RZYRZĄDY SUWMIARKOWE, MIKROMETRYCZNE, CZUJNIKI, MASZYNY OMIAROWE Rówaie określające podziałkę oiusza suwmiarki: L e M Lep L 1 M moduł oiusza, L e długość działki elemetarej oiusza, L ep długość działki elemetarej wzorca prowadic, liczba działek elemetarch oiusza Rówaie określające dokładość oiusza (zdolość odcztaia długości): liczba działek elemetarch oiusza L ep Zasada odcztaia wskazaia za pomocą oiusza: L r L ep k r liczba całkowitch działek elemetarch prowadic k liczba kresek oiusza od pierwszej (pierwszą ozacza się liczbą 0) do k-tej będącej w koicdecji L ep długość działki elemetarej wzorca prowadic dokładość odcztu oiusza
rzkład: L 41 70,1 4, 7 mm Dopuszczale błęd wskazań przrządów suwmiarkowch kreskowch: u L m 50 0,1 L dola graica przedziału w jakim mieści się wartość zmierzoa dla przedziału [ 0 100) L = 0 dla przedziału [ 100 200) L =100
Dopuszczale błęd wskazań przrządów mikrometrczch kreskowch: A dola graica przedziału w jakim mieści się wartość zmierzoa dla przedziału [ 0 50) A = 0 dla przedziału [ 50 100) A =50 u 4 A 50 m Błąd obserwacji dla przrządów mikrometrczch: 0,1 0,1 0,01 0,001mm 1m W eb W eb wartość działki elemetarej a bębie Błąd graicz dopuszczal e sp mikroskopu odcztowego ze spiralą Archimedesa: e sp 2 2 2 2eb 2eo es e b iepewość smetrczego objęcia kreski wzorca dwiema liiami spirali Archimedesa e o iepewość odcztaia (iterpolacji) wskazaia e s błąd spirali Archimedesa (błąd te pochodzi zarówo od ziekształceia spirali, jak i mimośrodowości osi obrotu spirali względem osi omialej) błęd smetrczego ustawieia kreski wzorca w bisektorze, jak i odcztaia wstępują dwukrotie w określeiu błędu graiczego dopuszczalego e sp 2 2 2 e sp 20,25 20,05 0,5 0,62m
STRUKTURA GEOMETRYCZNA OWIERZCHNI Rm - maksmala wsokość chropowatości Rm Rp Rp - maksmala wsokość wziesieia profilu chropowatości Rv - maksmala głębokość wgłębieia profilu chropowatości Rv Rz - wsokość chropowatości wg 10 puktów Rz pi, vi odpowiedio wsokość i-tego wziesieia i głębokość i-tego wgłębieia profilu 5 i1 pi 5 5 i1 vi Rc średia wsokość chropowatości Rc Ra średie artmetcze odchleie profilu chropowatości 1 Ra l l 0 (x) rówaie profilu chropowatości w układzie, którego osią odciętch jest liia średia m profilu; i odchleie (rzęda) i - tego puktu profilu pi i1 i1 x dx vi 1 i1 i
Rq średie kwadratowe odchleie profilu chropowatości Rq 1 l l 0 2 xdx 2 1 i1 i Sm średi odstęp chropowatości Sm 1 Sm i1 Sm i długość i - tego odstępu chropowatości, czli odcika liii średiej, zawierającego wziesieie i sąsiadujące z im wgłębieie profilu chropowatości i S średi odstęp miejscowch wziesień profilu chropowatości i1 i S i długość i - tego odstępu miejscowch wziesień profilu, czli odcika liii średiej międz rzutami dwóch sąsiedich wierzchołków profilu S 1 S p długość ośa profilu chropowatości p suma odcików b i otrzmach przez przecięcie profilu liią rówoległą do liii m, umieszczoą poiżej liii wziesień a pewm poziomie c, w przedziale odcika elemetarego; poziom c moża wrazić jako procet maksmalej wsokości chropowatości Rm i 1 b i
t p współczik długości ośej profilu chropowatości t p p 100% l
TOLERANCJE WIELKOŚCI GEOMETRYCZNYCH Tolerowaie wmiaru (liiowego lub kątowego) jest to określeie obszaru, w którm te wmiar powiie się zawierać, ab mógł bć uza za popraw. ole toleracji jest to dopuszczal obszar zmieości wmiaru. Wmiar graicze określa się względem pewego umowego wmiaru, zwaego omialm D, za pomocą odchłek: górej es (ES) (określającej wmiar gór), dolej ei (EI) (określającej wmiar dol). D wmiar omial B wmiar gór, es odchłka góra A wmiar dol, ei odchłka dola B A D es D ei Różica wmiarów graiczch, a jedocześie różica odchłek, jest toleracją wmiaru, p. dla wałka: T B A D es D ei es ei rzez pasowaie rozumie się charakter współprac, czli wzajemą relację wałka i otworu, określoą różicą ich wmiarów przed połączeiem. Oba współpracujące elemet są tolerowae; suma toleracji otworu i wałka tworzącch połączeie scharakterzowae dam pasowaiem azwa się toleracją pasowaia: T p T o T w Zasadiczą rolę w charakterstce pasowaia odgrwa wspomiaa różica wmiarów otworu i wałka; moża ją azwać wskaźikiem (determiatem) pasowaia, ozaczając. Graicze wartości wskaźika pasowaia są astępujące: mi A o B w EI es B o A w ES ei
ODZIAŁ ASOWAŃ luźe mieszae ciase mi 0 0 mi 0 mi Jeśli pasowaie jest luźe, w połączeiu wstąpi zawsze luz; graicze luz S są wted rówe odpowiedim graiczm wartościom wskaźika pasowaia: S mi rz pasowaiu ciasm wstąpi zawsze wcisk N, a jego graicze wartości wiosą: N mi mi asowaie mieszae charakterzuje się możliwością wstąpieia luzu bądź wcisku (zależie od kokretch wmiarów wałka i otworu): S S N N mi mi Średia wartość wskaźika pasowaia: m EI es ES ei 2 Łatwo wkazać, że toleracja pasowaia jest w istocie toleracją wskaźika pasowaia: T p T o T w ES EI es ei ES ei EI es mi Zależie od rodzaju pasowaia jego toleracja wosi: pasowaie luźe T p = S S mi pasowaie mieszae T p = S + N pasowaie ciase T p = N - N mi
Dwa alteratwe układ pasowań: układ stałego otworu z otworem podstawowm; układ stałego wałka z wałkiem podstawowm Zasada stałego otworu: Zasada stałego wałka: We wszstkich stosowach współcześie układach pasowań przjęto tolerować elemet podstawow w głąb materiału. dla otworu podstawowego El = 0, ES > 0 dla wałka podstawowego es = 0, ei < 0 Toleracja wmiaru zależ od wmiaru omialego i klas toleracji. Układ toleracji ustala 20 klas toleracji ormalch o smbolach cfrowch (umerach): 01, 0, 1, 2, 3,..., 16, 17, 18 Dla klas 01-1 wzor są liiowe, p. dla klas 1: IT1 0,8 0, 02D
Dla klas 5-18 i wmiarów do 500 mm wzor są ieliiowe: 3 IT( 518) k (0,45 D 0,001 D) k jest współczikiem stałm dla daej klas wrażeie w awiasie jest jedostką toleracji D ozacza średią geometrczą skrajch wmiarów przedziału wrażoą w milimetrach Dla pośredich klas 2-4 toleracje dobrao w te sposób, ab z odpowiedimi toleracjami IT1 i IT5 tworzł postęp geometrcz. Ogólie stosowae są klas 1 18, a miaowicie: klas 1-7 w kostrukcji arzędzi pomiarowch, klas 5-12 w pasowaiach elemetów masz ogólego przezaczeia, klas 12-18 w przpadkach dużch luzów i powierzchi swobodch (ie stkającch się z imi). Toleracje ormale (µm) dla wbrach wmiarów omialch, klas 5-12 i 14, wg N-EN20286-1 Wmiar omial [mm] Klasa toleracji ormalch powżej do IT5 IT6 IT7 IT8 IT9 IT10 IT11 IT12 IT14-3 4 6 10 14 25 40 60 100 250 3 6 5 8 12 18 30 48 75 120 300 6 10 6 9 15 22 36 58 90 150 360 10 18 8 11 18 27 43 70 110 180 430 18 30 9 13 21 33 52 84 130 210 520 30 50 11 16 25 39 62 100 160 250 620 50 80 13 19 30 46 74 120 190 300 740 80 120 15 22 35 54 87 140 220 350 870 120 180 18 25 40 63 100 160 250 400 1000 180 250 20 29 46 72 115 185 290 460 1150 250 315 23 32 52 81 130 210 320 520 1300 315 400 25 36 57 89 140 230 360 570 1400 400 500 27 40 63 97 155 250 400 630 1550
ołożeia pól toleracji i ich smbole literowe: a) dla otworów, b) dla wałków TOLERANCJE KĄTÓW Wmiar kątow może bć tolerowa dwoma sposobami: 1) za pomocą odchłek wrażoch w jedostkach kątowch (iekoieczie tch samch, co wmiar kątow omial), 2) za pomocą odchłek wrażoch w jedostkach długości, przez podaie odchleia a a określoej długości L: AT toleracja kąta L tg 2 AT 2