SIECIOWA METODA LOKALIZACJI OBIEKTÓW JAKO CZYNNIK OGRANICZAJĄCY KOSZTY TRANSPORTU W ROLNICTWIE

Transkrypt

1 IŜyieria Rolicza 7/2005 Adrze Marczuk Katedra Maszy i Urządzeń Roliczych Akadeia Rolicza w Lubliie SIECIOWA METODA LOKALIZACJI OBIEKTÓW JAKO CZYNNIK OGRANICZAJĄCY KOSZTY TRANSPORTU W ROLNICTWIE Streszczeie Opisao róŝe etody stosowae przy podeowaiu decyzi związaych z lokalizacą owych obiektów w rolictwie. Szczegółowo opisao etodę sieciową, słuŝącą do lokalizaci obiektu w sieci puktów zaopatrzeia i odbioru produktów. Przeliczoo przykład z woewództwa lubelskiego, pozwalaący a szczegółowe przeaalizowaie zasady działaia te etody. Uzyskao wyik wskazuący a apie woewództwa iesce, w który zalecaa est lokalizaca obiektu przy określoych warukach otoczeia. Słowa kluczowe: trasport, rolictwo, decyze lokalizacye Wprowadzeie Wśród wielu czyików wpływaących a koszty pooszoe a przeieszczaie towarów w rolictwie zaduą się decyze dotyczące lokalizaci obiektów. Teoria lokalizaci est edą z tych działów auk ekooiczych, które aą duŝe tradyce i bardzo obszerą literaturę. Teri lokalizaca ozacza uieszczeie obiektu a day obszarze. Jedą z istotych cech decyzi lokalizacyych est to, Ŝe powoduą dalekosięŝe i długotrwałe, a często ieodwracale skutki, które z kolei w przyszłości staowić będą tło dla podeowaia koleych decyzi w ty zakresie. Ią charakterystyczą cechą decyzi lokalizacyych, a obecy etapie rozwou cywilizaci est fakt, Ŝe ie dotyczą oe białych pla, lecz podeowae są w odiesieiu do kokretego układu ekooiczo-przestrzeego, który uŝ istiee. Stwarza to określoe kosekwece dla działań zierzaących do optyalego rozieszczeia owo proektowaych obiektów [Całczyński 98]. 6

2 Adrze Marczuk Klasycze teorie lokalizacye traktuą koszty trasportowe ako podstawowy czyik lokalizaci. Lokalizaca obiektu, uwzględiaąca ryki zbytu i źródła zaopatrzeia, a wpływ a wielkość kosztów trasportu i retowość przedsiębiorstwa. Teorie te zalecaą wybór takiego wariatu lokalizaci, który iializue globale koszty trasportu a w kosekweci prowadzi do osiągięcia większego zysku przez przedsiębiorstwo. Cel pracy Cele pracy est przedstawieie etod słuŝących do określaia optyale lokalizaci obiektów względe puktów podaŝy lub popytu, czy teŝ podaŝy i popytu. PrzybliŜoa zostaie sieciowa etoda lokalizaci obiektów i przy e wykorzystaiu zaprezetoway przykład określeia połoŝeia zakładu przetwórczego względe zae sieci puktów zaopatrzeia i odbioru produktów. Metody stosowae przy określaiu lokalizaci obiektów Spośród bogate literatury traktuące o zagadieiach lokalizacyych aleŝy wyieić opracowaie Całczyńskiego i iych [988], w który przedstawioo podeście etodologicze oparte a badaiach operacyych słuŝące do rozwiązaia zadaia lokalizacyego dwuszczeblowego oraz trószczeblowego (w układzie dostawcy agazyy hurtowe sieć detalicza). Sarusz-Wolski i Skowroek [2000] piszą, Ŝe istotą sprawą dla wyzaczeia racoalych kaałów logistyczych est lokalizaca sieci hadlowe (sklepów detaliczych, hurtowi, agazyów). Jest to często kluczowy proble wielu producetów (browarów, zakładów ięsych, przetwóri owocowych, zakładów przeysłu odzieŝowego itp.). Odległość owo tworzoe placówki hadlowe od obsługiwaego przez ią obszaru Sarusz-Wolski i Skowroek [2000] wyzaczaą za poocą astępuącego wzoru: 2 d i = ( x x i ) + ( y y i ) 2 () gdzie: x, y - współrzęde szukaego puktu lokalizaci owego sklepu (hurtowi, agazyu), x i, y i - współrzęde i-tego obszaru, który będzie obsługiway przez tę ową placówkę. W pracy Całczyńskiego [992] przedstawioo zagadieie lokalizacyorozwózkowe oparte a etodzie aieszych odchyleń. Zagadieie to dotyczy sytuaci, kiedy w pierwszy etapie usiy rozieścić p. bazy trasportowo- 62

3 Sieciowa etoda lokalizaci... -zaopatrzeiowe do obsługi wszystkich puktów zlokalizowaych a day obszarze a po wyborze iesc lokalizaci odpowiedie liczby baz oraz reoów przez ie obsługiwaych, ustalay dla kaŝde z ich racoalą koleość obsługi p. puktów odbioru produktów rolych. Marczuk [995] prowadząc badaia dotyczące wpływu lokalizaci agazyów zboŝowych a koszty trasportu zbóŝ przeieszczaych iędzy puktai skupu a agazyai oparł się a etodzie Forda i Fulkersoa. Syulaca została przeprowadzoa a przykładzie Państwowych Zakładów ZboŜowych w Zaościu. Badaia wykazały, Ŝe usytuowaie agazyów zgodie z uzyskay plae przyiosłoby oszczędości kosztów trasportu sięgaące 38,3%. Kokoszka [996] ówiąc o trasportochłoosci rolictwa zwraca uwagę a specyfikę kaŝdego gospodarstwa rolego, które eleete est rozieszczeie obiektów, iędzy któryi realizowae są przewozy. Siarkowski i Marczuk [2002] prezetuą zagadieie lokalizacyo-trasportowe, które polega a wyzaczeiu takie lokalizaci zakładów produkuących bądź skupuących płody role, która iializue łącze koszty budowy tych zakładów i koszty trasportu z zakładów do odbiorców w ilościach zaspokaaących ich zapotrzebowaia. Z kolei zagadieie rozieszczeia opisali a przykładzie lokalizaci budyków i obiektów towarzyszących a plaie proektowaego gospodarstwa rolego. Obiekty te aleŝy rozieścić a określoych działkach tak, aby łącze koszty trasportu wewątrz gospodarstwa liczoe w skali roku były iiale i Ŝeby kaŝdy obiekt był lokalizoway a ede i tylko ede działce. Sieciowa etoda lokalizaci obiektów Metoda sieciowa przezaczoa est do wyzaczaia iesca lokalizaci obiektu połoŝoego optyalie względe puktów podaŝy i popytu. Obiekte ty oŝe być agazy składowaia pośrediego, hurtowia czy zakład przetwórstwa płodów rolych, który prowadzi skup i sprzedaŝ korzystaąc z sieci stałych dostawców i odbiorców. Optyalizaca polega a określeiu takiego puktu lokalizaci obiektu, który będzie zapewiał iializacę kosztów pooszoych a dostawę surowców i przeieszczeie wyrobów gotowych odbiorco. Określeie połoŝeia poszukiwaego puktu prowadzoe est w raach sieci geograficze a obszarze, w który realizowae są przewozy. Techika ta pozwala określić charakteryzuące się iskii kosztai cetru ciąŝeia dla dostaw surowców i wyrobów gotowych. Zakłada się w ie, Ŝe posiaday pełe iforace o iescach składowaia surowców i lokalizaci odbiorców wyrobów gotowych, oraz o ilości i asortyecie przeieszczae asy. Na apę obszaru obeuącego źródła zaopatrzeia w surowce i ryki zbytu wyrobów gotowych akłada się siatkę. Zerowy pukt siatki odosi się do kokretego iesca geograficzego, podobie zresztą ak wszystkie ie pukty zaduące się a apie. Dzięki teu oŝey określić połoŝeie kaŝdego źródła zakupu i ryku zbytu za poocą ich współrzędych. 63

4 Adrze Marczuk Przykład zastosowaia etody sieciowe do określeia połoŝeia zakładu przetwórstwa rolo - spoŝywczego Jako przykład zastosowaia etody sieciowe przedstawioo sytuacę uwidoczioą a rysuku. Na apie woewództwa lubelskiego rozieszczoo źródła surowców rolych zaduące się w Łukowie (S ), Lubliie (S 2 ) i Zaościu (S 3 ) oraz pukty połoŝeia odbiorców przetworów rolych w Białe Podlaskie (M ), Parczewie (M 2 ), Chełie (M 3 ) i Jaowie Lubelski (M 4 ). Przedsiębiorstwo plauące budowę zakładu przetwórstwa rolo-spoŝywczego poszukue iesca lokalizaci iwestyci. Rozwiązaia tego zadaia oŝa dokoać zaduąc współrzęde x i y określaące połoŝeie cetru asy lub pracy przewozowe. x d x + p u i i i= = = d + p i i= = (2) y d y + p v i i i= = = d + p i i= = (3) gdzie: x i współrzęda pioowa połoŝeia źródła surowców i y i współrzęda pozioa połoŝeia źródła surowców i u współrzęda pioowa połoŝeia odbiorcy v współrzęda pozioa połoŝeia odbiorcy d i wielkości dostaw surowców ze źródła i p wielkości dostaw produktu do odbiorcy Rówaia te pozwalaą a określeie iesca lokalizaci charakteryzuącego się aiŝszyi kosztai pod warukie, Ŝe stawki za przewóz dla surowców i wytworzoych wyrobów są takie sae dziee się tak wówczas, gdy do przewozu surowców i wyrobów uŝywae są takie sae środki trasportu. Literatura utrzyue, Ŝe w ogroe większości przypadków przy przewozie produktu fialego usiy zapłacić wyŝsze stawki przewozowe iŝ w przypadku surowców [Beier, Rutkowski 200]. W obecie istieące sytuaci a polski ryku trasportowy trudo dostrzec taką prawidłowość. Przy korzystaiu z wyaętych środków trasportu róŝica w stawkach przewozowych poza wieloa iyi czyikai wyika z zastosowaia do przewozu sprzętu specalistyczego: cyster, izoter czy chłodi. 64

5 Sieciowa etoda lokalizaci... Rys.. Fig.. Mapa woewództwa lubelskiego z aiesioą lokalizacą źródeł surowców i iesc sprzedaŝy produktu owo proektowaego zakładu przetwórczego Map of Lubelskie Voivodeship with idicated locatios of raw aterial sources ad sales outlets of ewly-desiged processig plat 65

6 Adrze Marczuk W luty 2005 roku koszt przewozu towaru 24 toowy zestawe trasportowy składaący się z ciągika siodłowego i aczepy wyosi 2,20 zł/k. W przypadku ciągika sprzęgiętego z aczepą izotericzą 2,30 zł/k a z chłodią 2,60 zł/k (stawki stosowae w SPEDPOL Lubli obecie Scheker Sties Logistic). JeŜeli istieą róŝice w kosztach dostaw i odbioru produktów, rówaia i 2 uszą zostać wzbogacoe o stawki trasportowe. Dodaie owego eleetu wpłyie a ziaę połoŝeia zakładu przetwórczego. Uwzględiaąc w aalizie ateatycze zróŝicowaie stawek przewozowych dla róŝych produktów odyfikuey rówaia 3 i 4 do astępuących postaci: x y R d i i i i= = = R d x + S p + S p i i i= = R d i i i i= = = R d y + S p + S p i i i= = gdzie: zl R i stawka przewozowa dla surowca i tk zl S stawka przewozowa dla wyrobu gotowego tk Zakłada się, Ŝe odległość realizaci przewozów ie wpływa a wysokość stawki trasportowe. W tabeli przedstawioo dae przyęte w obliczeiach. Tabela. Iforace o źródłach zaopatrzeia i puktach odbioru produktu proektowaego zakładu Table. Iforatio o supply sources ad product collectio poits of the plat beig desiged Źródła zaopatrzeia i pukty odbioru Stawki przewozowe [zł/tk] Masa surowców/produktów [t] u v Współrzęde pioowe Współrzęde pozioe R i /S d i /p x i /u y i /v Łuków 0, Lubli 0, Zaość 0, Biała Podlaska 0, Parczew 0, Cheł 0, Jaów Lubelski 0, (4) (5) 66

7 Sieciowa etoda lokalizaci... Po przeliczeiu zgodie ze wzorai 5 i 6 uzyskao poszukiway pukt optyale lokalizaci zakładu przetwórczego (ZP), który dla sytuaci przedstawioe w oawiay przykładzie zadue się w iescu opisay współrzędyi x = 250, y = 343,45 Podsuowaie W opracowaiu dokoao przeglądu etod stosowaych przy podeowaiu decyzi związaych z lokalizacą owych obiektów w rolictwie. Szczegółowo opisao etodę sieciową, słuŝącą do lokalizaci obiektu w sieci puktów zaopatrzeia i odbioru produktów. Zgodie z przedstawioą etodyką wyzaczoo pukt, w który powiie zaleźć się zakład produkcyy, aby koszty pooszoe a dostawę surowców i wywiezieie produktu były iiale. Jak wyika z przeprowadzoych obliczeń, iesce takie zadue się w powiecie Łęcza (a połudie od Łęcze). Dla zespołu podeuącego decyzę o lokalizaci zakładu, iforaca ta powia staowić pukt odiesieia w dalszych pracach aących a celu szczegółowe zlokalizowaie obiektu. Jak wyika z przedstawioego przykładu etoda sieciowa est prosta pod względe rachukowy. W obliczeiach oŝa uwzględić ie eleety, ak p. związae z gradacą stawek trasportowych w zaleŝości od odległości. Niezbęde dae, przedsiębiorstwo oŝe uzyskać ze statystyk sprzedaŝy, reestrów zakupów czy dokuetów trasportowych. Bibliografia Beier F.J., Rutkowski K Logistyka. Oficya Wydawicza Szkoły Główe Hadlowe. Warszawa. Całczyński A. 98. Modele i etody lokalizaci ośrodków dystrybucyych. Moografie i Sytezy r 4, IWHIW, Warszawa. Całczyński A Metody optyalizacye w obsłudze trasportowe ryku. PWE Warszawa. Całczyński A., Sochańska J., Szczepakiewicz W Metody racoalizaci przewozów w obrocie towarowy. Akadeia Ekooicza w Krakowie. Kraków. Kokoszka S Trasport w rolictwie. Wykłady. Akadeia Rolicza i. H. Kołłątaa w Krakowie. Kraków. 67

8 Adrze Marczuk Marczuk A Syste operatywego plaowaia prac trasportowych związaych ze skupe zbóŝ - wpływ lokalizaci agazyów a koszty trasportu. Zeszyty Probleowe Postępów Nauk Roliczych. Zeszyt r 423. Kraków. Sarusz-Wolski Z., Skowroek C Logistyka. Poradik praktyczy. CIM Warszawa. Siarkowski Z., Marczuk A Koputerowe systey doradztwa w produkci roślie i zwierzęce. Wydawictwo AR w Lubliie. Lubli. NETWORK BASED METHOD OF OBJECT LOCALIZATION AS A REDUCTION FACTOR IN AGRICULTURAL TRANSPORT COST Suary Various ethods have bee described, which assist decisios related to localizatio of ew obects i agriculture. Network-based ethod has bee described i detail, which is applied for loacatig obects i product delivery ad collectio etwork. A exaple fro Lubelskie voivodeship has bee ivestigated, which allows for a detailed study of the operatig priciple of the ehtod i questio. The result obtaied has allowed to idicate the place o the regio ap, i which it is recoeded to localise the obect, at specific eviroetal coditios. Key words: trasport, agriculture, localizatio decisios 68