1 ROZWIĄZYWANIE UKŁADÓW RÓWNAŃ LINIOWYCH

Transkrypt

1 ZADANIA Z GEOMETRII Z ALGEBRĄ LINIOWĄ grupa 2, semestr zimowy 2018/19 1 ROZWIĄZYWANIE UKŁADÓW RÓWNAŃ LINIOWYCH 1.1 Zadania na ćwiczenia: 1.1. Rozwiązać układ równań: 1.2. Rozwiązać układ równań: 8x 1 + 6x 2 + 5x 3 + 2x 4 = 21 3x 1 + 3x 2 + 2x 3 + x 4 = 10 4x 1 + 2x 2 + 3x 3 + x 4 = 8 3x 1 + 3x 2 + x 3 + x 4 = 15 7x 1 + 4x 2 + 5x 3 + 2x 4 = 18 9x x 2 + 3x 3 + 7x 4 = 7 4x 1 + 7x 2 + x 3 + 3x 4 = 5 7x 1 + 5x 2 4x 3 6x 4 = Rozwiązać układ równań o macierzy: Rozpatrzmy układ równań o współczynnikach rzeczywistych: λx 1 + x 2 + x 3 + x 4 = 1 x 1 + λx 2 + x 3 + x 4 = 1 x 1 + x 2 + λx 3 + x 4 = 1 x 1 + x 2 + x 3 + λx 4 = 1 Przedyskutować jego rozwiązania w zależności od wartości parametru λ Wykazać, że następujące układy równań mają jednoznaczne rozwiązanie modulo dowolna liczba pierwsza, z wyjątkiem skończonej ich liczby. Dla tych liczb pierwszych znaleźć rozwiązanie. x 1 + 2x 2 + 2x 3 = 2 2x 1 + x 2 2x 3 = 1 2x 1 2x 2 + x 3 = 1 x 1 + x 2 + x 3 = 1 x 1 + x 2 + x 4 = 1 x 1 + x 3 + x 4 = 1 x 2 + x 3 + x 4 = 1

2 1.2 Praca domowa - seria I do oddania 9 października 1.6. Niech a, b, c będą trzema różnymi liczbami rzeczywistymi. Znaleźć wielomian kwadratowy W (x) = λx 2 + µx + ν, taki, że W (a) = 7, W (b) = 4 i W (c) = Rozwiązać układy równań w zależności od a, b R: 4x 1 + 8x 2 3x 3 + ax 4 = b + 1 2x 1 + 4x 2 x 3 + 2x 4 = 1 3x 1 + 6x 2 2x 3 + ax 4 = b 1.8. Dana jest macierz A M 3 5 (R): a 2 b 3 2 c d e 3 f Z macierzy A za pomocą jednej operacji elementarnej na wierszach można otrzymać macierz w postaci schodkowej zredukowanej. Znaleźć liczby a, b, c, d, e, f. 1.3 Liga zadaniowa - seria I 1.9. Rozpatrzeć rozwiązania układu równań analogicznego do tego z zad. 1.4 dla dowolnego n N a) Jakie są warunki konieczne i dostateczne na to by w niesprzecznym układzie równań o n niewiadomych k - ta zmienna, 1 k n przyjmowała zawsze tę samą wartość dla każdego rozwiązania tego układu? b) Jakie są warunki konieczne i dostateczne na to by w niesprzecznym układzie równań o n niewiadomych k - ta zmienna, 1 k n przyjmowała zawsze wartość 0 dla każdego rozwiązania tego układu? 2 CIAŁA Definicja. Niech K będzie ciałem. Najmniejszą liczbę naturalną n N dla której = 0 nazywamy charakterystyką ciała K. Jeżeli taka liczba }{{} n nie istnieje, to mówimy, że ciało K jest charakterystyki Pokazać, że charakterystyka ciała jest zerem lub liczbą pierwszą Pokazać, że ciało charakterystyki p, p > 0 zawiera ciało Z p, a ciało charakterystyki 0 ciało liczb wymiernych Q.

3 2.3. Określić działanie dodawania i mnożenia w zbiorze czteroelementowym tak, by otrzymać ciało Pokazać, że w ciele Z p dla każdego elementu c Z p istnieją a, b dla których a 2 + b 2 = c Niech K będzie ciałem charakterystyki p, gdzie p jest liczbą pierwszą. Pokazać, że jeżeli dla a, b K, a p = b p, to a = b Pokazać, że jeżeli K jest ciałem skończonym charakterystyki p, to przekształcenie a a p jest automorfizmem ciała (automorfizmem Frobeniusa) Pokazać, że jeżeli φ : K K jest automorfizmem, to {x K : φ(x) = x} jest podciałem Dla jakich m, n Z \ {0} ciała Q( m) i Q( n) są izomorficzne? 2.1 CIAŁO LICZB ZESPOLONYCH 2.9. Narysować na płaszczyźnie zespolonej zbiór punktów spełniających warunek: { 1 z + 1 2, a) π 2 arg z π b) z + 1 z = Obliczyć: a) ( 1+i 1 i )33 (1 i) i, b) ( 1+i 3 1 i ) Obliczyć E n = 1 + i + i 2 + i i n dla i Przedstawić w formie trygonometrycznej: a) (i + 1)(i 2), b) 1 1+i, c) 2 + i sin π 2, d) 1 sin α + i cos α,0 α π 2 e) i

4 2.13. Niech z = cos ϕ + i sin ϕ, 0 ϕ 2π. Znaleźć argument liczby : a) z 2 + z, b) z 2 z, c) z + z Obliczyć z z 2018 wiedząc, że z + 1 z = Korzystając ze wzorów de Moivre a pokazać, że a) sin 4ϕ = 8 cos 3 ϕ sin ϕ 4 cos ϕ sin ϕ b) cos 4ϕ = 8 cos 4 ϕ 8 cos 2 ϕ + 1 c) sin ϕ + sin 2ϕ + sin 3ϕ sin nϕ = d) 1 + cos ϕ + cos 2ϕ + cos 3ϕ cos nϕ = nϕ (n+1)ϕ sin 2 sin 2 sin ϕ 2 nϕ (n+1)ϕ cos 2 sin 2 sin ϕ Przedstawić w postaci a + bi, gdzie a, b R liczbę ( 3 + i) Praca domowa - seria II do oddania 16 października Narysować na płaszczyźnie zespolonej zbiór: 1 {z C : Re ( z z 1 ) > 0} Udowodnić, że liczba zespolona 1 z 1+z i tylko wtedy gdy z = 1 C jest czysto urojona wtedy Dane są liczby zespolone z 1,..., z n C, takie że z 1 = = z n = r. Udowodnić, że liczba jest rzeczywista. (z 1 + z 2 )(z 2 + z 3 )... (z n 1 + z n )(z n + z 1 ) z 1 z 2 z n 2.3 Liga zadaniowa - seria II Czy istnieje ciało sześcioelementowe? Znaleźć wszystkie wielomiany f o współczynnikach w ciele Z 5, dla których f(0) = f(1) = f(4) = 1 f(2) = f(3) = 3.

5 2.4 Liczby zespolone cd Wyznaczyć wszystkie liczby całkowite k, l, m Z, dla których ( 2) k ( 1 + i) l = ( 3 i) m Znaleźć pierwiastki stopnia n z liczb: a) 1 + i, n = 4 b) 4 4 3i, n = Pierwiastki z jedynki Pokazać, że jeżeli z, z są dwiema liczbami zespolonymi leżącymi na bokach n-kąta foremnego utworzonego przez wszystkie pierwiastki stopnia n z 1, to liczba zz także leży na pewnym boku tego n-kąta Znaleźć liczbę pierwiastków pierwotnych z jedynki stopnia: a) 12 b) p k, gdzie p jest liczbą pierwszą Znaleźć: a) sumę wszystkich pierwiastków stopnia n z 1 b) sumę s-tych potęg wszystkich pierwiastków stopnia n z 1, s Z c) iloczyn wszystkich pierwiastków pierwotnych stopnia n z Niech σ(n) oznacza sumę wszystkich pierwiastków pierwotnych stopnia n z 1. Pokazać, że: a) σ(1) = 1 b) dla n > 1 d n σ(d) = 0 c) σ(p) = 1 jeśli p jest liczbą pierwszą d) σ(p k ) = 0 jeśli p jest liczbą pierwszą i k > 1 e) jeśli (r, s) = 1 to σ(rs) = σ(r)σ(s) 2.6 Liczby zespolone a geometria płaszczyzny Wykazać, źe jeśli z 1 = z 2 = z 3 = 1 i z 1 + z 2 + z 3 = 0, to z 1, z 2, z 3 są wierzchołkami trójkąta równobocznego wpisanego w okrąg jednostkowy.

6 2.29. Niech a, b, c, d będą ustalonymi liczbami zespolonymi. Udowodnić, że liczby zespolone spełniające równanie: a(z b) n + c(z d) n = 0 leżą na pewnym okręgu, lub na pewnej prostej, lub są całą płaszczyzną zespoloną Niech z 1, z 2, z 3, z 4 będą różnymi liczbami zespolonymi, takimi że z 1 = z 2 = z 3 = z 4. Pokazać, że: a) (z1 z2)(z3 z4) (z 1 z 4 )(z 2 z 3 ) jest liczbą rzeczywistą. b) zachodzi równość (twierdzenie Ptolomeusza): z 1 z 3 z 2 z 4 = z 1 z 2 z 3 z 4 + z 1 z 4 z 2 z 3 Korzystając z istnienia struktury ciała liczb zespolonych na płaszczyźnie, można udowodnić szereg klasycznych twierdzeń z geometrii. Aby uniknąć skomplikowanych obliczeń w poniższych zadaniach należy dogodnie dobierać współrzędne Pokazać, że środkowe trójkąta przecinają się w jednym punkcie (nazywamy go środkiem ciężkości) Znaleźć współrzędne środka okręgu opisanego na trójkącie. 2.7 Praca domowa - seria III do oddania 23 października Znaleźć n, dla których (1 + i) n = (1 i) n Wykazać, że jeśli z 1 = z 2 = z 3 = 0, to arg z3 z2 z 3 z 1 = 1 z2 2arg z Rozwiązać równanie z 4n 4z n 1 = Liga zadaniowa - seria III: Rozwiązać w zbiorze liczb zespolonych równanie (z + a) n = z n, gdzie a R, a 0 zaś n jest dowolną liczbą naturalną Niech a, b, c, d, α C będą takimi liczbami zespolonymi, że a = b = 0 i c = d = 0. Udowodnić, że wszystkie pierwiastki równania są liczbami rzeczywistymi. c(bx + aα) n d(ax + bᾱ) = 0, n 1, Niech M C \ {0} będzie zbiorem liczb zespolonych takim że jeżeli x, y M, to x y M. Udowodnić, że jeżeli zbiór M ma n elementów, to M jest zbiorem pierwiastków stopnia n z 1.

7 3 Przestrzenie liniowe, podstawowe definicje Niech S zbiór, a k ciało. Niech V = {f : S k}. Które z pod zbiorów są podprzestrzeniami V? a) {f : f(s 0 ) = 0}, gdzie s 0 S pewien punkt b) {f : f(s 0 ) = 1}, gdzie s 0 S pewien punkt c) {f : s S f(s) = 0}, gdzie S S jest podzbiorem. d) {f : s S f(s) = 0}, gdzie S S jest podzbiorem. e) k = R lub k = C i {f : f(x) 0 przy x }. d) k = R lub k = C i {f : f(x) 1 przy x } Rozpatrujemy R jako przestrzeń liniową nad Q. Czy podzbiór R złożony z liczb postaci a + bπ, a, b Q jest podprzestrzenią liniową? Czy podzbiór ten jest podciałem w R? 3.3. W przestrzeni liniowej funkcji {f : R R} wykazać liniową niezależność wektorów: a) 1, sin x, cos x b) x,x 2,...,x k c) sin x, sin 2x, sin 3x,...,sin kx 3.4. Dane są wektory α 1 = (1, 0, 0, 1),α 2 = (0, 3, 1, 1),α 3 = (1, 3, 5, 0) w R 4. a) Sprawdzić, czy układ jest linowo niezależny. b) Dopełnić go do bazy w R Niech V = C 4. Czy wektor (1, i, 2i, 0) lin{(1, 1, i, 0), (0, i, 1, 0)}? 3.1 Praca domowa - seria IV do oddania 6 listopada (zadania ) 3.6. Na płaszczyźnie zespolonej narysować zbiór { ( 1 + i z C: Re z ) } z 2 > Niech X będzie zbiorem. W zbiorze 2 X wszystkich podzbiorów określamy dodawanie i mnożenie przez elementy ciała Z 2 : A + B = (A B) \ (A B) 1A = A, 0A = a) Udowodnić, że dostajemy przestrzeń liniową nad Z 2.

8 b) Niech Y X. Czy zbiór {A 2 X : A Y = } jest podprzestrzenią? A zbiór {A 2 X : A Y }? c) Czy zbiór A ev 2 X podzbiorów skończonych o parzystej liczbie elementów stanowi podprzestrzeń? A zbiór A odd 2 X podzbiorów o nieparzystej liczbie elementów? d) Znaleźć lin(a ev ) i lin(a odd ). e) Udowodnić, że jeśli A 1, A 1 A 2 A n jest ciągiem ściśle rosnącym, to A 1, A 2,..., A n są wektorami liniowo niezależnymi. f) Udowodnić, że jeśli wśród zbiorów A 1, A 2,... A n żaden nie jest zawarty w sumie pozostałych, to A 1, A 2,... A n są wektorami liniowo niezależnymi Niech funkcje f 1 (x) = x 1, f 2 (x) = x 2, f 3 (x) = x 3 będą elementami przestrzeni liniowej F (R, R) wszystkich funkcji z R w R. Wykazać, że układ f 1, f 2, f 3 jest liniowo niezależny Niech V będzie przestrzenią liniową nad ciałem K, zaś A V jej podzbiorem. Niech α, β V, α β. Przypuśćmy, że α / lin(a), ale α lin(a {β}). Czy wynika z tego, że lin(a {β}) = lin(a {α})? Starannie uzasadnij odpowiedź Załóżmy, ze przestrzeń wektorowa V nad ciałem K da się zapisać jako suma V = V 1 V n podprzestrzeni właściwych V 1,..., V n V. Pokaż, że wtedy K < n. 4 Baza przestrzeni liniowej 4.1. Znaleźć współczynniki wielomianu t 5 t 4 +t 3 t 2 t+1 w bazie przestrzeni wielomianów stopnia 5: 1, t + 1, t 2 + 1, t 3 + 1, t 4 + 1, t Znaleźć bazy podprzestrzeni liniowych przestrzeni R 5 opisanych przez równania: a) b) x + y + z + t + s = 0; x y + z 2s + t = 0 3x + 4y z + s + 3t = 0. x 8y + 5z 9s + t = Podać bazę podprzestrzeni k 2n opisanej n + 1 równaniami: x 1 + x 2 + x x n = 0 x 2 + x x n + x n+1 = x n+1 + x n x 2n = 0

9 4.4. Znaleźć bazę podprzestrzeni liniowej wielomianów spełniających: a) f(1) = f(2) = 0; b) f (3) (7) = 0 (trzecia pochodna) Wykazać, że jeśli χ(f) 2 to dla dowolnych wektorów v, w V zachodzi lin(v + w, v w) = lin(v, w) Rozważmy wektory v 1 = (0, 1, 0, 1, 0), v 2 = (7, 4, 1, 8, 3), v 3 = (0, 3, 0, 4, 0), v 4 = (1, 9, 5, 7, 1), v 5 = (0, 1, 0, 5, 0) w przestrzeni liniowej Q 5. Czy istnieją liczby wymierne a ij Q, 1 i, j 5,dla których podzbiór { 5 j=1 a ijv j : 1 i 5} jest liniowo niezależny. Starannie uzasadnij odpowiedź W przestrzeni liniowej R n dane są wektory α 1,..., α m. Pokazać,że jeżeli m n + 2, to istnieją liczby rzeczywiste a 1,..., a n nie wszystkie równe 0, takie że m i=1 a iα i = 0 i m i=1 a i = 0. P 4.8. Niech α 1 = (1, 3, 1), α 2 = (2, 2, 1), β = ( 3, 0, 1). Znaleźć (jeśli istnieje) taki wektor α 3, że układ α 1, α 2, α 3 jest bazą R 3 i wektor β ma w tej bazie współrzędne 2,-3, 1. b) to samo polecenie gdy β = (3, 5, 2) Niech α 1,...α n będzie baza przestrzeni liniowej V nad ciałem K, zaś W V jej podprzestrzenią k wymiarowa. Pokazać, że dla dowolnych α i1,...α im, m > n k istnieje wektor β W, β 0, który jest kombinacją liniową wektorów α i1,...α im Niech V będzie przestrzenią n wymiarową nad ciałem K i niech α 1,... α n 1 będzie układem liniowo niezależnym. Niech a 1,... a n K i niech β V. Znaleźć warunki konieczne i dostateczne na to, by istniał wektor α n, taki by α 1,... α n był bazą V i a 1,... a n był ciągiem współrzędnych wektora β w tej bazie. Zbadać jednoznaczność rozwiązania Dane wektory w R 3 : α 1 = (1, 1, 1), α 2 = (1, 2, 3), β 1 = (1, 1, 1), β 2 = (4, 1, 2). Opisać (znaleźć bazę i opisać równaniami) lin(α 1, α 2 ) lin(β 1, β 2 ) Niech W R 4 będzie opisane przez równania x 1 + x 2 + x 4 = 0 i x 3 x 4 = 0. Znaleźć równanie przestrzeni rozpiętej przez W i wektor (1, 1, 1, 2) Sprawdzić, że {(a 1,.., a k 2, a k 1, a k,...): a k 2 + a k 1 = a k dla k > 3}, jest podprzestrzenią w przestrzeni k N wszystkich ciągów o wyrazach z k. Znaleźć jej wymiar.

10 4.14. (A.Salwa - kolokwium) Niech K będzie ciałem. Dla dowolnego α = (x 1,..., x n ) K n \ {0} definiujemy p(α) := i, gdy x 1 = = x i 1 = 0 i x i 0. Niech α 1,..., α n będzie bazą przestrzeni K n. Udowodnić, że istnieje baza β 1,..., β n przestrzeni K n, taka że dla każdego 1 i n, β i lin{α 1,..., α i } oraz liczby p(β 1 ),..., p(β n ) są parami różne Udowodnić, że jeżeli K jest skończonym ciałem charakterystyki p, to ciało to ma p n elementów dla pewnego n N Niech V będzie przestrzenią liniową wymiaru n nad ciałem K. Pokazać, że dla dowolnych α 1,..., α m, m n + 2 istnieją a 1,..., a m K takie, że Σ m i=1 a iα i = 0 i Σ m i=1 a i = Niech V będzie przestrzenią liniową, taką że dim V n 1. Pokazać, że istnieje układ n + 1 wektorów α 1,..., α n, α n+1 liniowo zależnych, takich że każde n wektorów tego układu jest liniowo niezależnych (T.Koźniewski - kolokwium) Niech V będzie przestrzenią liniową nad ciałem K i A = {α i } i N jej bazą. Dla każdej liczby n N niech V n = lin{α 1,..., α n } V. a) Pokazać, że dla każdej skończenie wymiarowej podprzestrzeni W V istnieje n N dla którego W V n. b) Podać przykład takiej podprzestrzeni W V, że W V i dla każdego wektora α V \ W zachodzi {aα + β a K, β W } = V Ile jest baz w przestrzeni V = (Z p ) n? Ile jest różnych podprzestrzeni k-wymiarowych? 4.1 Liga zadaniowa - seria IV Niech V będzie przestrzenią n wymiarową nad ciałem K i niech α 1,... α k, 0 k n 1 będzie układem liniowo niezależnym. Niech β V i niech a 1,... a n K. Znaleźć warunki konieczne i dostateczne na to, by istniały wektory α k+1,..., α n, takie by α 1,... α n był bazą V i a 1,... a n był ciągiem współrzędnych wektora β w tej bazie. Zbadać jednoznaczność rozwiązania. Uwaga: jeżeli k = 0, to pytamy o istnienie i jednoznaczność bazy w której zadany wektor ma zadane współrzędne Niech V będzie nieskończenie wymiarową przestrzenią liniową nad ciałem K. Pokazać, że istnieje przeliczalna rodzina właściwych podprzestrzeni V, których suma mnogościowa jest równa V.

11 4.22. Niech V przestrzenią liniową nad ciałem K. Pokazać, że jeżeli dim V > 1 oraz K = q <, to istnieją podprzestrzenie właściwe V 0... V q przestrzeni V, dla których V = V 0 V q Niech A = (α 1,... α n ) i B = (β 1,... β n ) będą bazami przestrzeni liniowej V. Pokazać, że dla każdego 1 k n istnieją wskaźniki i 1,..., i k takie, że zamieniając wektory α 1,... α k z wektorami β i1,... β ik otrzymamy z powrotem dwie bazy przestrzeni V. 4.2 Praca domowa - seria V do oddania 20 listopada (zadania ) Niech oraz W = lin k ((1, 0, 1, 1, 0), (0, 1, 1, 1, 0), (0, 0, 0, 1, 1)) R 5 V = lin k (( 3, 3, 3, 3, 0), (1, 1, 1, 1, 0), (1, 2, 1, 0, 1 + t 3 + 2t)) R 5 a) znajdź bazę W V dla k = Q oraz dla k = R. b) znajdź równania opisujące W + V dla k = Q oraz dla k = R. c) rozstrzygnąć dla jakich wartości parametru t k suma algebraiczna jest sumą prostą V + W = V W jeżeli k = Q oraz jeżeli k = R Udowodnić, że w przestrzeni wielomianów k[x] n stopnia co najwyżej n nad ciałem k, następujace ciagi wielomianów są bazą i znaleźć współczynniki wielomianu f w tych bazach: a) Dla a 0,..., a n różnych elementów k wielomiany g i = i j (x a i)(a j a i ) 1, gdzie przyjmujemy, że iloczyn po zbiorze pustym jest równy 1. b) Dla elementu a k wielomiany 1, (x a),..., (x a) n. Znaleźć współczynniki przy założeniu, że char k = p n Wektory α 1,..., α n o współrzędnych całkowitych stanowią układ liniowo niezależny w przestrzeni Q m. Wykazać, że stanowią one układ liniowo niezależny w przestrzeni Z m p dla prawie wszystkich liczb pierwszych p Niech m 1. Załóżmy, że V jest przestrzenią liniową, zaś (V n ) n N jest taką, rodziną m-wymiarowych podprzestrzeni V, że dim V i V j = m 1 dla dowolnych i j. Uzasadnij, że dim n N V n = m 1 lub dim n N V n = m Rozważmy następujący podzbiór w przestrzeni funkcji R R : {a cos(x b) : a, b R} Pokazać, że to jest R-podprzestrzeń liniowa i znaleźć jej wymiar nad R Niech f k[x] będzie wielomianem stopnia n > 0. Niech I f będzie podzbiorem złożonym z wielomianów postaci f g, gdzie g k[x] jest wielomianem. Pokazać, że I f jest podprzestrznią liniową. Niech A f będzie taką podprzestrznią, że k[x] = I f A f. Znaleźć jakąś bazę przestrzeni A f.

12 5 Suma prosta podprzestrzeni 5.1. Niech U, V będą podprzestrzeniami przestrzeni liniowej W nad ciałem K. Udowodnić równoważność następujących warunków: a) U + V = W i U V = {0} b) α W : α = β + γ gdzie β U, γ V oraz przedstawienie to jest jednoznaczne c) Jeżeli {α i } i I jest bazą U, zaś {α j } j J bazą V, to {α k } k I J jest bazą W Uzasadnić, że dla dowolnego ciała K jeżeli W i U są przestrzeniami rozwiązań poniższych układów równań w K n, to K n = U W. W : x 1 + x x n = 0. U : x 1 = x 2 = x 3 =... = x n 5.3. (A.Salwa- kolokwium) Niech V a,b = lin{(1, 2, 3, 1), (1, 3, 2, 1), (2, 3, a, b)} R 4. a) Znaleźć wymiar V a,b w zależności od a, b R. b) Dla jakich a, b R istnieją podprzestrzenie W, Z R 4, takie że R 4 = V a,b W = W Z = V a,b Z. Podać przykłady takich W i Z (AW) Udowodnić, że jeśli dim V <, to W 1 V = W 2 V wtedy i tylko wtedy gdy W 1 = W2. Podać kontrprzykład, gdy dim V = Niech B A będzie niepustym właściwym podzbiorem. Niech k będzie ciałem i niech V = k A. Rozważmy podprzestrzeń W = {f V : b B f(b) = 0} V. Znaleźć dopełnienie w V podprzestrzeni W Niech {Un} n N będzie rodziną jednowymiarowych podprzestrzeni przestrzeni R 2. Pokazać, że istnieje taka podprzestrzeń V R 2, że U n V = R 2 dla dowolnego n N Niech n > 1 oraz K będzie ciałem charakterystyki rożnej od 2. Pokazać, że przestrzeń macierzy M n n (K) jest sumą prostą V + V, gdzie V + = {A: A = A T } V = {A: A = A T }.

13 6 Przekształcenia liniowe 6.1. Które z następujących przekształceń przestrzeni liniowej V w przestrzeń liniową W nad ciałem k są liniowe? a) k = R, V = {g : X R}, gdzie X pewien zbiór, W = R, f(g) = g(x 0 ), gdzie x 0 X ustalony punkt. b) k = R, V = {g : R R, g różniczkowalna}, W = R, f(g) = g (x), gdzie x R ustalony punkt. c) k = C, V = C 2,W = C 2,f(z 1, z 2 ) = (rez 1, i rez 2 ) d) k = C, V = W = C, f(a + bi) = (a + b) + (a + b)i e) V = k[x], W = {g : k k}, f(a n X n + a n 1 X n a 1 X + a 0 )(a) = a n a n + a n 1 a n a 1 a + a 0.. Podać przykład ciała k, dla którego f nie jest monomorfizmem Czy istnieje przekształcenie liniowe f : C 2 C 2, takie że f(i, 1) = (1 + 2i, i), f(1, i) = (1 + i, 1 i), f(4i 1, 1 + i) = (2 + 3i, 2i) Podać przykład, o ile istnieje, przekształcenia liniowego f : V W spełniającego poniższe warunki. Czy podany przykład jest jedyny? a) V = R 4, W = R 3, f(v ) = lin{(1, 2, 0), ( 1, 0, 1)},f(1, 1, 0, 0) = (0, 0, 0) b) V = R 3, W = R 3, (1, 0, 2) / f(v ), f(1, 1, 2) = (0, 0, 0) c) V = C 4, W = C 5, dim f(v ) = 2, ker f = lin{(1, i, i, 1), (i, 1, 1, i)} 6.4. Dla przestrzeni liniowych V i W nad ciałem K niech L(V, W ) oznacza przestrzeń liniową przekształceń liniowych z V w W. Pokazać, że jeżeli {α i } i I i {β j } j J są bazami przestrzeni V i W odpowiednio, to przekształcenia f i,j, takie, że f i,j (α k ) = δ i,k β j (gdzie δ i,k jest równa 1 dla i=k i 0 w przeciwnym przypadku) są bazą przestrzeni L(V, W ) Niech V i W będą przestrzeniami liniowymi nad ciałem K i niech f, g : V W będą przekształceniami spełniającymi warunek: dla każdego wektora v V istnieje skalar c v K taki, że g(v) = c v f(v). Pokazać, że istnieje c K dla którego g = cf Ile jest przekształceń liniowych (Z 3 ) 3 w (Z 3 ) 3? Ile wśród nich jest izomorfizmów? 6.7. Niech α 0 V. Sprawdzić, że przekształcenie f : L(V, W ) W zadane wzorem f(φ) = φ(α 0 ) jest liniowe. Znaleźć wymiar jego obrazu i jądra.

14 6.8. Pokazać, że przekształcenie liniowe f : V W przestrzeni liniowych nad ciałem k, jest: a) monomorfizmem wtedy i tylko wtedy, gdy istnieje przekształcenie liniowe g : W V, takie, że g f = id V b) epimorfizmem wtedy i tylko wtedy, gdy istnieje przekształcenie liniowe g : W V, takie, że f g = id W 6.9. Niech f : U W będzie przekształceniem liniowym. a) Sprawdzić, że dla dowolnej przestrzeni V, f indukuje przekształcenia liniowe f : L(V, U) L(V, W ) i f : L(W, V ) L(U, V ) zadane wzorami:. f (φ) = f φ i f (ψ) = ψ f b) Udowodnić, że jeżeli f jest monomorfizmem (epimorfizmem), to f jest monomorfizmem (epimorfizmem) a f epimorfizmem (monomorfizmem). c) Policzyć wymiary jądra i obrazu przekształceń f i f (AW) Niech f i : V i V i+1 dla i = 0,..., n będzie ciągiem przekształceń liniowych, takim, że im f i = ker f i+1, V 0 = 0 i V n+1 = 0. Udowodnić, że n i=1 ( 1)i dim V i = (AW)Oznaczmy przez M(n n) przestrzeń liniową macierzy kwadratowych rozmiaru n. (Jaki jest jej wymiar?). Niech T : M(n n) M(n n) będzie transpozycją, tzn. przekształceniem zadanym wzorem T ({a i,j } 1 j,j n ) = {a j,i } 1 j,j n. Znaleźć jądra i obrazy przekształceń S = 1 2 (Id + T ) i A = 1 2 (Id T ) (AW) Rozważamy podprzestrzenie W k K n dla k = 1, 2... n: W k = {x 1 = x 2 = = x k = 0}. Opisać wszystkie f izomorfizmy K n takie, że f(w k ) W k Niech V, W, Z będą przestrzeniam liniowymi nad ciałem K, zaś f Hom(V, W ), g Hom(W, Z) przekształceniami liniowymi takimi że im(f) ma skończenie generowane dopełnienie w W i im(g) ma skończenie generowane dopełnienie w Z. Czy wynika z tego, że im(g f) ma skończenie generowane dopełnienie w Z?

15 6.14. Niech f : M n n (R) R będzie zdefiniowane wzorem f([a ij ]) = n n i=1 j=1 a ij. Pokazać, że f jest przekształceniem liniowym i znaleźć bazę ker f Niech R[X] n, n N będzie podprzestrzenią przestrzeni wielomianów złożona z wielomianów stopnia n. Niech f : R[X] n R[X] n będzie zadane wzorem f : p(x) p(x + 1) p(x). Znaleźć ker f oraz im f podając ich bazy Niech V będzie skończenie wymiarową przestrzenią liniową. Załóżmy, że endomorfizmy f, g End(V ) są takie, że im f + im g = V = ker f + ker g. Pokazać, że im f im g = {0} = ker f ker g Niech V będzie przestrzenią liniową nad ciałem K i niech f : V V będzie przekształceniem liniowym spełniającym warunek f f = af + b id V, gdzie a, b K \ {0}. Pokazać, że f jest monomorfizmem Niech V będzie rzeczywistą przestrzenią liniową parzystowymiarową. Pokazać, że istnieje przekształcenie liniowe J : V V, dla którego J 2 = Id V Niech V będzie rzeczywistą przestrzenią liniową, a J : V V przekształceniem, takim, że J 2 = Id V. Wprowadzić w V strukturę przestrzeni liniowej nad C, tak, że mnożenie przez i C jest przekształceniem J. Wywnioskować, że jeśli dim R V <, to dim R V jest parzysty. 6.1 Praca domowa - seria VI do oddania 4 grudnia 2018 (zadania ) Niech V i W będą skończenie wymiarowymi przestrzeniami liniowymi, zaś V 1, V 2, V 3 i W 1, W 2, W 3 podprzestrzeniami V i W odpowiednio. Załóżmy, że V = V i V j i W = W i W j dla 1 i, j 3, i j. Udowodnić, że jeżeli dim V = dim W, to istnieje izomorfizm f : V W, taki że f(v i ) = W i dla i {1, 2, 3} Niech V i W będą przestrzeniami liniowymi nad k i niech V = V 1 V 2. Dla i = 1, 2, niech U i = {f Hom(V, W ): ker(f) V i }. Pokazać, że U 1 U 2 = {0}. Czy Hom(V, W ) = U 1 U 2? Pokazać, że każdy endomorfizm skończenie wymiarowej przestrzeni liniowej nad ciałem charakterystyki różnej od 2 jest sumą dwóch automorfizmów.

16 6.23. Niech f a : R 3 R 3, f a ((x 1, x 2, x 3 )) = (x 1 + x 2, x 1 + ax 2 + x 3, x 2 + x 3 ), a R będzie przekształceniem liniowym. Niech B = ((1, 1, 0), (1, 1, 1), (0, 1, 1)) będzie bazą R 3. Rozstrzygnąć, dla jakich a, b R istnieje baza A, dla której MA(f B a ) = 0 b Znaleźć tę bazę Niech V będzie skończenie wymiarową przestrzenią liniową. Załóżmy, że endomorfizmy f, g End(V ) są takie, że f g = g f oraz f g jest monomorfizmem. Pokazać, że ker(g f) = ker f ker g. 6.2 Praca domowa - seria VII do oddania 18 grudnia 2018 (zadania ) Podaj przykład endomorfizmu f L(R 3, R 3 ) spełniającego: (1, 1, 2) im(f), ker(f) = lin{( 1, 2, 1)}, f 3 = f f f = Pokazać, że dla dowolnych macierzy A, B, C, dla których poniższe działania mają sens, spełniona jest następująca nierówność: rank BC + rank AB rank ABC + rank B Znaleźć macierz odwrotną do macierzy o k + l wierszach i kolumnach postaci [ ] I k k U 0 Il l, gdzie U jest pewną macierzą o k wierszach i l kolumnach, zaś Ik k i Il l są macierzami jednostkowymi Niech f : R 3 R 4 będzie dane wzorem f(x 1, x 2, x 3 ) = (x 1 + 2x 2 + x 3, x 2 + x 3, x 1 + 2x 2 + 3x 3, x 1 + x 2 + 2x 3 ). a) Znaleźć bazę przestrzeni f 1 (E), gdzie przestrzeń E jest zadana przez układ równań: { x 1 x 2 = 0 E :. x 3 x 4 = 0 b) Opisać układem równań liniowych podprzestrzeń f(w ) R 4, gdzie W jest opisane równaniem x 1 + x 2 + x 3 = 0. c) Czy istnieją bazy A przestrzeni R 3 oraz B przestrzeni R 4 dla których MA(f) B =

17 6.29. Niech f : M 2 (C) M 2 (C) będzie odwzorowaniem liniowym (sprawdź, że jest liniowe) danym jako: ( ) 1 i f(x) = AX XA, gdzie A = M (C) a) wyznacz macierz M B B (f) w bazie B = {E 11, E 12, E 21, E 22, }, gdzie E ij jest macierzą, w której jedynym niezerowym wyrazem jest (i, j)-ty wyraz i jest on równy jeden. b) Znajdź bazy i wymiary przestrzeni ker(f) oraz im(f) Niech V = C 3. Sprawdź, że funkcjonały f 1, f 2, f 3 V określone wzorami f 1 (x, y, z) = 5x 2y, f 2 (x, y, z) = x z, f 1 (x, y, z) = x + y + z, stanowią bazę przestrzeni V. Znajdź bazę przestrzeni V, by ten układ był bazą dualną do szukanej bazy. 7 Endomorfizmy przestrzeni liniowych. Rzuty i symetrie 7.1. W przestrzeni liniowej R 4 niech U = lin{(1, 0, 1, 1), (1, 3, 2, 0), (0, 3, 1, 1)} zaś V = lin{(0, 1, 0, 1), (0, 0, 0, 1)}. Sprawdzić, że U V = R 4. Znaleźć macierz rzutu na V wzdłuż U oraz symetrii względem V wzdluż U w kanonicznej bazie e 1, e 2, e 3, e W przestrzeni R n [X] wielomianów stopnia n rozpatrzmy podprzestrzenie V 1 = {f R n [X]: a R f(a) = f( a)} i V 2 = {f R n [X]: a R: f(a) = f( a)}. Udowodnić, że V 1 V 2 = R n [X]. Znaleźć bazy V 1 i V 2. Znaleźć macierz rzutu na V 1 wzdłuż V 2 w bazie 1, x, x 2,.., x n 7.3. Pokazać, że jeżeli f : V V jest rzutem, to ker f im f = V. Czy jeżeli ker f im f = V, to f jest rzutem na pewną podprzestrzeń V wzdłuż innej podprzestrzeni V? 7.4. Pokazać, że jeżeli f : V V jest rzutem, to f 2 = f. Pokazać, że jeżeli f 2 = f, to f jest rzutem Pokazać, że jeżeli f : V V jest symetrią, to f 2 = id. Pokazać, że jeżeli f 2 = id, i charakterystyka ciała jest różna od 2, to f jest symetrią. Podać przykład, że założenie o charakterystyce jest istotne Niech V będzie skończenie wymiarową przestrzenią liniową nad ciałem K, zaś W i Z jej podprzestrzeniami takimi, że dim W dim Z. Pokazać, że istnieje rzut p : V V, dla którego p(w ) = Z.

18 7.7. Niech V będzie skończenie wymiarową przestrzenią liniową nad K i niech f Hom(V, V ). Pokazać, że istnieje automorfizm h przestrzeni V oraz rzut g, takie że f = hg Które z poniższych macierzy traktowanych jako macierze przekształceń R 3 R 3 są macierzami tego samego przekształcenia liniowego zapisanego w różnych bazach (to znaczy macierzami podobnymi)? Które z nich są macierzami symetrii? , , , , Niech f : V V będzie rzutem na podprzestrzeń W V, wzdłuż podprzestrzeni U V, W U = V. a) Pokazać,że dla dowolnej przestrzeni Z, homomorfizmy indukowane f : L(Z, V ) L(Z, V ) i f : L(V, Z) L(V, Z) są także rzutami. b) W obu przypadkach opisać podprzestrzenie na które i wzdłuż których się rzutuje. c) Niech dim W = k dim U = l k + l = n = dim V. Niech dim Z = m. Dla rzutów f i f znaleźć wymiary podprzestrzeni na które i wzdłuż których się rzutuje. 8 Przestrzenie sprzężone 8.1. Niech f(x, y, z) = 2x + y 3z będzie funkcjonałem na R 3. Znaleźć współrzędne f a) w bazie sprzężonej do standardowej, b) w bazie sprzężonej do (3, 0, 0), (0, 5, 0), (0, 0, 7), c) w bazie sprzężonej do (2, 0, 0), (1, 2, 0), (0, 1, 2) Niech f, g : C 2 C będą funkcjonałami zadanymi wzorami f(x, y) = x + iy, g(x, y) = x iy. Wykazać, że {f, g} stanowią bazę (C 2 ). Znaleźć taką bazę α 1, α 2 C 2, że {f, g} jest bazą sprzężoną do {α 1, α 2 } Znaleźć taką bazę {α i } i=1,2,3 K 3 by standardowy wektor sprzężony ϵ 1 był równy α 2 5α 3.

19 8.4. Niech V będzie przestrzenią wielomianów zespolonych stopnia nie większego od 3. Definiujemy funkcjonały Φ i V dla i = 0, 1, 2, 3 Φ i (f) = f (i) (1) (i-ta pochodna). Znaleźć taką bazę {α i } i=0,...,3 V, że Φ i jest bazą sprzężoną, tzn α i = Φ i Podać przykład bazy R 3 taki, że ϵ = 2α 1 + α 3 oraz ϵ 2 = α 1 + α Niech Φ; C 3 C 4 będzie dane wzorem Φ(x, y, z) = (x + 2y, x + 3y + 2z, y + 2z, x + y 2z). Znaleźć obraz i jądro przekształcenia sprzężonego Φ ; (C 4 ) (C 3 ). Definicja. Niech W V będzie podprzestrzenią liniową. Niech (W ) = {φ V : φ W = 0} Niech V R 4 będzie przestrzenią rozpiętą przez wektory (1, 2, 0, 3), ( 2, 3, 2, 3) i ( 3, 1, 2, 0). Opisać V równaniami. Podać jego bazę Niech V R 4 będzie przestrzenią opisaną przez równanie x 1 = x 2 = x 3 = x 4. Opisać V równaniami. Podać jego bazę Niech W V będzie podprzestrzenią liniową.udowodnić,że istnieje izomorfizm V /(W ) W Niech L V, Φ : V W. Wykazać, że L ker Φ im Φ (L ) Opisać wszystkie funkcjonały φ L(V, V ) dla których φ(fg) = φ(gf) W przestrzeni wszystkich rzeczywistych macierzy n n znaleźć największy możliwy wymiar podprzestrzeni V M n n (R) takiej, że dla dla wszystkich X, Y V, tr XY = Pokazać na przykładzie, że dla przestrzeni skończenie wymiarowej izomorfizm φ {αi} : V V zdefiniowany przez φ {αi}(α i ) = αi zależy od wyboru bazy.

20 8.14. Pokazać, że dla przestrzeni skończenie wymiarowej izomorfizm ψ {αi } : V V zdefiniowany przez ψ {αi }(α i ) = αi nie zależy od wyboru bazy i jest równy przekształceniu ψ : V V, ψ(v)(f) = f(v). Udowodnić, że dla dowolnego przekształcenia liniowego f : V W przemienny jest diagram: V f W. ψ V ψ W V f W Niech V, W będą skończenie wymiarowymi przestrzeniami liniowymi nad ciałem K. Niech Φ V : V V będzie kanonicznym izomorfizmem. a) Niech Ψ : L(V, W ) L(W, V ) będzie dane w następujący sposób: dla f L(V, W ), Ψ(f)(w) V i jest dane wzorem Ψ(f)(w)(φ) = f(g w,φ ), gdzie g w,φ L(V, W ) jest dane wzorem g w,φ (v) = φ(v)w. Udowodnić, że Ψ jest liniowe i jest izomorfizmem. b) Dla V = W mamy izomorfizm Ψ : L(V, V ) L(V, V ). Udowodnić, że Ψ 1 (Φ V ) = tr. 8.1 Praca domowa pod choinkę - seria VIII do oddania 8 stycznia 2019 (zadania ) Udowodnić, że każde przekształcenie liniowe f : V V skończenie wymiarowej przestrzeni liniowej nad dowolnym ciałem, dla którego dim im(f) 1 2 dim V, jest złożeniem dwóch rzutów Niech R 4 = V 1 V 2, gdzie V 1 = lin{(2, 0, 1, 1), (0, 0, 1, 1)} a V 2 jest opisane układem równań: x 1 + x 2 + x 3 + x 4 = 0 2x 1 x 3 + x 4 = 0 Niech s będzie symetrią przestrzeni R 4 względem V 1 wzdłuż V 2. Niech φ (R 4 ) zadane będzie w bazie standardowej wzorem Znaleźć wzór na s (φ). φ(x 1, x 2, x 3, x 4 ) = x 1 3x 2 + x 3 x Niech M n n (k) będzie przestrzenią liniową macierzy nad ciałem k i niech φ (M n n (k)). Pokazać, że istnieje macierz A, taka że φ(x) = tr(xa) dla każdej macierzy X M n n (k).

21 8.19. Definicja: Niech W V będzie podprzestrzenią liniową. Definiujemy: W = {φ V : φ W = 0} V. Udowodnić, że jeżeli V jest przestrzenią skończenie wymiarową, W V podprzestrzenią liniową zaś ψ : V V kanonicznym izomorfizmem, to ψ(w ) = (W ) Niech φ 1,..., φ k V będą funkcjonałami określonymi na przestrzeni liniowej V (niekoniecznie skończenie wymiarowej). Pokazać, że Wywnioskować: k lin{φ 1,..., φ k } = ( ker φ i ). a) φ lin{φ 1,..., φ k } wtedy i tylko wtedy gdy k i=1 ker φ i ker φ. i=1 b) Jeżeli ker φ = ker φ to φ = aφ dla pewnego a K. c) Jeżeli dim V = n, to funkcjonały φ 1,..., φ n są liniowo niezależne wtedy i tylko wtedy gdy n i=1 ker(φ i) = {0}. WESOŁYCH ŚWIĄT!