Skład ciała młodzieży w okresie pokwitania badany metodą bioelektrycznej impedancji

Transkrypt

1 Skład ciała młodzieży w okresie okwiania badany meodą bioelekrycznej imedancji Body comosiion examined by use of he bioelecrical imedance analysis in adolescen eenagers Anna Burdukiewicz, Jusyna Andrzejewska, Jadwiga Pieraszewska, Krysyna Chromik, Aleksandra Sachoń medycyna fizykalna / hysical medicine Zakład Anroologii Fizycznej, Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu, al. I.J. Paderewskiego 35, Wrocław, el , anna.burdukiewicz@awf.wroc.l Sreszczenie Wsę. Począki badań składu ciała sięgają drugiej ołowy XIX wieku. Od ego czasu obserwuje się inensywny i wielokierunkowy rozwój meod omiarów umożliwiających zrozumienie rocesów fizjologicznych i biochemicznych oraz wsomagających leczenie chorób, akich jak oyłość lub anoreksja. Jedną z bardziej oularnych jes nieinwazyjna analiza bioimedancji elekrycznej (BIA Bioelecrical Imedance Analysis). Maeriał i meoda. W arykule wykorzysano wyniki badań longiudinalnych dziewczą (N = 91) i chłoców (N = 89) w wieku la. Zmierzono wysokość, masę ciała oraz skład ciała za omocą aarau BIA 101S. Określono: rocenową zawarość łuszczu, masy komórkowej i masy ozakomórkowej. Wyznaczono wskaźnik masy ciała (BMI Body Mass Index) i obliczono sosunek masy ciała szczułego do masy łuszczu oraz masy komórkowej do masy ozakomórkowej. Saysyczną analizę wyników rzerowadzono za omocą rogramu Saisica 9.0. Wyniki. W analizowanym rzedziale wieku większe emo rozwoju masy ciała w odniesieniu do jego wysokości wływa na kszałowanie masywniejszej sylweki u badanej młodzieży. Powiększenie masywności budowy łci męskiej doyczy rzede wszyskim rozwoju masy ciała szczułego, zwłaszcza masy komórkowej. U dziewczą w analizowanym okresie onogenezy wzros masywności ciała wynika z większych rzyrosów masy łuszczu. Słowa kluczowe: skład kankowy ciała, młodzież, okres okwiania, imedancja bioelekryczna Absrac Inroducion. The examinaions of he body comonens is known since 19 h cenury. Such analysis is imoran e.g. for he reamen of anorexia and obesiy. One of he mos oular mehods is he Bioelecrical Imedance Analysis (BIA) non-invasive and effecive way o deermine he human body comosiion. Maerial and mehod. In his aer, he resuls of longiudinal measuremens of girls (N = 91) and boys (N = 89), aged 13 o 15, were analyzed. The body heigh, mass and issue comosiion were measured by means of BIA 101S Aaraus (% fa, % body cell mass, % exracellular mass). Body Mass Index (BMI) and he raio of he lean body mass o fa mass, as well as he body cell mass o exracellular mass, were calculaed. The saisical analysis was erformed by means Saisica 9.0. Resuls. Wihin he analysed age range, he higher ace of he body mass develomen, in relaion o he body heigh, causes more massive osure of examined youhs. The increase of body massiveness in boys is conneced mainly wih he develomen of lean body mass, in aricular, he cell mass. In girls in he analysed onogeneic eriod, he increase of body massiveness resuls from he greaer increase of fa mass. Key words: body comosiion, youhs, adolescence, bioelecrical imedance Wsę Ocena składu ciała dosarcza ważnych informacji na ema sanu odżywienia. Odgrywa ona isoną rolę, zwłaszcza odczas analizy zawarości kanki łuszczowej, w rzyadkach zaburzeń żywienia oraz hormonalnych [1 3]. Wiedza o onogeneycznej zmienności cech składu ciała w oulacji rzyczynia się do dokładniejszego oznania rocesów fizjologicznych i biochemicznych zachodzących w organizmie. Znajomość ych zagadnień może w sosób isony omóc w rozoznaniu i leczeniu wsółczesnych chorób cywilizacyjnych, akich jak oyłość lub anoreksja [4, 5]. Zaineresowanie analizą składu ciała ojawiło się w drugiej ołowie XIX wieku. Dużą rolę odegrały ionierskie race anaomów niemieckich rezenujące wyniki analizy 15

2 medycyna fizykalna / hysical medicine zwłok [6]. Od ego czasu nasąił inensywny i wielokierunkowy rozwój meod oceny składu ciała. Jedną z bardziej oularnych jes analiza imedancji bioelekrycznej (BIA Bioelecrical Imedance Analysis) [7]. Masa w badaniach składu ciała jes najczęściej dzielona na masę ciała szczułego, nazywaną akże bezłuszczową masą ciała, zawierającą wodę, białka i minerały, oraz masę łuszczową [8]. Określenie ych komonenów w rogresywnej fazie rozwoju onogeneycznego sanowi złożony roblem, onieważ jak wykazano w badaniach, chemiczny skład masy ciała szczułego ulega zmianom wraz z wiekiem [9]. Dokładne omiary składu ciała dziewczą i chłoców są niezbędne do oceny sanu ich odżywienia oraz zdrowia. Meoda bioelekrycznej imedancji umożliwia ocenę nie ylko dwóch odsawowych komonenów, lecz akże wielkości masy komórkowej i ozakomórkowej, kóre są składowymi masy ciała szczułego [10]. Masa jes sumą bogaych w oas, meabolicznie akywnych komórek ciała, m.in. mięśni i narządów. Masa obejmuje meabolicznie nieakywne elemeny składu ciała. Zawiera również wodę ozakomórkową, kórą charakeryzuje m.in. znaczne sężenie kaionów sodu [11]. Ponieważ roces wzrasania srukur morfologicznych cechuje uwarunkowana geneycznie zróżnicowana chronologia, można oczekiwać jej odzwierciedlenia w zmianach rozwojowych cech składu kankowego ciała. Celem racy było zbadanie oziomu rozwoju komonenów kankowych masy ciała wyznaczonych meodą bioelekrycznej imedancji u młodzieży w wieku okwiania. Maeriał W racy wykorzysano wyniki badań ciągłych dziewczą (N = 91) i chłoców (N = 89) w wieku la. Badania rzerowadzono rzykronie w luym 2011 r. (o zakończeniu ferii zimowych) w odsęie rocznym, w godzinach orannych. Na wyniki badania BIA wływają zmienne czynniki, kóre zależą nie ylko od rawidłowej obsługi urządzenia, lecz akże od odowiedniego rzygoowania osoby badanej. Uczesnicy zosali oinformowani o dodakowych wymaganiach, j. konieczności zrezygnowania z inensywnych zajęć ruchowych w rzeddzień badania oraz sawienia się na badania na czczo. Meoda Wysokość ciała zmierzono anroomerem z dokładnością do 0,1 cm, sosując zunifikowaną echnikę Marina [12]. Ponado dokonano omiaru masy ciała za omocą elekronicznej wagi lekarskiej (dokładność omiaru 0,1 kg). Skład kankowy ciała oceniono, sosując meodę imedancji bioelekrycznej za omocą aarau BIA 101S firmy Akern (wersja eraolarna, układ elekrod ręka soa, orogramowanie Bodygram 1.31). Podczas omiaru badany rzyjmował ozycję leżącą w celu wyrównania oziomu łynów oraz imedancji wszyskich kanek organizmu, co jes isone z unku widzenia dokładności wykonywanych omiarów [13]. Elekrody umieszczono na skórze, w linii ośrodkowej, w dwóch miejscach na grzbieowej owierzchni ręki i soy. Połączenie elekrod ręka soa umożliwia rzejście rądu rzez większy obszar ciała bez skracania obwodu, co zwiększa dokładność omiaru. W analizie uwzględniono wielkość masy łuszczu i składowych masy szczułego ciała ( i ) wyrażonych w odsekach masy ciała. Na odsawie masy i wysokości ciała wyliczono wskaźnik BMI. Korzysając z omiarów cech składu ciała, obliczono sosunek masy ciała szczułego (kg) do masy łuszczu (kg) oraz masy komórkowej (kg) do masy ozakomórkowej (kg). Analizę saysyczną wyników rzerowadzono za omocą rogramu Saisica 9.0. Na wykresach rzedsawiono zróżnicowanie łciowe chłoców i dziewczą w zależności od oziomu rozwoju cech składu kankowego (rys. 1). Zróżnicowanie w rozrzucie unków indywidualnych młodzieży analizowano za omocą esu χ 2. Ocenę sonia zróżnicowania łciowego analizowanych cech rzerowadzono za omocą esu -Sudena dla rób niezależnych. Wyniki Zmiany cech somaycznych zachodzące wraz z wiekiem u chłoców kszałują się na wyższym oziomie niż u dziewczą (abele 1 3). W analizowanym okresie zaobserwowano większe zmiany warości wysokości ciała. Ponado, ocząwszy od 14. roku życia u chłoców zauważany jes wyższy oziom rozwoju masy ciała. Masywność budowy, oceniana za omocą wskaźnika BMI, ulega wzrosowi u obojga łci, jednak zróżnicowanie łciowe wielkości ej cechy jes saysycznie nieisone. Odsekowy udział masy łuszczu u dziewczą wzrasa soniowo wraz z wiekiem. U chłoców między 13. a 14. rokiem życia kszałuje się na zbliżonym oziomie. Wyraźny wzros dynamiki rozwoju łci męskiej odnoowano w 15. roku życia. U dziewczą obserwuje się znacznie wyższy udział masy łuszczu we wszyskich rzedziałach wiekowych. Odmienna dynamika rozwoju cech składu ciała wływa na kszałowanie się warości wskaźnika ciało szczułe/łuszcz. U obojga łci odnoowano soniowe zmniejszenie ej wielkości. Trend en jes wyraźniej zaznaczony u chłoców. Wskaźnik ciało szczułe/łuszcz jes wyższy u łci męskiej. Jak należało oczekiwać, również odsekowy udział masy komórkowej i ozakomórkowej kszałuje się na wyższym oziomie u chłoców. We wszyskich klasach wieku różnice są saysycznie isone. Między 13. a 14. rokiem życia udział odsekowy masy komórkowej wykazuje dynamiczny wzros u łci męskiej. W kolejnym orównaniu (14 15 la) owiększenie relaywnej wielkości omawianego komonenu składu ciała jes mniejsze. U dziewczą zmiany wraz z wiekiem mają inny charaker. Począkowo odnoowano słabą endencję do zwiększenia udziału masy komórkowej (13 14 la), a nasęnie zmniejszenie wielkości wsomnianej cechy (14 15 la). W wieku la u obojga łci zaobserwowano wyraźne zmniejszenie udziału odsekowego masy ozakomórkowej. W kolejnym orównaniu endencja a nadal urzymuje się u chłoców. U dziewczą naomias rend w kierunku zmniejszania omawianej cechy ulega osłabieniu. 16

3 Tabela 1 Charakerysyka saysyczna cech somaycznych dziewczą i chłoców w wieku 13 la Wysokość ciała (cm) 162,1 7,61 164,9 7,72-2,43 0,0160 Masa ciała (kg) 52,7 11,48 53,6 11,80-0,49 0, ,0 4,50 42,9 4,42-5,96 <0, ,8 5,02 41,2 5,11-5,87 <0,0001 Dzięki orównaniu obojga łci zauważono, że wskaźnik /, odobnie jak BMI, jes saysycznie nieisony. W wieku la roorcja a kszałuje się na nieco wyższym oziomie u dziewczą. W najsarszej gruie wiekowej chłoców cechują wyższe warości wsomnianego wskaźnika. U obojga łci emo rozwoju masy komórkowej jes większe niż ozakomórkowej i w efekcie warości wskaźnika / ulegają wyraźnemu owiększeniu wraz z wiekiem. Naężenie zmian u chłoców urzymuje się na zbliżonym oziomie w całym badanym okresie. U dziewczą między 14. a 15. rokiem życia odnoowano mniejsze emo zmian. Zróżnicowanie łciowe w składzie kankowym ciała analizowano, uwzględniając również relaywną wielkość łuszczu, masy komórkowej i ozakomórkowej. W ym celu wykorzysano wykresy, na kórych rzedsawiono unky indywidualne odowiadające dziewczęom medycyna fizykalna / hysical medicine łuszczu 24,3 6,82 15,9 7,01 8,15 <0,0001 łuszcz 3,5 1,60 7,4 9,51-3,83 0,0002 BMI 20,0 3,60 19,6 3,39 0,71 0,4769 1,1 0,23 1,1 0,18 0,80 0,4226 Tabela 2 Charakerysyka saysyczna cech somaycznych dziewczą i chłoców w wieku 14 la Wysokość ciała (cm) 164,6 7,10 171,1 7,15-6,19 0,0000 Masa ciała (kg) 55,2 10,03 59,4 12,53-2,48 0, ,8 4,30 45,4 4,59-8,45 <0, ,8 4,51 38,7 5,01-7,00 <0,0001 łuszczu 26,5 5,62 15,9 5,52 12,72 <0,0001 łuszcz 3,0 0,97 6,1 2,56-10,87 <0,0001 BMI 20,4 3,17 20,3 3,55 0,21 0,8303 1,2 0,30 1,2 0,29 0,16 0,8752 Tabela 3 Charakerysyka saysyczna cech somaycznych dziewczą i chłoców w wieku 15 la Wysokość ciała (cm) 165,9 7,17 175,3 6,31-9,39 <0,0001 Masa ciała (kg) 58,0 12,75 64,1 13,12-3,15 0, ,1 4,81 45,8 4,96-9,07 <0, ,9 4,99 36,8 5,98-4,86 <0,0001 łuszczu 28,0 5,52 17,4 5,98 12,37 <0,0001 łuszcz 2,7 0,78 5,5 2,51-10,15 <0,0001 BMI 21,0 4,18 20,8 3,68 0,31 0,7537 1,2 0,46 1,3 0,48-0,83 0,4088 Rys. 1 Zróżnicowanie łciowe składu ciała chłoców ( ) i dziewczą ( ) w kolejnych rzedziałach wiekowych 17

4 medycyna fizykalna / hysical medicine i chłocom. Odmienności w składzie ciała rzejawiają się rzesunięciem w kierunku większego udziału łuszczu u łci żeńskiej (rys. 1). Wraz z wiekiem u łci męskiej obserwowany jes większy udział masy komórkowej w składzie ciała. U dziewczą składy kankowe ciała są rzesunięe w kierunku większego udziału łuszczu. Ocenione za omocą esu χ 2 zróżnicowanie dysrybucji unków obu łci jes saysycznie isone we wszyskich gruach wiekowych ( < 0,001). Dyskusja Wykorzysana w racy meoda bioelekrycznej imedancji należy do rosych, nieinwazyjnych i dokładnych meod omiaru składu ciała [14]. Ławość jej sosowania srzyja wykonywaniu badań oulacyjnych, akże w erenie. Za omocą bioelekrycznej imedancji można badać zarówno osoby zdrowe, jak i chore na różnych eaach onogenezy [15 18]. Okres dojrzewania łciowego, w kórym znajduje się badana młodzież, cechują duże zmiany w morfologii i biologii usroju [19, 20]. Charakerysyczne jes gwałowne zwiększenie ema wzrasania wszyskich warości cech somaycznych, nazywane skokiem okwianiowym. W analizowanym maeriale u obojga łci odnoowano endencję do soniowego zmniejszania różnic międzyrocznych w wysokości i masie ciała, co można wiązać z fazą dorasania [21]. Trend en jes wyraźniej zaznaczony u dziewczą, odzwierciedlając rzysieszenie rozwoju biologicznego [22]. Dynamika rzyrosu masy ciała kszałuje się na wyższym oziomie niż zmiany wysokości ciała, co znajduje odzwierciedlenie w soniowym wzroście wskaźnika BMI. W analizowanym rzedziale wiekowym roorcje wagowo-wzrosowe nie różnią się w soniu saysycznie znaczącym u dziewczą i chłoców [23, 24]. Inaczej kszałuje się dymorfizm łciowy w zakresie składu ciała. Masa łuszczu we wszyskich orównaniach jes wyższa u łci żeńskiej, naomias elemeny masy ciała szczułego ( i ) osiągają wyższe warości u chłoców [25]. Wyliczony wskaźnik ciała szczułego/łuszcz ulega soniowemu zmniejszeniu, co wskazuje na wysęowanie inensywniejszych zmian rozwojowych w zakresie kanki łuszczowej. Pokwianiowy wzros oszczególnych cech somaycznych cechuje określona kolejność, kóra znajduje swoje odzwierciedlenie w cechach składu kankowego ciała. Wzros wysokości ciała wiąże się z rzyrosem kanki kosnej [26 28]. Elemenem kankowym masy ciała szczułego, kóry odzwierciedla zmiany w wielkości szkieleu, jes [29, 30]. U badanej młodzieży warość a ulega soniowemu zmniejszeniu, co można uzasadnić wsomnianym wcześniej zmieszeniem dynamiki rozwoju wysokości ciała. Kolejną składową ciała szczułego masę komórkową, sanowią meabolicznie akywne komórki somayczne, głównie kanki mięśniowej [31]. W badaniach własnych odnoowano wyraźny wzros ej składowej, co można uzasadnić wysęowaniem dynamicznego rozwoju umięśnienia u obojga łci w fazie osuberalnej, o wysąieniu skoku okwianiowego [32, 33]. Ilusracją rzeobrażeń zachodzących w srukurze masy ciała szczułego są warości roorcji /. U dziewczą i chłoców en sosunek ulega zwiększeniu w kolejnych gruach wiekowych. Ponado u łci męskiej zmiany e kszałują się na wyższym oziomie, odzwierciedlając endencję do owiększania masy mięśniowej w fazie dorasania [34]. Wnioski Większe emo rozwoju masy ciała w orównaniu do wysokości wływa na kszałowanie masywniejszej sylweki u badanej młodzieży. Wzros masywności budowy w rzyadku łci męskiej wiąże się głównie z rozwojem masy ciała szczułego, zwłaszcza masy komórkowej. U dziewczą owiększenie masywności ciała wynika z większych rzyrosów masy łuszczu. Zróżnicowanie łciowe rzejawia się większym udziałem masy ciała szczułego u chłoców i większym ołuszczeniem u łci żeńskiej. Lieraura 1. G.R. Fulcher, M. Farrer, M. Walker, D. Rodham, B. Clayon, K.M. Alberi: A comarison of measuremens of lean body mass derived by bioelecrical imedance, skinfold hickness and oal body oassium. A sudy in obese and non-obese normal subjecs, Scand J Clin Lab Inves, vol. 51, 1991, s M. Bolanowski, B. Zadrożna-Śliwka, K. Zaońska: Badanie składu ciała meody i możliwości zasosowania w zaburzeniach hormonalnych, Endokrynologia, Oyłość i Zaburzenia Przemiany Maerii, vol. 1(1), 2005, s M. Misra, K.K. Miller, C. Almazan, M. Worley, D.B. Herzog, A. Klibanski: Hormonal deerminans of regional body comosiion in adolescen girls wih anorexia nervosa and conrols, J Clin Endocrinol Meab, vol. 90, 2005, s A. Biar, J. Verne, J. Couder, M. Vermorel: Longiudinal changes in body comosiion, hysical caaciies and energy exendiure in boys and girls during he onse of ubery, Eur J Nur, vol. 39, 2000, s R. Randáková: Effec of regular raining on body comosiion and hysical erformance in young cross-counry skiers: as comared wih normal conrols, Aca Univ Palacki Olomuc, vol. 35, 2005, s J.P. Clarys, A.D. Marin, D.T. Drinkwaer: Gross issue weighs in he human body by cadaver dissecion, Hum Biol, vol. 56, 1984, s P. Bergman, A. Janusz: Bioelekryczna meoda określania składu ciała człowieka, [w:] F. Rożnowski (red.): Biologia oulacji ludzkich wsółczesnych i radziejowych, WSP, Słusk 1992, s A. De Lorenzo, I. Berini, N. Candeloro, L. Iacoino, A. Andreoli, M.D. Van Loan: Comarison of differen echniques o measure body comosiion in moderaely acive adolescens, Br J Sors Med, vol. 32, 1998, s R.A Boileau, T.G. Lohman, M.H. Slaugher, T.E. Ball, S.B. Going, M.K. Hendrix: Hydraion of he fa-free body in children during mauraion, Hum Biol, vol. 56, 1984, s

5 10. C. Mika, B. Hererz-Dahlmann, M. Heer, K. Holkam: Imrovemen of nuriional saus as assessed by mulifrequency BIA during 15 weeks of refeeding in adolescen girls wih anorexia nervosa, J Nur., vol. 134, 2004, s S.B. Heymsfield. Z.M. Wang, R.N. Baumgarner, R. Ross: Human body comosiion: advances in models and mehods, Annu Rev Nur, vol. 17, 1997, s R. Marin: Lehrbuch der Anhroologie in sysemaischer Darsellung mi besonderer Berücksichigung der anhroologischen Mehoden, Gusav Fischer Verlag, Sugar A. Lewi, E. Mądro, A. Kruienicz: Podsawy eoreyczne i zasosowania analizy imedancji bioelekrycznej (BIA), Endokrynologia, Oyłość, Zaburzenia Przemiany Maerii, vol. 3, 2007, s S.S. Sun, W.C. Chumlea, S.B. Heymsfield, H.C. Lukaski, D. Schoeller, K. Friedl, R.J Kuczmarski, K.M. Flegal, C.L. Johnson, V.S. Hubbard: Develomen of bioelecrical imedance analysis redicion equaions for body comosiion wih he use of a mulicomonen model for use in eidemiologic surveys, Am J Clin Nur., vol. 77, 2003, s P. Bergman, L. Drozd-Nurek, A. Krajewska, W. Jonak: Zmienność składu ciała (określonego meodą bioelekryczną) w zależności od łci, wieku i środowiska, [w:] J. Gładykowska-Rzeczycka (red.): Człowiek w czasie i rzesrzeni, PTA, Gdańsk 1993, s M. Horlick, S.M. Aradi, J. Behel, J. Wang, J. Moye Jr, P. Cuff, R.N Pierson Jr, D. Koler: Bioelecrical imedance analysis models for redicion of oal body waer and fa-free mass in healhy and HIV-infeced children and adolescens, Am J Clin Nur, vol. 76, 2002, s L.M. Abbae, J. Sevens, T.A Schwarz, J.B. Renner, C.G. Helmick, J.M Jordan: Anhroomeric measures, body comosiion, body fa disribuion, and knee oseoarhriis in women, Obesiy, vol. 14, 2006, s N.Q. Dung, G. Fusch, S. Armbrus, F. Jochum, C. Fusch: Use of bio- -elecrical imedance analysis and anhroomery o mea-sure fa-free mass in children and adolescens wih Crohn disease, J Pediar Gasroenerol Nur, vol. 44(1), 2007, s D.M. Syne: The regulaion of uberal growh, Horm Res, vol. 60, 2003, s R.M. Siervogel, E.W. Demerah, C. Schuber, K.E. Remsberg, W.C. Chumlea, S. Sun, S.A. Czerwinski, B. Towne: Pubery and body comosiion, Horm Res, vol. 60, 2003, s S. Iuliano-Burns, R.L. Mirwald, D.A. Bailey: Timing and magniude of eak heigh velociy and eak issue velociies for early, average, and lae mauring boys and girls, Am J Hum Biol, vol. 13, 2001, s S.C. van Coeverden, J.C. Neelenbos, C.M. de Ridder, J.C. Roos, C. Po-Snijders, H.A. Delemarre-van de Waal: Bone meabolism markers and bone mass in healhy uberal boys and girls, Clin Endocrinol (Oxf), vol. 57, 2002, s H. Greil: Paerns of sexual dimorhism from birh o senescence, Coll Anrool, vol. 30, 2006, s T. Nawarycz, L. Osrowska-Nawarycz: Wskaźnik masy ciała u dzieci i młodzieży łódzkiej w wieku szkolnym, Polski Merkuriusz Lekarski, vol. 23, 2007, s I.M. van der Sluis, M.A. de Ridder, A.M. Boo, E.P. Krenning, S.M. de Muinck Keizer-Schrama: Reference daa for bone densiy and body comosiion measured wih dual energy x-ray absoriomery in whie children and young aduls, Arch Dis Child, vol. 87, 2002, s F. Rauch, D.A. Bailey, A. Baxer-Jones, R. Mirwald, R. Faulkner: The muscle-bone uni during he uberal growh sur, Bone, vol. 34(5), 2004, s L.A. Loomba-Albrech, D.M. Syne: Effec of ubery on body comosiion, Curr Oin Endocrinol Diabees Obes, vol. 16, 2009, s K.B. Dorsey, J.C. Thornon, S.B. Heymsfield, D. Gallagher: Grea- er lean issue and skeleal muscle mass are associaed wih higher bone mineral conen in children, Nur Meab (Lond), vol. 7, 2010, s A. Ballabriga: Morhological and hysiological changes during growh: an udae, Eur J Clin Nur, vol. 54, s A. Pierobelli, M.S. Faih, J. Wang, P. Brambilla, G. Chiumello, S.B. Heymsfield: Associaion of lean issue and fa mass wih bone mineral conen in children and adolescens, Obes Res, vol. 10, 2002, s A. Talluri, R. Liedke, E.I. Mohamed, C. Maiolo, R. Marinoli, A. De Lorenzo: The alicaion of body cell mass index for sudying muscle mass changes in healh and disease condiions, Aca Diabeol, vol. 40, 2003, s E. Schonenau, C.M. Neu, E. Mokov, G. Wassmer, F. Manz: Influence of ubery on muscle area and corical bone area of he forearm in boys and girls, J Clin Endocrinol Meab, vol. 85, 2000, s J. Kim, W. Shen, D. Gallagher, A. Jones Jr, Z. Wang, J. Wang, S. Heshka, S.B. Heymsfield: Toal-body skeleal muscle mass: esimaion by dual-energy X-ray absoriomery in children and adolescens, Am J Clin Nur, vol. 84, 2006, s V. Bunc: Body comosiion as a deermining facor in he aerobic finess and hysical erformance of Czech children, Aca Univ Palacki Olomuc, vol. 36(4), 2006, s orzymano / received: wersja orawiona / revised version: zaakceowano / acceed: medycyna fizykalna / hysical medicine 19