ZAGADNIENIA GEOGRAFII PRZEMYSŁU

Transkrypt

1 DOKUMENTACJA GEOGRAFICZNA ZESZYT 6 ZAGADNIENIA GEOGRAFII PRZEMYSŁU Opracowali: H. MALARECKA SIMBIEROWICZ, J. GRZESZCZAK

2 WYKAZ ZESZYTÓW PRZEGLĄDU ZAGRANICZNEJ LITERATURY GEOGRAFICZNEJ za ostatnie lata 1 Zagadnienia w odne, 6 art., s. 249, zł N ow e kierunki badań osadnictw a w iejskiego, 7 art., s. 149, zł Problem y w spółczesnej biogeografii, 9 art. Część I, zł Problem y w spółczesnej biogeografii, 8 art. Część II zł G eografia stosow ana 10 art. Część I, zł art. Czzść II, zł 10. regionalna, 8 art., s. 219, zł Zagadnienia teoretyczne geografii, 4 art., s. 180, zł Teoria ośrodków centralnych, art. 5, s. 180, zł M etody statystyczno-m atem atyczne w geografii ekonom icznej, (w druku). 3/4 W ybrane zagadnienia z oceanografii fizycznej, art. 12, s. 204, zł Założenia teoretyczne geografii zaludnienia, art. 15, s. 140, zł Zadania i m etody w spółczesnej klim atologii, art. 10, s. 196 zł W ybrane zagadnienia krasu (w druku). 4 Zagadnienia z problem atyki lim nologicznej (w druku). W YDAW NICTW A BIBLIOGRAFICZNE IG PAN S. LESCZYCKI, B. W INID B ibliografia Geografii Polskiej , 1956, s. 219, zł 29. S. LESZCZYCKI, J. PIASECKA, H. TUSZYŃSKA-RĘKAW KOW A, B. W INID B ibliografia G eografii Polskiej , 1957, s. 90, zł 24. S. LESZCZYCKI, H. TUSZYŃSKA-RĘKAW KOW A, B. WINID B i bliografia G eografii Polskiej, 1954, s. 67, zł 15. Red. J. KOBENDZINA Polska B ibliografia A nalityczna. Geografia. Poz , 1956, s. 88, zł Red. J. KOBENDZINA Polska B ibliografia Analityczna. Geografia. Poz , 1956, S. 105, zł 16. Red. J. KOBENDZINA Polska B ibliografia A nalityczna. Geografia. Poz , s. 127, zł 24. Z. KACZOROWSKA Z estaw zagranicznych czasopism i w ydaw nictw seryjnych z zakresu nauk o Ziem i, znajdujących się w bibliotekach polskich, 1958, s. 400, zł 100. S. LESZCZYCKA, J. PIASECKA, B. W INID B ibliografia Geografii Polskiej , 1959, s. 315, zł 78. Red. J. KOBENDZINA Polska B ibliografia A nalityczna. Geografia. Poz , s. 94, zł 20 Red. J. KOBENDZINA Polska B ibliografia A nalityczna. Geografia. Poz , s. 151, zł 20. Red. S. LESZCZYCKI B ibliografia Geografii Polskiej 1960, s. 320, zł 7. (3 zesz. D okum entacji Geograficznej).

3 P O L S K A A K A D E M I A N A U K I N S T Y T U T G E O G R A F I I DOKUMENTACJA GEOGRAFICZNA ZESZYT 6 ZAGADNIENIA GEOGRAFII PRZEMYSŁU O pracowali: H. MALARECKA - SIMBIEROWICZ, J. GRZESZCZAK W a r s z a w a

4 KOMITET REDAKCJI: Redaktor N aczelny: C złonkow ie Redakcji: Sekretarz Redakcji: Rada Redakcyjna: K. D ziew oń sk i J. K obendzina, L. Ratajski, Fr. U horczak Ł. Górecka J. Barbag, J. C zyżew ski, K. D ziew oń ski, J. D ylik, R. Galon, M. K lim a szewski, M. K iełczew ska-zaleska, S. Leszczycki, A. Malicki, B. O lszew icz, A. Z ierhoffer Redaktor techniczny: W. Spryszyńska N akład 500 egz. Adres R edakcji: Instytut G eografii PAN, W arszawa K rakow skie Przedm ieście 30 W D N Z a m. 559/64

5 H. MALARBCKA-SIMBIEROYifICZ WPŁYW DZIAŁALNOŚCI CEMENTOWNI "PRZYJAŹŃ9* NA ŚRODOWISKO GEOGRAFICZNE I STOSUNKI DEMOGRAFICZNE REJONU WIERZBICY Uwagi w stępna N in ie js z e o pracow anie j e s t sk ró tem p ra c y o a - g i s t e r s k i e j w ykonanej w K ated rze G e o g r a f ii Ek ~ nom icznej P o ls k i U n iw e rsy te tu W arszaw skiego o Z b raku m ie js c a w opracow aniu u w zględniono ty lk o n a jw a ż n ie jsz e i n a jc ie k a w sz e elem en ty badanego z ag a d n ie n ia* D otyczy to zarówno t e k s t u ja k i z a - łączn ik ó w k a rto g ra fic z n y c h * ta b e l i f o t o g r a f i i o P o m in ięto szczegółow ą c h a r a k te ry s ty k ę cem entow ni " P rz y ja ź ń " i reg io n u * w którym z o s t a ł a zbudowana* p o d ając je d y n ie n a j i s t o t n i e j s z e dane n ie z b ę d ne do w y ro b ie n ia s o b ie p o ję c ia o l o k a l i z a c j i * w ie lk o ś c i z ak ła d u itp «Z nacznie sk ró co n o ro zd ział d o ty czący zm ian wywołanych p rz e z cem entov/nię w środow isku geograficznym * bez w ięk szy ch zm ian n a to m ia st p o zostaw iono c z ę ść p ra c y. om aw iąjącą wpływ cem entow ni na s to s u n k i d em o g raficzn e r e jo n u W ierzbicy* W c e lu z re a liz o w a n ia z a d a n ia w y n ik ająceg o z tem atu p racy p rz e stu d io w a n o i s t n i e j ą c ą * n ie b o g a t ą z re s z tą * l i t e r a t u r ę przedm iotu* z eb ran o odpow iednie dane s ta ty s ty c z n e * przeprow adzone bad a n ia terenow e i wywiady z pracow nikam i cementow ni i m ieszkańcam i o k o lic z n y c h wsi* wykonano s z e re g opracowań k a rto g ra fic z n y c h i f o t o g r a f i i d la i l u s t r a c j i omawianych zagadnień*

6 - 2 - L i t e r a t u r a obejm ow ała publikow ane i n ie p u blikow ane p ra c e naukow e, a rty k u ły w c z a s o pism ach s p e c ja lis ty c z n y c h tr a k tu ją c e o ró żn y ch problem ach p rzem y słu cementowego, ja k rów nież dokum entacje g e o lo g ic z n e z łó ż surow ca, e k s p e r ty z ę h y d ro g e o lo g ic z n ą wykonaną p rz e z K ated rę G e o lo g ii K o p a ln ia n e j AGH, o rz e c z e n ia K o m isji do spraw Szkód G órniczych i tym podobne ma^ ^ t e r i a ł y. M a te ria ły s ta ty s ty c z n e uzyskano głów n ie w D y re k c ji Cementowni " P rz y ja ź ń, w P re z y d ia c h ra d narodow ych, a ta k ż e,o d n o ś n ie n ie k tó ry c h zag ad n ień d em o g rafiezn y ch, opracow ano w ła s ne z e s ta w ie n ia s ta ty s ty c z n e o p a rte n p 9 na a n a l i z ie a k t p e rs o n a ln y c h z a ło g i cem entow ni i k s ią g meldunkowych GRN w W ierzb icy e Dane, p rzy k tó ry c h w n i n i e j s z e j p ra c y n ie podano ź r ó d ła, pochodzą z D y re k c ji Cem entowni, w in n y ch p rzy p ad kach ź ró d ło podano w te k ś c ie lu b w odnośnikach* Aby wykazać dynam ikę zm ian wywołanych d z i a ł a l n o ś c ią cem entow ni, s ta r a n o s i ę p rzepro w ad zić ic h a n a liz ę w p rz e k ro ja c h czasow ych o b ejm u jących l a t a i 1960* P rzy r e a l i z a c j i te g o z a d a n ia w y ło n iły s ię jednak poważne t r u d n o ś c i, w y n ik a jące z b ra k u danych s ta ty s ty c z n y c h za l a t a n a js t a r s z e # J e ś l i b y ło to m ożliw e, w b rak u danych za ro k 1954 p r z y ję te z o s ta ły dane za l a t a s ą s ie d n ie # W n ie k tó ry c h p rzy p ad k ach wyp adło o g ra n ic z y ć s i ę ty lk o do danych z l a t późn ie js z y c h # W łasne b a d a n ia terenow e d o ty c z y ły głów nie s ta n u z a p y le n ia o k o lic y, r e k u lty w a c ji teren ó w p o e k sp lo a ta c y jn y c h, sposobu odprow a d z a n ia wody z kam ieniołom ów, s ta n u o k o lic z n y ch s tu d n i, zabudowy zakładow ego o s ie d la m ieszk a niow ego, dojazdów do p ra c y, warunków s o c ja ln o - bytow ych lu d n o ś c i. Wywiady przeprow adzono z pracow nikam i ró ż n y c h d ziałó w D y re k c ji Cementown i, ra d narodow ych, placów ek usługow ych z n a jd u ją c y c h s ię w o s ie d l u, z m ieszkańcam i o s ie d l a,

7 RYC. I SZKIC LOKALIZACYJNY CEMENTOWNI PRZY3AZN * 4 km OUSZOCIWA WOLANÓW SŁAWNO KOŃCZYCE *ZI WOLA RADON 'ROŻKI1 MAZOWSZANY KOWALA PARZWCC m a to m D08RUT WLK- WOLA LI9ISNKCKA CHUSTKI MOL. POLA! SADEK M6ÓW zsnow IkŻA m m

8 - 3 - okolicznym i rolnikam i Wśród 82 pracowników c e mentowni przeprow adzono ankietę P y ta n ia w n i e j zaw arte d o ty c z y ły p rzed e w szystkim warunków p ra cy i d o jazd u do p ra c y, w y k sz ta łc e n ia i ew en tu alnego sposobu je g o u z u p e łn ia n ia, warunków m ieszkaniowych i in n ego ro d z a ju warunków s o c ja ln o -b y towych /ro z ry w k i, u s łu g i itp / Z a łą c z n ik i k a r to g ra fic z n e wykonano na p odstaw ie m a te ria łó w zeb ranych p rz e z a u to r a z w yjątkiem odrysów map to p o g ra fic z n y c h p rz e d sta w ia ją c y c h lo k a l i z a c j ę c e m entow ni i Jcamieniołomówo 1o K rótka c h a r a k te ry s ty k a cem entow ni Cementownia " P rz y ja ź ń " z n a jd u je s ię w p ó ł noc o -w schodniej c z ę ś c i pow iatu sz y d ło w ie c k ie g o, w o d le g ło ś c i 2 km na zachód od w si W ierzbica Za zlo k alizo w an iem j e j w tym w ła śn ie ' m ie js c u p rzem aw iały odpow iednia d la p ro d u k c ji cem entu baza surowcowa w p o s ta c i m a rg li i w a p ien i j u r a j s k ic h, i s t n i e n i e p o te n c ja ln e j s i ł y ro b o c ź e j, s k ła d a ją c e j s ię z m ieszkańców \ p rz e lu d n io n y c h w si okręgu rad o m sk ieg o, k o n ieczność z a o p a trz e n ia w cem ent województwa k ie le c k ie g o o ra z województw s ą s ie d n ic h z odbudow ującą s ię Warszawą na czele Ponadto n ie p o ś le d n ią r o lę p rzy podejm ow aniu dec y z ji o u ru ch o m ien iu z a k ła d u o d e g ra ła ta k ż e chęć g o sp o d arczej a k ty w iz a c ji zaco fan eg o regionu Cementownia " P rz y ja ź ń " zbudowana z o s ta ła w o d le g ło ś c i 3 km n a wschód od l i n i i k o le jo w e j o z n aczen iu ogólnokrajow ym W arszawa-kraków, N ajb liż s z a s t a c j a k o lejo w a na t e j l i n i i - J a s t r z ą b, p ołożona m iędzy Radomiem a Szydłowcem, j e s t odle g ła o 6 km od zakładu W o d le g ło ś c i k ilk u d z ie s i ę c i u metrów od budynków cem entowni p rz e b ie g a sz o sa, U. / łą c z ą c a Radom z Szydłowcem Odgałę z i e n ie t e j szo sy prow adzi p rz e z w ieś M irzec do

9 - 4 - S ta ra c h o w ic. W te n sposób W ierzbica j e s t p o łą czona drogam i b ity m i z n ajw ażn iejszy m i o k o lic z nymi ośrodkam i przemysłowymi,, Cementownia P r z y ja ź ń, zwana daw niej W ierzb ic a, od nazwy p o b l i s k i e j w io sk i, j e s t p ierw s z ą cem entow nią, k tó r a zbudowana z o s ta ła w P o l sc e po w ojnie ja k o z a k ła d z u p e łn ie nowy. Oddano j ą do u ży tk u 22 w rz e śn ia 1952 ro k u. W 1956 r c p o d ję to rozbudowę cem entow ni, k tó r a p o le g a ła na uru ch o m ieniu dwóch n a stę p n y c h n ite k p ro d u k c y j nych. Podstawowe p ra c e zw iązane z rozbudow ą u - kończone z o s ta ły w 1960 ro k u. Rozbudowa t a oznacza dw ukrotne z w ięk szen ie z d o ln o ś c i pro d u k - c y jn e j z a k ła d u. Rozm iary p ro d u k c ji zak ład u p rz e d sta w ia n a s tę p u ją c a ta b e l a. Rok P ro d u k c ja k lin k ie r u i cem entu w cem entow ni '"P rzy jaźń K lin k ie r w t Cement w t T a b e l a 1 U d ział w k ra jo w e j p ro d, cem w % _ «= , , , , , n153 8, , *049 9, , ,641 7,

10 RYC 2 ZBYT CEMENTU Z CEMENTOWNI.PRZYJAŹŃ W MA3U I960 R. 500 ton s

11

12 - 5 - Dane za l a t a =1965 i l u s t r u j ą p ro d u k c ję planow aną0 Znaczny w z ro st p r o d u k c ji zw iązany j e s t ze w spom nianą w yżej rozbudow ą zakładu*. Podstawowe surowe >do p ro d u k t j i -» cem entu d o sta rc z a n e s ą z w łasnych kam ieniołom ów, p o ło żonych w p o b liż u cementownio Surowce dodatkow e pochodzą z o d le g ły c h s tr o n k ra ju g g ip s z d o l i ny Nidy i D z ie rż y s ła w ia ; ż u ż e l z h u t Górnego Ś lą s k a, C zęstochow y, O strow ca i Nowej H u ty sn ie zbędne paliw o - w ę g ie l - z k o p a lń G órnego S lą s - k a 0 W e n e rg ię e le k tr y c z n ą cem entow nia z a s ila n a j e s t za p o średnictw em d u żej r o z d z i e l n i w ysokiego n a p ię c ia z n a jd u ją c e j s i ę w m ie jsco w o ści Rożk i, o d le g łe j o 7 kmq Wodę do celów p ro d u k c y j nych p o b ie ra s ię z p ię c iu s p e c j a l n i e zbudowanych u ję ć g c z te r y z n ic h z n a jd u ją s i ę we w si Dąbrówka W arszaw ska, a jed n o na t e r e n i e cementow nio Z a sięg wpływu cem entowni MP r z y ja ź ń w w z a k r e s ie z ao p a try w a n ia w cem ent z m ie n ia ł s ię na p r z e s tr z e n i la to Przykładow o w m aju 1960 r 0 zaopatryw ano n a s tę p u ją c e województwa /w naw iasach p o d aję procentow y u d z ia ł w ojew ództw w c a ł k o w itej i l o ś c i sp rzed an eg o cem entu /s łó d z k ie i m0 Łódź /31 9#/e k ie le c k ie /2 6 j,5 # /e b y d g o sk ie /12,4 % /s w ro cław sk ie /1 2,4 % /8 p o z n a ń sk ie /8 9%/o w arszaw skie i mc Warszawa /6,1 $ 6 /e t, polskie*' /O,9 # /, k a to w ic k ie /0,9 % A Zbyt cem entu w maju 1960 r«i l u s t r u j e r y c o Zmiany w śro d o w isk u g e o g ra fic zn y m a / Zmiany w u k s z ta łto w a n iu p o w ie rz c h n i M iejscow ość W ierzb ica p o ło żona j e s t na obs z a rz e tzw 0 P rz e d g ó rz a I łż e c k ie g o, o b e jm u ją cego w y p ię trz e n ia o ta c z a ją c e od północo-w schodu Góry Ś w ię to k rz y s k ie. Pasmo w y p ię trz e ń p r z e c ię

13 - 6 - te j e s t e r o z y jn ie n a k ilk a n in iejszy ch członów. Na jednym z n ic h le ż y r e jo n W ierzb icy. C złon te n, p raw ie p ł a s k i, ro z c ią g a s ię na p r z e s tr z e n i o k o ło 150 km2. R ó żn ice w ysokości w sto su n k u do o ta c z a ją c y c h te n te r e n d o lin rz e cznych n ie p rzek r a c z a ją 30 m, a s p a d k i zboczy s ą rz ę d u k ilk u p r o c e n t. R ejo n z łó ż cem entow ni w chodzi w s k ła d p ó ł noc o -w sc h o d n ie j c z ę ś c i górno-m ezozoicznego obr z e ż e n ia p a le o z o ic z n e g o trz o n u Gór Ś w ięto k rzy s k ic h. Wychodzą t u na p o w ierzch n ię w arśtw y ju ry g ó rn e j i k re d y. Cementownia " P rz y ja ź ń " k o rz y s ta z dwóch z łó ż w a p ie n i g ó r n o * ju r a js k ic h. Jedno zwane "W ierzbica-r zeczk ó w ", położone j e s t w odl e g ł o ś c i k i l k u s e t metrów od z a k ła d u, d ru g ie - "M a ry lin " - le ż y w grom adzie Śniadków i od c e -. m entow ni d z i e l i je o d le g ło ś ć 6 km w l i n i i p ro s t e j, a d o stęp n y m i o b ecn ie drogam i /p r z e z m ie j scow ość J a s t r z ą b / o k o ło 10 km. Z łoże " W ie rz b i- ca-r zeczków " s k ła d a s i ę z dwóch p ó l, z k tó ry c h jed n o o nazw ie "W ierz b ic a " j e s t polem m a rg la, a d ru g ie - "Rzeczków" - polem w a p ie n ia. Obydwa s ą zbudowane z utw orów kim erydu. Z aw artość CaO w surow cu z p o la m arg la w ynosi ś re d n io 45%* a z p o la w a p ie n ia %, Z łoże "M a ry lin " bud u ją w a p ien ie a s t a r t u z a w ie ra ją c e 54-55% CaO. Ze w zględu na w ysoki p ro c e n t tle n k u w apnia su ro w iec z te g o z ło ż a używany j e s t do k o r e k c ji w a p ie n ia i m arg la wydobywanego z kam ieniołom u poło żo n eg o obok z a k ła d u. P r z e n y s ł cem entow y, k o rz y s ta ją c y z surow ca wydobywanego system em odkrywkowym, pow oduje poważne z n ie k s z ta ł c e n ia w rz e ź b ie p o w ie rz c h n i t e re n u. Można w y ró żn ić dwa z a sa d n ic z e ty p y form ty c h o d k s z ta łc e ń : form y ty p u e ro z y jn e g o /w k lę s ł e / i form y ty p u akum ulacyjnego /w y p u k łe /. Ich w ie lk o ść i k s z t a ł t u z a le ż n io n e s ą od p o ło ż e n ia

14 HYC. 3 LOKALIZACJA SZCZEGÓŁOWA K A M IE N IO Ł O M U.W IE R Z B IC A - R Z E C Z K O W * I P H f lle M W W 0 6 IC M PRZEZ KAMIENIOŁOM R Z E C Z K Ó W W IE R Z B IC A 2

15

16 - 7 - m o rfo lo g iczn ego eksploatow anego z ło ż a 9 od sp o so bu i rozm iarów e k s p lo a ta c j i o ra z od sp o so b u wyk o rz y s ta n ia s k a ł p ło n y c h. W c e lu p rz e d s ta w ie n ia pow staw ania o d k s z ta łc e ń terenow ych spowodowanych d z ia ł a ln o ś c ią cem entow ni "P rz y ja ź ń " n a n ie s io n o na mapy, i l u s t r u j ą c e szczegółow ą l o k a l i z a c j ę z a k ła d u i kam ieniołom ów, l i n i e f r o n tu r o b ó t g ó r n i czych w la ta c h 1954, 1958 i 1960, Obok map wyk re ś lo n o p rz e k ro je m o rfo lo g iczn e p rz e z k am ienio łomy i ic h o k o lic e, có um ożliw ia ocenę s to p n ia p rz e k s z ta łc e ń w re jo n a c h w yrobisk /ry c * 3 i 4 / o Kamieniołom "W ierzbica-r zeczków " j e s t p rz y kładem form y o d k s z ta łc e ń ty p u ero zyjn eg o * V/ c e lu o b lic z e n ia s z y b k o śc i n is z c z e n ia p o w ie rz c h n i o k o liczneg o te r e n u zm ierzono metodą p la n im e try c z - n ą na p la n a c h ro b ó t g ó rn ic z y ch p o w ie rz c h n ię, j a ka z o s ta ła w yeksploatow ana w p o szczeg ó ln y ch l a ta c h, a n a s tę p n ie o b lic z o n o ś re d n ie ro c z n e tempo n is z c z e n ia p o w ierzchni* Ponieważ d y re k c ja cementow ni n ie d y sp onuje ju ż planam i ro b ó t g ó rn ic z y c h z p ierw szy ch l a t p ro d u k c ji, dane za ro k 1954 doty c z ą s ta n u w yeksploatow anej p o w ie rz ch n i od chw i l i u ru ch o m ien ia kam ieniołom u /1952 r * / do 1945 r* w łącznie* T a b e l a 2 P o w ierzchnia w yeksploatow ana w k am ien io ło m ie "W ierzbica-r zeczków " Rok P o w ierzch n ia w h a do , , , , , , ,8560 O g ó ł e m 14,9590

17 - 8 - Ponieważ su ro w iec ro z p o c z ę to wydobywać w 1952 r* tempo n is z c z e n ia p o w ierzch n i te r e n u wyn io s ło ś re d n io 1,662 ha na rok* W t a b e l i w idać w yraźne z w ięk sz en ie tem pa n is z c z e n ia p o w ierzch n i w 1960 r* P o z o s ta je to w ścisły m zw iązku ze w zrostem p ro d u k c ji cem entu w tym roku* Rozbudowa cem entow ni, a w ięc i zw iększone w ydobycie s u rowca w płynie na w z ro st tempa n is z c z e n ia po-*- w ie rz c h n i w la ta c h następnych* W yrobisko p o e k sp lo a ta c y jn e "W ierzb ica-r zeczków" s k ła d a s ię z tr z e c h o d g a łę z ie ń, p rz y czym obecnie wydobywa s i ę surow iec z o d g a łę z ie n ia "W ierzbica 2 ", w y su n ięteg o w k ie ru n k u wschodnim o ra z z c z ę ś c i kam ieniołom u zwanej "Rzeczków ", w y su n ię te j w k ie ru n k u północo-zachodnim * Odgał ę z i e n ie "W ierzb ica 2" czynne b y ło do ro k u 1957 i obecnie su ro w iec n ie j e s t z n ie g o wydobywany* D lateg o ju ż te r a z ważnym, problemem j e s t jeg o zagospodarow anie* N a jp ro s tsz e ro z w ią z a n ie b y ło by w y p ełn ien ie z a g łę b ie n ia, a le ze w zględu na b ra k odpow iedniej i l o ś c i zbędnego m a te r ia łu n ie może być ono zrealizo w an e* W yrobisko j e s t bowiem duże, jeg o p o w ierzch n ia w ynosi 4*9 h a, a g łębokość waha s ię w g ra n ic a c h m* P o n ie waż dno wykopu z n a jd u je s ię p o n iż e j poziom u wodonośnego, do z a g łę b ie n ia spływ a woda tw orząc z b io rn ik, k tó re g o g łębokość zm ien ia s ię w z a le ż n o ś c i od i l o ś c i opadów /f o t* 1 /* Próbowano p r z e k s z ta łc ić te n z b io rn ik w staw ry b n y, jed n ak z a ry b ia n ie prowadzone b y ło w sposób n ie k o n sekw entny i n ie d a ło re z u lta tó w * Już w t e j chwil i trz e b a tak że pom yśleć o zagospodarow aniu poz o s ta ły c h c z ę ś c i kam ieniołom u* B ędzie to p ro b lem tym p o w a żn ie jszy, że z a g łę b ie n ia p o e k sp lo a ta c y jn e będą tu z n acznie w iększe - łą c z n a ic h p o w ierzch n ia w y n io sła w 1960 r* około 10 h a, g łębokość od m - a e k s p lo a ta c ja p o stę p o wać b ęd zie naprzód w co ra z szybszym te m p ie.

18 R Y C.4 LOKALIZACJA SZCZEGÓŁOWA KAMIENIOŁOMU -M A BYLIN" I PROFIL MORFOLOBICZNY PRZEZ KAMIENIOŁOM 1km H m ' 750 STO 900 W 790 m «N H U - pow. wyeksploatowana w latach

19

20 K anieniołom "M ary lin * z o s ta ł p rz e z cementow nię " P rz y ja ź ń " p r z e ję ty d o p ie ro w 1958 r. Pow ie rz c h n ia v/yeksploatov/ana do te g o c z a s u wyn io s ła 5*7040 h a. Od te g o momentu można mówić o p r z e k s z ta łc e n ia c h p o w ie rz ch n i te r e n u spowodowanych d z i a ł a l n o ś c i ą cem entow ni. Po p r z e j ę c i u kam ieniołom u przeprow adzono n a jp ie rw p ra c e i n w e sty c y jn e, a w ydobycie surow ca d la p o trz e b z a k ła d u ro z p o c z ę to we w rz e śn iu 1960 r. * z e w zg lędu jed n ak na tr u d n o ś c i z tra n s p o rte m w a p ie n ia do cem entow ni w s i e r p n i u 1961 r. e k s p lo a ta c ję te g o z ło ż a p rzerw an o. W tym c z a s ie ro z p o c z ę to budowę d ro g i b i t e j do s t a c j i J a s tr z ą b o W o k re s i e d z i a ł a l n o ś c i kam ieniołom u d la p o tr z e b c e m entow ni, to zn aczy w c ią g u jed n eg o r o k u 0 z e brano n a k ła d z p o w ie rz c h n i 2,2 h a i w ybrano su row iec z p o w ie rz c h n i 0,3120 h a. Po ponownym u ru chom ieniu kam ieniołom u ro czn e o d k s z ta łc e n ie znac z n ie Y /zrośnie i szacunkowo w ynosić b ę d z ie około 2-3 h a. W yrobisko kam ieniołom u " M a ry lin " n ie b ę d z ie ła tw e do zag o spodarow ania ze w zględu na znaczną m ią ż sz o ść z ło ż a /1 5 m/ i n ie w ie lk ą m iąższo ść n a d k ład u / 0 ^ - 1, 0 m /, k tó r y mógłby z o s ta ć zu ży ty do ^ rp & n ien ia.o zag o sp o d aro w an iu te g o wykopu może cyc mowa d o p ie ro w o d le g łe j p r z y s z ło ś c i, gdyż n ie v/yklucza s i ę t u p ó ź n ie j s z e j e k s p l o a t a c j i z poziomu p o ło żo n eg o p o n iż e j dna obecnego w y ro b isk a. Drugim typem form p o w stały ch w w yniku e k s p l o a t a c j i surowców d la p rzem y słu cem entowego s ą f o r m y a k u m u l a c y j n e. J a k kolw iek Ł.G órecka i B.K o rtu s 1 s tw ie r d z a ją * że t e formy p r z e k s z ta łc e ń ' te re n u n i e - "stan o w ią w iększego problem u w p r z emy ś l e cementowym? to jednak* w ś w ie tle o b s e rw a c ji a u t o r a, w omawianym r e jo n ie pow ażnie w płynęły one na zraiang. w u k s z ta łto w a n iu p o w ie rz c h n i.

21 W początkowym o k r e s ie e k s p l o a t a c j i n ad k ład i surow iec o z b y t n isk im p ro c e n c ie tle n k u wapn ia zwałowano w bezp o śred n im s ą s ie d z tw ie kam ieniołom u "W ierzbica-r zeczków " po obu s tro n a c h d ro g i w io d ącej od cem entow ni do kamieniołomu W p o szczeg ó ln y ch l a ta c h p o w ierzch n ia zwałów wyn o s iła ; T a b e l a 3 P o w ie rz c h n ia zwałów p rzy kam ien io ło m ie "W ierzbica-r zeczków " Rok P o w ierzchnia zwałów w ha , , ,9200 Od 1959 r. n a d k ła d z a c z ę to hałdow ać ta k ż e w odl e g ł o ś c i 1 km n a północ od c z ę ś c i kam ieniołom u zwanej "Rzeczków" P o w ierzchnia te g o zw ału wyn io s ła w 1960 r h a, co d a je łą c z n ą pow ie rz ch n ię zwałów położonych k o ło kam ieniołom u "W ierzbica-r zeczków " - 8, h a. Poniew aż kam ieniołom te n z a c z ę to o tw ie ra ć w 1949 r ś r e d n i roczn y p r z y r o s t w y n ió sł 0,6717 h a. Zwałowi*?.:.,, sk a m ają ró ż n ą w ysokość? zwały o w y sokości do 3 m zajm u ją p o w ierzch n ię 0,4250 h a, od 4-5 m - 1,6850 h a, od 6-9 xn - 5,9500 h a. Zwały pow staj ą ta k ż e w ew nątrz kam ieniołom ów. R ozm ieszczen ie ic h j e s t przypadkowe a w ie lk o ść zm ien ia się z d n ia na dzień W nieczynnym o d g a łę z ie n iu Ł.G ó reck a, Związek przem ysłu cem entowego w P o lsc e ze środow iskiem g eo g ra fic zn y m. Dokum ent;acja G e o g ra fic z n a, Warszawa B.K ort u s, Z p ro b le m a ty k i wpływu p rzem y słu na n i e k tó re elem en ty śro d o w isk a g e o g r a f ic z n e g o,/w ;/ Z eszy ty Naukowe UJ, P race z g e o g r a f i i ekonom ic z n e j, z, 1 /

22 Fot. 1. N ieczynny kam ieniołom W ierzbica 1. W yciekająca na skutek rozcięcia poziom u w odonośnego w oda utw orzyła zbiornik. Na zdjęciu stan po długotrw ałych opadach.

23 Fot. 2. Fragm ent stosunkow o m łodego usypiska przy drodze z cem entow ni do kam ieni ołom u Wi er zbi ca -Rz ecz k ów. F o t. a u t o r

24 - 11 "W ierzb ica 1" zgrupow ane s ą głów nie w p o b liż u d ro g i prow adzącej w głąb kam ieniołom u* Cementown ia n ie prow adzi planow ego zagospodarow ania zwało w is k. N a jta ń sz y sposób ic h r e k u lty w a c ji - z a d rz e w ian ie - prowadzony b y ł ty lk o sp o rad y czn ie* W e fe k c ie zw ały p o ro ś n ię te s ą z ale d w ie kilkom a b rzozam ia podbiałem i traw ą i p rz e d s ta w ia ją tzw. "księżycow y" k r a jo b r a z / f o t. 2 /. M a te ria ł odpadowy ze z ło ż a b y ł sp o ra d y c z n ie wykorzystywany do celów u ż y te c z n o ś c i p u b lic z n e j* 1 ta k p o s łu ż y ł do z a sy p a n ia stawów położonych n iegdyś k o ło w si W ie rz b ic a, k tó r e b y ły s i e d l i s kiem komarów. Ż w irek pochodzący z n a d k ład u używany b y ł do w yrów nania dró g polnych* P rzysypano nim ta k ż e, a n a s tę p n ie zniw elow ano, dawne śm ie t n isk o z n a jd u ją c e s i ę p rzy s z o s ie k o ło o s ie d la * '.7 c z a s ie je d n o ro c z n e j e k s p lo a ta c j i surow ca d la p o trz e b cem entow ni z kam ieniołom u "M ary lin " p rz y ro s t zwałów w y n ió sł 0*5310 ha* Zarówno t e, ja k i i s t n i e j ą c e ju ż przedtem zw ały n ie z o s ta ły zagospodarow ane* P o r a s ta j e ty lk o tra w a b ęd ąca samo8iewem«omówione w yżej f o n y p ierw szeg o i d ru g ieg o ty p u z n is z c z y ły n a tu r a ln e środow isko* D la teg o spraw ą n ie z w y k łe j w agi j e s t problem i c h zag o s podarow ania* Problem te n jednak n ie j e s t w n a leżytym ja k dotąd, s to p n iu d o cen iany p rz e z dyr e k c ję cem entow ni. P race nad zagospodarow aniem terenów n isz c z o n y c h prowadzone b y ły je d y n ie doryw czo, a od k ilk u l a t spraw ą t ą n i k t i.ś ię n ie zajm uje* Wydaje s i ę je d n a k, że n ie j e s t je s z c z e za późno i re k u lty w a c ja mogłaby z o s ta ó p rz e p ro wadzona p rz y n ie w ie lk im n a k ła d z ie kosztów i w ram ach czynów społecznych* S tw o rzenie ja k ic h ś w iększych kompleksów zadrzew ionych /n a te r e n ie w ła śc iw ie b e zle śn y m / o ra z z a ło ż e n ie ch o ciażb y staw u rybnego o zn aczało b y d o s ta r c z e n ie d la lu d -

25 n o ś c i terenów re k re a c y jn y c h. Poza tyra w ydaje s i ę, że celowym b y łoby opracowywanie planów zagospodarow ania n iszczo n y ch terenów ju ż w c h w ili p o d ję c ia d e c y z ji o budowie z a k ła d u, b / Zmiany w zasobach wodnych R ejon W ierzb icy położony j e s t na t r z e c i o - rzędnym w ododziale rz e k Radomki i I ł ż a n k i, Odpływ wód z omawianego o b szaru id z ie głów nie na południow y-w schód od d o lin y M odrzejow icy, w którym to k ie ru n k u te r e n opada p r z e c ię tn ie 0,5 m na 100 m o d le g ło ś c i. W yróżnia s ię tu tr z y z a sa d n ic z e h o ry zonty wodonośnes w utw o ra c h czw artorzędow ych, kredowych i ju ra js k ic h o H oryzont wód w u tw o rach czw artorzędow ych z a s ila n y j e s t w y łą cznie wodą z opadów a tm o sfe ry czn y ch, d la te g o z w ie rc ia d ło wód u le g a zn acznym wahaniom sezonowym. P o w ierzch n ia wód u - k s z ta łto w a ła s ię zgodnie z m o rfo lo g ią terenuo W iększość s tu d n i g o sp o d arsk ic h w o k o lic y c e mentowni z g łę b io n a z o s ta ła do tego h o ry z o n tu. H oryzont wód kredowych w y stęp u je w p ó łn o cn ej c z ę ś c i o b szaru, n ie dochodząc do e k sp lo ato w a nych z łó ż. Do wód te g o h o ry zo n tu z g łę b io n o c z te r y s tu d n ie, z k tó ry c h k o rz y s ta cementown ia. Z n a jd u ją s ię one n ie d a le k o w si Dąbrówka W arszawska, o d le g łe j o 7 km na północny-w schód. W osadach j u r a js k ic h wody zw iązane s ą ze sp ę kanymi i skrasow anym i w ap ien iam i. Do wód teg o h o ry zo n tu z g łę b io n o s tu d n ię z n a jd u ją c ą s ię na te r e n ie z a k ła d u. Do h o ry zontu wód j u r a js k ic h s ię g a ją najp raw d o p o d o b n iej w sz y stk ie s tu d n ie g o sp o d arsk ie g łę b sz e n iż 10 m, położone na zachód od cem entow ni. D z ia ła ln o ś ć cem entowni " P rz y ja ź ń " powoduje sczerp y w an ie zn aczn ej i l o ś c i wód gruntow ych. Cementownia p o b ie ra bowiem ze s tu d n i wodę n i e zbędną w p ro c e s ie produkcyjnym i zmuszona j e s t

26 odpompowywać wodę w y c iek a ją cą do kam ieniołom u HW ierzbica-r zeezków w0 Ponieważ z a k ła d p o łożony j e s t na o b szarz e deficytow ym w wody g n m to w e, spraw a z m n ie jsz a n ia ic h zasobów j e s t z a g a d n ie - niem d u żej wagio Szczegółow e pom iary d o ty c z ą c e zmiany wód n ie z o s ta ły jed n ak p rzo p ro w ad zo n e0 d la te g o w n i n i e j s z e j p racy o p a rto s i ę na wynikach e k sp e rty z y h y d ro g e o lo g ic z n e j p rzep ro w ad zo n e j p rz e z K ated rę G e o lo g ii K o p a ln ian e j AGH w Krakowie /w o p racow aniu lob uczkow skie j^ A na u z u p e łn ie n iu do t e j e k sp e rty z y o ra z na o rz e c z e n ia c h Okręgowej i Odwoławczej K o m isji do spraw Szkód G órniccy che Na p o d staw ie ty c h m a te ria łó w z a g a d n ie n ie zm ian stosunków wodnych wywołanych d z ia ł a łn o ś c ią cem entow ni opracow ane z o s t a ł o z p unktu w id z en ia wpływu e k s p l o a t a c j i surow ca o ra z p o b ie ra n ia wody do celów produkcyjnych K onieczność z b a d a n ia wpływu e k s p l o a t a c j i surow ca na s to s u n k i wodne wynika je d y n ie o d n o ś - _ n ie d z ia ł a ln o ś c i kam ieniołom u p o ło żoneg o obok cem entow ni9 poniew aż e k s p lo a ta c ja surow ca w kam ieniołom ie,8m a ry lin M odbyw ała s i ę d o ty c h c z a s i odbywać s ię b ę d z ie je s z c z e p rz e z s z e r e g n a stęp n y ch l a t z w arstw le ż ą c y c h pow yżej poziom u wód g ru n t owych o W k am ieniołom ie " W ie rz b ic a - Rzeczkow"* w k ró tk im c z a s ie od c h w ili ro z p o c z ę c ia wydobywania surowca* stw ie rd z o n o w y c iek a n ie doń wody N a jb a r d z ie j o b f ity wypływy o b serw u je s ię w nieeksploatawanej ; od 1957 r 0 c z ę ś c i kam ieniołom u zwanej ^W ierzb ica 1*% sk ąd woda n ie j e s t o b ecn ie odpompowywana, w zw iązku z czym w ytw orzył s ię z b io r n ik wodny, k tó re g o g łę b o k o ść zm ienia s ię w z a le ż n o ś c i od i l o ś c i opadów atm o- o # L.Buczkowska, Z a g a d n ien ia wodne rejo n ó w G oleszów, W ierzb ic a i R ejow iec* m a sz y n o p is, Sosnow iec 1960

27 gfexycznycho S p ły w ająca do eksp lo ato w an y ch ozę s o i kam ieniołom u woda ś c ie k a rowami do sp e c ja ł nyeh gb to m ik ó w 0 tzw* ż ą p l, sk ąd J e s t wy pompo wywarta ponad w y ro b isk o * N a stę p n ie znowu rowami odprow adzana j e s t do k a n a łu odpływowego9 k tó - rymc w raz z z a n ie c z y sz c z o n ą wodą pochodzącą z z a k ła d u, d o s ta je s i ę do k o le k to ra kom unalnego0 P r z e c ię tn a i l o ś ć odpompowywanej wody w ynosi , 5 0 n r/m in 0 a w c z a s ie s iln y c h opadów a tm o sfery cznych o k o ło 1 m^/min» Na s k u te k skazg o k o lic z n y c h chłopów na z a n ik wody w s tu d n ia c h opracow ana z o s t a ł a w 1938 r 0 p rz e z K ated rę Geol o g i i K o p a ln ia n e j AGH e k s p e rty z a o d n o śn ie 8wen tu a ln e g o wpływu e k s p l o a t a c j i surow ca na ów za n ik o D otyczy ona o b sz a ru le ż ą c e g o n a p ó łn o c i północny zachód od w si W ierzb ica i obejm ującego o k o ło 36 km? p o w ierzch n io D la w y ja ś n ie n ia zmian. J a k ie z a s z ły w w y so k o ści w ystępow ania poziomu wód gruntow ych od ro k u 1950 wykonano s z e re g obs e r w a c ji i pom iarów z w ie rc ia d ła wody w stu d n iach d z i e s i ę c i u w si położonych na tym te r e n ie * Pomiar y t e wykonano dw ukrotnie* w lutym i czerw cu 1958 r. o a można im b y ło p rz e c iw sta w ić je d y n ie o b serw acje wykonane w m arcu 1950 r, to j e s t je s z c z e p rz e d uruchom ieniem cem entowni* Ogólny w ynik e k s p e rty z y można o k r e ś lić ja k o negatyw ny«f akty czn y z a n ik wody trw a ją c y p o dczas obu pom iarów stw ie rd z o n o z aled w ie w k ilk u s tu d n ia c h c z e rp ią c y c h wodę z poziom u czw artorzędow ego i je d y n ie w p ię c iu wypadkach u zn an o, że z a n ik wody można w iązać z odw ad n iającą d z ia ł a ln o ś c ią kam ieniołom u* S tu d n ie te z n a jd u ją s i ę n a t e r e n ie w si K o lo n ia Rzeozków, w o d le g ło ś c i około 1 km n a półn o cn y zachód od kam ieniołom u* O b liczono m ia n o w ic ie, że d la p o k ry c ia notow anego w k am ien io ło m ie wypływu wody /ś r e d n io 20 m ^/godzv k o n ieczny j e s t o b s z a r i n f i l t r a c y j n y w ie lk o ś c i 1,2 km O bszar te n zg o dnie z m o rfo lo g ią t e r e -

28 odpompowywać wodę w y c ie k a ją c ą do k a m ie n io ło m,,v /ierzbica»r zeozków w0 Ponieważ z a k ła d p o ło żo n y j e s t na o b szarz e deficytow ym w wody g ru n to w e, spraw a z m n ie jsz a n ia ic h zasobów j e s t z a g a d n ie niem dużej wagio Szczegółow e pom iary d o ty c z ą c e zm iany wód n ie z o s ta ły jed n ak p rzsp ro w ad zo n e0 d la te g o w n i n i e j s z e j p ra c y o p a rto s i ę na w ynikach e k sp e rty z y h y d ro g e o lo g ic z n e j p rzep ro w ad zo n e j p rz e z K ated rę G e o lo g ii K o p a ln ian e j AGH w Krakowie /w opraco w an iu lob uczkow skie j* v, na u z u p e łn ie n iu do t e j e k sp e rty z y o ra z na o rz e c z e n ia c h Okręgowej i Odwoławczej K om isji do spraw Szkód G órnic^ycho Na p o d staw ie ty c h m a te ria łó w z a g a d n ie n ie zm ian stosunków wodnych wyw ołanych d z ia ł a ln o ś c ią cem entow ni opracowane z o s t a ł o z p u n k tu w id z e n ia wpływu e k s p l o a t a c j i surow ca o ra z p o b ie ra n ia wody do celów p ro d u k c y jn y che K onieczność z b a d a n ia wpływu e k s p l o a t a c j i surow ca na s to s u n k i wodne wynika je d y n ie o d n o ś - n ie d z ia ł a ln o ś c i kam ieniołom u p o ło żo n eg o obok cem entow ni, poniew aż e k s p lo a ta c ja surow ca w kam ieniołom ie " M a ry lin odbyw ała s ię d o ty c h c z a s i odbywać s ię b ę d z ie je s z c z e p rz e z s z e re g n a stę p n y c h l a t z w arstw le ż ą c y c h powyżej poziom u wód gruntow ycho W k am ieniołom ie " T /ie rz b ic a - Rzeczków", w k ró tk im c z a s ie od c h w ili ro z p o c z ę c i a wydobywania su ro w ea, stw ierd zo n o w y c iek a n ie doń wody* N a jb a r d z ie j o b f ity wypływ# o b serw u je s ię w nieekspuoatowanej, od 1957 r e c z ę ś c i kam ieniołom u zwanej W ie r z b ic a 1*% skąd woda n ie j e s t o b ecn ie odpompowywana, w zw iązku z czym w ytw orzył s ię z b io r n ik wodny, k tó re g o g łę b o k o ść zm ien ia s i ę w z a le ż n o ś c i od i l o ś c i opadów atm o- 2 L.Buczkow ska, Z a g a d n ien ia wodne rejo n ó w G oleszów, W ierzb ic a i R ejo w iec* m a sz y n o p is, Sosnow iec 1960.

29 - U - sf& rycznycho S p ły w ająca do eksp lo ato w an y ch c z ę ś c i k a m ie n io ło m woda ś c ie k a rowami do s p e c j a l nych z b io rn ik ó w, tzw. ż ą p l, skąd j e s t wypompowywana ponad w y ro b isk o o N a stę p n ie znowu rowami odprow adzana j e s t do k a n a łu odpływowego, k tó rymś w raz z z a n ie c z y szczo n ą wodą pochodzącą z z a k ła d u, d o s ta j e s i ę do k o le k to ra komunalnegoo P r z e c ię tn a i l o ś ć odpompowywanej wody w ynosi O025-0 * 5 0 ie- /m ino a w o z a s ie s iln y c h opadów atm o sfery cznych o k o ło 1! m^/min* Na s k u te k skazg o k o lic z n y ch chłopów na z a n ik wody w s tu d n ia c h opracow ana z o s t a ł a w 1958 r 0 p rz e z K ated rę Geol o g i i K o p a ln ian e j AGH e k sp e rty z a o d n o śn ie ewentu a ln e g o wpływu e k s p lo a ta c j i surow ca na ów z a - n ik o D otyczy ona o b sz a ru le żąceg o n a półn o c i północny zachód od w si W ierzb ica i obejm ującego c k o ło 36 kas? p o w ierzch n io D la w y ja ś n ie n ia zmian, ja k i e z a s z ły w w y so k o ści w ystępow ania poziomu wód gruntow ych od ro k u 1950 wykonano s z e re g obs e r w a c ji i pom iarów z w ie rc ia d ła wody w stu d n iach d z i e s i ę c i u w si p o ło żonych na tym te r e n ie * Pomiar y t e wykonano d w ukrotnie? w lutym i czerw cu 1958 r *, a można im b y ło p rz e c iw sta w ić je d y n ie o b serw acje wykonane w m arcu 1950 r «, to j e s t je s z c z e p rz e d uruchom ieniem cementowni* Ogólny w ynik e k s p e rty z y można o k r e ś lić ja k o negatywny* F aktyczny z a n ik wody trw a ją c y podczas obu pom iarów stw ie rd z o n o zaled w ie w k ilk u s tu d n ia c h c z e rp ią c y c h wodę z poziomu czw artorzędow ego i je d y n ie w p ię c i u wypadkach u znan o, że z a n ik wody można w iązać z o d w adniającą d z ia ł a ln o ś c ią kam ieniołom u* S tu d n ie te z n a jd u ją s i ę n a t e r e n ie w si K o lo n ia Rzeczków, w o d le g ło ś c i około 1 km na p ó łn o cn y zachód od kam ieniołom u* O b liczono m ia n o w ic ie, że d la p o k ry c ia notow anego w kam ieniołom ie wypływu wody /ś r e d n io 20 np/godz*/ k o n ieczn y j e s t o b s z a r i n f i l t r a c y j n y w ie lk o ś c i 1,2 km. O bszar te n zgodnie z m o rfo lo g ią t e r e -

30 - 15 nu położony j e s t n a północ i północny zachód d kam ieniołom u* D la te g o w ła śn ie uznano w ią z a n ie z a n ik u wody w s tu d n ia c h w si K o lo n ia Rzeczków s o dw adniającą d z ia ł a ln o ś c ią kam ieniołom u za możliw e* W p o z o s ta ły c h wypadkach stw ie rd z o n o je d y n ie dość znaczne sezonowe w ahania9 e w e n tu a ln ie sezonov/y z a n ik wody* Wahania te w edług e k s p e rty zy w iązać n a le ż y ze zm ienną i l o ś c i ą opadów atm o sfe ry c z n y c h 9 ze zm ienną p rz e p u s z c z a ln o ś c ią warstw wodonośnych o ra z dość dużym sezerpyw aniam wody p rz e z użytkowników* Zaobserwowany w sz e re g u wypadkach z a n ik wody ta k okresowy ja k i czasam i s t a ł y spowodowany j e s t złym stanem stu d n i* Woda j e s t p rzy p ro d u k c ji cem entu jednym z ważnych surowców. Na 1 tonę wyprodukowanego c e m entu zużywa s ię w cem entowni " P rz y ja ź ń ponad 2 81 wodyj g l o b a l n e.j e j z u ży c ie w y n io sło w 1960 roku m Ta wysoka i l o ś ć s ta w ia j ą na piątym m ie js c u w k r a ju pod względem zużyc ia wody na 1 to n ę cem entu i n a drugim pod względem j e j z u ż y c ia g lo b a ln e g o, W c e lu zap ew n ien ia ta k znacznych i l o ś c i wód zbudowano wspomniane wyżej u ję c ie głębinow e* O dnośnie ew entualnego y/pływu p o b ie ra n ia wody ze s tu d n i z n a jd u ją c y c h s ię pod Dąbrówką W arszawską na s t a n wody w okolic z n y c h s tu d n ia c h c h ło p sk ich, w yraźne s ta n o w isko z a ję to w "e k sp e rty z ie h y d ro g e o lo g ic z n e j AGH o S tw ierd zo n o e że poziom wód kredowych do k tó ry c h s tu d n ie cem entow ni są z g łę b io n e g odizolow any j e s t zarówno od ju r y ja k i od c z w a rto rz ę d u i d la te g o c z e rp a n ie wody z poziomu kredowego n ie może m ieć żadnego wpływu na s ta n wody w o k o lic z nych* w sz y stk ic h z r e s z tą p ły tk ic h * s tu d n ia c h, W e k s p e rty z ie t e j n ie r o z tr z y g n ię to je d n a k ta k w yraźnie ew en tu aln eg o wpływu s tu d n i z g łę b io n e j do poziomu ju ra js k ie g o * z n a jd u ją c e j s ię na t e r e n ie z a k ła d u. S tw ierdzono je d y n ie 9 że wpływu

31 ta k ie g o w ykluczać n ie można Szczegółow e bada n ia te g o z a g a d n ie n ia n ie z o s ta ły przeprowadza n e. M iały być one wykonane d o p ie ro w 1963 r 0 Od s ty c z n ia 1962 r e cem entow nia z a c z ę ła prze prowadzać k w a rta ln e b a d a n ia w łasne z u d ziałem p r z e d s ta w ic ie li m iejscow ych w ładz terenow ycho Wobec b raku o b o w iązu jący ch, Jednoznacznych u s ta le ń co do wpływu otw oru j u r a js k ie g o, k tó rego w ydajność waha s ię w g ra n ic a c h m^/ g o d z., na poziom wody w s tu d n ia c h, Jak równ ie ż ze w zględu na zaobserwowany f a k t podnos z e n ia s ię poziomu wody w s tu d n ia c h chłopskich w o k re s ie p o s to ju cem entow ni, z a k ła d na mocy zarząd zeń Odwoławczej K om isji do spraw Szkód G órniczych zobow iązany j e s t do pokryw ania kosztów dowozu wody poszkodowanym. L icz b ę g o sp o d arstw w p o szczeg ó ln y ch w siach, do k tó ry c h c e m entownia dowozi wodę, ro k w ydania d e c y z ji w t e j spraw ie a ta k ż e i l o ś ć d o s ta rc z a n e j wody w sto su n k u m iesięcznym i l u s t r u j e p o n iż sz e z e s ta w ie n ie /opracow ane na podstaw ie o rz e c z e n ia K om isji do spraw Szkód G ó rn iczy ch /i I lo ś ć wody d o s ta r c z a n e j poszczególnym g ospodarstwom waha s i ę w g ra n ic a c h od 180 do m ie s ię c z n ie. L iczby te otrzym ano przy jm u jąc p rz e c ię tn a zap o trzeb o w an ie na 1 osobę , a na 1 sztu k ę in w e n ta rz a wody. Woda dowożona j e s t beczkam i ze s tu d n i g łęb in o w ej z n a jd u ją c e j s ię na te r e n i e z a k ła d u. Ogólny k o szt ponoszony z tego t y t u ł u p rz e z cementown ię w y n o sił w 1961 r. około 30 ty s. z ł m ies ię c z n ie. W w yżej podanym z e s ta w ie n iu na uwagę z a słu g u je duża ilo ś ć d e c y z ji w sp raw ie dos ta r c z a n ia wody, p o d ję ty c h w r Wiązać to zapewne n a le ż y ze w zrostem z u ży c ia wody p rz e z zak ład w r. 1960, co z k o le i mogło spowodować n ie d o b ó r wody w s tu d n ia c h.

32 M iesięczn e dostaw y wody do o k o lic z n y c h g o sp o d arstw T & b e 1 a 4 Nazwa w si I lo ś ć g o sp o d arstw, którym d o s ta r c z a s ię wodę od r Q Ogółem gospo d a rstw w 1960r«H otfć d o s ta r c z a n e j wody w l i t ~ ra c h m ie s ię c z n ie Rzecsków Wola L ip ie n ie k a Ruda W ielk a ff > R a z e m

33 Z powyższego w y raźn ie w idać r a z je s z c z e kon ie c z n o ś ć ja k n a jsz y b sz e g o p rzep ro w ad zen ia s z c z e gółow ych badań h y d ro g e o lo g ic zn y c h d o ty c zący ch wpływu e k s p l o a t a c j i ju r a js k ie g o poziomu wód na n ie d o b ó r wody w o k o lic z n y c h studniach P onadto ze w zględu n a wspom niane wyżej p o ło ż e n ie cemento w n i na o b szarz e deficytow ym w wodę gruntow ą* pożądanym b y ło b y w y k o rz y sta n ie odpompowywanej z kam ieniołom u wody p rz e z cementownię do celów produkcyjnych* a n ie ja k dotychczas* odprow a d z a n ie j e j na z e w n ą trz. Z użycie t e j wody z m n ie j szy ło b y n ie w ą tp liw ie zap o trzebow an ie na wodę z poziom u ju r a js k ie g o o e / Zmiany w s z a c ie r o ś lin n e j Cementownia,BP rz y ja ń w zbudowana z o s ta ła n a t e r a n i e rolniczym,, W ystępując t u g le b y to g łó w n ie p i a s k i s ła b o g l i n i a s t e, w p rz e w a ż a ją c e j c z ę ś c i z a lic z o n e do I I I k la s y b o n ita c y jn e j. S tr u k tu r a u ży tk o w an ia gruntów w grom adzie Wierzb ic a p rz e d s ta w ia s i ę n a s tę p u ją c o /d a n e za ro k 1960/g g ru n ty orne - 7 6,3 4 #, sady - 1,Q4#tf ł ą k i i p a stw is k a - 3*87#, la s y - 0,1 9 #, n ie u ż y t k i - 1*16#* g ru n ty pod zabudow aniam i, d r o g i, wody i t p 0-17*40# o g ó ln e j p o w ie rz c h n i. W s t r u k t u r z e t e j, o p ró cz p rzew ag i gruntów o rn y c h, u d e r z a w ysoki /n a jw ię k s z y w p o w ie c ie / o d s e te k pow ie rz c h n i z a j ę t e j pod zabudow ania, na co n i e p o ś le d n i wpływ w yw arła budowa cem entow ni, a ta k ż e n i s k i / n a jn iż s z y w p o w ie c ie / o d s e te k l a sów. B ezpośre d n ie są sie d z tw o z ak ła d u j e s t zup e łn ie n ie z a d rz e w io n e, n a jb liż s z e la s y z n a jd u j ą s ię w p ro m ien iu 5-8 km. W r e jo n ie W ierzb icy u p raw ia s ię głów nie ż y to - 5 1,3 # p o w ierzch n ią gruntów o rn y c h, z ie m n ia k i - 27,1#* ow ies -9,7 # * ję czm ie ń - 6,0 # i p s z e n ic ę - 4,4 # /fo t.3 /<» D z ia ła ln o ś ć cem entow ni prow adzi do w y stą p ie n ia szere g u z ja w is k m ających b e z p o ś re d n i lu b

34 Fot. 3. C em entow nia Przyjaźń w śród pól uprawnych. F o t. a u t o r

35 Fot. 4. N ajstarsze usypisko przy kam ieniołom ie W ierzbica-r zeczków z rzadka porośnięte drzewam i. F ot. au tor

36 p o ś re d n i wpływ na s z a tę ro ślin n ą Wpływ t a n może być z p u n k tu w id z e n ia s ta n u s z a ty r o ś l i n n e j negatyw ny /n i s z c z ą c y / lu b pozytywny /tw ó rc z y /o N ajw iększe zmiany s ą wynikiem n is z c z e n ia pow ie rz c h n i te r e n u, a tym samym g le b y, co w konsek w e n cji prow adzi do z m n ie jsz e n ia p o w ie rz c h n i upraw ro ln ic z y e h o Zaznaczyć p rzy tym n a le ż y, że problem z m n ie jsz e n ia p o w ierzch n i upraw w iąże s i ę n ie ty lk o z odkrywkową e k s p lo a ta c ją surowców w kam ieniołom ach, a le rów nież z z aję c iem znacznych terenów pod zabudow ania fab ry czn e i m ie szk a ln e /o sied l / Ogółem w l a ta c h w yw łaszczono na rz e c z cem entow ni 78,4215 ha gruntów chłopsk ich ^ Z teg o na p o szczeg ó ln e w sie p rz y p a d ło ś Rzeczków - 4 1,0519 h a, W ierzb ica - 3 2, h a. Wola L ip ie n ie k a - 4,4877 ha Gleby z a ję ty c h t e re n ó w /z a lic z a n o do n a stę p u ją c y c h k la s b o n ita cyjnych? k la s a I I - 14,9849 h a, k la s a I I I - 53,9536 h a, k la s a IV - 9,4830 ha Widać tu wyra ź n ą przewagę g le b średnich P rzed w yw łaszczeniem ziem ie te b y ły w p rz e w a ż a ją c e j c z ę ś c i z a j ę t e pod uprawę ż y ta i ziem niaków. N ie w ie lk i ods e te k sta n o w iły ł ą k i, a ty lk o je d n a d z ia ł k a o p o w ierzch n i 489 m^ p o k ry ta b y ła drzew ostanem brzozowym, 0 i l e te re n y z a ję te pod zabudow ania n ie są od pewnego c z a su pow iększane, :o t y l e p ro c e s z m n ie jsz e n ia p o w ierzch n i upraw spowodowany d z ia ł a ln o ś c ią kamieniołomów trw a n a d a l, a tempo jeg o naw et w z ra s ta w zw iązku ze z w ięk szeniem w ydobycia surowca Wpływ o d w adniania o k o lic z n y ch teren ó w spowodowanego d z ia ł a ln o ś c ią cem entowni n a zm iany w s z a c ie r o ś lin n e j j e s t tru d n y do uch w y cen ia, jak o że b a d a n ia s p e c ja lis ty c z n e te g o z a g a d n ie - n ia n ie z o s ta ły przeprow adzone. Badań ta k ic h n ie przeprow adzono, poniew aż n ie b y ło s k a rg chłopów na z m n ie jsz e n ie plonów. Na p o d staw ie frag m en tary czn y ch porównań w ysokości.plonów

37 uzyskiw anych p rz e d i po uruchom ieniu z a k ła d u o ra z na p o d staw ie ośw iadczeń ro ln ik ó w s tw ie r d z ić można, że żadne wyraźne z m n ie jsz e n ie p lo nów n ie n a s t ą p i ł o. W ahania w ysokości plonów w p oszczeg ó ln y ch l a ta c h w iązać n a le ż y ze zm iennymi warunkami k lim aty czn y m i. Jak k o lw iek do t e j pory wyraźny wpływ odw ad n iającej d z i a ł a l n o ś c i na zmiany w sza& ie r o ś lin n e j n ie zaznam c z y ł s i ę, to je d n ak w ś w ie tle wyżej omawianej e k sp e rty z y h y d ro g e o lo g ic z n e j w ydaje s i ę, że wobec dość znacznego spływ u wód gruntow ych do kam ieniołom u, wpływu ta k ie g o w ykluczyć n ie możn a, s z c z e g ó ln ie na o b szarze in f iltr a c y jn y m o p o w ierzch n i 1,2 km N ato m iast wydaje s i ę, że można w ykluczyć wpływ bardzo dużego z u ż y c ia wody do celów p ro d u k cy jn y ch, ponieważ j e s t ona p o b ie ra n a ze s tu d n i s ię g a ją c y c h do g łę b ie j położo n y ch poziomów wodonośnych. Ujemny wpływ z a n ie c z y s z c z e n ia a tm o sfe ry p rz e z cem entownię w sto su n k u do r o ś l i n p rz y b ra ć może n a s tę p u ją c e formys na sk u te k o sad zen i a warstwy p y łu na l i ś c i a c h u tru d n io n e są p ro c e sy fo to s y n te z y i oddychania r o ś l i n, a z powodu p o k ry c ia pyłem g leb y u tru d n io n e j e s t j e j norm alne p r z e w ie tr z a n ie, n a s ło n e c z n ie n ie i parow anie. W szy stk ie te z ja w isk a mogą wyw rzeć ham ujący wpływ na rozw ój r o ś lin n o ś c i w s ą s ie d z tw ie cem entow ni. Przy opracowywaniu t e go z a g a d n ie n ia nap o tk an o na poważne tr u d n o ś c i, ponieważ pom iary w ie lk o ś c i z a p y le n ia p rz e p ro wadzane były ty lk o na poszczeg ó ln y ch s ta n o w iskach p ra c y, n a to m ia s t n ie badano rozm iarów zap y le n ia na te re n a c h położonych poza zakładem. Wobec b raku odpow iednich p recy zy jn y ch u rz ą d zeń pomiarowych próbowano zm ierzyć i l e osadza s ię na znanej p o w ierzch n i n a czynia n ap ełn io n eg o wodą w c ią g u o k re ślo n eg o c z a su. Jednak pom iary

38 te n ie d a ły w iarogodnych wyników i d la te g o można s ię tu o p rzeć je d y n ie na o b serw a c jach p rz e prow adzonych w te r e n ie * O czyw iście p ro b lem z a p y le n ia na omawianym o b szarz e n ie w y stę p u je w sposób ta k ja sk raw y ja k n p. w Opolu* gdyż c e m entow nia " P rz y ja ź ń " j e s t jedynym zakładem przemysłowym w o k o lic y * n ie m n ie j je d n ak problem te n i t u j e s t n ie bez z n a c z e n ia. E m isja pyłów w yrzucanych na z ew n ątrz p rz e z cem entow nię j e s t d u ża i w ynosi 9 t z jedneg o komina na dobę* co d a je 3285 t w c ią g u ro k u. Aby otrzym ać. c a ł k o w i t ą i l o ś ć u la tn ia ją c e g o s i ę p y łu dane t e pomnożyć p rz e z c z te r y, ja k o że t y l e pieców a tym samym kominów p o sia d a cem entow niao Z dolność o d p y la n ia zastosow anych u rz ą d z e ń w ynosi 55#» j e s t w ięc n ie w y s ta r c z a ją c a. S y tu a c ja t a ma u le c w n a j b l i ż szym c z a s ie z n acznej popraw ie w w yniku z a s to s o w ania nowych* b a r d z ie j spraw nych f i l t r ó w. N ajb liż s z e o to c z e n ie cem entow ni p rz e d s ta w ia n ie n a jp rz y je m n ie js z y w idok. Rośliny ziemia zabudow ania p o k ry te s ą w arstew ką sz a re g o p y łu.s z c z e g ó ln ie w y raźn ie w idoczne j e s t to n a te r e n a c h poło żo n y ch n a wschód od cementowni co p o z o s ta je w ś c isły m zw iązku z p rzew ażającym i w c ią g u ro k u w ia tra m i zachodnim i /45,7% /o Obecność p y łu c e mentowego stw ie rd z o n o w y raźn ie je s z c z e w o d le g ł o ś c i 3 *m od z a k ła d u. Na p o d staw ie ty c h o b s e r w a c ji wydaje się że z a p y le n ie może w yw ierać u - jemny wpływ na s z a tę r o ś lin n ą n a omawianym t e r e n i e. Wspomnieć tu t r z e b a, że n ie j e s t w ykluczony ta k ż e pozytyw ny wpływ p y łu cementowego n a r o ś lin y ze w zględu na zaw arty w nim tle n e k p o ta s u, k tó ry e w e n tu a ln ie s p e łn ia r o lę nawozu - potasow ego. B adania te g o z a g a d n ie n ia s ą w to k u. 3! 1 p a trz g T * L ity ń s k i, P y ły kominowe z cem entow ni i ic h w a rto ść d la r o ln ic tw a. Z eszy ty Naukowe Y/SR w Krakow ie - R o ln ic tw o, z.4 /1 9 5 «

39 Zmiany m ik ro k lim a tu ta k n ie k o rz y s tn o Jak 1 k o rz y s tn a d la ro zw o ju r o ś l i n n ie s ą w wypadku om aw ianej cem entow ni znaczne i sp ro w ad z a ją ię g łó w n ie do w y tw arzania z a s to is k ch ło d n eg o po w ie tr z ą w kam ieniołom ach 0 o o wpływa na nleznaoz n ą zm ianę b ila n s u c ie p ln e g o o Ponieważ ta k ż e ak Ja z a l e s i a n i a p o w stały ch zwałów p rz e b ie g a bar dzo p@w li0 zm ian w m ikroklim acie k tó r e mogły by być wynikiem zad rzew ieni te r e n u n ie stw ier dza s ię o O ddziaływ anie cem entow ni może te ż wywrzeć p o ś re d n io tw ó rczy wpływ na s z a tę r o ś l i n n ą po p rz e z świadomą d z ia ła ln o ś ć człowieka*, zm ierza J ą e ą do ponownego w łą c z e n ia z n isz c zo n e g o tore tm do n a tu ra ln e g o k ra jo b ra z u lu b p o p rzez stw@ r ż e n ie nowych terenów n a d a ją c y c h s i ę pod upra wę r o ś lin o N ajw ażn iejszy m i s ą t u t a j p ro c e sy zag o spodarow ania teren ó w p o ek sp lo atacy jn y ch W cem entow ni " P rz y ja ź ń " re k u lty w a c ja p rz e pro w adzana jest*, ja k ju ż w yżej wspomniano*, w step * n iu n ie zadaw ala jącymo Z ad rzew ian ie zwałów zew n ę trz n y c h prow adzone b y ło sp o ra d y c z n ie i w kon se k w e n c ji p o r a s ta j e k ilk a brzóz*, trawa*, pod b i a ł itp # / f o t o 4 0 5/o N ie d o c e n ia n ie te g o za g adnien i w ydaje s i ę d a le c e n ie s łu s z n e * ponie waż stw o rz e n ie kompleksów zadrzew ionych w re J o n ie bezleśnym mogłoby z w ie lu względów być b a rd z o p o ż y te c z n e T w orzenie nowych te re n ó w u praw nych p rz e z s k ła d a n ie g le b y p o chodzącej z - n a d k ład u nad złożem surow ca zastosow ano dopia r o w 1962 To w c e l u u ż y ź n ia n ia z iem i w o g ró d k ach p rz y domkaeh dw urodzinnych* Y/y da je s ię * ż@ a k c ja t a m ogłaby być prow adzona w sp o só b b a r d z ie j system atyczny*,