ZRÓŻNICOWANIE ROZWOJU SOMATYCZNEGO I MOTORYCZNEGO DZIECI I MŁODZIEŻY Z JEDLINY-ZDROJU W ASPEKCIE AKTYWNOŚCI RUCHOWEJ ICH RODZICÓW

Transkrypt

1 NR 48 AN TRO PO MO TO RY KA 2009 ZRÓŻNICOWANIE ROZWOJU SOMATYCZNEGO I MOTORYCZNEGO DZIECI I MŁODZIEŻY Z JEDLINY-ZDROJU W ASPEKCIE AKTYWNOŚCI RUCHOWEJ ICH RODZICÓW DIFFERENTIATION OF SOMATIC AND MOTOR GROWTH OF CHILDREN AND YOUNG PEOPLE FROM JEDLINA-ZDRÓJ WITH RESPECT TO PHYSICAL ACTIVITY OF THEIR PARENTS Daniel Puciao* **dr, Kaedra Geografii i Ekonomiki Turysyki, Poliechnika Oolska, Oole, ul. Prószkowska 76 Słowa kluczowe: rozwój somayczny, rozwój mooryczny, dzieci, młodzież, akywność ruchowa, rodzice Key words: somaic growh, moor growh, children, young eole, hysical aciviy, arens SUMMARY STRESZCZENIE Cel racy. Celem racy jes określenie związków między budową somayczną i srawno ścią mooryczną dzieci i młodzieży z Jedliny-Zdroju a oziomem akywności ruchowej ich rodziców. Maeriał i meody. Badaniami objęo 524 uczniów (277 chłoców i 247 dziewczą) w wieku 8 16 la, uczęszczających do szkoły odsawowej i gimnazjum w Jedlinie-Zdroju. U dzieci ych zmierzono wysokość i masę ciała oraz rzy fałdy skórno-łuszczowe. Obliczono akże wskaźnik względnej masy ciała oraz masę ciała szczułego. Przerowadzono również esy srawności fizycznej: sukanie w krążki ręką, bieg wahadłowy 10 5 merów, skok w dal z miejsca, siady z leżenia yłem, rzu 1-kilogramową iłką lekarską oraz skłon dosiężny w rzód w siadzie, wyliczono akże maksymalną racę anaerobową. Badania rozwojowe dzieci uzuełniono badaniem ankieowym rodziców, doyczącym jakości życia, w ym akywności ruchowej ich rodzin. Wyniki i wnioski. W badanej oulacji chłoców, w gruach wydzielonych ze względu na oziom akywności ruchowej ich rodziców, różnice cech somaycznych nie są isone saysycznie. W rzyadku komonenów moorycznych znamienne saysycznie różnice odnoowano ylko w rzyadku siły ekslozywnej kończyn dolnych. Najleszymi rezulaami w eście mierzącym en rzejaw ludzkiej mooryczności wykazali się chłocy, kórych maki najczęściej odejmują wysiłki fizyczne. Badane rzedsawicielki łci żeńskiej, kórych ojcowie są najbardziej akywni fizycznie, cechują się znamiennie saysycznie większą masą ciała, sumą rzech fałdów skórno-łuszczowych oraz wyższą warością wskaźnika BMI w orównaniu do córek mniej akywnych ojców. Podobne różnice wskaźnika BMI oraz siły funkcjonalnej kończyn górnych odnoowano również w rzyadku gru wydzielonych ze względu na akywność ruchową maek. Aim of he work. The urose of he hesis is o define relaions beween somaic build and moor abiliy of children and young eole from Jedlina-Zdrój and hysical aciviy level of heir arens. Maerial and mehods. There have been examined oally 524 uils (277 boys and 247 girls) aged from 8 o 16 aending he rimary school and he junior high school in Jedlina-Zdrój. Heigh, weigh and hree skin-fa 83

2 Daniel Puciao folds have been measured in he children. Relaive body mass index and lean body mass have been also calculaed. Physical abiliy ess have been carried ou as well: lae hand aing, 10 5 m shule run, sanding broad jum, si-us, 1kg medical ball hrow and si and forward reach as well as maximum anaerobic ower has been calculaed. Children growh examinaion was comleed wih survey research of he arens abou qualiy of life of heir families, including hysical aciviy. Resuls and conclusions. In he examined oulaion of boys he differences of somaic feaures, in grous disinguished wih regard o hysical aciviy of heir arens, are saisically unimoran. In case of moor comonens he saisically imoran differences were noed only for he lower limb exlosive srengh. The bes resuls in a es measuring he above asec of human moor abiliies were obained by boys whose mohers ake u hysical aciviy mos frequenly. The examined female reresenaives whose fahers are hysically acive mos of all, feaure he saisically imoran greaer body mass, higher sum of hree skin-fa folds and higher BMI, han daughers of less acive fahers. Similar differences of BMI and uer limb funcional srengh were noed in case of grous disinguished wih regard o mohers hysical aciviy. Wsę Proces rozwoju biologicznego człowieka jes zjawiskiem niezwykle złożonym, na kórego rzebieg wływa szereg uwarunkowań. Obok czynników endogennych (geneycznych i arageneycznych) oraz rybu życia, niezwykle isoną rolę odgrywają również, ochodzące z oaczającego człowieka środowiska, czynniki egzogenne. Kluczowe znaczenie dla rawidłowego rzebiegu rozwoju onogeneycznego dziecka ma środowisko rodzinne. Rodzina, jako odsawowa komórka sołeczna oraz najważniejszy czynnik socjalizujący, oddziałuje na rocesy jego rozwoju biologicznego w sosób o średni. W rzyadku rozwoju somaycznego bardzo ważne jes zaewnienie młodemu okoleniu właściwych warunków socjalno-byowych, dzięki kórym dzieci mogą się rawi dłowo odżywiać, korzysać ze secjalisycznej oieki medycznej czy uczesniczyć w różnych formach wyoczynku. Isone jes akże kszałowanie rzez rodziców odowiednich osaw u oomswa, związanych z dbałością o san zdrowia. Ogromne znaczenie warunków życia dla rocesów rozwoju morfologicznego znajduje owierdzenie w badaniach licznych auorów [1 5]. Główną deerminaną rozwoju moorycznego dzieci i mło dzieży jes naomias akywność ruchowa. Orócz sfery moorycznej wływa ona bardzo korzysnie na rocesy rozwoju somaycznego, sychicznego oraz sołecznego młodego okolenia. Odowiednio zarogramowane i realizowane wysiłki fizyczne korzysnie oddziałują akże na san zdrowia dzieci i młodzieży oraz swarzają szansę na konynuowa nie akywności fizycznej w rzyszłości [6 8]. Rola rodziny srowadza się w ym rzyadku rzede wszyskim do rzekazywania odowiednich wzorców doyczących akywnego sylu życia. Jak okazują badania emiryczne, dzieci ochodzące z rodzin akyw nych ruchowo odejmują wysiłki fizyczne znacznie częściej od swoich rówieśników z rodzin referujących bierny syl życia [9 11]. Dawanie rzykładu osobisego jes najważniej szym, ale nie jedynym źródłem wływu rodziców na akywność ruchową dzieci. Według Sasa-Nowosielskiego [12], znaczące jes również udzielenie odowiedniego wsarcia sychologicznego, służenie omocą w rzełamywaniu barier oraz zaoarzenie dziecka w niezbędny srzę sorowy. Choć we wcześniejszych racach oszukiwano rodzinnych uwarunkowań rozwoju morfofunkcjonalnego dzieci i młodzieży, niewiele jes oracowań, w kórych odjęo róbę określenia roli akywności ruchowej obojga rodziców w ym rocesie. Celem racy jes określenie związków między budową somayczną i srawnością moo ryczną dzieci i młodzieży z Jedliny-Zdroju a oziomem akywności ruchowej ich rodziców. W racy zosaną zweryfikowane nasęujące założenia badawcze: 1. Poziom akywności ruchowej rodziców różnicuje wybrane komoneny somayczne ich dzieci. 2. Akywny syl życia rodziców wiąże się z oziomem rozwoju moorycznego ich oom swa. Maeriał i meody Maeriał do niniejszej racy sanowią dane uzyskane w wyniku badań uczniów Miejskiej Szkoły Podsawowej i Gimnazjum Miejskiego w Jedlinie-Zdroju, rzerowadzonych w okre sie od września do grudnia 2004 roku. Ogółem rzebadano 524 osoby w wieku 8 16 la, w ym 277 chłoców i 247 dziewczą (ab. 1). Badania 84

3 Zróżnicowanie rozwoju somaycznego i moorycznego dzieci i młodzieży z Jedliny-Zdroju... Tabela 1. Liczebność badanych według łci i wieku Table 1. Number of subjecs according o heir sex and age Płeć (Sex) chłocy (boys) dziewczęa (girls) razem (oal) Wiek [laa] (Age [In years]) o charakerze rzekrojowym objęły wszyskich uczniów obecnych w szkole, czyli około 95% dzieci i młodzieży z obu yów szkół. Wszyskie omiary odbywały się o ej samej orze dnia, w godzinach rzedołudniowych, w obiekach szkolnych. Badani ubrani byli w srój sorowy i zosali wcześniej oinformowani o celu i rzebiegu ekserymenu. U dzieci i młodzieży zmierzono wysokość i masę ciała oraz rzy fałdy skórno-łuszczowe (na brzuchu, lecach i ylnej owierzchni ramienia). Korzysając z dokonanych omiarów obliczono wskaźnik względnej masy ciała oraz masę ciała szczułego. Przerowadzono rów nież nasęujące esy srawności fizycznej: sukanie w krążki ręką, bieg wahadłowy 10 5 merów, skok w dal z miejsca, siady z leżenia yłem, rzu 1-kilogramową iłką lekarską oraz skłon dosiężny w rzód w siadzie. Wyliczono akże maksymalną racę anaerobową. Badania rozwojowe dzieci uzuełniono badaniem ankieowym rodziców, doyczącym jakości życia ich rodzin. Zasosowano zmodyfikowaną ankieę jakości życia sudenów [13], w kórej jedno z yań doyczyło objęości ygodniowej akywności ruchowej, realizowanej w czasie wolnym rzez oboje rodziców. Ankiea zosała oddana badaniom iloażowym wśród osób z oulacji, na kórej zosały óźniej rzerowadzone badania zasadnicze. Wsółczynnik rzeelności ankiey wyniósł 0,884. Do rzerowadzenia analizy saysycznych wyników badań osłużono się rogramem Sai sica w wersji 6.0 akieu SaSof w Pracowni Badań Biokineyki i Saysyki Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu. Indywidualne warości aramerów somaycznych i wyniki rób moorycznych zosały znormalizowane na średnią i odchylenie sandardowe w gruach wieku. Isoność różnic między średnimi określono za omocą esu -Sudena. Różnice uznano za saysycznie isone na oziomie <0,05 i w abelach oznaczono je gwiazdką. Wyniki badań Analiza wyników rzerowadzonych badań wskazuje na niezby silne związki między ce chami somaycznymi oraz zdolnościami moorycznymi badanych dzieci a objęością ygodniowej akywności ruchowej, realizowanej w wolnym czasie rzez ich rodziców. W rzyadku cech somaycznych chłoców różnice między gruami wydzielonymi ze względu na akywność fizyczną ojców i maek nie są isone saysycznie. Wśród wszyskich analizowanych w ej racy komonenów moorycznych isone różnice między gruami wydzielonymi ze względu na akywność ruchową maek odnoowano ylko w rzyadku siły ekslozywnej kończyn dolnych. Zależność ma charaker jednokierunkowy, co oznacza, że synowie maek charakeryzujących się wyższą akywnością ruchową cechują się leszym oziomem rozwoju omawianej zdolności moorycznej (ab. 2 i 3). Badane rzedsawicielki łci żeńskiej, kórych ojcowie odejmują wysiłki fizyczne rwa jące dłużej niż dwie godziny w ygodniu, cechują się znamiennie saysycznie większą masą ciała, sumą rzech fałdów skórno-łuszczowych oraz wyższą warością wskaźnika BMI od swoich koleżanek, kórych ojcowie są mniej akywni. Podobne różnice wskaźnika BMI zauważono również w rzyadku gru wydzielonych ze względu na akywność ruchową ma ek. Akywność ruchowa maek isonie różnicuje akże siłę ekslozywną kończyn górnych badanych dziewczą. Przedsawicielki łci żeńskiej, ochodzące z rodzin, w kórych maki są bardziej akywne ruchowo, charakeryzują się wyższym oziomem rozwoju ego rzejawu ludzkiej mooryczności (ab. 4 i 5). 85

4 Daniel Puciao Tabela 2. Porównanie warości znormalizowanych aramerów somaycznych oraz wyników rób moo rycznych chłoców między gruami wydzielonymi ze względu na akywność fizyczną ojca Table 2. Comarison of sandardized values of somaic arameers and resuls of boys moor ess beween grous disinguished wih regard o faher s hysical aciviy Cecha (Feauure) Akywność fizyczna ojca (Physical aciviy of faher) Tes -Sudena (-Suden es) wiek (age) 0,063 0,176 0,77 0,441 wysokość ciała (heigh) 0,177 0,080 1,83 0,068 masa ciała (body mass) 0,105 0,024 0,56 0,578 BMI 0,001 0,115 0,77 0,445 fałdów skórno-łuszczowych ( of skin-fa folds) 0,011 0,012 0,14 0,886 LBM 0,131 0,022 0,99 0,325 sukanie w krążki (lae aing) 0,000 0,014 0,09 0,927 bieg wahadłowy 10 5 m (shule run) 0,009 0,128 0,79 0,431 skok w dal z miejsca (sanding broad jum) 0,090 0,024 0,73 0,467 siady z leżenia yłem (si-us) 0,003 0,023 0,13 0,894 rzu 1-kg iłką lekarską (ball hrow) 0,081 0,060 0,14 0,892 MPA 0,126 0,003 0,83 0,409 skłon dosiężny (si and reach) 0,010 0,130 0,91 0,366 * < 0,05 Tabela 3. Porównanie warości znormalizowanych aramerów somaycznych oraz wyników rób moo rycznych chłoców między gruami wydzielonymi ze względu na akywność fizyczną maki Table 3. Comarison of sandardized values of somaic arameers and resuls of boys moor ess beween grous disinguished wih regard o moher s hysical aciviy Cecha (Feauure) Akywność fizyczna maki (Physical aciviy of maher) Tes -Sudena (-Suden es) wiek (age) 0,104 0,033 0,51 0,614 wysokość ciała (heigh) 0,157 0,010 1,30 0,197 masa ciała (body mass) 0,118 0,065 0,39 0,700 BMI 0,041 0,120 0,56 0,578 fałdów skórno-łuszczowych ( of skin-fa folds) 0,002 0,075 0,52 0,602 LBM 0,103 0,044 0,42 0,678 sukanie w krążki (lae aing) 0,117 0,045 1,18 0,240 bieg wahadłowy 10 5 m (shule run) 0,062 0,079 0,12 0,902 skok w dal z miejsca (sanding broad jum) 0,126 0,187 2,23 0,027* siady z leżenia yłem (si-us) 0,087 0,060 1,06 0,292 rzu 1-kg iłką lekarską (ball hrow) 0,168 0,020 1,31 0,190 MPA 0,197 0,022 1,60 0,112 skłon dosiężny (si and reach) 0,025 0,126 0,72 0,470 86

5 Zróżnicowanie rozwoju somaycznego i moorycznego dzieci i młodzieży z Jedliny-Zdroju... Tabela 4. Porównanie warości znormalizowanych aramerów somaycznych oraz wyników rób moo rycznych dziewczą między gruami wydzielonymi ze względu na akywność fizyczną ojca Table 4. Comarison of sandardized values of somaic arameers and resuls of girls moor ess beween grous disinguished wih regard o faher s hysical aciviy Cecha (Feauure) Akywność fizyczna ojca (Physical aciviy of faher) Tes -Sudena (-Suden es) wiek (age) 0,194 0,114 2,07 0,040* wysokość ciała (heigh) 0,071 0,030 0,66 0,509 masa ciała (body mass) 0,193 0,118 2,07 0,040* BMI 0,217 0,141 2,44 0,016* fałdów skórno-łuszczowych ( of skin-fa folds) 0,230 0,115 2,33 0,021* LBM 0,101 0,025 0,79 0,430 sukanie w krążki (lae aing) 0,035 0,119 1,02 0,311 bieg wahadłowy 10 5 m (shule run) 0,092 0,073 1,08 0,282 skok w dal z miejsca (sanding broad jum) 0,019 0,020 0,00 0,999 siady z leżenia yłem (si-us) 0,035 0,071 0,70 0,486 rzu 1-kg iłką lekarską (ball hrow) 0,132 0,112 1,67 0,096 MPA 0,159 0,081 1,63 0,105 skłon dosiężny (si and reach) 0,056 0,093 1,02 0,310 Tabela 5. Porównanie warości znormalizowanych aramerów somaycznych oraz wyników rób moo rycznych dziewczą między gruami wydzielonymi ze względu na akywność fizyczną maki Table 5. Comarison of sandardized values of somaic arameers and resuls of girls moor ess beween grous disinguished wih regard o moher s hysical aciviy Cecha (Feauure) Akywność fizyczna maki (Physical aciviy of maher) Tes -Sudena (-Suden es) wiek (age) 0,092 0,033 0,87 0,386 wysokość ciała (heigh) 0,074 0,059 0,91 0,363 masa ciała (body mass) 0,157 0,123 1,96 0,051 BMI 0,158 0,128 2,03 0,043* fałdów skórno-łuszczowych ( of skin-fa folds) 0,111 0,055 1,15 0,251 LBM 0,125 0,089 1,43 0,155 sukanie w krążki (lae aing) 0,004 0,021 0,18 0,860 bieg wahadłowy 10 5 m (shule run) 0,013 0,110 0,85 0,395 skok w dal z miejsca (sanding broad jum) 0,016 0,017 0,24 0,813 siady z leżenia yłem (si-us) 0,008 0,001 0,06 0,954 rzu 1-kg iłką lekarską (ball hrow) 0,143 0,166 2,19 0,030* MPA 0,126 0,101 1,60 0,111 skłon dosiężny (si and reach) 0,091 0,024 0,81 0,417 * < 0,05 87

6 Daniel Puciao Dyskusja Niezwykle isona rola rodziny w rocesach rozwoju młodego okolenia wynika z faku, iż jej członkowie mogą nieomal od ierwszych chwil życia oomka rozocząć wywieranie na niego wływów socjalizujących, isone znaczenie ma akże długi czas ich oddziaływania oraz niezwykle silny charaker więzi rodzinnych. Podejmowane rzez rodzinę działania wychowawcze owinny bez wąienia doyczyć również roski dziecka o własne ciało i san zdrowia [12]. W badanej oulacji akywność ruchowa rodziców nie różnicuje zby mocno rozwoju somaycznego ich dzieci. Isone saysycznie związki odnoowano ylko w rzyadku masy ciała, ołuszczenia odskórnego oraz wskaźnika BMI u badanych dziewczą. Różnice e mogą być jednak sowodowane fakem, iż do gruy akywnych ruchowo ojców i maek rafiły dziewczęa sarsze, a więc bardziej zaawansowane rozwojowo. W niniejszej racy nie odnoowano również zby silnych ośrednich związków srawno ści moorycznej dzieci z akywnością ruchową ich rodziców. Do analogicznych wniosków doszła w swojej racy Sławińska- -Ochla [13]. Z badań ej auorki wynika, że rocesy rozwoju moorycznego młodego okolenia są w większym soniu zdeerminowane sausem sołeczno-ekonomicznym rodziny, niż częsoliwością odejmowania rzez dzieci oraz ich rodzi ców wysiłków fizycznych. Przyczyną ego sanu może być bardzo niska akywność ruchowa olskiego sołeczeńswa, kóra maleje jeszcze wraz z wiekiem [14, 15]. Ważny wydaje się również, odnoowany w iśmiennicwie, silniejszy wływ negaywnego modelowania ze srony rodziców. Oznacza o, że na dzieci i młodzież mocniej oddziałuje brak akywności ruchowej rodziców, niż odejmowanie rzez nich co najmniej umiarkowanych wysiłków fizycznych [11]. Rola rodziny w symulowaniu rozwoju funkcjonalnego maleje również wraz z wiekiem dziecka, a w kolejnych eaach jego życia coraz większe znaczenie odgrywa grua rówieśnicza [9]. Na oziom rozwoju moorycznego badanych dzieci i młodzieży z Jedliny-Zdroju w większym soniu wływała akywność ruchowa maki niż ojca. Isone saysycz nie różnice między gruami wydzielonymi ze względu na oziom akywności ruchowej maek odnoowano w rzyadku siły funkcjonalnej kończyn dolnych u chłoców oraz siły funkcjonalnej kończyn górnych u dziewczą. Dzieci maek bardziej akywnych ruchowo uzy skały lesze rezulay w esach mierzących e rzejawy ludzkiej mooryczności. Jak wskazują wyniki badań, akywność ruchowa wływa najkorzysniej na zdolności mooryczne o charakerze kondycyjnym, szczególnie zaś na e, kóre są najsłabiej konrolowane geneycz nie. Do akich komonenów moorycznych zaliczyć można zdolności siłowe [16 18]. Rodzina odgrywa bez wąienia niezwykle isoną rolę w życiu dzieci i młodzieży. Jednak ogromna ilość czynników zewnęrznych oraz ich wzajemne inerakcje są owodem, że kwesią niezwykle rudną jes określenie znaczenia środowiska rodzinnego w rocesach rozwoju biologicznego młodego okolenia. Bardzo ważne zaem wydaje się rowadzenie dal szych ogłębionych badań w ym zakresie. Wnioski Na odsawie rzerowadzonej analizy wyników badań okusić się można o sformułowanie nasęujących wniosków: 1. Poziom akywności ruchowej rodziców nie różnicuje żadnej z analizowanych cech somaycznych u badanych chłoców. Dziewczęa, kórych ojcowie są bardziej akywni ruchowo, cechują się większą masą ciała oraz grubością ołuszczenia odskórnego od córek ojców mniej akywnych. Podobne zależności odnoowano również w rzyadku wskaźnika względnej masy ciała a akywnością ruchową obojga rodziców. 2. Podejmowanie akywności ruchowej rzez maki wiąże się z wyższym oziomem roz woju siły ekslozywnej kończyn dolnych u ich synów oraz siły ekslozywnej kończyn górnych u ich córek. LITERATURE PIŚMIENNICTWO [1] Bielicki T, Welon Z: Growh daa as indicaor of social inequaliies: he case of Poland. Yearbook of Physical Anhroology, 1982; 25: [2] Hulanicka B: San rozwoju chłoców w okresie okwiania jako odbicie różnic sołecz nych wśród ludności Wrocławia. Maeriały i Prace Anroologiczne, 1990; 111:

7 Zróżnicowanie rozwoju somaycznego i moorycznego dzieci i młodzieży z Jedliny-Zdroju... [3] Hulanicka B, Brajczewski C, Jedlińska W, Sławińska T, Waliszko A: Duże miaso małe miaso wieś. Różnice w rozwoju fizycznym dzieci w Polsce. Monografi e, Wrocław, Zakład Anroologii PAN, 1990; 7. [4] Kaczmarek M: Wływ warunków życia na wzrasanie i rozwój człowieka. Poznań, UAM, [5] Mleczko E, Ozimek M: Rozwój somayczny i mooryczny młodzieży krakowskiej między 15 a 19 rokiem życia z uwzględnieniem czynników środowiskowych. Sudia i Monografi e, Kraków, AWF, 2000; 14. [6] Malina R: Tracking of hysical finess across he lifesan. Research Quarerly for Exercise and Sor, 1996; 67: [7] Cabak A, Woynarowska B: Akywność fizyczna młodzieży w wieku la w Polsce i w innych krajach w 2002 roku. Wychowanie Fizyczne i Sor, 2004; 4: [8] Bouchard C, Blair SN, Haskell WL: Physical aciviy and healh. Chamaign, Human Kineics, [9] Moore L, Lombardi D, Whie M, Cambell J, Oliveira S, Ellison R: Influence of arens hysical aciviy levels on aciviy levels of young children. The Journal of Pediarics, 1991; 118: [10] Simonen R, Rankinen T, Pérusse L, Bouchard C: Familial aggregaion of hysical aciviy levels in he Quebec family sudy. Medicine & Science in Sor & Exercise, 2002; 34: [11] Krasicki S: Akywność fizyczna a uwarunkowania rodzinne dzieci i młodzieży z Nowego Sącza i okolic. Anroomooryka, 2006; 35: [12] Sas-Nowosielski K: Wychowanie do akywności fizycznej. Kaowice, AWF, [13] Sławińska T: Uwarunkowania środowiskowe w rozwoju mooryczności dzieci wiejskich. Wrocław, AWF, [14] Drygas W, Bielecki W, Puška P: Ocena akywności fizycznej mieszkańców sześciu krajów euroejskich. Projek Bridging Eas-Wes Healh Ga. Medycyna Sorowa, 2002; 5: [15] Drygas W, Kwaśniewska M, Kalea D, Ruszkowska-Majzel J: Increasing recreaional and leisure ime hysical aciviy in Poland how o overcome barriers of inaciviy. Journal Public Healh, 2008; 16: [16] Szoa J: Zmienność oraz geneyczne uwarunkowania niekórych rzejawów siły mięśni u człowieka. Maeriały i Prace Anroologiczne, 1983; 103: [17] Jokiewicz A, Jokiewicz A, Lelonek M: Poziom srawności sychofizycznej i umysło wej dzieci 10-lenich charakeryzujących się różną akywnością fizyczną. Anroomoo ryka, 2007; 38: [18] Mirek W, Mleczko E, Januszewski J: Akywność ruchowa krakowskich sudenów a ich srawność fi zyczna. Anroomooryka, 2008; 41: