w a r u n k u ją cy c h rozw ój s z tu k i in te r a k ty w n e j je s t, obok p ro cesu d o sk o n a le n ia te c h n o lo g ii stw a rza ją c y ch n o w y w y m ia r k o m u n ik a cji, ew o lu cja form i d oktryn a r ty sty c z n y c h. C oraz siln ie j a n g a żu je o n a od biorcę, sty m u lu je jeg o a k ty w n ość, p r z e k s z ta łc a go z z e w n ę tr z n e g o o b se r w a to r a w e sp ó łk r e a to r a d zieła 12. P r a k ty k i w łą c z a n ia p u b lic z n o śc i w str u k tu r ę sp e k ta k lu, p o zb y w a n ia p rzy b y ły ch k o m fo rtu b y c ia jeg o b ie r n y m i k o n te m p la to r a m i, p rzy p isa ć m o żn a re ż y sero m e k sp e r y m e n ta to r o m b ądź g ru p o m a r ty sty c z n y m tw o r z ą cy m od p o czą tk u d ru giej p o ło w y XX w ie k u (w śró d n ich j e s t m ię d z y in n y m i R ob ert W ilso n, J a n L a u w ers, J a n F a b re, T h e W o o ster G roup, Iz a b e la G u sto w sk a ). D z ia ła n ia w y m ie n io n y c h tw órców b a la n su ją n a g ra n ic y tego, co m o żn a n a z w a ć d z ia ła n ie m te a tr a ln y m, częście j p rzy p o m in a ją h a p p e n in gi, p erfo rm en sy. N ie k tó r z y b ard zo c h ę tn ie czerp ią z n a jn o w szy c h zd o b y czy tech n o lo g ic zn y ch, w p la ta ją c w str u k tu r ę d z ie ł projek cje w id eo, p o k a z y m u l tim e d ia ln e, ro z sz erz a ją c p ojem n y i różn o ro d n y ję z y k te a tr u o k o d y cyfrow e. C h r isto p h e r B la m e łą c z y o w e p r a k ty k i z w y o d r ę b n ie n ie m się te a tr u p ostd ra m a ty c zn eg o, sk o d y fik o w a n eg o p rzez H a n s a T h ie sa -L e h m a n n a, i ty m sa m y m - z w y o d r ę b n ie n ie m d r a m a tu r g ii p o std r a m a ty c z n e j13, z p ro cesem, w w y n ik u k tó reg o p ry m a t t e k s tu d ra m a ty c zn eg o d y k tu ją cy sp ójn ość d zie ła, p o zw a la ją cy o p isy w a ć je w k a te g o r ii m im e ty c z n o śc i, u stę p u je n a rzecz jeg o w e w n ę tr z n e g o r o z sz c z e p ie n ia, w iz u a ln o ś c i i m a te r ia ln e j ob ecn ości; te k s t sta je s ię albo ró w n o rz ęd n y m e le m e n te m k o n sty tu u ją c y m sp e k ta k l, alb o tr a k to w a n y j e s t m a r g in a ln ie 14. P u b lic zn o ść, ch oć w is to tn y sp osób n ie w p ły w a n a p r z e b ie g ta k ic h s p e k ta k li, c z ę sto j e s t z a p r a s z a n a do w sp ó łu c z e s tn ic z e n ia w n ich, sta n o w i n ie o d z o w n y e le m e n t c a ło ści d zie ła. D obrym p r z y k ła d e m j e s t sp e k ta k l, a raczej 11 R.W. Kluszczyński, dz. cyt., s Tenże, Społeczeństwo informacyjne. Cyberkultura. Sztuka multimediów, Kraków 2002, s Ch. Blame, Dramaturgia postdramatyczna i sfera publiczna, w: Publiczność (z)wymyślana. Relacje widz - scena we współczesnej praktyce dramatopisarskiej i inscenizacyjnej, red. A. Dąbek, J. Jaworska-Pietura, Kraków 2009, s Por. H.T. Lehmann, Teatr postdramatyczny, tłum. D. Sajewska, M. Sugiera, Kraków 2009.

6 W ybrane a sp e k ty percepcji w spółczesnej sz tu k i te a tru. Od in te rak c ji poznaw czej w id o w isk o m u ltim e d ia ln e Iz a b e li G u sto w sk ie j S h e -O n a. M e d ia s to r y 15. D zie ło b yło p r e z e n to w a n e n a te r e n ie S ta rej R z e ź n i w P o z n a n iu p o d cza s F e s tiw a lu T e a tr a ln e g o M a lta w czerw cu roku. W arto z a c y to w a ć sło w a Izy K o w a lczy k, p iszą cej o ty m w y d a r z e n iu ja k o o o sz a ła m ia ją c y m p rzed się w z ię c iu, w sk ła d k tó reg o w ch odziły: trzy d z ieśc i trzy p rojek cje w id eo, trzy p la zm y, je d e n m o n ito rin g, in s ta la c ja z u b rań, g ra św ia tłe m, n a g r a n ia a u d io 16. M o ty w em p rzew o d n im s p e k ta k lu b yło p o sz u k iw a n ie p ew n ej k o b ie ty w c z erw ien i. W id zo w ie w ta k z a a r a n ż o w a n e j p r z e str z e n i, z g o d n ie z k o n cep cją a u to rk i, p r z y p a tr y w a li się w y ś w ie tla n e m u n a śc ia n a c h S tarej R z e ź n i o b ra zo w i tłu m u i r a z e m z reje str u ją c ą go k a m e r ą s ta r a li się dojrzeć p o szu k iw a n ą. Z c z a se m n a o b ra zy z a r e je str o w a n e d a w n iej z a c z ę ły się n a k ła d a ć p la n y u o b e cn ia ją c e p rzy b y łą do b u d y n k u p u b liczn o ść. K ażd y m ia ł sz a n s ę zo b a czy ć sie b ie ja k o p rojek cję, sie b ie z w ie lo k r o tn io n e g o, sie b ie p rzetw o rzo n eg o cyfrow o i u ję te g o w ra m y sp e k ta k lu. T a k im sy tu a c jo m n ie j e s t obce d o zn a w a n ie czeg o ś w rod zaju w sty d u, sz o k u sp o w o d o w a n eg o p ercep cją w ła sn e g o ob ra zu i tym, że in n i, u r z e c z e n i o b ecn o śc ią w ie lk ic h m o n itorów, p a tr z ą n a n a s z a m k n ię ty c h w p rojek cji m u ltim e d ia ln e j z u p e łn ie in a czej n iż się to d zieje w r z e c z y w isto śc i. Z d ru giej z a ś str o n y o d czu w a n a m o że b yć p e w n a p rzy jem n o ść, k tó r a b ierze się z p rzem o żn eg o p r a g n ie n ia u o b e cn ien ia w p o sta c i ob razu, b y cia n a w sz y s tk ic h m o n ito ra c h 17. Z au w ażyć m o żn a p rzyn ajm n iej d w a a sp e k ty w sp ó łu c z e stn ic tw a w id zó w w ty m sp e k ta k lu. Z jed n ej stro n y, w sp ó łu c z e stn ic tw o, a n a w e t w sp ó łtw o r z e n ie od b yw ało się d la k a żd eg o w jeg o in d y w id u a ln e j, u za le żn io n e j od w r a ż liw o śc i este ty c z n e j i p otrzeb, p r z e str z e n i w y o b r a źn i (n a p o zio m ie in te r a k ty w n o śc i p ozn aw czej). Z d rugiej stro n y, s e n s sp e k ta k lu b y ł zd ete r m in o w a n y o b ecn o ścią w id zów. C a ło ść o d b y w a ła się w w ie lu p o m ie szcze n ia ch b u d y n k u. To od d ecyzji p o w z ięty c h co do p r z e m ie sz c z a n ia się po w n ę tr z a c h i od m iejsc/p la n ó w, k tó re w d a n y m c z a sie p rzy k u w a ły czyjąś u w a g ę, z a le ż a ła o sta te c z n a k o n stru k c ja te a tr a ln e g o d zie ła. W k a żd y m p rzy p a d k u jej se n s i treść m o g ły b yć in n e. P u b liczn o ść, z p o d m io tu ob serw u ją ceg o tw ó rcze d z ia n ie się, s ta ła się p rzed m io tem o b ser w o w a n y m p rzez oko k a m e ry i je d n o c z e śn ie p rzed m io tem p ercep cji in n y c h w id zów. N ie m o żn a je d n a k p rzyzn ać, iż o g lą d a ją cy w p ły w a li d ecyd u jąco n a sa m ą str u k tu r ę w id o w isk a. Ich ob ecn o ść z o s ta ła w p isa n a w p a rty tu rę d z ie ła ja k o e le m e n t isto tn y, k tó ry sa m w sob ie b y ł n iep rzew id y w a ln y, sta n o w ił p e w n ą n iew ia d o m ą, a le w ła śn ie ja k o ta n iew ia d o m a m u sia ł w sp ó łg ra ć z r e s z tą d o k ła d n ie p rzem y śla n y c h i w y k r eo w a n y ch w cześn ie j p rzez r e ż y serk ę e le m e n tó w. P rzy w o łu ją c w sp o m n ia n ą w cześn ie j k la sy fik a c ję in te r a k ty w n o śc i za p ro p o n o w a n ą p rzez Zim - 15 O spektaklu tym wspomniałam w referacie O najnowszych technikach medialnych w teatrze z perspektywy widza, przedstawionym podczas konferencji Media - Biznes - Kultura, która odbyła się marca na Uniwersytecie Gdańskim. 16 I. Kowalczyk, Alicja w krainie mediów (Izabela Gustowska, She-Ona. Media Story), Obieg, lipiec 2008, [online] < dostęp: A. Kisielewska, Perspektywa sztuk audiowizualnych, w: Kultura i sztuka u progu XXI wieku, Białystok 1997, s. 75.

7 1 2 8 D om inika Szm yt m erm a n a, p odob ne w y d a r z e n ia ch a ra k tery zo w a ła b y in te ra k cja e k sp lic y tn a, k tórej is to ta p o leg a n a w y k o r z y sta n iu n ie lin e a r n o ści d zie ła, o tw a rciu się n a w y d a r z e n ia p rzyp ad k ow e, k o rzy sta ją ce z d y n a m iczn y ch sy m u la cji. P a r ty c y p acja m a tu c h a ra k ter o tw a rty, a o k r e śla n a j e s t p oprzez p roced u ry za p ro je k to w a n e w ra m a ch d z ie ła - j e s t ro zw ija n a w jeg o w n ę tr z u 18. S z tu k a te a tr u - p odob n ie ja k film, p la sty k a, m u z y k a - p o d le g a p ro ceso m d e te r m in o w a n y m p rzez m e d ia cyfrow e. N ie m a l k a ż d y o b iek t, ja k p isz e J a n v a n D ijk, może zostać przetłumaczony na pojedyncze bajty składające się z łańcuchów zer i jedynek. Procesowi tem u podlegają obrazy, dźwięki, teksty i dane, które mogą być wytwarzane oraz konsumowane w oddzielnych porcjach lub dowolnie ze sobą łączone i wyśw ietlane na ekranie m onitora19. O bok d z ie ł trad ycyjn ych : s p e k ta k li z w y r a ź n y m p o d z ia łe m n a sc e n ę i w id o w n ię, w k tó rych p rzy sło w io w a czw arta śc ia n a n ie j e s t n a r u sza n a, w y sta w p rezen tu ją cy c h ob razy m a la r sk ie czy k o n c ertó w m u z y k i k la s y c z nej w filh a rm o n ia c h, b ie r z e m y u d z ia ł w w y d a r z e n ia c h o c h a r a k te r z e m u l tim e d ia ln y m, p rze tw o r zo n y ch cyfrow o, co d o ty czy n ie m a lż e k ażd ej z d z ie d zin lu d zk iej tw ó rczości, coraz częściej z a p o śr ed n ic za n ej p rzez n o w e m ed ia i w n ich w ła ś n ie u lo k o w a n ej. V a n D ijk w sk a z u je, że coraz m n iej p o p u la rn y sta je się a lo k u c y jn y w zó r fu n k c jo n o w a n ia m ed ió w r e p r e z e n to w a n y p rzez rad io i te le w iz ję, a p o leg a ją cy n a je d n o c z e sn y m d o sta r c z a n iu informacji widowni złożonej z lokalnych jednostek przez centrum pełniące rolę źródła informacji oraz podmiotu decydującego o tem atyce oraz czasie i szybkości odbioru20. W y m o g iem k o r z y s ta n ia z te c h n o lo g ii cyfrow ych j e s t k o n w ersa cja : w y m ia n a in form acji, k o n ta k t z sa m y m m ed iu m, k tó r e n ie j e s t ju ż u lo k o w a n e w cen tr u m, w ię k s z a a k ty w n o ść u c z e stn ik ó w p ro cesu k o m u n ik a c ji (u s ta la n ie te m a tu, c z a su czy sz y b k o śc i p r z e k a z u d anej in form acji). W z a m ia n u ż y tk o w n ic y o trzy m u ją m o żliw o ść łą c z e n ia w je d n y m p r z e k a z ie w ie lu sp o sob ów p r z e sy ła n ia d a n y ch - m ow y, t e k s tu oraz ob razu. P o d o b n y p roces doty czy w y tw o r ó w a r ty sty c z n y c h. D o sta je m y m o żliw o ść u c z e s tn ic tw a w p o k a z a c h in te r a k ty w n y c h in sta la c ji, m u z y k ę o d tw a r z a m y n a coraz b ard ziej p recyzy jn y ch n o śn ik a c h cyfrow ych, d o w o ln ie ją p r z e k szta łc a m y, k o m p o n u jem y w e d łu g w ła sn e g o u z n a n ia. N a s z a a k ty w n o ść ja k o od b iorców s z tu k i k reo w a n ej d z ię k i n a jn o w szy m zd o b y czo m te c h n o lo g ii z p e w n o śc ią się z w ię k s z a, p rzy b ie ra c h a r a k te r gry z m ed iu m, p o szerz a n a s z e sp e k tr u m d z ia ła n ia, p o z w a la w ejść w p e łn ie jsz y k o n ta k t z d z ie łe m 21. S z tu k a w y k o r z y stu ją c a te c h n o lo g ię cyfrow ą 18 Por. R.W. Kluszczyński, Sztuka interaktywna. Od d z ie ła., s J. van Dijk, dz. cyt., s Tamże, s Lev Manovich przeciwstawia nowe media starym, pisząc, że te pierwsze opierają się ustalonemu raz na zawsze sposobowi prezentacji. Obcując z nowymi mediami, użytkownik

8 W ybrane a sp e k ty percepcji w spółczesnej sz tu k i te a tru. Od in te rak c ji poznaw czej nie jest bowiem już dziś ufundowana na koncepcji autonomii, nie jest już budowana w opozycji do innych sfer życia, lecz wręcz przeciwnie - jest kształtowana w znaczącym z nimi związku. I w tym w łaśnie kryją się wyzwania dla sztuki i dla jej teorii22. K lu sz c z y ń sk i, ro zw a ża ją c k o n d y cję g a łę z i sz tu k tra d y cy jn y ch p rzejm o w a n y ch p rzez m ed ia, w sw ojej p u b lik a cji z p o czą tk u XXI w ie k u sta w ia p y ta n ie : co się dzieje z teatrem, kiedy wchodzi w sieć komunikacji komputerowej - czy ciągle jeszcze pozostaje tym samym teatrem, który jedynie jest doświadczany w nowy sposób - czy też staje się on medium zupełnie innym, czymś, co przypom ina teatr, ale w istocie wymaga od nas nowych, innych zachowań i dostarcza nowych przeżyć?23 P y ta n ie to z o s ta ło z a d a n e w te d y, k ie d y e k sp e r y m e n ty z u lo k o w a n ie m te a tr u w s ie c i in te r n e to w e j b y ły w fa z ie p ro jek tu lu b sta n o w iły w ir tu a ln ą im p r esję n a te m a t tej sz tu k i. T eatr, czy - p recy zy jn ie m ó w ią c - fr a g m e n ty z a r e je str o w a n y c h s p e k ta k li te a tr a ln y c h, z a m ie szk u ją sie ć od d a w n a, w ła ś n ie w form ie za p isó w k o n k r e tn y c h p r z e d sta w ie ń, u m ie sz c z a n y c h w s ie c i n a p rzy k ła d w c e lu dok u m e n ta c y jn y m b ądź rek la m o w y m. Z a p isy te p o sia d a ją je d n a k n ie z m ie n n ą tre ść, e g z y stu ją ja k o p lik i v id eo p r z e zn a cz o n e je d y n ie do o d tw a rzania. S ą n a jczęściej r e la c ja m i z trad y cy jn y ch p r z e d sta w ie ń, z a r e je str o w a n y c h w p o szczeg ó ln y c h b u d y n k a ch te a tr a ln y c h, w o k reślo n y c h sc e n e r ia c h. Z t a k im m a te r ia łe m z a p o śr e d n ic tw e m k o m p u te r a w id z m o że w ejść w rela cję in te r a k c ji fu n k cjo n a ln ej - n a p o zio m ie m e n ta ln o śc i d zie ła, k tó r a r e a liz u je s ię p oprzez fu n k c jo n a ln e i str u k tu r a ln e op eracje, k tó r e od b iorca m oże w y k o n a ć n a d a n y m p lik u w k o n k r e tn y m fo rm a cie24. W k a żd ej c h w ili od b io rca ta k ie g o z a p is u s p e k ta k lu m oże n a p rzy k ła d z a n ie c h a ć jeg o d a lszego o g lą d a n ia, m o że ta k ż e za tr z y m a ć w y b r a n ą se k w e n c ję lub d a n y fr a g m e n t o d tw orzyć w ie lo k r o tn ie. N a jb a rd ziej ra d y k a ln y m d z ia ła n ie m, k tó reg o m oże podjąć się u ż y tk o w n ik In te r n e tu, j e s t d o k o n a n ie n a ty m m a te r ia le op eracji re k o n fig u r a cji jeg o p rzeb ie g u u ję te g o w c z a sie, w ła sn e g o m o n ta żu, b ę d ą cego je d n a k ty lk o z e w n ę tr z n ą in g e r e n c ją w d zieło b ez z m ia n y jeg o is to ty i tw o rzy w a. P o w ra cają c do p y ta n ia K lu sz c z y ń sk ie g o o k ondycję te a tr u za p o śr ed n i- czon ego p rzez sie ć in te r n e to w ą, a le ta k ie g o, k tó r y tę sie ć w ła ś n ie w y k o r z y stu je do w ła sn y c h celó w - za ró w n o ja k o p rze k a ź n ik, ja k i b ard zo w a ż n y e le m e n t d z ie ła - n a le ż y w z ią ć pod u w a g ę, ż e od trzech la t w P o lsc e e g może wchodzić w interakcję z obiektem medialnym, wybierać, które elementy mają zostać wyświetlone bądź którą ścieżką pójdzie, generując w ten sposób unikatowe dzieło. W efekcie tego staje się jego współautorem. Por. L. Manovich, Język nowych mediów, Warszawa 2006, s Tamże, s R.W. Kluszczyński, Społeczeństwo informacyjne. Cyberkultura..., s Por. tenże, Sztuka interaktywna. Od dzieła., s

9 1 3 0 D om inika Szm yt z y s tu je te a tr in te r n e to w y n et T h e a tr e, k tó reg o p o m y sło d a w c a m i s ą P a w e ł P a s s in i oraz T o m a sz R odow icz z e S to w a r z y sz e n ia T e a tr a ln e g o C horea. K ażd y, k to p o sia d a d o stęp do In te r n e tu, od rok u m oże b yć w id z e m i je d n o c z e śn ie w sp ó łtw ó r c ą sp e k ta k lu, k tó r y j e s t o d g ry w a n y w k o n k r e t n y m m ie jsc u i c z a sie (p o czą tk o w o b y ł to o p u sz czo n y b u d y n e k k o ścio ła w m ie jsc o w o śc i S reb rn a G óra k oło W ro cła w ia ) oraz o n lin e. T w órcza a k ty w n o ść w id zó w w p ie r w szy m te g o ty p u s p e k ta k lu O d p o c z y w a n ie (a u to r stw a P a s s in ie g o n a p o d sta w ie te k stó w S ta n is ła w a W y sp ia ń sk ie g o ) p o le g a ła n a k o m e n to w a n iu teg o, co d zieje się n a sc e n ie, z a p om ocą in te r n e to w e g o c z a tu w tra k c ie tr w a n ia p r z e d s ta w ie n ia. O sob y z a p ro szo n e do k o m e n to w a n ia to in te r n a u c i n ie z w ią z a n i za w o d o w o z d z ia ła ln o śc ią te a tr a ln ą. M ieli o n i o k a zję d zie lić się sw o im i sp o str z e ż e n ia m i, k ry ty k o w a ć, w y ra ż a ć em ocje. T en p rzek a z s ta ł się e le m e n te m s p e k ta k lu d zia ła ją c y m n a z a s a d z ie w sp ó łk o - du z in n y m i jeg o e le m e n ta m i i b y ł o d b ie ra n y zarów n o p rzez o so b y zg r o m a d z o n e w b u d y n k u, ja k i p rzez u ż y tk o w n ik ó w In te r n e tu p rzed e k r a n a m i k o m p u teró w. T w órczy z a m y s ł e k sp e r y m e n tu n et T h e a tr e n ie m a l w c a ło śc i m ie śc ił s ię w k o m p e te n c ji jeg o r e ż y sera, je d n a k ż e jeg o r e a liz a c ja w p e w n y m sto p n iu z o s ta ła z m o d y fik o w a n a p rzez jeg o od biorców. P a s s in i m y ś li o u r o z m a ic e n iu k o lejn y c h p r z e d s ta w ie ń o trójw ym iarow y w iz u a liz a to r lu d z k ie g o g ło su i n a r z ę d z ie p rzek ła d a ją ce a lg o r y tm r u ch u n a d źw ięk, ste r o w a n ie n a żyw o a k to r e m 25. Z c z a se m w id z, p o zo sta ją c w sw o im m ie sz k a n iu, b ę d z ie m ó g ł p a rty cy p o w a ć w s p e k ta k lu n ie ty lk o p o p rzez p r z e k a z y w a n ie tr e ś c i sło w n y ch, a le ta k ż e w iz u a ln y c h. L o tta S h n o o k s - n a d o p era to r p ro jek tu - w im ie n iu z e sp o łu tw o rzą ceg o n e T T h e a te r m ów i, że p la n u je p r z y szłe u m o ż liw ie n ie in te r n e to w y m w id zo m ste r o w a n ia n a żyw o a k to rem, ab y sp ra w d zić, ja k ie s ą w tej sfe r z e m o ż liw o śc i 26. P rzed od b iorcą ta k ie g o w y d a r z e n ia sto i w ybór: m oże p o zo sta ć je d y n ie je g o o b serw a to rem, m oże ta k ż e a k ty w n ie m o d y fik o w a ć je g o p rzeb ieg. W p ie r w szy m p rzy p a d k u in te r a k c ja z d z ie łe m m ia ła b y w y m ia r p o zn a w c zy oraz - z e w z g lę d u n a sp e c y fik ę o b co w a n ia z p r z e d s ta w ie n ie m e m ito w a n y m p oprzez m e d ia cyfrow e - fu n k c jo n a ln y (rea liz u ją c y się p oprzez fiz y c z n y k o n ta k t z u r z ą d z e n ie m, d z ię k i k tó r e m u od b iorca p a rty cy p u je w d ziele, w ty m p rzy p a d k u z k o m p u te r e m - m y szk ą, to u c h p a d e m, k la w ia tu r ą ), a n a w e t e k sp lic y tn y (w id z, o g lą d a ją c sp e k ta k le n e T T h e a tr e z a p o śr e d n ic tw e m In te r n e tu, m a m o żliw o ść o b se r w o w a n ia ob razu r e je str o w a n e g o p rzez k ilk a k a m e r je d n o c z e śn ie, w k a żd ej c h w ili n a p rzy k ła d, z g o d n ie z je g o w o lą, n a e k r a n ie d o m in o w a ć m o że k o n k re tn y, w y b r a n y p rzez n ieg o obraz; n a w e t j e ś li od b iorca n ie w p ły w a n a p r z e b ie g ak cji i z a c h o w a n ie ak torów, w sp osób o g ra n ic zo n y m o że in g ero w a ć w to, co p r z e d s ta w ia k o m p u tero w y in te rfejs). W d ru g im p rzy p a d k u p o m ię d z y w id z a m i a d z ie łe m n a w ią z u je się rela cja n a z w a n a p rzez Z im m erm a n a m e ta in te r a k c ją, a p rzez K lu sz c z y ń sk ie g o sko- 25 P. Machul, E-kurtyna idzie w górę, Media i Marketing Polska 2008, nr M. Bryś, nettheatre.pl - rzeczywistość przestawiona, , [online] < e-teatr.pl/pl/artykuly/48620.html>, dostęp:

10 W ybrane a sp e k ty percepcji w spółczesnej sz tu k i te a tru. Od in te rak c ji poznaw czej d y fik o w a n a ja k o in te r a k ty w n a s z tu k a p u b lic zn a, k tó r a p ojm ow ana j e s t ja k o p a rty cy p a cja k u ltu r o w a 27, w ty m p rzy p a d k u a n g a ż u ją c a o k r e ślo n ą gru p ę u ż y tk o w n ik ó w In te r n e tu p o łą czo n y ch z a m ia r e m u c z e s tn ic tw a w k r e acji sp e k ta k lu. K s z ta łt p o w sta ją ceg o d z ie ła j e s t w y n ik ie m p ew n ej p rzy p a d k o w o śc i u za le ż n io n e j od in d y w id u a ln y c h w yborów in te r n a u tó w, ich osob o w o ści oraz m o ty w a cji, j e s t s y n te z ą w ie lo śc i - co ju ż sa m o w so b ie w y k lu c z a jeg o r e a liz a cję ja k o tw o ru sk o ń czo n eg o, z a m k n ię te g o, d o o k reślo n eg o. D la w id z a -w sp ó ła u to r a s p e k ta k lu za m ie szk u ją c eg o sie ć b ard ziej is t o t n y m sta ć m oże się fa k t p r z y n a le ż n o śc i do k o n k retn ej w sp ó ln o ty osób sk u p io n y ch p rzy za p ro p o n o w a n y m p rzez tw ó rcę p rojek cie, m o ż liw o śc i k o m u n ik o w a n ia s ię z n im i, z a z n a c z e n ia sw ojej o b ecn o ści, n iż k rea c ja sa m eg o d zie ła. P a rty cy p a cja w ta k im w y d a r z e n iu - zg o d n ie z p o w y ż szy m i u s ta le n ia m i - b y ła b y p e w n ą e g z e m p lifik a c ją w y o d ręb n io n ej p rzez H e n r y eg o J en - k in s a k u ltu r y u c z e s tn ic tw a 28, k tó r a o p a rta j e s t n a p ro cesa ch konwergencji technologicznej i kulturowej, transm edialności i transkulturowości, uspołeczniania sieci i tworzenia wirtualnych społeczności, formowania się inteligencji kolektywnej, gwałtownego wzrostu mobilności mediów29. U ż y tk o w n ik s ie c i w p ły w a n ie ty lk o n a ob raz czy d ź w ię k teg o, co w id z i n a sw o im m o n ito rze, a le ró w n ież sz u k a k o n ta k tu z in n y m i u ż y tk o w n ik a m i (in te r a k to r a m i) teg o sa m e g o p o rta lu, a w p r z y p a d k u o d b io ru t e a tr u in te r n e to w e g o m o że n a b ieżąco k o m u n ik o w a ć się ta k ż e z r e ż y s e r e m p r z e d s ta w ie n ia. W za je m n a k o m u n ik a c ja w a r u n k u ją c a p r z e b ie g sp e k ta k lu w p ły w a p o n a d to n a n a r o d z in y i ja k o ść rela c ji, k tó r e z a c z y n a ją w ią z a ć osob y z a a n g a ż o w a n e w in te r a k ty w n y p rojek t. W z w ią z k u z ty m k o n ie c s p e k ta k lu n ie j e s t ró w n o z n a c z n y z z a n ie c h a n ie m a k ty w n o ś c i u ż y tk o w n ik ó w In te r n e tu. M ogą p o z o sta ć o n i w ty m sa m y m m ie jsc u p r z e s tr z e n i w ir tu a ln e j, a b y n a d a l k o m e n to w a ć to, w czym m ie li ok a zję b rać u d z ia ł, d z ie lić się sw o im i s u g e s tia m i lu b za p ro p o n o w a ć z u p e łn ie in n e te m a ty. W sp ó ln o ta p o w s t a ła w o k ó ł in te r a k ty w n e g o p r z e d s ta w ie n ia m o że z a c z ą ć tr a k to w a ć p o d obne d z ie ła ja k o p r e te k s t do coraz p e łn ie jsz e g o k o n s ty tu o w a n ia s ię jej sa m ej, p o d o b n ie ja k d zieje się to n a p o p u la rn y ch p o r ta la c h sp o łeczn o ścio - w y ch czy te m a ty c z n y c h. W ir tu a ln y te a tr u p o d a b n ia się do in n y c h d z ie ł elek tr o n ic z n y c h, w k tó rych, p rzy ta c za ją c sło w a K r y sty n y W ilk o sz ew sk iej, ujednolicone zostały normy techniczne oraz system y uruchamiania, przez co zarówno barwy, obrazy, tony, jak i słowa są im plem entacją jednorodnych programów cyfrowych, a to znaczy, że mogą być one swobodnie wiązane, jak i przem ieszczane R.W. Kluszczyński, Sztuka interaktywna. Od dzieła., s Por. H. Jenkins, Kultura konwergencji, tłum. M. Bernatowicz, M. Filiciak, Warszawa R.W. Kluszczyński, Sztuka interaktywna. Od dzieła., s K. Wilkoszewska, Estetyki nowych mediów, w: taż, Piękno w sieci, Kraków 1999, s. 17.

11 1 3 2 D om inika Szm yt M e n ta ln e p rzeży cia, k tó r e cech u je o b co w a n ie z p r z e d s ta w ie n ie m 0 c h a r a k te r z e b ard ziej tra d y cy jn y m, p o d cza s k tó r eg o w id z d o zn a je fiz y c z nej o b ecn o śc i ak torów, z m ie n ia ją sw o ją in te n s y w n o ść, u le g a ją r o z p r o sz e n iu n a rzecz m o ż liw o śc i m n iej lu b b ard ziej a n o n im o w ej in g e r e n c ji w sa m ą str u k tu r ę d zie ła. U w a g a, z teg o, co tra d y cy jn ie b yło g łó w n y m p rzed m io tem k o n tem p la cji, z a c z y n a być p rzen o szo n a i d z ie lo n a p o m ię d z y in n y c h u ż y t k o w n ik ó w s ie c i oraz w ła s n e d ecyzje k rea c y jn e i ich u a k ty w n ia n ie p rzez in te r a k to r a. W obec teg o d zieło te a tr a ln e tr a c i sw o je p ie r w o tn e z n a c z e n ie, sw o ją p o lise n so r y czn o ść ; p rzeobraża ją c się w w y d a r z e n ie o c h a r a k te r z e m e ta in te r a k ty w n y m, sta je się k o n te k s te m d la tw órczej i lu d y czn ej d z ia ła l n o śc i za in te r e so w a n y c h. In te n c ją P a s s in ie g o j e s t m ię d z y in n y m i z a c h ę c e n ie do s z tu k i te a tr u w sz y s tk ic h ty ch, k tó r z y do te a tr ó w in sty tu c jo n a ln y c h n ie ch od zą. To p rop ozycja d la ty ch, k tó r z y id e n ty fik u ją s ię z p o k o le n ie m sie ci, jeg o u m y sło - w o ścią. D o n T a p sc o tt w śró d cech c h a r a k te r y sty c z n y c h d la teg o p o k o le n ia w y m ien ia : p r a g n ie n ie w o ln o ści, p e rso n a liza c ji, ch ęć w sp ó ln e g o d z ia ła n ia 1 n a w ią z y w a n ia k o n ta k tó w, o d czu w a n ie p o tr zeb y p ręd k o ści, ro z ry w k i31. W ir tu a ln y te a tr j e s t o d p o w ie d z ią n a te p ra g n ien ia : jeg o w id z-k r ea to r m a m o żliw o ść sw obod n ej w y p o w ied zi, k tó r a s ta n ie się e le m e n te m sp ek ta k lu, w k ażd ej c h w ili m oże ta k ż e p rzerw ać u c z e stn ic tw o w n im i p rzejść n a p rzy k ła d n a in n ą stro n ę w w w lu b po p ro stu w y łą czyć k o m p u ter. W idz, w sp ó ł k reu jąc cyfrow e d zieło, n a w ią z u je je d n o c z e śn ie sz e r e g k o n ta k tó w z in n y m i z a a n g a ż o w a n y m i w n ie osob am i, w y m ie n ia się o p in ia m i n a te m a t sp e k ta k lu i p o m y słó w in n y ch osób sie d z ą cy c h p rzed m o n ito ra m i k om p u terów. K a żd a in g eren cja w c a ło k sz ta łt w ir tu a ln e g o sp e k ta k lu m oże sp o tk a ć się z n a ty c h m ia sto w ą rea k cją zw r o tn ą, z o sta ć sk o m e n to w a n a, sa m au to r owej in g eren cji z a ś p o zo sta je an o n im o w y. C i n a to m ia st, k tó r zy z racji w ie k u czy p rzek o n a ń n ie c h ę tn ie w ch o d zą w k o n ta k t z n a r z ę d z ia m i n a jn o w szy c h te c h n o lo g ii cyfrow ych i k tó r zy o czek u ją od te a tr u p ełn eg o p rzeży c ia z w ią z a n e g o z e sp e k ta k le m n a p o zio m ie in te r a k ty w n o śc i p ozn aw czej, prop ozycję P a ssin ieg o z a p e w n e od rzu cą. D la teg o n ajp raw d op od obniej te a tr w ir tu a ln y, p o m im o w ie lo śc i m o żliw o ści, k tó re d aje sw o im odbiorcom, is tn ie ć b ęd zie obok te a tr u z tra d y cy jn y m p o d z ia łem n a sc en ę i w id o w n ię, n ie z a ś z a m ia s t n iego. 31 D. Tapscott, Cyfrowa dorosłość. Jak pokolenie sieci zmienia nasz świat, tłum. P. Cypryański, Warszawa 2010, s

12 W ybrane a sp e k ty percepcji w spółczesnej sz tu k i te a tru. Od in te rak c ji poznaw czej Summary Selected aspects of the perception of contemporary theatre arts. From cognitive interaction to meta-interaction The main problem in this essay concerns the perception of the latest theatre arts, which are using multimedia, digital techniques. More im portantly is that some of them are taking place in the Internet area. The looker-on of the spectacle may only watch the play or tamper with it, eventually may become the co-author of the spectacle. Erich Zimmerman had codified four kind of interactivity and his theory is consulted to describe varying degrees of interaction with the latest theatre arts. He signalized the cognitive interaction, which involves the m ental operations, the second interaction (functional interaction) regards to the level of art, the third interaction (explicit interaction) is connected to non-linear artworks, the last type of interaction is m etainteraction which involves every arts using several kind of media. This essay is also the attem pt to answer the question about the frontiers of the theatre arts in our world dominated by digital techniques.