BIULETYN INFORMACYJNY

Transkrypt

1 P O L S K A A K A D E M I A N A U K I N S T Y T U T G E O G R A F I I I P R Z E S T R Z E N N E G O Z A G O S P O D A R O W A N I A ZESPÓL KOORDYNACYJNY PRODLEMU MIĘDZYRESORTOWEGO PODSTAW Y PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA KRA JU Do ntylku łloibow ejo BIULETYN INFORMACYJNY ZESZYT 43 STUDIA NAD FUNKCJONALNYM MAKROREGIONEM WARSZAWSKIM I WARSZAWA 1983

2

3 P O L S K A A K A D E M I A N A U K I N S T Y T U T G E O G R A F I I 1 P R Z E S T R Z E N N E G O Z A G O S P O D A R O W A N I A ZESPÓŁ KOORDYNACYJNI PROBLEMU MIĘDZYRESORTOWEGO PODSTAW Y PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA KRAJU" owego BIULETYN INFORMACYJNY ZESZYT 43 STUDIA NAD FUNKCJONALNYM MAKROREGIONEM WARSZAWSKIM. I WARSZAWA 19 83

4 Opracowanie redakcyjne Teresa Lijewska Irena Stancxak

5 SPIS '"REŚCI W stęp... 5 TEOFIL LIJEWSKI - Z a s ię g i o d d z ia ły w a n ia i u k ła d h i e r a r c h i c z ny ośrodków c e n tr a ln y c h w m a k ro re g io n ie fu n k cjo n aln y m Warszawy w ś w ie t le pow iązań kom unikacyjnych ANDRZEJ NER WIC KI - W arszaw ski m a k ro re g io n fu n k c jo n a ln y t l e k rajo w y ch zró żn ico w ań dochodów i wydatków lu d n o ś c i w 1978 r... s WŁODZIMIERZ ZGLltfSKI - Poziom czynników w ytw órczych r o l n i c t wa, m o ż liw o śc i p ro d u k c y jn e o ra z ic h w y k o rz y sta n ie w m a k ro re g io n ie fu n k cjo n aln y m Warszawy /a n a liz a porównawc z a na t l e w ojew ództw P o i s k i / MARTA CIEC HOC IltSKA - C h a ra k te ry s ty k a s t r u k t u r y z a tr u d n ie n ia n a o b s z a r z e s to łe c z n e g o w ojew ództw a w arsz a w sk ie g o. P ró b a t y p o l o g i i zró żnicow ań p rz e s tr z e n n y c h DECH ZAWADZKI - L o k a liz a c ja z a k ła d u przem ysłow ego a wpływ k o o rd y n a c ji in w e s ty c ji n a s k u tk i zag o sp o d aro w ania p rz e s trz e n n e g o /p r ó b a w sk azan ia n ie k tó r y c h problemów na p r z y k ła d z ie H uty W arszaw a/...*... ^ c ) A N N A P Y T K O W S K A - Z a g ro ż e n ia o ra z o c h ro n a śro d o w isk a le ś n e g o w fu n k cjo n aln y m m a k ro re g io n ie W arszawy JERZY DĘBSKI - S y n te ty c z n a r e g i o n a l i z a c j a P o ls k i ze s z c z e g ó l nym u w zg lęd n ieniem d o rz e c z a W i s ł y na ' k 1 ' <

6

7 WSTĘP C W 1982 r. p rz y g o to w a liśm y B iu le ty n In fo rm a c y jn y z. 38 P r o b le mu M ięd zyreso rto w ego MR p o św ięco n y wybranym zag ad n ien io m fu n k c jo n a ln e g o m a k ro re g io n u W arszaw y. Z a w ie ra ł on w stę p n e badań Z ak ład u P rz e s trz e n n e g o Z ag ospodarow ania IGiPZ PAN nad w y n ik i p ro b le m a ty k ą. Po d y s k u s ji n a sem inarium w J a b ło n n ie /3-4 l u t y 198:/ z zap ro szo n y m i g o śćm i, r e p r e z e n tu ją c y m i m.i n. z e s p o ły tz w. m akroregio n ó w p ia n i s ty c z n y c h, p o s ta n o w iliś m y su k cesy w n ie p u b lik o w ać c z ą stk o w e w yniki b a d a ń w b iu le ty n a c h in fo rm a c y jn y c h n aszeg o p r o b l e mu badaw czego. W te n sposób będ ziem y poddawać pod w e r y f ik a c ję s z e r s z e j o p i n i i s p o łe c z n e j u zysk iw ane r e z u l t a t y b adaw cze, d o s ta r c z a ć m a te ria łó w, k tó r e mogą być c zęścio w o u ż y te c z n e w p ra c a c h p l a n i s ty c z n y c h, o ra z u m o ż liw ia ć k u m u la c ję w ied zy, k t ó r ą b ę d z ie ł a t w i e j w y k o rz y sta ć p r z y p r ó b ie s y n te z y. W ydaje s i ę, że p rz e z p o d ję c ie te g o te m a tu w j a k i e j ś m ie rz e p o ś re d n io p r z y c z y n iliś m y s i ę do k o rz y s tn y c h zm ian w p r a k ty c e p l a n i s t y c z n e j, a m ia n o w jc ie p rz e z w sk azan ie n a s w o is te c u rio su m, j a kim b y ło p o d z ie l e n ie m ięd zy t r z y m a k ro re g io n y p la n i s t y c z n e o b s z a ru a g lo m e ra c ji w a rs z a w s k ie j.- Bowiem od 1 I 1983 r. d o ty c h czaso w y p l a n is ty c z n y m a k ro re g io n środkow y /z s i e d z ib ą w m. s t. W arszaw ie/ o b ejm u jący m.i n. z n aczn ą c z ę ś ć b. w ojew ództw a łó d z k ie g o / czerw ca 1975 r. / i z n a c z n ie ' m n iej b. w ojew ództw a w arszaw sk ieg o t ą s p rz e d z o s t a ł p o d z ie lo n y n a dwa m a k ro re g io n y p l a n i s t y c z n e. M ak ro reg io n s to łe c z n y z s i e d z ib ą w m. s t. W arszawie, i m a k ro re g io n środkow y s i e d z ib ą w Ł o d z i. Zmiany t e p o c ią g n ę ły z a so b ą d a ls z e p o s u n ię c ia w' z a s ię g a c h m akro reg io n ó w p la n is ty c z n y c h - p ó łn o c n o -w sch o d n ie g o s i e d z ib ą w B ia ły m sto k u i m ak ro re g io n u środkow o-w schodniego z s i e d z ib ą w l u b l i n i e n a k o rz y ś ć m ak ro reg io n u p la n is ty c z n e g o s t o ł e c z n e g o. M ian o w icie z m a k ro re g io n u p la n is ty c z n e g o p ó łn o c n o -w sc h o d n ie g o z z

8 - 6 - p r z e s u n ię te z o s ta ło tu w o j, o s t r o ł ę c k i e, a z m ak ro reg io n u p l a n i s ty czn ego środkow o-w schodniego w o j. s i e d l e c k i e. 'Tak w ięc z g o d n ie z zapoczątkow anym ju ż w o k r e s ie m iędzywojennym tren d em 1 /zm ian y g ra n ic w ojew ództw z 1938 i 1939 r. / mającym o d b ic ie.w r z e c z y w is t o ś c i o s a d n i c z e j, obecny z a s ię g s to łe c z n e g o m ak ro reg io n u p l a n i s ty czn ego w k ie ru n k u wschodnim i północno-w schodnim j e s t z n a c z n ie b l i ż s z y stanom fak ty czn y m. N ato m iast b u d z i w ą tp liw o ś c i w łą c z e n ie w ojew ództw : s k ie r n ie w ic k ie g o, a z w ła sz c z a w o j. p ło c k ie g o do m akro- ' re g io n u p la n is ty c z n e g o środkow ego z s i e d z ib ą w Ł o d z i. W ynika to jed n ak z d o ty c h c z a so w e j r a c z e j s łu s z n e j z a sa d y z a l i c z a n i a c a ły c h województw do m akroregionów p la n is ty c z n y c h, a o b ie k ty w n ie n a le ż y p rz y z n a ć, że z a c h o d n ia c z ę ś ć w o j. s k ie r n ie w ic k ie g o i p o łu d n io w a c z ę ść w o j. p ło c k ie g o m ają i s t o t n e p o w ią z a n ia z a g lo m e ra c ją łó d z k ą. B a rd z ie j p raw id ło w e r o z g r a n ic z e n ia obecnych m ak ro reg io n ó w p i a n i s ty c z n y c h będą praw dopodobnie wymagać dosyć pow ażnych zm ian w pod z i a l e a d m in is try c y jn y m k r a j u. M iędzy innym i n a le ż y m ieć n a d z ie ję, że n a sz e s t u d i a nad m akroregionem fu n k cjo n aln y m W arszawy b ęd ą mogł y te ż w n ieść nowe m a t e r i a ły s ta n o w ią c e m.in. p o d staw ę do p r z e s ł a nek w tym z a k r e s i e. Może to u ła tw ić podejm ow anie d e c y z j i, k tó r e n ie pow inny być pochopne, mimo, że n ie s ą ła t w e. Tak w ięc o b e c n ie do s to łe c z n e g o m ak ro reg io n u p la n is ty c z n e g o wchoćizi p ię ć n a s tę p u ją c y c h w ojew ództw : 1/ s to łe c z n e w a rsz a w sk ie, 2/ c ie c h a n o w sk ie, 3/ o s t r o ł ę c k i e, 4 / ra d o m sk ie j 9/ s i e d l e c k i e o p łą c z n e j p o w ie rz c h n i o k. 3 2,4 t y s. km- i z a m ie s z k a łe j w 1981 r. p rz e z o k. 4,4 9 m in o s ó b,, w tym 2,7 7 m in lu d n o ś c i m i e j s k i e j i 1,6 8 min lu d n o ś c i w i e j s k i e j. J e s t t u jedno m ia s to l i c z ą c e ponad 1,5 min lu d n o ś c i /W arszaw a t y s. / jed n o o k. 200 t y s. /R a dom t y s. / i dwa o k. 50 t y s. / S i e d lc e o k. 58 t y s., P ruszków o k. 50 t y s. /. N a to m ia st s t o l i c e dwóch w ojew ództw l i c z ą p o n iż e j 5 0,0 t y s. m./ O s tr o łę k a - o k. 40 t y s., C iechanów - o k. 35 t y s. /. C h a ra k te ry s ty c z n a w ięc j e s t przew ag a w ie lk ie g o m i a s t a W arszawy, tw o rząceg o swego ro d z a ju p o le ta k in tensy w n y ch wpływów, że d o p ie ro w o d le g ło ś c i o k. 100 km mógł s i ę ro z w in ą ć Radom, ja k o m ia sto p ra w ie ty s ię c z n e. C h a ra k te ry s ty c z n e j e s t, że w m n ie js z e j s k a l i, z ja w isk o to w y ę tą p iło w s t r e f i e o d d z ia ły w a n ia m. R adom ia. 1 P a tr z MRS/1939, CdJS. W-wa 1939

9 - 7 - M ajwiększe-następne m iasto w tym w ojew ództw re - r.o n k i lic z ą zaledw ie o k. 17 t y s. miesskańcćy/. W m a k ro re g io n ie fu n k cjo n aln y m Warszawy o b ję liś m y badaniam i ja k wiadomo d z ie w ię ć w ojew ództw /w a rsz a w sk ie s to łe c z n e,r a d o m s k ie, s k i e r n ie w ic k ie, p ło c k ie, c ie c h a n o w sk ie, o s t r o ł ę c k i e, ło m ż y ń sk ie, s i e d l e c k i e, b ia l s k o p o d l a s k ie /, p ię ć z m ak ro reg io n u p la n is ty c z n e g o s to łe c z n e g o, dwa - s k ie r n ie w ic k ie 1 p ło c k ie z m akro regio n u p la n is ty c z n e g o środkow ego, jedno - ło m ży ń sk ie z m ak ro reg io n u p l a n i s ty c z n e g o p ó łn o cn o -w sch o d n ieg o i jed n o - b ia ls k o p o d la s k ie z makror e g io n u śro d kow o-w schodniego. W sum ie w ojew ództw a t e zajm u ją o b - O s z a r ok* 5 3,5 t y s. km, t j. 17,155 p o w ie rz c h n i k r a j u i s ą zam ieszk a łe p rz e z o k. 5,9 min o só b, t j. 16, 6*0 lu d n o ś c i k r a j u, lu d n o ść m ia s t l i c z y o k. 3,2 9 min o só b, t j. o k. 15,75= lu d n o ś c i m ie js k ie j v P o ls c e, a lu d n o ś ć w ie js k a o k. 2,6 3 min o só b, t j. o k. 17,855 lu d n o ś c i w ie js k ie j o g ó łem. Tak w ięc w m a k ro re g io n ie funkcjo n aln y m mamy w ię c e j lu d n o ś c i w ie js k ie j i m n iej lu d n o ś c i m i e js k ie j n iż p r z e c i ę t n i e w k r a j u, c h o c ia ż o śro d k iem m ak ro reg io n u fu n k c jo n a ln e go j e s t n a jw ię k s z e m ia sto p o ls k ie - W arszaw a. Także p r z e c ię tn a g ę s to ś ć z a lu d n ie n ia j e s t tu n iż s z a od ś r e d n ie j k ra jo w e j /P o ls k a O o k. 114 o só b /k n T, m a k ro re g io n fu n k c jo n a ln y W arszawy o só b / /km 2 / 2. W badanym m a k ro re g io n ie fu n k cjo n aln y m w 1980 r. b y ło 107 m i a s t, z k tó ry c h ' o k. 78% to m ia s ta do 20 t y s. m ie s z k., zale d w ie n ie s p e łn a 1 /5 l i c z y ł a od 20 -dc 50 t y s., 1 m ia s to pow yżej c0 t y s., a m n ie j od 100 t y s. / S i e d l c e / o ra z 2 m ia s ta pow yżej 100 t y s. m ie s z k. /F ło c k i P adom /. Z 398 gmin w ie js k ic h, 62 stan o w d ły tz w. m ia sto -g m in y p o s ia d a ją c e w sp o lry u rz ą d gminny i r a d ę. narodow ą g m inną. Gminy s ą r a c z e j n ie z b y t lu d n e - o k. 285S gm in.li c z y do 5,0 t y s. m ie s z k., o k. 34?ó l i c z y 5-7 t y s., ck.30?! t y s. i ty lk o o k. 95' /3 5 g m in / l i c z y pow yżej 10 t y s. m ie s z k., gdy v P c ls c e te g o r o d z a j u lu d n y c h gmin b v ło o k W iąże s i ę to z ro z d ro b n io n ą ~ Dane o d n o szą s i ę do 1980 r. i pochodzą z R o c zn ik a S ta ty s ty c z n e go W ojewództw 1981, GUS, W-wa, ó p. c i t.

10 w ie js k ą s i e c i ą o s a d n ic z ą i wysokim u d z ia łe m m ałych wsi n a tym obs z a r z e. I ta k v 1977 r. wg badań GUS p r z e c i ę t n i e p rz y p a d a ło v P o ls c e na 1 w ieś o k. 3?? o só b, \! sto łeczn y m w ojew ództw ie w a rsz a wskim ś re d n ie z a lu d n ie n ie wsi b y ło n ie c o 'w y ż s z e o s ó b, n a to m ia st łom żyńskim w ynosiło 177 o só b, ciechanow skim, p ło c k im, o s tro łę c k im, sk ie rn ie w ic k im m iędzy 210 /c ie c h a n o w s k ie / a 24-8 / s k ie r n i e w i c k ie /, w radom skim i s ie d le c k im o k. 270 o s ó b,- w.b ia ls - A kopcdlaskim 317 osób Dane t e w sposób o g ó ln y w sk azu ją, że te r e n y o b ję te b adaniam i w dłuższym o k r e s ie czasu s ta n o w iły o b sz a r z a c o fa n y w ro zw o ju g o s podarczym i naw et p rzem iany po 1950 r. z w ła sz c z a od 1950 r. b y ły w s t a n ie w szerszym z a k r e s ie wyrównać d y s p r o p o r c ji. M iasto s to łe c z n e W arszawa odgrywa z pew n o ścią tu r o l ę pozytyw ną i n eg a tyw ną. Pozytyw ne to tw o rz e n ie k o n c e n tr a c ji n ie a /- p rz e m y s łu o wysokim poziom ie technolo g iczn y m /n a p o ls k ie w a ru n k i/ i s tw o rz e n ie w te n sposób o śro d k a in n o w a c ji te c h n ic z n y c h, ro z c h o d z ą c y c h s i ę d ro gą d y fu z ji po o ta c z a ją c y m r e g i o n ie, b / u s łu g, vysoko s p e c j a l i z o wanych w z a k r e s ie n auki i o ś w ia ty /z w ła s z c z a s z k o ln ic tw a w yższe- e o /, k u ltu r y, słu ż b y zd ro w ia i t d., co ró w n ież wpływa n a p r z y s p ie s z e n ie procesów sp o łe c z n y c h i p o d n o szen ie ogóln eg o poziom u społe c z n o ś c i r e g io n u. Jednak są ró w n ież ele m e n ty negatyw ne zw iązane z t ą k o n c e n tra c ją / n i e wchodząc w problem y zw iązan e z o ch ro n ą śro d o w isk a g e o g ra f ic z n e g o /, a m ianow icie a g lo m e ra c ja w arszaw ska d z ia ł a ja k pompa s s ą c a na o ta c z a ją c e te r e n y i z a c h ę c a dc m ig r a c ji a k ty w n ie jsz e je d n o s tk i, o s ła b ia j ą c v; te n sposób s p o łe c z n o ś c i l o k a ln e. Jak w ynika z danych NSP 1978 d o ty c z ą c y c h zm ian w s ta n a c h i m ig ra c ja c h lu d n o ś c i s ą tc w ie lk o ś c i n ie b a g a te ln e. I t a k p r z y k ła dowo: w o k r e s ie lu d n o ść P o ls k i wr porów nyw alnych g r a n i cach a d m in is tra c y jn y c h w z ro sła o o k. 40#, lu d n o ś ć m ia s t o o k. 88#, lu d n o ś ć 'w s i o o k. 7#, n a to m ia s t wojew ództw a s to łe c z n e g o m ie js k ie g o ogółem o 79#, lu d n o ś c i m ie js k ie j ca 85#, w ie je k i e j o 4 4 #. Ludność c a łe g o m ak ro reg io n u fu n k c jo n a ln e g o w z ro sła o 36#, c z y li n ie c o m niej n iż w k r a j u, w m ia sta c h o 89#, c z y li t y l e m n iej w ię c e j co ś re d n io v k r a j u, n a wfei o 2%, z n a c z n ie m n iej n i ż ś re d n io w k r a j u, cc w skazuje na in ten sy w n e m igra*cje z teren ó w w ie js k ic h. N a to m ia st A. S ta s ia k "Z agospodarow ania obszaró w w ie js k ic h ". V.Ti e ś i R o l- r. i o two n r /19B2

11 v p o z o s ta ły c h v o je w o d s tia e h p r z y r o s t I n d im ic l cg,cheat n i e p rz e k r o c z y ł 30%. szy b k o uprz^e tysłasfiasiya w o j. p ło c k im p r z y r o s t t e n b y ł n a jw y ż sz y i w y n o s ił o k. 28%, w radom ski o k. 22%, s k i e m i e w i c k ia o lr, 20%, o s tr o łę c k i o k. 19%, ciechanow ski. i b ia ls k o p o d la s k i k. 16%, s ie d le c k im o o k. 12%, łom żyńskim z a le d w ie 0 0k, 8%. H ale ty je d n a k p o w ie d s ie ć, s e w z r o s t lu d n o ś c i m i e j s k i e j w ty c h u p rz e d n io b a rd z o s ła b o s a rd a m iz o v anych w ojew ództw ach b y ł z r e g a ł y wyższ y od p r z e c ię tn e j! k rajo w ej,,, wynika, t o zarów no z p o l i t y k i ro s b o rio -. wy p rz e m y słu p o z a w arszaw ą, z w ła sz c z a p c 1960 r. Ja k i szy b k ieg o ro zw o ju nowych, m ia s t w ojew ódzkicfe, k reow anych p c 1975 r. I t a k w w o j, b ia ls k o p o d la s k im lu d n o ś ć m ie js k a w z r o s ła w l a t a c h 195<0- t 978 o- 126%, w ło m ży ń sk i, o s tro łę c k im ', p ło ckim ponad 100%, s ie d le c k i i radom skim ponad 90%, clechanow sltim o o k. 00% I je d y n ie -w s k i e r n ie w ic k im o o k. 70%, Je d n a k t e n sz y b k i w z ro s t lu d n o ś c i m ie js k ie j w ew nątrz w ojew ództw, p r z y d o sy ć d u ży ch m ig ra c ja c h d e fin ity w n y c h, s o s t a ł o k u p io n y zaham owaniem ro z w o ju, b ąd ź ubytkom w s t a n i e lu d n o ś c i w s i. I ta k v l a t a c h lu d n o ś ć w ie js k a w o j. łom żyńsk ie g o z m a la ła o o k. 11%, b ia ls k o p o d la s k ie g o, _rad o m sk i e g o, s i e d l e c k ie g o a o k. 2%, w ciechazto-w słdm, o s tr o łę c k im, p ło c k im, s k i e r a i e - ST w ickim w z ro s ła lu d n o ś ć w ie js k a a l e z a le d w ie o 1-2% w c ią g u 28 l a t " '. M u s ia ła t o d o p ro w a d z ić do is t o t n y c h z a b u rz e ń w s t r u k t u r z e w ieku i p ł c i w śród lu d n o ś c i w i e j s k i e j ty c h obszaró w W lic z b a c h bezw z g lę d n y c h, lu d n o ś ć urodzona, w w ojew ództw ach m ak ro reg io n u fu n k c jo n a ln e g o a z a m ie s z k a ła w w o j. sto łe c z n y m w arszaw skim w y n o siła 1978 r, o k, 436 t y s. o só b, t j, o k. 19,4% lu d n o ści, te g o w ojew ództw a lic z ą c e g o o k t y s. U ro d z en i w w o j. sto łe c z n y m i w nim z a m i e s z k a li s t a n o w i li o k. 62,9% lu d n o ś c i te g o w ojew ództw a / t y s. /. Tak więc. p o z o s t a ła lu d n o ś ć, u ro d z o n a w p o z o s ta ły c h 40 w ojew ództw ach i p o za g ra n ic a m i k r a j u s ta n o w iła z a le d w ie 17, 7% lu d n o ś c i w o j. s t o łe c z n e g o, c z y l i ra n ie j n iż m ig ra n c i z o ta c z a ją c y c h ośm iu w ojew ództw. V lic z b a c h b ezw zg lędnych z om aw ianych w ojew ództw n a p ły n ę ło n a j w ię c e j lu d n o ś c i' z w o j. s ie d le c k ie g o /o k. 130t y s., o k. 5, 8% lu d n o ś c i w o j. s to łe c z n e g o i o k. 16% u ro d z o n y c h w w o j. s i e d le c k i m /, n a s tę p n ie w o ^ lu d n o ś ć, g o sp o d a rs tw a domowe i w arunki m ieszkaniow e NSP z d n ia 7 X II 'S t a t y s t y k a P o ls k i Nr 128, SUS, -w a 1980 A. S ta s i a k "V ybrane pro b lem y zag o sp o d aro w an ia p rz e s trz e n n e g o w si p o l s k i e j ", M ia sto JSr 5 /

12 10 - z województw radom skiego /o k. 77 t y s. /, ciechan o w sk ieg o /o k. 53 t y s. /, s k ie rn ie w ic k ie g o /o k. 52 t y s. /. Z te g o o s t a tn i e g o w o je- vćd ztw a do w o j. m ie js k ie g o łó d z k ie g o w yem igrowało i n a d a l w nim m ieszka o k. 35 t y s. o só b, z o s tr o łę c k ie g o o k. 46 t y s. osób m ie ś z - ka w w o j. w arszaw skim sto łe c z n y m / i porównawczo w o ls z ty ń s k im o k. 40 t y s. o s ó b /. P rzybysze z łom żyńskiego do sto łeczn eg o ^ w o j. w arszaw skiego s ta n o w ią g ru p ę o k. 30 t y s. osób /porów naw czo w su w a lskim o k. 31 t y s. o s ó b /, a w b ia ło s to c k im o k. 24 t y s. Napływ z w o j. p ło c k ie g o sta n o w i o k. 30 t y s. osób w w o j. sto łe c z n y m w arszaw skim, a l e w yższy j e s t w w o j. m ie jsk im łó d zk im - o k. 41 t y s. Na p r z y k ła d z ie m ig r a c ji d e fin ity w n y c h z w ojew ództw s k ie r n ie w ic k ie g o i p ło c k ie g o p o tw ie r d z a ją s i ę n a sz e w c z e ś n ie js z e uw agi o k rzyżo w an iu s i ę n a ty c h o b s z a ra c h wpływów iarszaw y i Ł o d z i. P o d o b n ie j e s t z łom żyńskim, k tó r e z a s i l a ł o a g lo m e ra c ję w arszaw sk ą, a l e ró w n ie ż B ia ły s to k i' w o j. s u w a ls k ie. Województwo o s t r o ł ę c k i e do B ia ł o s to c czyzny o d d a ło n ie w ie lk ą l i c z b ę m igrantów /o k. 2 t y s. /, n a to m ia s t bardzo i s t o t n ą r o l ę odgry w ała m ig ra c ja do w ojew ództw o l s z t y ń s k i e go o ra z g d ań sk ieg o e lb lą s k ie g o, ł ą c z n ie o k. 5 ^,0 t y s. o só b, c z y li w ię c e j n iż do a g lo m e ra c ji w a rs z a w s k ie j. Z omawianych w ojew ództw n a jm n ie j /w lic z b a c h b e z w z g lę d n y c h / m ieszkańców w o j. s to łe c z n e g o w arszaw sk iego p o ch o d zi z w o j. b ia ls k o p o d la s k ie g o, o k. 16,3 t y s. o só b, a l e w śród lu d n o ś c i w o j. lu b e ls k ie g o z którym r e j o n B ia łe j P o d la s k ie j b y ł od dawna zw ią z a n y, m ieszk a o k. 1 4,0 t y s. uro d zo n y ch w w o j. b ia ls k o p o d la s k im. Tak w iec s i ł a p r z y c ią g a n ia a g lo m e ra c ji w a rsz a w sk ie j b y ła w yższa od 7 tra d y c y jn e g o p o w ią z a n ia z L u b elszczy zn ą V.T uw agach w stępnych 3ta r a łe m s i ę z w ró c ić uwagę n a r e l a c j ę : a / m iędzy o b szaram i o b ję ty m i b adaniam i w tz w. fu n k cjo n aln y m m a k ro re g io n ie Warszawy a o b szaram i tz w. p la n is ty c z n y c h m a k ro re gionów, b / w o p a rc iu o n i e k t ó r e dane z z a k re s u o s a d n ic tw a, demog r a f i i i m ig r a c ji n a s p e c y f ik ę te g o o b s z a ru i jeg o p o w ią z a n ia z a g lo m e ra c ją w arszaw sk ą. Z d aję s o b ie sp raw ę, że s ą to b a rd z o wycinkow e in f o r m a c je, a l e i l u s t r u j ą pewne problem y w ym agające d o k ła d n ie js z y c h b a d a ń. 7 1 Dane d o ty c z ą c e l i c z b y i u d z ia łu m ig rantó w pochodzą z "M ig rac je l u d n o ś c i. B adania r e p r e z e n ta c y jn e!tsp 19^8 r. " S t a ty s t y k a P o ls k i n r 140, GUS, W-wa, 1981

13 W n in ie js z y m B iu l e ty n i e p re z e n tu je m y siedem a rty k u łó w i wypow ie d z i, z k tó r y c h t r z y m ają s z e r s z y c h a r a k t e r w iążący s i ę z m akroregionem fu n k c jo n a ln y m. N a le ż ą do n ic h s t u d i a T. lije w s k ie g o, A. W erw ickiego i V. Z g liń s k ie g o. ' O s o b iś c ie c h c ia łb y m z w ró c ić uwagę c z y te ln ik a n a a r t y k u ł T, lije w s k ie g o m ówiący o z a s ię g u o d d z ia ły w a n ia i u k ła d z ie h i e r a r chicznym ośrodków c e n tr a ln y c h w ś w ie tle p o w iązań k o m u n ik acy jn y ch. D o s ta rc z a o n w ie le i n f o r m a c ji, m ających s łu ż y ć do s z e rs z y c h u o g ó l n i e ń. Z p o z o s t a ły c h,a r ty k u ł C ie c h o c iń s k ie j, z uw agi n a chęć w ypróbow ania m etody a n a liz y m a te ria łó w s t a ty s ty c z n y c h, d o ty c z ą c y c h p ro b le m a ty k i z a tr u d n ie n i a n a p r z y k ła d z ie w ojew ództw a s to łe c z n e g o w a rsz a w sk ie g o, może z a c h ę c a ć do d y s k u s j i. D y sk u sja ta k a b y ła b y d la n as b ard zo celo w a p rz e d p rz y s tą p ie n ie m do opracow yw ania ty c h z a g ad n ie ń V' in n y c h w ojew ództw ach. Również p o z o s t a łe m a te r ia ły z pewn o ś c ią w noszą i s t o t n e w a r to ś c i do p o z n a n ia rz e c z y w is to ś c i /A.W erw ic k i, W.Z g liń s k i, A. P y tk o w sk a / bądź o k r e ś l e n i a skutków l o k a l i z a c j i w ie lk ie g o z a k ła d u przem ysłow ego /L. Z a w a d z k i/. O drębny char a k t e r n o s i a r t y k u ł J. D ę b sk ie g o, k tó r y n a szerszy m p rz y k ła d z ie p ró b u je o k r e ś l i ć r ó ż n ic e m ięd zy re g io n a m i węzłowymi i strefo w y m i w P o ls c e. W sum ie w ięc w ydaje mi s i ę, że m a t e r i a ły t u zgrom adzone mogą m ieć zarów no w a rto ś ć k o n k re tn ą poznaw czą ja k i sta n o w ić p rz y c z y n k i o szerszy m z n a c z e n iu m eto d o lo g iczn y m. W skazują one na n a s z e p o s tę p y w p ra c a c h badaw czych nad m akroregionem f u n k c jo n a ł-, nym w arszaw skim. / P r o f, d r h a b. A n d rzej S t a s i a k /

14

15 T e o f il L ise w sk i ZASIĄGI ODDZIAŁYWANIA I UKŁAD HIERARCHICZNY OŚRODKÓW CENTRALNYCH W FUNKCJONALNYM MAKROREGIONIE WARSZAWSKIM W ŚWIETLE POWI^ZAŚ KOMUNIKACYJNYCH W ram ach te m a tu " K ie ru n k i ro zw o ju fu n k c jo n a ln e g o m akrore g io n u w arszaw sk ieg o " u s ta lo n o z a s ię g m a k ro re g io n u w o p a r c iu 0 d o s tę p n o ś ć k o m u n ik acy jn ą o ra z z a s i ę g i c ią ż e ń do ośrodków c e n tr a ln y c h ró ż n y c h s to p n i w ś w ie t le n a jd o g o d n ie js z y c h p o łą c z e ń k o m u n ik acy jn y ch. W yniki p rz e d s ta w io n o n a z a łą c z o n y c h mapach 1 w ta b e l a c h. Jako p o d staw ę o b lic z e ń d o s tę p n o ś c i k o m u n ik a c y jn e j p r z y j ę to ro z k ła d y ja z d y środków t r a n s p o r t u p u b lic z n e g o /PK P, PKS, komun i k a c j i m i e j s k i e j /, poniew aż o b s łu g u je on n a d a l z n a c z n ą w ięk s z o ś ć przew ozów p a s a ż e r s k ic h i s y t u a c ja t a n ie u le g n i e s z y b k ie j z m ia n ie. Ze w zg lęd u n a o becny k ry z y s i p rz e jś c io w e z a w ie s z e n ie k u rs o w a n ia n ie k tó r y c h au to busów i pociągów, do o b lic z e ń p rz y j ę t o d ane ro z k ła d ó w ja z d y z 1980/1981 r., k tó r e b y ły opracow y wane je s z c z e w n o rm aln y ch w arunkach i o d p o w ia d a ją w w iększym s to p n iu rz e c z y w is ty m p o trzeb o m przewozowym i k ieru n k o m c ią ż e ń. Z a ło ż o n o, ż e d o ja z d do o ś ro d k a c e n tr a ln e g o n a s tę p u je n a jd o g o d n ie js z y m śro d k iem t r a n s p o r t u p u b lic z n e g o : z a p e w n ia ją cym m o ż liw ie b e z p o ś r e d n i /b e z p r z e s i a d a n i a / i n a js z y b s z y doja z d w g o d z in a c h p o ra n n y c h i p ow rót po p o łu d n iu. K o rz y s ta n ie z p o ciąg ó w i au to b u só w p o s p ie s z n y c h uw zg lęd n io n o ty lk o w d a l s z y c h r e l a c j a c h. W p rzy p ad k u k o n ie c z n o ś c i p r z e s ia d a n i a s i ę, u w zg lęd n io n o f a k ty c z n y c z a s p rz e ja z d u w raz z p r z e s ia d k ą, w ram ach n a jd o g o d n ie js z e g o p o łą c z e n ia p o ran n eg o w k ie r u n k u o ś ro d k a c e n tr a ln e g o. S t r a t a c z a su n a p rz e s ia d k ę może być r ó ż n a, z a le ż n ie od w yboru k o n k re tn e g o p o łą c z e n ia, i może

16 z m ie n ia ć s i ę w k o le jn y c h ro z k ła d a c h ja z d y, p o d czas gdy same c z a s y p rz e ja z d u p o z o s ta ją p r a k ty c z n ie n ie z m ie n io n e. P rz y jednakowym w p r z y b liż e n iu c z a s i e d o ja z d u do 2 o ś ro d ków rów norzędnych, przeprow adzono g r a n ic ę z a s i ę g u 'c i ą ż e n i a p rz e z śro d ek d a n e j gm iny, li c z ą c j ą s t a t y s t y c z n i e po p o ło w ie do obu obszarów c i ą ż e n i a. Podobnie c z y n io n o, gdy i s t n i a ł a ro z b ie ż n o ś ć m iędzy o d le g ło ś c ią w k ilo m e tra c h i czasem d o ja z d u /o d le g ło ś ć w skazyw ała n a c ią ż e n ie do jed n eg o o ś r o d k a, a c z a s - do d ru g ie g o /* Czas i o d le g ło ś ć d o ja z d u lic z o n o od s ie d z ib y gm iny, uważ a ją c j ą za p u n k t r e p r e z e n ta c y jn y d l a g m iny. O c z y w iśc ie, p rz y d o k ła d n ie js z e j a n a l i z i e o k a z a ło b y s i ę, że p o sz c z e g ó ln e c z ę ś c i gm iny mogą c ią ż y ć do ró ż n y c h ośrodków c e n tr a ln y c h, je d n a k w s k a l i m ak ro reg io n u ta k szczegółow e b a d a n ie b y ło b y z b y t p ra c o c h ło n n e. P rzeprow adzone n a m apie g r a n ic e z a się g ó w o d d z i e l a j ą w ięc o b s z a ry c ią ż ą c e do p o sz c z e g ó ln y c h ó środków c e n tr a ln y c h, a ś c i ś l e j c e c h u ją c e s i ę n a jl e p s z ą do n ic h d o s tę p n o ś c ią k o m u n ik a c y jn ą. W n in ie js z y m b a d a n iu analizo w an o n i e z a l e ż n i e d o s tę p n o ś ć ośrodków c e n tr a ln y c h 4 s z c z e b l i : 1/ ponadw ojew ódzkiego, 2/ w ojew ódzkiego, 3/ rejonow ego /daw nego p o w iato w eg o /, 4 / lo k a ln e g o. 1. D ostępność ośrodków s z c z e b la ponadw ojew ódzkiego i d e lim i- t a c j a m akro regio n u Warszawy w ś w ie t le p o w iązań kom u n ik acy jn y ch Na badanym o b s z a r z e jedynym o śro d k ie m s z c z e b la ponadwojew ó d zk i ego /m a k ro re g io n a lń e g o / j e s t W arszaw a. Jako s ą s ie d n ie o ś r o d k i t e j r a n g i p r z y j ę to m ia s ta l i c z ą c e ponad 200 t y s. m ie sz kańców. N a jb liż sz y m i z n ic h s ą : Łódź /o d le g ło ś ć k o m u n ik acy jn a 133 km /, B ia ły s to k /1 7 4 km/ i L u b lin /1 7 5 km /. P o n ad to m akror e g io n Warszawy s ty k a s i ę z z a się g a m i 3 in n y c h o śro d k ó w te g o s z c z e b la : G dańska od p ó łn o c y, B ydgoszczy n a p ó łn o c o -z a c h o d z ie i Krakowa na p o łu d n iu.

17 W z a s ię g u n a j l e p s z e j d o s tę p n o ś c i k o m u n ik a c y jn e j Warszawy z n a jd u je s i ę 299 gm in /w t e j l i c z b i e u w z g lędnio n e s ą ta k ż e m i a s t a, n ie w chodzące w s k ła d g m in /. P onadto z 13 gm in d o s tę p n o ś ć Warszawy j e s t ró w n o rzęd n a z d o s tę p n o ś c ią in n e g o o śro d k a ponadw ojew ódzkiego /w ta b e la c h gm iny t e lic z o n o w p o ło w ie z a s ię g u W arszaw y/. Z a się g k o m u n ik acy jn y Warszawy o b ejm u je v c a ł o ś c i województwo s t o łe c z n e w a rsz a w sk ie, p ra w ie c a ł e w o j. c ie c h a n o w sk ie / z w y jątk iem 1 g m iny/ i o s t r o ł ę c k i e / z w y ją t kiem 3 g m in /, w ię k sz o ś ć o b s z a ru w ojew ództw s ie d le c k ie g o i ra d o m sk ie g o, w p r z y b l iż e n i u połow ę w o j. s k ie r n ie w ic k ie g o i w o j. p ło c k ie g o, k i l k a n a ś c i e gmin w o j. o ls z ty ń s k i e g o, po k il k a gmin z w ojew ództw b ia ls k o p o d la s k ie g o i k ie le c k ie g o o ra z je d n ą gm inę z w ojew ództw a b ia ło s to c k ie g o / t a b. 1/. Tak w yznaczony m a k ro re g io n o n a j l e p s z e j d o s tę p n o ś c i k o m u n ik a c y jn e j do W arszawy ma k s z t a ł t w ydłużony w zdłuż o s i N - S. Na p ó łn o cy s i ę g a aż po Mrągowo, o b ejm u jąc p o łu d n io w o - -w sc h o d n ią c z ę ś ć w o j. o ls z ty ń s k ie g o i tw o rząc k l i n r o z d z i e la ją c y z a s i ę g i k o m u n ik acy jn e G dańska i B ia łe g o s to k u. Na p o łu d n iu s i ę g a do d o lin y K am iennej /S k a rż y sk o -K a m ie n n a, S ta r a c h o w ic e / w w o j. k ie le c k im, g d z ie w b lis k im s ą s ie d z tw ie s t y k a j ą s i ę zas i ę g i k o m u n ik acy jn e W arszawy, Ł o d z i, Krakowa i L u b lin a. Z a się g n a zachód j e s t o g ra n ic z o n y b lis k im sąsied ztw em Ł o d z i, do k t ó r e j c i ą ż y k o m u n ik a c y jn ie połow a w o j. s k i e r n i e w ic k ie g o i połow a w o j. p ło c k ie g o. Na w sch o d zie z a s i ę g kom unika- c y jn y W arszawy s ię g a k lin e m do p ó łn o c n e j c z ę ś c i w o j. b ia l s k o p o d la s k ie g o /p r a w ie po K o n sta n ty n ó w /, B ia łe g o s to k u i L u b lin a. r o z d z i e l a j ą c z a s ię g i Ł ą c z n ie o b s z a r c ią ż ą c y k o m u n ik a c y jn ie do W arszawy jak o do o ś ro d k a ponadw ojew ódzkiego l i c z y o k o ło 38 t y s. km^ / 12% pow ie rz c h n i P o l s k i / i j e s t z am ie szk an y p rz e z o k o ło 4,9 min m ieszkańców /13,5% lu d n o ś c i P o l s k i /. J e ś l i p r z y j ą ć, że o śro d k iem ponadw ojew ódzkim j e s t ta k ż e O ls z ty n, w tedy o c z y w iś c ie z a s i ę g W arszawy n a p ó łn o c y k u rc z y s i ę. L ep szą d o s tę p n o ś ć k o m u n ik acyjn ą do O ls z ty n a ma p ó łn o c n a c z ę ś ć w o j. c ie c h a n o w sk ie g o / 1 9 g m in /, p ó łn o c n a c z ę ś ć w o j. o s t r o łę c k i e g o / 8,5 g m in / i 1 gm ina z w o j. ło m ż y ń sk ie g o. W sum ie

18 T ab ela 1 C ią ż e n ia kom unikacyjne do ośrodków c e n tr a ln y c h s z c z e b la ponadw ojew odzkiego w m a k ro re g io n ie W arszawy / l i c z b y g m in / Województwa War** i szaw a B ia ły s to k Gdańsk. L u b lin Łódź Ogółem gjain ' B ia ls k o p o d la s k ie 4 3,5 u. 2 7,5 _ 35 C iechanow skie 45 -* 1 * 46 Łom żyńskie i O s tr o łę c k ie 3? P ło c k ie 2 6, ,5 46 Radomskie S ie d le c k ie S k ie r n ie w ic k ie 1 9, ,5 3 7 i S t o i. w ar s z a ws k i e 47-4? Razem 9 w ojew ództw ,5 1 51* in n y c h w ojew ództw 25* X Ogóle 3 0 5, , , Uwaga: W liczbie gmin są uwzględnione także miasta nie będące siedzibami gmin.

19 - 17 m a k ro re g io n W arszaw y, w yznaczony z a się g ie m n a j l e p s z e j d o s tę p n o ś c i, z m n ie js z a s i ę n a rz e c z O ls z ty n a o 4 0,5 gm iny. 2. D o stęp n o ść m ia s t w ojew ódzkich Zbadano d o s tę p n o ś ć k o m u n ik acy jn ą 9 m ia s t w ojew ódzkich, l e żący ch w o b r ę b ie lu b p o b liż u fu n k c jo n a ln e g o m a k ro re g io n u W arszawy /W arszaw a,'' B ia ł a P o d la s k a, C iechanów, Łomża, O s tr o łę k a, P ło c k, Radom, S ie d l c e, S k ie r n ie w ic e /. B ad an ie w ykazało zn aczn e o d c h y le n ie z a się g ó w c ią ż e ń od o b o w iązu ją ceg o p o d z ia łu ad m in i s tr a c y jn e g o. O d c h y le n ie to d o ty c z y p rz e d e w szystkim gm in o ta c z a ją c y c h s t o łe c z n e w ojewództwo w a rs z a w s k ie. Województwo to o p o w ie rz c h n i km n a le ż y do n a jm n ie js z y c h w P o ls c e, tym czasem d o stę p n o ść k o m u n ik acy jn a W arszawy z r a c j i j e j r a n g i i p o ło ż e n ia j e s t je d n ą z n a jle p s z y c h. Do Warszawy ja k o n a jb liż s z e g o /p r z e s t r z e n n i e lu b czaso w o / m ia s ta w ojew ódzkiego c ią ż y o b s z a r o p o w ie rz c h n i 2 o k o ło 10 t y s. km, a w ięc p ra w ie 3- k r o t n i e w ię k sz y od pow ie rz c h n i w ojew ództw a s t o łe c z n e g o. O bszar t e n o b e jm u je około 35% te r e n u w o j. s i e d le c k ie g o i o k o ło 25% p o w ie rz c h n i w o j. o s t r o łę c k i e g o, p o n a d to m n ie js z e fra g m e n ty w ojew ództw rad o m sk ieg o, s k ie r n ie w ic k ie g o i c ie c h a n o w sk ie g o. Na o b s z a r z e tym m ieszka ponad 2,7 m in m ieszkańców, t j. w ojew ództw ie s to łe c z n y m. o o k o ło 18% w ię c e j, n iż w samym O b szary c ią ż e ń k o m u n ik acyjn y ch do w s z y s tk ic h p ra w ie poz o s ta ły c h m ia s t w ojew ódzkich n a badanym o b s z a r z e s ą m n ie js z e od p o w ie rz c h n i daw nych w ojew ództw. Je d y n ie C iechanów ma w ięk szy z a s ię g k o m in ik a c y jn y / c ią ż y dc* n ie g o z a c h o d n i s k r a j w o j. o s t r o ł ę c k i e g o /. O b szar c i ą ż e n i a do P ło c k a j e s t o g ra n ic z o n y n a p o łu d n iu b lis k im sąsied ztw em Ł o d z i, a n a z a c h o d z ie - W łocław ka. P e r y f e r y jn e gm iny w o j. s k ie r n ie w ic k ie g o m ają le p s z y d o ja z d do W arszawy lu b Ł o d z i. O b szary c ią ż e ń do S ie d l e c, O s tr o łę k i i Radom ia s ą z m n ie js z o n e d z ię k i b l i s k o ś c i i l e p s z e j d o s tę p n o ś c i W arszawy. Co p ra w d a, z d r u g i e j s tr o n y do Radom ia c ią ż y s k r a j w o j. k ie l e c k ie g o, do S ie d le c p ó łn o c n o -z a c h o d n ia c z ę ś ć w o j. b ia ls k o p o d la s k ie g o i fra g m e n t w o j. b i a ł o s t o c k ie g o, do O s tr o łę k i m ała c z ę ś ć w o j. ło m ż y ń sk ie g o.

20 Olsztyn Łomża Białystok C iechanów Płock S iedlce Biała Podlaska, Skierniewice Piotrków Tryb. Radom Lublin Ryc.1 Ciążenia komunikacyjne do miast wojewódzkich 1-granica państwa, 2-granice województw, 3-granice zasięgów ciążeń (najlepszej dostępności komunikacyjnej), 4-miasta-siedziby województw, 5-gminy ciążące do miast wojewódzkich poza własnym województwem.

21 Również Łomża i B ia ła P o d la s k a o d z n a c z a ją s i ę /g o rszą d o s tę p n o ś c ią : w sch o d n ia c z ę ś ć w o j. ło m ż y ń sk ie g o, o d d z ie lo n a sz e ro k ą d o li n ą B ie b rz y, ma w y ra ź n ie l e p s z y d o ja z d <ft 'flemałego- s to k u, a s k r a jn e gminy w o j. b ia ls k o p o d 2a^ci»ga> t&o.'s iedlec i L u b lin a. Z d r u g i e j s t r o n y do h cm żj c ią ż y tftaagmeni M azur, w łączo n y w g r a n ic e w o j. s u w a ls k ie g o, l e c z b a rd z o o d le g ły z a równo od Suw ałk ja k i O ls z ty n a /re jssa. P u sz c z y Fi-sikie j /. Z e s ta w ie n ie l i c z b y g a f u, c ią ż ą c y c h do poezucnególaych. m ia s t w o jew ó d zkich, wsedłog fce*m.ąg<r p o d z ia łu -a d m in istra c y jn e g o z a w ie ra t a b. 2. Ł ą c z n ie a l ^ 5,5 gm in / M # n ig o łu / w ha&anydh 9 w ojew ództw ach c ią ż y do iisanyeb :«iz wbaaare m i a s t w ojew odzkieh. V sk a z u je to ma pow ażną s k a l ę zag a & rl e n ią, -zważywszy p o w ią z a n ie z p o d z ia łe m adm inlsitracyj-syui! w Ł alu d z ie d z in -g o sp o d a rk i, z w ła s z c z a ts s ło g. Z M ół/siai«j a z e (omówienie It ego p ro b lem u w 'm akror e g i o n i e fumkcj'flbnalnym. W arszaw y zn ajć rąje aiłg -w ;a r t y k u le "Zas i ę g i o d d z ia ły w a n ia W arszawy 1 sąsiedr& rił (.środków w ojew ódzki oh w ś w i e t l e p o w iązań kcnnurrefeagyj,giye»te", : pufeil Skowanym w B iu le ty n! e I n f o rraacyjcym ProfeieinŁ afią& ey reso rto w eg o 1.2 3, z e s z ID ostępność ośrodków rejo n o w y ch R eform a p o d z ia ł u admfcniłafcracyjnęgo w 1975 r. z n io s ła p o w ia ty ja k o s z c z e b e l a fih u n x stra frji. p a ń stw o w e j, a l e (dawne m ia s ta pow iato w e p o z o s ta ły jedantik fiaktycanym i O-śrorfiKami 'c e n t r a l nym i d l a t a r e m b y ły c h otóafeśhr, jprz^uinjjm niej w e d k r e s ie u s łu g o g ó ln o d o s tę p n y c h. R ów nież w fflaektóaryc&i podscł ałaćh branżow ych u trz y m a n y z o s t a ł dawmy s s e z e b e l pow iatow y, zwsarjr > becnie r e j o nowym /m jt. s ł u ż b a c e ro w i a., ero g o w n iefcu a, sądowmii-ctw o, g e o d e z j a /. D la te g o celo w e j e s t rba&ar.'r s ta k ż e dostępaucfsci ( środków te g o s z c z e b l a. V n in ie js z y m badani prsryfęfeo u l e ć o śro d k ó w rejonow ych w ed łu g dawnego p o d z ia ła..ażrrt.in.! s t r a ć y j n e g o, fc.nn. jdko o ś ro d k i re jo n o w e uznano w s z y s tk ie daw ne m i a s t a pew iabow e./o ra z w y d ziel o n e p o w ia ty m i e js k ie i inrtaarsa wo je w ó d z k i /. $ badanydh wo jew ództw ach ośrodków t a k Lek j e s t 5 2. Cza^Sc :z n ic h z n a jd u je s i ę ju ż w s t r e f i e l e p s z e j dostąpbifflcci inaęsroł (.'środków p o n ad - wo je w ó d z k ic h / B i a ł y s t o k, Lab Lim, i ó i ń, <Sdaińak/. V z a s ię g u

22 2C - T ab ela. 2 Ciążenia komunikacyjne do miast wojewódzkich w makroregionie Warszawy /liczby gmin/ Województwa B ia ła P o d la sk a i A o *> H'C * O C (0 N - 6 a i O s tro łę k a P ło c k Radom S ie d lc e S k ie r n ie w ice W arszawa In n e m ia s ta w ojew ódzkie B ia ls k o p o d la s k ie L u b lin 3 C iechanow skie Łomżyńskie , f 1 B ia ły s to k 5,5 S u w ałk i 1' O s tr o łę c k ie P ło c k ie ,5 - * - - Łódź 6 Włocławek5»5 Radomskie , ,5 K ie lc e 1 P io trk ó w 1 S ie d le c k ie 42,5-2,5 L u b lin 2 S k ie r n ie w ic k ie 31 ^ - Łódź 2,5 S to ł.w a rsz a w s k ie Z i n. województw 4 Z 4-2 5, Ogółem ,5 28 I +0,5 VI k 7,5 34,5 90 I ' i i Uwaga: W liczbie gmin są uwzględnione także miasta nie będące siedzibami gmin.

23 m ak ro reg io n u k o m unikacyjnego W arszawy le ż y 41 ośrodków r e jo n o wych. P o s z c z e g ó ln e o ś r o d k i m ają ró ż n e z a s i ę g i c i ą ż e n i a, z a le ż n ie od ic h r o z m ie s z c z e n ia i u k s z ta łto w a n ia s i e c i k o m u n ik a c y jn e j. N a jb a rd z ie j o g ra n ic z o n e p r z e s tr z e n n i e s ą z a s i ę g i c ią ż e ń do ośrodków p o d w a rsz a w sk ic h : P ru szk o w a, G ro d z isk a M az., Ż yrardow a, P ia s e c z n a, O tw ocka i W ołom ina. A tra k c y jn o ś ć ty c h ośrodków j e s t dodatkow o p o m n ie js z o n a p rz e z b l i s k i e s ą s ie d z tw o W arszawy i ła tw ą j e j d o s tę p n o ś ć. W r e z u l t a c i e lu d n o ś ć m ie s z k a ją c a w s t r e f a c h c i ą ż e n i a do ty c h o śro d k ó w, k o r z y s ta r a c z e j z u s łu g w W arszaw ie, o i l e n ie o b o w ią z u je r e j o n i z a c j a. O śro d k i re jo n o w e z d a la od W arszawy, a z w ła s z c z a we w sc h o d n ie j c z ę ś c i m a k ro re g io n u, m ają z n a c z n ie r o z l e g l e j s z e z a p le c z a. C ią ż y do n ic h po gm in. N a jb a r d z ie j r o z l e g ły j e s t o b s z a r c i ą ż e n i a do O s tr o łę k i ze w zględu n a o d d a le n ie s ą s ie d n ic h o środków re jo n o w y c h. Duże p o w ierzchniow o s ą ta k ż e s t r e f y c i ą ż e n i a do S ie d le c, Łukowa, M ińska M az., P rz a s n y s z a, P ło ń s k a, P ło c k a, Ł o w icza, Rawy M az., G ró jc a i R adom ia. Do n ie k tó r y c h ośrodków rejo n o w y ch c ią ż ą 'g m in y p o ło żo n e w s ą s ie d n ic h w ojew ództw ach. Ma to m ie js c e p rz e w a ż n ie tam, g d z ie nowa g r a n i c a w ojew ództw a p r z e c in a dawny p o w ia t. S tw arza to d u że n ie d o g o d n o ś c i d la lu d n o ś c i, z w ła sz c z a p r z y r e j o n i z a c j i u s łu g, r e g l a m e n t a c ji tow arów i t p. M ieszkańcy s ą zm uszeni w tedy j e ź d z ić do o środków d a ls z y c h, p o ło żo n y ch w tym samym w ojew ó d ztw ie, a n i e mogą z a sp o k o ić sw oich p o tr z e b w n a jb liż s z y m m ie ś c ie rejo n o w y m. Ogółem w b ad anych 9 w ojew ództw ach 49 gmin c ią ż y do o środków rejo n o w y ch p o ło ż o n y c h w in n y c h w ojew ództw ach, a d a ls z y c h 10 gm in ma w.p r z y b liż e n iu R ów norzędne w arunki d o ja z d u do 2 o śro d k ó w : n a t e r e n i e w łasnego i in n e g o w ojew ództw a 4. D o stę p n o ść ośrodków lo k a ln y c h Jako l o k a l n e o ś r o d k i c e n t r a l n e p r z y ję to w s z y s tk ie m ia s ta. bad an y ch 9 w ojew ództw ach j e s t ic h ł ą c z n ie 107 a w z a s ię g u m a k ro re g io n u k o m u n ik acy jn eg o Warszawy 8 9. Do w ię k s z o ś c i m ia s t c i ą ż y k o m u n ik a c y jn ie po k i l k a s ą s ie d n ic h g m in. Pozbaw ionych o b s z a r u c i ą ż e n i a j e s t 9 m ia s t w a g lo m e ra c ji w a rs z a w s k ie j, o to c z o n y c h in nym i m ia s ta m i. D ziew ięć d a ls z y c h m i a s t, z czego

24 w a g lo m e ra c ji w a rs z a w s k ie j, ma n ie w ie l k ie o b s z a ry c i ą ż e n i a, o g ra n ic z o n e do je d n e j gm iny. Są to w ięc p r a k ty c z n ie o ś ro d k i s z c z e b la gm innego, choć n ie zaw sze p e łn ią c e fu n k c ję s ie d z ib y gm iny. P o z o s ta łe m ia s ta są o środkam i ponadgm innym i, kom unikac y jn ie n a jł a tw ie j o sią g a ln y m i z danych gm in. W r z e c z y w is to ś c i t e n a j b l i ż s z e m ia s ta n ie zaw sze p e łn i ą f u n k c je usługow e w sto s u n k u do sw ojego z a p le c z a. Z a le ż y to od ro z m ie s z c z e n ia i d o s tę p n o ś c i ośrodków w yższego rz ę d u ; j e ś l i są one p o ło żo n e w n ie z n a c z n ie ty lk o w ię k sz e j o d le g ł o ś c i i ła tw o d o s tę p n e, to p e łn i ą w dużym s to p n iu ta k ż e fu n k c ję o ś r o d ków lo k a ln y c h. Widać to z w ła sz c z a w s ą s ie d z tw ie W arszaw y. M ia sta p o d w arszaw sk ie, ja k n p. P ru szk ó w, Brwinów, P ia s e c z n o, Otwock, K arczew, Wołomin i Legionowo m ają sw oje w ła s n e, n i e w ie lk ie o b sz a ry c i ą ż e n i a, a l e lu d n o ś ć z n ic h d o je ż d ż a c h ę t n i e j do Warszawy ze w zględu na z n a c z n ie b o g a ts z y w a c h la rz u s łu g i m o żliw o ści /p o m ija ją c naw et f a k t, ż e d u ża c z ę ś ć t e j lu d n o ś c i p r a c u je w W arszaw ie /. In n ą p rz y c z y n ą, d la k t ó r e j n i e k t ó r e m ia s ta n ie s p e ł n i a j ą f u n k c ji u słu g o w ej w sto su n k u do sw ojego z a p le c z a, j e s t p o d z ia ł a d m in is tr a c y jn y. P o d o b n ie ja k w p rzy p ad k u ośrodków rejo n o w y c h, w ie le ośrodków lo k a ln y c h z o s ta ło o d c ię ty c h g ra n ic a m i w ojewództw od gm in, z k tó ry m i s ą n a j ś c i ś l e j zw iązan e k o m u n ik a c y jn ie. Ogółem w badanych 9 w ojew ództw ach 44 gminy c ią ż ą do m ia s t p o ło żo n y ch w in n y c h w ojew ództw ach, a 9 d a ls z y c h gm in ma rów norz ę d n e w arunki d o ja z d u do ośrodków we własnym i innym w ojew ó d ztw ie. A tra k c y jn o ść m ia s t te g o m ak ro reg io n u j e s t m n ie js z a od p r z e c i ę t n e j, o czym św iad czy f a k t, że c ią ż y do n ic h ty lk o 36 gmin z in n y c h w ojew ództw /p o n a d to 4 c z ę ś c io w o /. Wynika to ta k ż e z p rz e b ie g u g r a n ic w o jew ódzkich, k tó r e o d c in a ją m ia s ta le ż ą c e tu ż poza analizow anym te re n e m /n p. D ę b lin, R y k i, O stro w iec ś w ię to k r z y s k i, K o ń sk ie, Głowno, Ł apy, M o ń k i/. A nalog ic z n ie ja k w p rzy p ad k u ośrodków rejo n o w y c h, p r z e c i ę c i e n a jd o g o d n ie js z y c h p o łą c z e ń k o m u nikacyjnych p rz e z g r a n ic e w ojew ództw k o m p lik u je ż y c ie m ieszkańców, k tó r z y n i e mogą w ie lu spraw bytow ych z a ła tw ić w n a jb liż s z y m m i e ś c i e.

25 tajpród imońki 1Staw iski 'Jedw abne ilidzbark D ziałdow o Nowopródl Łomża Ostrołęk; Zambrów^ R óżan [Wysokie Maz. O strów Maz. Pułtusk. Myszków Płock] {Sokołów Podlaski. vwyszogrodi K rośniewice T eresp o l j B iała Podlaskaj Łuków, 'Międzyrzec Podlaski.Radzyń Podlaski t Brzezinyl > J R aw a Maz M ^gidnica 1 Kobyłka 2 Legionowo 3 M ilanówek 4 Podkowa Leśna 5 Ząbk. -ja /yśm ierz^cp. Nw. Miasto n. Pilicą K ozienice' Pionki tjłjradom Połączenia z najbliższym czasow o ośipdkiem rejonowym (d. miastem powiatowym) środkami komunikacji publicznej w 1980/1981 r. W łodawa! P rzysucha Ilość połączeń na dobę Skaryszew orak połączeń bezpośrednich miasta wojewódzkie Końskie! Lipsko, miasta rejonow e 'O strow iec Świętokrzyski ponad 50 m iasta mne

26 G ra je w o ilubawa Staw iski (J e d w a b n e f low ogród (Łomża Lidzbarki Źurom inj (Białystok Zam browy Przasnysz? [W ysokie Maz. Ciechanówi O R óżan M aków Maz- O stró w Maz. (rańsk P ułtusk, (płoń sk (Siem iatycze Lubień Kuj?t J K rośniew ice [Sokołów P odleski Zakroczym Wyszogród/ m! # G ostynin W ęgrów (K ałuszyn K u tn o Wfóicdlce T e r e s p o l^ ) V * 2yrardó>^ Stoczek Łukowski Skierniewic^ B ia ła P o d la s k a o M ią d z y rz e c /\P o d la s k i i rłuków *. R a d z y ń P o d la s k i t B rzezipyi M qgie^nica Koluszki ( ^"W yśmierzyc* W łodaw a; B iałobrzegi K ozienice 1 K o n s ta n c m -J e z io m a Pionku P rzy su c h a R adom fp uław y w o len ") P o łą cz en ia z najbliższym c z a s o w o m iastem środkam i komunikacji publicznej w 1980/81 r. Ilość połączeń n a d o b ę m ia s ta wojew ódzkie * '^S zydłow iec? dońskie # Lipsko* RYC. 3 C IĄ Ż E N IA D O N A JB IE L S Z Y C H M IA ST Ostrowiec Świętokrzyski m ia s ta rejonow e O m iasta inne ponad 5 0 p o zo stałe ośrodki gm inne

27 O bszary c i ą ż e n i a do p o sz c z e g ó ln y c h m ia s t, k tó r e nazwano m ik ro re Jo n a m i, są r ó ż n e j w ie lk o ś c i. N a jm n ie js z e s ą w sto łe c z n y m w o j. w arszaw skim, g d z ie n a n i e w i e l k i e j p o w ie rz c h n i s k u p ia s i ę aż 27 m i a s t, n a jw ię k s z e we w sc h o d n ie j i p ó łn o c n e j c z ę ś c i m akrore g io n u, g d z ie s i e ć m ia s t j e s t r z a d k a. N a jb a r d z ie j r o z l e g ły o b s z a r c ią ż e n ia ma O s tr o łę k a. Na ty c h te r e n a c h ja k o rów norzędne z małymi m ia sta m i n a le ż a ło b y r o z w ija ć n ie k t ó r e w ie js k ie o ś ro d k i gm inne, p o ło ż o n e z d a la od m i a s t, ja k n p. M y szy n iec, Czyżew, Kosów l a c k i, Janów P o d la s k i, M a c ie jo w ic e. Osady t e p o s ia d a ły w p r z e s z ło ś c i praw a m ie js k ie i zach o w ały pewne fu n k c je c e n t r a l n e w sto s u n k u do sw ojego z a p le c z a, choć fo r m a ln ie z o s t a ł y zrów nane z innym i o śro d k am i gm innym i. 5. Podsum ow anie P rzep ro w ad zo n e b a d a n ie p o k a z u je sy stem ośrodków c e n t r a l nych jak o w ęzły k o m u n ik acy jn e, do k tó r y c h c ią ż ą o ta c z a ją c e j e o b s z a ry n a z a s a d z ie n a j l e p s z e j d o s tę p n o ś c i k o m u n ik a c y jn e j / p r z e s tr z e n n e j i c z a s o w e j/. Wykazano n ie z g o d n o ś ć te g o system u z p o d ziałem a d m in is tra c y jn y m, k tó r y c z ę s to r o z c i n a z w a rte m ik ro re jo n y i r e jo n y /o ś r o d k i i c ią ż ą c e do n ic h g m in y /. W waru n k a c h p o w ią z a n ia fu n k c jo n o w a n ia w ie lu d z ie d z in z p o d ziałem a d m in is tra c y jn y m pow oduje to o c z y w iś c ie dodatkow e u c ią ż liw o ś c i d l a m ieszk ań có w. W yróżniono 4 s z c z e b le o środków c e n tr a ln y c h, z a l i c z a j ą c do każdego s z c z e b la w s z y s tk ie m i a s t a, s p e ł n i a j ą c e pewne k r y t e r i a fo rm a ln e /m ia s ta w o jew ó d zk ie, dawne m ia s ta p o w iato w e, w s z y s tk ie m ia s ta p o s ia d a ją c e o b e c n ie praw a m i e j s k i e /. D o stę p n o ść kom unikac y jn a w sk azu je n a z ró ż n ic o w a n ie m ia s t w o b r ę b ie każd eg o s z c z e b l a. Nowe m ia s ta w ojew ódzkie s ą t r u d n i e j d o s tę p n e od daw nych, k tó r e w y k s z ta ł c ił y b a r d z i e j r o z g a łę z io n e sy ste m y p o w iązań kom unikac y jn y c h. Wśród ośrodków re jo n o w y c h /daw nych p o w iato w y ch / w y ró ż n ia ją s i ę l e p i e j i g o r z e j d o s tę p n e. O g ra n ic z o n ą d o s tę p n o ś c ią i o d d ziały w a n iem c h a r a k t e r y z u j ą s i ę m ia s ta podw arszaw s k ie /P ru sz k ó w, Otw ock, W ołom in/ i n ie k t ó r e in n e, kreow ane jak o s ie d z ib y pow iatów d o p ie r o po 1950 r. /B i a ł o b r z e g i, Ł o s ic e, Ż u ro m in /. P o d o b n ie w y g ląd a z ró ż n ic o w a n ie p o z o s ta ły c h m i a s t, k t ó r e z r e s z t ą w ie lk o ś c ią n ie r a z p rz e w y ż s z a ją dawne '

28 - 24 m ia s ta pow iatow e / n p. K o n ie, L egionow o, M ilanów ek, S u le jó w e k /i Poza w ym ienionym i 4 sz c z e b la m i ośrodków c e n tr a ln y c h w y stę p u je je s z c z e n iż s z y s z c z e b e l w ie js k ic h ośrodków gm innych, w śród k tó ry c h w y ró ż n ia ją s i ę dawne m ia s te c z k a, pozbaw ione w X II w. praw m ie js k ic h. N ato m iast b ra k n a badanym t e r e n i e ośrodków s z c z e b la ponadpow iatow ego, k tó r e n i e z o s t a ły m ia sta m i w ojew ódzkim i. O śro d k i t a k i e z n a jd u ją s i ę w in n y c h c z ę ś c ia c h P o ls k i /n p. G ru d z ią d z, Inow rocław, O stro w ie c ś w ię to k r z y s k i, K ło d z k o /, n a Mazowszu w s z y s tk ie m ia s ta t e j r a n g i o trz y m a ły w 1975 r. s t a t u s m ia s t w ojew ódzkich. Przeprow adzone b a d a n ie w y k azało, że m iędzy h i e r a r c h i ą i znaczeniem ośrodków c e n tr a ln y c h a ic h d o s tę p n o ś c ią kom unikac y jn ą z a c h o d z i ś c i s ł y z w ią z e k. Łatw a d o s tę p n o ś ć z o b s łu g iw a nego z a p le c z a j e s t jednym z n ie z b ę d n y c h a try b u tó w o ś ro d k a c e n tr a ln e g o. B ad an ie d o s tę p n o ś c i w sk azu je n a r o l ę, ja k ą dany o śro d e k odgryw a lu b może odgryw ać w s y s te m ie ośrodków c e n t r a l n y c h. W nioski w tym z a k r e s ie pow inny być pomocne p rz y l o k a l i z a c j i i r e j o n i z a c j i u s łu g o ra z p rz y e w e n tu a ln e j r e f o r m ie pod z ia ł u a d m in is tr a c y jn e g o.