POPYT. dobra trwałego uŝytku. liczba dzieci w rodzinie

Transkrypt

1 POPYT. Wstę. N orzedni wykłdzie rzedstwione zostły sosoby wyliczni równowg konsuent, którego referencje są rerezentowne rzez funkcję uŝyteczności rzy dnych ozioch cen dóbr i dochodzie. Terz kontynuown będzie nliz wyborów. Z jednej strony oŝn bdć, jki jest wływ referencji n dokonywne wybory w dny środowisku, tzn. rzy dnych ozioch cen dóbr i ozioie dochodu. Z drugiej strony oŝn bdć wływ ziny środowisk n dokonywne wybory rzez tego sego konsuent. W ty celu zdefiniown zostnie funkcj oytu konsuent n odstwie, której bdny będzie wływ zin oziou cen, bądź teŝ dochodu n konsuowne ilości dóbr. Mirą zienności będzie wówczs elstyczność.. Ziny referencji ziny środowisk. W ierwszej kolejności zbdny zostnie wływ referencji n dokonywne wybory w dny środowisku. Anliz wyboru zostnie rzerowdzon dl dwóch dóbr: liczby dzieci w rodzinie i dóbr trwłego uŝytku. ZłóŜy, Ŝe ewne sołeczeństwo oŝn odzielić n trzy główne gruy. Dl ierwszej gruy dobr te są substytuti, czyli oŝn je sobą zstęowć. Wybiorą oni dobro reltywnie tńsze. Drug gru ludzi uwŝ te dobr z koleentrne, gdyŝ n wychownie kŝdego dzieck otrzebn jest ewn ilość dóbr trwłego uŝytku, które to nie są do niczego rzydtne, gdy nie osidy dzieci. T gru konsuentów zwsze będzie wybierł stłą roorcję dóbr. Trzeci gru osid referencje rerezentowne rzez funkcję uŝyteczności tyu Cobb- Dougls. Osoby tkie, ze względu n ścisłą wyukłość krzywych obojętności, będą osidli zrówno dzieci, jk i dobr trwłego uŝytku, dokłdn roorcj ilości tych dóbr będzie zleŝeć od cen i dochodu. PoniŜszy rysunek rzedstwi tą sytucję. dobr trwłego uŝytku 3 ob ob 3 ob liczb dzieci w rodzinie Jk widć n owyŝszy rysunku wybory oszczególnych gru konsuentów ogą zncznie się od siebie róŝnić, oio tego, Ŝe znjdują się one w ty sy

2 środowisku. Przyjrzyjy się terz sytucji, w której y do czynieni tylko z jedną relcją referencji wystęującą w dwóch róŝnych środowiskch, w których wystęują inne ozioy cen i dochodów. Pozostńy rzy nlizie wyboru oiędzy liczbą dzieci w rodzinie i dobri trwłego uŝytku. ZłóŜy, Ŝe funkcj uŝyteczności tyowego konsuent jest tyu Cobb-Dougls. PoniŜszy rysunek rzedstwi tą sytucję. dobr trwłego uŝytku A środowisko B B środowisko A liczb dzieci w rodzinie PowyŜszy rysunek okzuje, Ŝe środowisko w znczący sosób wływ n wybór konsuent. Powrcjąc do rzykłdu rozwŝnego rzy ogrniczeniu budŝetowy rzyjijy, Ŝe środowisko A tyczy się krjów rozwiniętych, tkich jk USA, środowisko B krjów nierozwiniętych, tkich jk Indie. Okzuje się, Ŝe ten s konsuent inczej będzie ostęowł ieszkjąc w USA, inczej o rzerowdzce do Indii. Wynik stąd, Ŝe nie koniecznie odienne referencje ludzi ją wływ n wysoki rzyrost nturlny w krjch nierozwiniętych, niski w krjch rozwiniętych. Deterinowć to oŝe relcj cen rynkowych, czyli środowisko, w który konsuent dokonuje wyboru. Ozncz to, Ŝe dąŝenie ństw do obniŝeni reltywnych kosztów wychowni dzieck w krjch rozwiniętych orz do odwyŝszeni ich w krjch nierozwiniętych jest skuteczną etodą wlki ze zjwiskie strzeni się sołeczeństw w ierwszej gruie krjów i zjwiskie głodu orz wysoką uierlności dzieci wynikjącą ze zbyt duŝy rzyroste nturlny w drugiej gruie krjów. Rozszerzon zostnie terz nliz wływu środowisk n wybór konsuent. W ty celu zdefiniown zostnie funkcj oytu n odstwie, której bdny będzie wływ zin oziou cen, bądź teŝ dochodu n konsuowne ilości dóbr. 3. Definicj funkcji oytu. Def. 3. Funkcj oytu n Funkcją oytu konsuent n dobro i nzywy funkcję f i : R + R rzedstwijącą otylne ilości dobr i dl kŝdego oziou cen oszczególnych

3 dóbr orz dochodu (ozn. i i = f i (,..., n, ), gdzie n jest liczbą nlizownych dóbr). Funkcj oytu uoŝliwi n bdnie wływu ziny cen n rynku, bądź teŝ ziny wielkości dochodu konsuent, n zinę w ilości kuownego rzez konsuent dobr. Przykłdy zstosowń nlizy funkcji oytu tyowego konsuent, którego referencje rerezentują referencje dnej gruy sołecznej: ) ustlnie rzez firy oziou cen ich dobr, który ksylizuje zyski ze srzedŝy tego roduktu; b) krótkookresowe ustlnie rzez firy cen duingowych w celu rzyciągnięci konsuentów orzez ustlnie cen niŝszych od cen konkurencyjnych towrów i inilizcję oytu n konkurencyjne dobr n. now fir wchodząc n rynek rzyciągjąc klientów roocyjnyi ceni; c) bdnie wływu wrowdzeni odtku od ilości n dne dobro o ile zniejszy się oyt n dne dobro i jk to włynie n wielkość rzychodów ństw; d) bdnie wływu ziny oziou odtku dochodowego jk zieni się oyt n dne dobro i jk to włynie n wielkość rzychodów ństw; e) it. W celu uroszczeni nlizy grficznej roztrywnych odeli rzestrzeń dóbr zostnie w dlszej części rozwŝń ogrniczon do dwóch wyirów. Funkcję oytu n oszczególne dobr oŝn wówczs zisć nstęująco: = f(,, ) orz = f (,, ). Dl tkiej ostci funkcyjnej bdny zostnie wływ zin oziou oszczególnych cen jk i dochodu n oyt zgłszny rzez konsuent n oszczególne dobr. 4. Wływ zin oziou ceny dnego dobr n jego oyt. 4. Kierunek zleŝności oiędzy ceną dnego dobr oyte zgłszny n to dobro. ZłóŜy, Ŝe cen dobr drugiego ( ) orz dochód ( ) ozostją n stły ozioie. Poyt n dobro ierwsze zleŝy wówczs jedynie od ceny dobr ierwszego, tzn. = f(,, ) = f( ), zś funkcję f nzywy funkcją oytu. PoniŜszy wykres rzedstwi oiędzy ozioe ceny dobr ierwszego oyte zgłszny n to dobro. 3

4 krzyw oferty cenowej krzyw oytu Górn część rysunku rzedstwi otylne unkty wyboru dl oszczególnych ozioów ceny dobr ierwszego. Krzywą łączącą te unkty nzywy krzywą oferty cenowej dobr ierwszego. Doln część rysunku rzedstwi zś zleŝność oiędzy ceną dobr ierwszego, oyte zgłszny n to dobro. Krzyw oisując tą zleŝność jest wykrese funkcji odwrotnej do funkcji oytu ( = f( ) = f ( ) ), czyli tzw. krzywą oytu. ZleŜność oiędzy ceną dnego dobr oyte zgłszny n to dobro z i reguły jest ujen, co zisujey : < dl i =,. Ozncz to, Ŝe wzrost ceny i dobr owoduje sdek oytu n nie, ntoist sdek ceny owoduje wzrost oytu n nie. 4. Sił zleŝności oiędzy ceną dnego dobr oyte zgłszny n to dobro. W rktyce niezwykle istotn jest sił rekcji oytu n ziny cen, bądź dochodu. Mirą tkiej siły jest elstyczność oytu. W rzydku bdni wływu zin cen n ziny oytu ówiy o cenowej elstyczności oytu, zś w rzydku bdni wływu zin dochodu n ziny oytu ówiy o Wyjątek stnowią tzw. dobr Giffen, o których ow będzie w nstęny rozdzile. 4

5 dochodowej elstyczności oytu. WyróŜniy dodtkowo dw rodzje elstyczności oytu: względną i unktową. Def. 4.. Cenow elstyczność oytu względn. Cenow elstyczność oytu względn jest to zin ilości, n którą wyrŝny jest oyt odzielon rzez zinę ceny (ozn. ), czyli nchylenie krzywej oytu. Przy tk zdefiniownej elstyczności oyt oŝn odzielić n elstyczny i nieelstyczny. Poyt nzywy elstyczny, gdy zin oziou ceny owoduje reltywnie duŝą zinę oytu, ntoist oyt nzywy nieelstyczny, gdy zin oziou ceny owoduje reltywnie łą zinę oytu. Rysunek oniŝej rzedstwi dwie skrjne sytucje oytu doskonle elstycznego ( ) i oytu doskonle nieelstycznego( ). Poyt doskonle elstyczny Poyt doskonle nieelstyczny Sytucje rzedstwione n rysunku owyŝej są to rzydki odelowe i nie wystęują w rzeczywistości. Przykłde dobr, którego oyt jest zbliŝony do doskonle elstycznego jest rodukcj szenicy. JeŜeli frer zjujący się rodukcją tego zboŝ oŝe srzedć swoje dobro tylko w skuie zboŝ i nie Ŝdnej innej lterntywy, to o cenie skuu, bądź niŝszej srzed cłe dobro, zś o cenie wyŝszej nie srzed nic, czyli krzyw oytu jest ozio. Przykłde dobr, którego oyt jest zbliŝony do doskonle nieelstycznego oŝe być ntoist rodukcj leków n serce. Leki te są dl osób chorych n serce niezbędne do rzeŝyci. Konsuenci ją więc wybór: kuić lek i Ŝyć, bądź nie kuić leku i urzeć. Oczywiście będą oni kuowć lek bez względu n jego cenę wszystkie ieniądze wydjąc n to włśnie dobro, czyli krzyw oytu jest ionow. Jk widć z owyŝszych rzykłdów i niej elstyczny jest oyt, ty lesz jest sytucj roducentów. Mogą oni odwyŝszć cenę dobr reltywnie ło zniejszjąc oyt n to dobro. Czy brdziej elstyczny jest oyt, ty lesz jest ntoist sytucj konsuentów. Producento ołc się obniŝć cenę dobr, gdyŝ 5

6 owoduje to reltywnie duŝy rzyrost oytu n to dobro. rzedstwi tą sytucję. PoniŜszy rysunek D D Producenci rzy ustlniu ceny dobr kierują się ksylizcją zysków. Zyski zś zleŝą dodtnio od wielkości utrgu. N owyŝszy rysunku roducent ustljąc cenę n ozioie srzedje jednostek dobr, czyli jego utrg wynosi:. JeŜeli oyt jest nieelstyczny ( D ), to roducentowi ołc się zwiększyć cenę dobr. Znjdzie się on wtedy w unkcie, gdzie utrg wynosi i jest większy niŝ w unkcie. JeŜeli ntoist oyt jest elstyczny ( D ), to roducentowi ołc się zniejszyć cenę dobr. Znjdzie się on wtedy w unkcie, gdzie utrg wynosi i jest większy niŝ w unkcie. W rktyce srzedwcy róŝnicują ceny w zleŝności od elstyczności oytu. Ozncz to, Ŝe ceny roduktów w duŝy stoniu zleŝą od referencji konsuentów, nie jedynie od kosztów rodukcji. Przykłdi tkiego ostęowni ogą być: ) bilety do kin: w weekend wieczore i w dni owszednie rzed ołudnie; b) bilety lotnicze: business clss i tnie linie lotnicze; c) ceny rtykułów soŝywczych: w ły skleiku w centru ist i w suerrkecie n obrzeŝch ist. Def. 4.. Cenow elstyczność oytu unktow. Cenow elstyczność oytu unktow jest to rocentow zin ilości n którą wyrŝny jest oyt odzielony rzez rocentową zinę ceny (ozn. = ). Główną zletą unktowej elstyczności oytu jest jej nieinowlność co ozncz, Ŝe w rzeciwieństwie do względnej elstyczności, oytu jest on nie wrŝliw n zinę jednostek, w których wyrŝone są ceny i ilości. Przykłdowo krzyw oytu n zieniki będzie rzy strosz, jeŝeli jednostką zieników będą tony, od krzywej oytu n te se zieniki, jeŝeli jednostką zieników będą kilogry, choć elstyczność tych oytów owinny być tkie se. Probleu tego oŝn się ozbyć osługując się unktową elstycznością oytu, stąd teŝ 6

7 ekonoiści osługują się włśnie tą irą zienności i nzywją ją o rostu cenową elstycznością oytu. Przykłdy obliczni i interretcji unktowej cenowej elstyczności oytu: ) ZłóŜy, Ŝe z bdń rketingowych wynik, iŝ cenow elstyczność oytu n sochody w USA wynosi, 8, zś w Polsce, 37. Co oŝn owiedzieć o ksztłtowniu się cen sochodów w tych krjch? Cenow elstyczność oytu w USA wynosi, 8 co ozncz, Ŝe % wzrost cen sochodów w USA sowoduje niej niŝ roorcjonlny sdek oytu o,8%. W Polsce zś cenow elstyczność oytu wynosi, 37, czyli wzrost cen sochodów o % sowoduje więcej niŝ roorcjonlny sdek oytu n nie (o,37% ). Czyli ołc się roducento odwyŝszć ceny sochodów w USA i obniŝć ceny sochodów w Polsce. b) Jk jest elstyczność cenow oytu liniowego? ZłóŜy, Ŝe oyt n dobro oŝn zisć nstęujący równnie: = b. Wówczs elstyczność cenow oytu wynosi: = = = = = =. b) ( b ) b( ) b ( Nie otrzeb jednk wykonywć tych obliczeń. Wystrczy zuwŝyć, Ŝe wyrŝenie w definicji elstyczności ozncz ochodną funkcji o ziennej. PoniewŜ funkcj oytu jest równ ( ) =, to =. Czyli =. b b b b Zobczy jk jest elstyczność w skrjnych unktch, tzn. dl = i = : b li = li = li = li ( b) = b b b li = li = li = li ( ) =. b b b b Wrto tkŝe zuwŝyć, Ŝe cenow elstyczność oytu jest równ dl =. Czyli oyt jest elstyczny dl (, ], oyt jest nieelstyczny dl [, ). Ilustrcję grficzną rzedstwi oniŝszy rysunek. 7

8 = oyt elstyczny = oyt nieelstyczny b b = c) Jk jest elstyczność cenow oytu, którego funkcj jest ostci α = A? α α Aα = = = Aα = α α A Czyli elstyczność cenow oytu tej ostci jest stle równ otędze, do której odniesion jest cen i nie zleŝy od oziou ceny. d) Klęsk urodzju jk to oŝliwe, Ŝe urodzj oŝe dorowdzić do klęski? Prdoks ten łtwo oŝn wytłuczyć n rzykłdzie srzedŝy choinek rzed święti BoŜego Nrodzeni. W 5 roku w Wrszwie ieliśy do czynieni z urodzje choinek. PodŜ był brdzo duŝ, wiele choinek nie zostło srzednych, rzed syi święti drzewko oŝn było kuić o brdzo okzłej cenie. Sytucję tą rzedstwi unkt 5 n oniŝszy rysunku. DuŜ odŝ uksztłtowł cenę rynkową n brdzo niski ozioie, rzez co utrg cłkowity srzedwców był niewielki (ole P 5 ). W 6 roku część srzedwców wycofł się z tego nieołclnego interesu, ci którzy zostli, rzygotowli niejszą liczbę drzewek do srzedŝy. PoniewŜ odŝ sdł, więc ceny uksztłtowły się n wyŝszy ozioie (unkt 6 n rysunku oniŝej), utrg cłkowity był zdecydownie większy (ole P 6 ) i rzydł n niejszą liczbę srzedwców. PoniewŜ rwie wszystkie choinki zostły srzedne, więc osoby, które kierując się doświdczenie z rzed roku i odłoŝyły zku choinki n osttnią chwilę brdzo się rozczrowły. Nie dość, Ŝe nie było rzeceny drzewek, to często ceny były jeszcze większe niŝ rę dni wcześniej, wybór był niewielki. PoniewŜ oyt rzy cenie choinek z 6 roku jest elstyczny, więc w 7 roku oŝey się sodziewć wzrostu odŝy choinek i znowu wystąi tzw. klęsk urodzju. 8

9 6 5 oyt elstyczny 6 = P 6 oyt nieelstyczny 5 P 5 5. Wływ zin dochodu konsuent n oyt n dne dobro. Mirą wływu zin dochodu konsuent n oyt n dne dobro jest elstyczność. Def. 5. Elstyczność. Elstyczność jest to rocentow zin ilości n którą wyrŝny jest oyt odzielony rzez rocentową zinę dochodu konsuent (ozn. = ). W rzeciwieństwie do ziny ceny, zin dochodu oŝe owodowć zinę oytu zrówno w ty sy kierunku, jk i w rzeciwny kierunku. Def. 5. Dobro niŝszego rzędu. Dobro nzywy dobre niŝszego rzędu, jeŝeli elstyczność tego dobr jest niejsz od zer ( < ), tzn. wzrost dochodu owoduje sdek oytu n to dobro, sdek dochodu owoduje wzrost oytu n to dobro. Przykłdi tkich dóbr ogą być: ) zieniki w Polsce, b) ubrni nierkowe kuowne n bzrch, c) tni ornŝd, d) tnie wino, e) it. Def. 5.3 Dobro norlne. Dobro nzywy dobre norlny, jeŝeli elstyczność tego dobr jest większ od zer ( > ), tzn. wzrost dochodu owoduje wzrost oytu n to dobro, sdek dochodu owoduje sdek oytu n to dobro. Dodtkowo dobr norlne dzieli się n dobr odstwowe i dobr luksusowe 9

10 Def Dobro odstwowe. Dobro nzywy dobre odstwowy, jeŝeli elstyczność tego dobr jest niejsz od ( < ), tzn. wzrost dochodu owoduje niej niŝ roorcjonlny wzrost oytu n to dobro, sdek dochodu owoduje niej niŝ roorcjonlny sdek oytu n to dobro. Przykłdi tkich dóbr ogą być: ) Ŝywność, b) ubrni, c) it. Def Dobro luksusowe. Dobro nzywy dobre luksusowy, jeŝeli elstyczność tego dobr jest większ od ( > ), tzn. wzrost dochodu owoduje więcej niŝ roorcjonlny wzrost oytu n to dobro, sdek dochodu owoduje więcej niŝ roorcjonlny sdek oytu n to dobro. Przykłdi tkich dóbr ogą być: ) dzieł sztuki, b) biŝuteri, c) sochody liitownych edycji, d) ubrni znnych rojektntów, e) zieniki z Jonii, f) it. To czy dne dobro jest dl konsuent dobre niŝszego rzędu, dobre odstwowy, czy teŝ dobre luksusowy zleŝy od środowisk, w który się znjduje (n. cen zieników w Jonii jest tk duŝ, Ŝe tylko nieliczni są w stnie sobie n nie ozwolić), rzede wszystki od oziou jego dochodu. 6. Wływ zin ceny dobr drugiego n oyt n nlizowne dobro. Mirą wływu zin ceny dobr drugiego n oyt n nlizowne dobro jest elstyczność ieszn. Def. 6. Elstyczność ieszn. Elstyczność ieszn jest to rocentow zin ilości n którą wyrŝny jest oyt odzielony rzez rocentową zinę ceny dobr drugiego (ozn. = ). dobr drugiego dobr drugiego Elstyczność ieszn tkŝe oŝe być większ, bądź niejsz od zer. W zleŝności jki rzyjuje znk dobro drugie nzywne jest dobre substytucyjny w stosunku do nlizownego dobr, bądź dobre koleentrny. Def. 6. Dobro substytucyjne. Dobro drugie nzywy dobre substytucyjny (substytute) w stosunku do nlizownego dobr, jeŝeli elstyczność ieszn jest większ od zer ( > ),

11 tzn. wzrost ceny dobr drugiego owoduje wzrost oytu n nlizowne dobro, sdek ceny dobr drugiego owoduje sdek oytu n nlizowne dobro. Przykłdi tkich dóbr ogą być: ) zieniki, ryŝ i ksz, b) ubrni dwóch ulubionych rek, c) Coc-col vs. Pesi-col, d) it. Def. 6.3 Dobro koleentrne. Dobro drugie nzywy dobre koleentrny w stosunku do nlizownego dobr, jeŝeli elstyczność ieszn jest niejsz od zer ( < ), tzn. wzrost ceny dobr drugiego owoduje sdek oytu n nlizowne dobro, sdek ceny dobr drugiego owoduje wzrost oytu n nlizowne dobro. Przykłdi tkich dóbr ogą być: ) sochód i benzyn, b) drukrk i tusz, c) desk surfingow i Ŝgiel, d) stół i krzesł, e) it. 7. Nzewnictwo odsuownie. = f (,, ) Zieniny retr Elstyczność Nzw oyt elstyczny < < > oyt nieelstyczny < dobro niŝszego rzędu dobro odstwowe < > > dobro luksusowe > dobro substytucyjne < dobro koleentrne