Wszystkie materiały tworzone i przekazywane przez Wykładowców NPDN PROTOTO są chronione prawem autorskim i przeznaczone wyłącznie do użytku prywatnego. MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO www.prototo.pl
Biblioterapia w szkole podstawowej i gimnazjum Dr Michał Gułowski
Biblioterapia definicja R. J. Rubin Instytucjonalna zastosowanie literatury (przede wszystkim dydaktycznej) do potrzeb zinstytucjonalizowanego pacjenta. Jej celem jest informowanie chorego i zapewnienie mu odpowiedniej rekreacji. Kliniczna stosowanie książek oddziałujących na wyobraźnię dla pacjentów z problemami emocjonalnymi lub behawioralnymi. Jej celem jest uzyskanie zdolności wglądu w siebie, zmiany jego sytuacji psychicznej. Uczestnictwo jest dobrowolne. Wychowawcza (rozwojowa) praca na książkach wyobrażeniowych i dydaktycznych dostosowanych do potrzeb czytelników zdrowych w sensie fizycznym i psychicznym, ale mających jakieś istotne dla nich problemy. Biblioterapia reminiscencyjna odwołująca się do wspomnień czytelników. Biblioterapaia behawioralna celem jest modyfikacja zachowania uczestników.
Różnica pomiędzy biblioterapią kliniczną, a wychowawczą wg prof. Wity Szulc: Cele biblioterapii Typ uczestnika Funkcja i rola biblioterapeuty Biblioterapia kliniczna (osoby chore, pacjenci szpitali, osoby nie akceptujące swojego stanu zdrowia, osoby potrzebujące pomocy psychologicznej) Biblioterapia wychowawcza (uczniowie, problemy egzystencjonalne: utrata bliskiej osoby, problemy w szkole, niska samoocena itp.) Biblioterapia ma charakter interdyscyplinarny.
Cele biblioterapii wg E. Tomasik: Rewalidacyjny dla osób o obniżonej sprawności intelektualnej Resocjalizacyjny dla osób niedostosowanych społecznie Profilaktyczny zapobiegać tworzeniu się problemów np. emocjonalnych Ogólnorozwojowy realizowanie potrzeb wynikających z danym wiekiem rozwojowym Tomasik E., Zagadnienia pedagogiki specjalnej w literaturze. Przewodnik bibliograficzny, cz. I. Warszawa 1992, s. 114
Formy i środki stosowane w biblioterapii Rodzaj zastosowanych metod biblioterapeutycznych uzależniony jest od celu i rodzaju biblioterapii. Najważniejszym elementem jest rozpoznanie potrzeb (problemów) uczestników. Biblioterapeuta może korzystać z własnego zbioru literatury, albo skorzystać z różnego rodzaju poradników. W realizacji terapii można skorzystać z tradycyjnym materiałów czytelniczych, z książek mówionych, filmów, obrazów, plansz, fotografii. Dobór środków uzależniony jest od potrzeb i możliwości PERCEPCYJNYCH uczestników.
Wg D. Gostyńskiej literaturę można podzielić na trzy kategorie: Materiały uspokajające książki przygodowe, baśnie, fantasy, literaturę humorystyczną Materiały pobudzające książki awanturniczoprzygodowe, wojenne, podróżnicze, popularnonaukowe Materiały refleksyjne powieści obyczajowe, biograficzne, romanse, psychologiczne i socjologiczne Należy zwrócić uwagę na komfort miejsca spotkania, aby program odbywał się w dogodnym czasie. Zajęcia mogą być mieć formę indywidualnych i grupowych (maksymalnie 12 osób).
Biblioterapia w szkole podstawowej Należy wypracować odpowiednie modele dla pracy z uczniami: Niepełnosprawnymi (przeciwdziałanie poczuciu mniejszej wartości, wspomaganie akceptacji w grupie) Przewlekle chorymi (aktywizacja intelektualna) Zaburzonym zachowaniem (odkrycie samego siebie, przedstawienie problemu dobra i zła) Zdolnymi (asertywne zachowania, metody doskonalenia pamięci) Mającymi problemy z nauką (wyrównanie deficytów intelektualnych i umiejętnościowych)
Najbardziej przydatne formy pracy w szkole podstawowej: oglądanie książek zabawa książkami i zabawkami głośne czytanie wybranych tekstów przez biblioterapeutę wspólne odczytywanie podpisów pod obrazkami samodzielne czytanie dzieci (proste teksty prozą, krótkie rytmiczne wierszyki lub bajeczki) zabawy i gry czytelnicze gry i zabawy edukacyjne oparte o baśnie i bajki inscenizacje utworów literackich redagowanie gazetki szkolnej technikami Freineta (ekspresja postawy twórczej dziecka)
Modele związane są z pewnymi stałymi elementami: diagnozę, w której mieści się zarówno rozpoznanie problemów, jak i przewidywanie skutków planowego działania terapeutycznego opartego o odpowiedni dobór literatury, który wiąże się z daną sytuacją ucznia i postępowaniem terapeutyczno-wychowawczym, opartym o czytanie indywidualne lub zbiorowe (niekiedy słuchanie), uzupełnione o dodatkowe formy pracy, w celu uzyskania odpowiednich wpływów umożliwiających identyfikację z bohaterem literackim lub sytuacją, która powinna prowadzić do refleksji nad czytanym tekstem, samym sobą i sytuacją w jakiej uczeń aktualnie się znajduje, co może prowadzić do katharsis oraz wglądu w samego siebie, co może prowadzić do zmian w postawach i zachowaniu. Czas trwania terapii? Od kilku minut (zabawa z elementami biblioterapii) do kilkunastu tygodni. Biblioterapia w praktyce szkolnej: jako metoda pracy z uczniem podczas zajęć dydaktycznych na zajęciach pozalekcyjnych jako metoda pracy z grupą terapeutyczną
Biblioterapia jako ścieżka edukacyjna wg Ireny Boreckiej (zgodnie z programem Edukacji czytelniczej i medialnej) Klasa I III - Uwrażliwienie na problemy dobra i zła - Zapoznanie z terapeutyczną funkcją baśni i bajki - Kształtowanie nawyków czytania np. na dobranoc, dla poprawienia nastroju - Ukazywanie form pomocy osobom potrzebującym wsparcia Klasa IV - Pogłębianie postawy empatycznej - Ukazywanie możliwości funkcjonowania w sytuacji trudnej - Zapoznanie uczniów z terapeutyczną funkcją wybraków utworów literackich i popularnonaukowych - Wyszukiwanie informacji na temat choroby, uzależnień, konfliktów w rodzinie. Klasa V - Kształtowanie nawyku sięgania po literaturę popularnonaukową w celu uzyskania rzeczowej informacji i porady - Uświadomienie terapeutycznej funkcji biblioteki Klasa VI - Udział w warsztatach biblioterapeutycznych - Ćwiczenie umiejętności czytania ze zrozumieniem - Ćwiczenie umiejętności wykorzystywania komputera, internetu do wyszukiwania materiałów - Kształtowanie nawyków czytania prasy - Nauczanie korzystania z bibliografii i sporządzania opisów bibliograficznych
Biblioterapia w gimnazjum Klasa I - Pogłębienie wiedzy na temat wyszukiwania informacji niezbędnych w nagłych przypadkach - Ćwiczenie umiejętności wykorzystywania komputera - Kształtowanie nawyków czytania prasy - Nauczenie korzystania z bibliografii i sporządzenia opisów bibliograficznych Klasa II - Budzenie i wzmacnianie zachowań społecznych - Ćwiczenie umiejętności szybkiego czytania i oceny wartości książki - Kształtowanie nawyków kupowania, wypożyczania książki Klasa III - Budzenie i wzmacnianie zachowań empatycznych, przeciwdziałających agresji, nietolerancji - Pogłębianie wiedzy na temat konfliktów i sposobów ich rozwiązywania - Rozwijanie aktywności pisarskich, redakcyjnych - Kształtowanie odpowiedzialności za słowa
W trakcie zajęć biblioterapeuta: Zaczyna zajęcia od zawarcia kontraktu (termin przerw, określenie przestrzeni zajęć, znaków umownych, zapewnienie tajności, brak oceniania innych) Jest koordynatorem działań grupy, niczego nie narzuca, negocjuje Musi mieć świadomość, że nie każdy akceptuje zaproponowane warunki np. dramę. Podstawowa zasada to dobrowolność udziału. Bierze na siebie rolę o niskim prestiżu, lub te, której w uczestnikach budzą zbyt silne negatywne emocje. Wzmacnia pozytywnie. Wystrzega się zbędnych komentarzy, nakazowego formułowania poleceń, Akceptacja uczestników.
Techniki dramy Przed przystąpieniem do prowadzenia zajęć tą techniką, należy uczniów przygotować (ćwiczenia integrujące grupę, rozwijające zmysły, ćwiczenia ruchowe, ćwiczenia emisji głosu). - Jesteś za granicą na dworcu. Musisz kupić bilet do Warszawy, ale nie znasz języka. - Jesteś osobą niewidomą na dworcu. Słyszysz, że zapowiedziano odjazd Twojego pociągu. Trudniej będzie poczuć się osobą niewidomą. Uczeń nie ma stać się aktorem, tylko dokonać wglądu w siebie, przeżyć coś nowego, odkrywczego. Uczeń nie ma pokazać osoby niewidomej, ale wyobrazić siebie, rozwiązującego dany problem. Drama powinna składać się z pewnych charakterystycznych elementów: Wprowadzenie przez nauczyciela (opowiadanie, zdarzenie, instrukcja) Przygotowanie się uczestników do wejścia w role (rozmowy, sytuacje, scenariusz sytuacji) Przedstawienie siebie w roli, konflikt Omówienie przebiegu ćwiczenia (analiza, pytania rozmowy, komentarze, dyskusje).
Wybrane techniki dramy (A. Dziedzic): Techniki wyobrażeniowe (relaksacyjne). Wyciszają uczestników, ćwiczenia zmysłów: wzroku, słuchu, węchu, dotyku poprzez werbalny opis wyobrażonych obrazów. Wyobraź sobie, że jesteś... Poza Zadanie polega na ekspresji i plastyce ciała, gestu, mimiki, zatrzymanych w stop-klatkach. Np. postać (kominiarz, dziewczynka z zapałkami), rzecz (kamień), uczucie (miłość, zazdrość), emocje (gniew, radość), idee (wolność, zwycięstwo). Obraz strategia dostawiania Technika podobna do pozy. Prowadzący czyta pierwsze zdanie, a uczestnicy po kolei dostawiają swoje postacie, w ten sposób powstaje nie reżyserowany, zbiorowy obraz. Rzeźba Uczniowie stają się rzeźbiarzami i materiałami. Ważne jest przy tej technice zwracanie uwagi na odczucia osób w roli materiału, często mają poczucie zniewolenia. Wszyscy uczestnicy powinni być w obu rolach.