KSIĘŻA DIECEZJI ŁOMŻYŃSKIEJ WIĘZIENI W LATACH

Transkrypt

1

2 S tu d ia T e o lo g ic z n e B ial., D ro h., Ł o m. 1 4 ( ) KS. W IT O L D JE M IE L IT Y KSIĘŻA DIECEZJI ŁOMŻYŃSKIEJ WIĘZIENI W LATACH W o k re sie p o w o je n n y m sz c z e g ó ln ie cię ż k ie d la K o ś c io ła w P o lsc e b y ły lata p ięćdziesiąte. A re s z to w a n o w te d y P ry m a sa S te fa n a W y s z y ń sk ie g o i w ielu d u c h o w nych. W c ie rp ie n ia c h m ieli udział tak że k się ża z D ie c e z ji Ł o m ż y ń sk ie j. A u to r z a m ie rza p rz y p o m n ie ć ich n a z w is k a i losy w ię z ie n n e. P o d s ta w ę ź ró d ło w ą sta n o w ią ak ta osobiste re p re sjo n o w a n y c h i w y w ia d y z k się ż m i se n io ram i. N ik t d o tą d nie z a jm o w a ł się ty m z a g a d n ie n ie m. K s. A l e k s a n d e r D r o z d u ro d ził się 13 X II 1890 r. w B a rg ło w ie K o ś c ie ln y m w parafii B a rg łó w, sy n Ja n a i M a ria n n y z d o m u R ó łk o w sk a. U k o ń c z y ł s e m in a riu m d u ch o w n e w S e jn a c h, św ię c e n ia k a p ła ń sk ie p rzy jął w 1916 r. B y ł w ik a riu s z e m w S tudzienicznej, G ra je w ie, R a c z k a c h i S u w a łk a c h, p ro b o sz c z e m w K aro lin ie, R ra s n y m - borze i P o św ię tn e m. W 1966 r. o d sz ed ł na e m e ry tu rę i z a m ie sz k a ł n ad al w P o św ię t- nem, ta m z m a rł 11 X II 1978 r. K s. A. D ro z d zo stal a re sz to w a n y w P o św ię tn e m 4 IV 1952 r. w ie c z o re m i p rz e w ieziony d o B ia łe g o sto k u. W d w a dni p o te m d zie k a n K o stro p o w ia d o m ił o ty m b p a Cz. F a lk o w sk ie g o, a ten zaraz b p a C h o ro m a ń s k ie g o w W arsz aw ie. W ła d z e p a ń s tw o we nie in fo rm o w a ły b isk u p a o are sz to w a n iu. S ąd R e jo n o w y w B ia ły m s to k u 18 V II 1952 r. sk a zał ks. A. D ro z d a n a 12 lat w ię z ie n ia a p o z a s to s o w a n iu a m n e stii z m n ie j szył k arę d o 8 lat. O to zarzuty. O d 1945 d o 1947 r. w e w si K rasn y b ó r, g m in ie S ztab in, p o w ie c ie A u g u stó w u siło w a ł p rz e m o c ą z m ie n ić ustrój p a ń s tw a p o lsk ie g o p rz y n a le ż ą c w tym celu d o n ieleg aln ej o rg an izacji A rm ii K rajo w ej. B y ło to p rz e stę p stw o z art. 86 par. 2 K K W P. P o dru g ie, 16 IV 1945 r. w K ra sn y m b o rz e n a k ło n ił c z ło n k ó w b o jó w k i G ro m a C z e s ła w a R y c h o ro w ic z a d o z a b ó jstw a ro d zin y W itk ó w, w w y n ik u c z e g o zo sta ła z a m o rd o w a n a A n n a W itek z a m ie s z k a ła w K ra sn y m b o rz e. B y ło to p rz e s tę p s tw o z art. 27 K K W P i art. 225 par. 1 K K. D n ia 29 V III 1952 r. Ja n K u c z y ń s k i, a d w o k a t o b ro ń c a 283

3 W ITOLD JEM IELITY w o js k o w y p o w ia d o m ił H e le n ę W iśn io w 'o lsk ą, że ro z p ra w ę w S ą d z ie N a jw y ż s z y m w y z n a c z o n o na 12 IX 1952 r. K s. A. D ro z d p rz e b y w a ł w B ia ły m sto k u, S u w a łk a c h i od 6 V III 1953 r. w Iław ie. Z o sta tn ie g o w ię z ie n ia r. pisa! d o b p a C z. F a lk o w sk ie g o, iż z d ro w ie mu sz w a n k u je, m a b ó le d ziąseł, nieży t ż o łąd k a, re u m a ty z m. D z ię k o w a ł za ż y c z e n ia św iąte c z n e i n o w o ro c z n e o ra z za p rz e sy ła n e p ien iąd ze. B is k u p n a ty c h m ia s t z w ró c ił się d o m in istra Ja n a Izy d o rc z y k a, d y re k to ra u rzęd u d o sp ra w w y z n a ń. P isał iż k a p ła n ten m a 65 lat, cierpi na re u m a ty z m i c h o ro b y ż o łą d k o w e. D n ia 2 4 IX 1955 r. G e n e ra ln a P ro k u ra tu ra D e p a rta m e n t III N r i sy g n. O g ds /5 5 tjn u d zieliła ks. A. D ro z d o w i p rz e rw y w o d b y w a n iu kary n a o k re s 6 m iesięcy, w te rm in ie od 29 IX 1955 d o 29 III 1956 r. N a c z e ln ik w ię z ie n ia w Iła w ie 2 9 IX 1955 r. w y sta w ił o d p o w ie d n ie z a ś w ia d c z e n ie i uw o ln ił w ięźn ia. K s. A. D ro z d zg ło sił się do s w o je g o b isk u p a, o trz y m a ł 6 -m ie się c z n y u rlo p i celeb ret. B p C z. F a lk o w sk i p o w ia d o m ił b p a C h o ro m a ń s k ie g o o fak cie z w o ln ie n ia ks. A. D ro zd a. D n ia 28 III 1956 r. w ic e p ro k u ra to r G e n e ra ln e j P ro k u ra tu ry w B ia ły m s to k u N r W /5 6 p rze d łu ż y ł z w o ln ie n ie n a d a lsz e 6 m iesięcy, to je s t d o 29 IX 1956 r. P o ty m te rm in ie kolejne p rz e d łu ż e n ie sta ło się. n ie p o trz e b n e, w P o lsc e n astąp iła o d w ilż p o lity czn a. D n ia 10 X II 1956 r. S ąd W o je w ó d z k i w B ia ły m s to k u, w o b e c n o śc i ks. A. D ro zd a p rz e p ro w a d z ił rew izję p ro c e su sp rzed k ilk u lat. K sią d z został c a łk o w ic ie uniew in n io n y i reh ab ilito w an y. S tw ie rd z o n o iż g łó w n y o sk a rż y c ie l z p o p rz e d n ie g o procesu, S u sz y ń sk i c z ło n e k b a n d y by l z ły m c z ło w ie k ie m. T ak a ro la zo sta ła m u p o d p o w ie d z ia n a w to k u śle d z tw a. G łó w n ie c h o d z iło o zata rg ks. A. D ro z d a z U rzęd em B e z p ie c z e ń stw a, p o n ie w a ż m im o w e z w a n ia p ro b o sz c z nie bral u d z ia łu w zebraniach księży p a trio tó w, tłu m a c z y ł się, że je s t stary, ch o ry i d o żad n ej p artii nie należał. O d m ó w ił u d z ia łu w k o n g re sie p o k o ju. K o le g iu m w y m ie rz y ło m u w ó w c z a s grzyw nę za n ie o b e c n o ś ć na ze b ra n iu w z w ią z k u z d e k re te m o w o ln o śc i su m ie n ia i w yznania. W lip cu 1957 r. ks. A. D ro z d in fo rm o w a ł b isk u p a, iż z a m ie rz a w y stą p ić drogą s ą d o w ą o o d s z k o d o w a n ie za n ie słu sz n e u w ięzien ie. P rosił o z a ś w ia d c z e n ie, iż nie m ó g ł z a jm o w a ć ż a d n e g o sta n o w isk a k o śc ie ln e g o z racji c ią ż ą c e g o na n im w yroku są d o w e g o d o 10 X II 1956 r. B p Cz. F a lk o w sk i dał o d p o w ie d n ie z a św ia d c z e n ie. Nie w ia d o m o, czy ks. A. D ro z d o trz y m a ł o d s z k o d o w a n ie 1. Ks. Czeslaw Dziondziak u ro d ził się 8 II 1890 r. w P ro m isk a c h p a ra fia Krasny- bór, sy n A n to n ie g o i M ic h a lin y z d o m u W asilew sk a. U k o ń c z y ł se m in a riu m d u ch o w ne w' S ejn ach, św ię c e n ia k a p ła ń sk ie przy jął w 1915 r. B yl w ik a riu s z e m w Narw ie, W ie lk im N o w o g ro d z ie, P u c h a ła c h, M a ły m P ło ck u i K o ln ie, p ro b o s z c z e m w Lema- nie, W y s z o n k a c h, W iźn ie i R u tk a c h, g d zie zm arł 11 V 1976 r. Z o sta ł a re sz to w a n y w R u tk a c h 2 2 V 1952 r. w ie c z o re m. Z a rz u c a n o m u w spółp ra c ę z A rm ią K ra jo w ą : sp o w ie d z i, ślu b y i u d zie la n ie g ościny. P rz e b y w a ł w w ięzieniu o k o ło roku, p o c z e m w rócił do R utek. B rak je s t b liższ y ch d a n y c h o lo sie w ięzienn y m ks. C z. D z io n d z ia k a, p ra w d o p o d o b n ie siedział w e W ro n k a c h. O je g o uw olnienie m ia ła z a b ie g a ć g o sp o d y n i. P o w ró c ił w dniu o d p u stu p a tro n a ln e g o (św. Anny?) k ie d y k się ż a jed li o b ia d 2. 1Archiwum Diecezjalne w Łomży (skrót: ArŁm), Akta osobiste ks. A. Drozda. Odpis procesu z 10 XII Rozporządzenia Urzędowe Łomżyńskiej Kurii Diecezjalnej (skrót: RUŁKD) 1979 nr 1 s ArŁm, Akta osobiste ks. Cz. Dziondziaka. Wywiad autora z ks. Edwardem Cwaliną we wrześniu RUŁKD 1976 nr 8 s

4 KSIĘŻA DIECEZJI ŁOM ŻYŃSK IEJ W IĘZIENI W LATACH Ks. Stanisław Falkowski u rodzi! się 19 IV 1916 r. w e w si F ilip y p arafii T op- c zew o, syn S ta n isła w a i B e n ig n y z d o m u T o p c z e w s k a. U k o ń c z y! s e m in a riu m d u ch o w n e w Ł o m ż y, św ię c e n ia k a p ła ń sk ie p rzy jął w 1940 r. B y ł w ik a riu sz e m w P ie k u tach, K u c z y n ie, Jasien icy, B ro k u, Ł a p a c h, Z a m b ro w ie i K o b y lin ie, p ro b o s z c z e m w C h le b io tk a c h, re z y d e n te m w Ł y se, p ro b o s z c z e m w K lu k o w ie, o d 1991 r. ta m ż e e m e rytem. Z o stal a re sz to w a n y w Z a m b ro w ie w n o c y 4 I 1950 r. i p rz e w ie z io n y d o B ia łe gostoku. Ś le d z tw o trw ało o sie m n a śc ie m iesięcy. N a p o c z ą tk u 1951 r. m ia ła o d b y ć się ro z p ra w a w y ja z d o w a w Ł o m ż y. W o b ec p rz y jazn ej p o sta w y lu d n o śc i dla o s k a rż o n e go, ro z p ra w ę o d w o ła n o. O d b y ła się on a w B ia ły m s to k u 18 V I 1951 r. S ąd W o je w ó d z k i skazał ks. St. F a lk o w sk ie g o na 5 lat w ięzien ia. S ąd p o w o ła ł się na art. 22 i 23 d e k re tu z 13 VI 1946 r. O s k a rż o n y ro z p o w sz e c h n ia ł fa łsz y w e w ia d o m o śc i m o g ą c e w y rz ą d z ić istotną sz k o d ę in te re so m p a ń s tw a p o lsk ieg o, d o ty c z ą c e sw o b o d y w y z n a ń w P o lsce. W celu ro z p o w sz e c h n ie n ia p rz e c h o w y w a ł ró ż n e w iersze, p ism a i d ru k i, re d a g o w a ł i p rzep isy w a ł na m a sz y n ie k a z a n ia p o c h w a la ją c e m.in. faszy z m, c z ło n k ó w p o d z ie m n y c h band i z a w ie ra ją c e fa łsz y w e w ia d o m o śc i. S k a z a n y o d w o ła ł się do S ą d u N a jw y ż s z e g o w W arsz aw ie, któ ry 22 IV 1952 r. zm n iejsz y ł k arę do 2,5 lat i zaliczy ł n a p o czet tej k ary o k res ty m c z a s o w e g o a re sz to w ania o d 4 I 1950 r. K s. St. F a lk o w sk i o p isa ł sw ój p o b y t w w ię z ie n iu. P rz e b y w a ł w iz o la tc e lub razem z in n y m i w ię ź n ia m i, w ś ró d k tó ry ch byli p o lity czn i, p o sp o lici p rzestęp c y, s k a zani n a śm ie rć. C e le b y ty cia sn e, je d z e n ie złe, b a d a n ia śle d c z e w y c z e rp u ją c e. P o od sie d zen iu kary 4 V II 1952 r. w y sz e d ł na w o ln o ść, w ró c ił d o Z a m b ro w a. P o latach, 2 4 X I 1992 r. o trz y m a ł p ism o, iż. w y ro k i S ą d u W o je w ó d z k ie g o w B ia ły m sto k u i S ą d u N a jw y ż s z e g o w W a rsz a w ie b y ły n ie w a ż n e. Z treści w y ro k ó w oraz ich u z a sa d n ie n ia w y n ik a ło b o w ie m, iż ks. St. F a lk o w sk i p ro w ad zi! w a lk ę o n ie podległy byt P a ń stw a P o lsk ie g o, w a lk ę sło w n ą o w o ln o ść w y z n a n ia i o p ra w d ę h isto ry c z n ą 1. Ks. Apoloniusz Stanisław Gliński u ro d ził się 14 X I 1905 r. w Ł o m ż y, sy n G racjan a i M ic h a lin y z d o m u D w o ra k o w s k a. U k o ń c z y ł s e m in a riu m d u c h o w n e w Ł om ży, św ię c e n ia k a p ła ń sk ie p rzy jął w 1929 r. S tu d io w a ł w L o w a n iu m, by! w ik a riu szem w P o ś w ię tn e m, G ra je w ie, K a d z id le, K o b y lin ie, L ip sk u, S o k o ła c h i w k ilk u parafiach ja k o gość. Ja k o p ro b o sz c z p ra c o w a ł w B ro n o w ie, Z ala siu i A n d rz e je w ie. W 1962 r. p rz e sz e d ł na e m e ry tu rę, zm arł 13 II 1988 r. Z o stal a re sz to w a n y 7 IV 1951 r. w Z alasiu. B isk u p a nie p o w ia d o m io n o o a re sztow aniu. D o p ie ro n a z a p y ta n ie K u rii D ie c e z ja ln e j z 2 6 IV 1951 r.. P ro k u ra tu ra W o jew ó d zk a w B ia ły m s to k u p o d a ła, iz z m o c y p o sta n o w ie n ia W o js k o w e g o P ro k u ra tora R e jo n o w e g o w B ia ły m sto k u z a sto so w a n o d o ks. A. G liń sk ie g o śro d e k z a p o b ie gaw czy ty m c z a s o w e g o aresztu. W y ro k ie m S ąd u w B ia ły m sto k u ks. A. G liń sk i o trz y mał 11 X 1951 r. k a rę je d n e g o ro k u w ięzien ia. W o p arciu o art. 18 par. 1 d e k re tu z 13 VI 1946 r. w z w ią z k u z art. 86 par. 2 K K W P i art. 4 par. 1 d ek re tu z 13 V I 1946 r. o raz kierując się art. 3, 240, K K W P S ąd o rzek ł, iż ks. A. G liń sk i 17 II 1947 r. w B ronow ie udzielił ślu b u M ic h a ło w i B ie rz y ń sk ie m u z H a lin ą O b ry c k ą. P a n m ło d y o St. Falkowski, Tak Ojcze. 50 lal kapłaństwa u czasach niełatwych ( ). Wspomnieni«, Klukowo 1993, s Są akta procesu, opis pobytu w więzieniu. 285

5 W ITOLD JEM IELITY p se u d o n im ie S ę p i je g o d ru ż b a n t T a d e u sz S o p o re k p s e u d o n im Ju r b y li cz ło n k a m i p rz e stę p c z e g o z w ią z k u N Z W i p o sia d ali p rzy so b ie broń. K s ią d z nie z a w ia d o m ił o ty m n a ty c h m ia s t w łaściw ej w ład zy, p o w o ła n e j d o śc ig an ia p rzestęp stw. N a m o c y art. 5 6 K K W P S ąd zaliczy ł sk a z a n e m u na p o c z e t k a ry o k re s ty m c z a s o w e g o a resz tu od 7 IV 1951 r. P rz y w y m ia rz e kary S ąd w ziął p o d u w a g ę ja k o o k o liczn o ść ła g o d z ą c ą b a rd z o dłu g i o k res c z a su od p o p e łn ie n ia p rz e stę p stw a, p o c h o d z e nie z m a ło ro ln y c h c h ło p ó w i d o ty c h c z a s o w ą n iek a ra ln o ść, z d ru g iej za ś stro n y to, że o sk a rż o n y b ę d ą c n a w y s o k im sto p n iu ro z w o ju u m y s ło w e g o z d a w a ł so b ie w z u p e łn o ści sp ra w ę ze sz k o d liw o śc i sw e g o z an iech a n ia. K s. A. G liń sk i p rz e b y w a ł w w ięzieniu b ia ło sto c k im. W aru n k i w ię z ie n n e sw o je i ks. A. G liń sk ie g o opisał ks. St. F alk o w sk i w k sią żce Tak Ojcze. Po o d sie d z e n iu kary, 9 IV 1952 r. ks. A. G liń sk i p o w iad o m i! b p a C z. F a lk o w sk ie g o, że w czo raj w ró cił d o Z alasa. W lu ty m 1957 r. p o d ją ł kroki w sp ra w ie sw o je j reh abilitacji. A d w o k a t F elik s K ra je w sk i u zn ał to za z b ę d n e. N a m ocy przepisów ' u sta w y o a m n e stii z 27 IV 1956 r. (D z.u st. n r 1 1 poz. 5 7 ) a w sz c z e g ó ln o ści art. 1 tejże u sta w y puszczał w niepam ięć i przebaczenie p rz e stę p s tw a z art. 18 par. 1 d e k re tu z 13 V I 1946 r. p o p e łn io n e p rzed o g ło sz e n ie m tejże am n estii. P o n a d to w m y śl art. 2 tejże u sta w y am n e sty jn e j skazanie uważa się za niebyłe a karty karne ulegają usunięciu z rejestru skazanych. W ty ch w a ru n k a c h, pisał a d w o k a t, K siądz n ie je s t u w a ż a n y za k a ra n e g o i nie m a o b o w ią z k u in fo rm o w a ć ja k ą k o lw ie k w ła d z ę o fak cie u k aran ia. W 1959 r. ks. A. G liń sk i prosił B isk u p a o p rz e n ie sie n ie g o z Z a la sa na inne p ro b o stw o. D o z n a ł tutaj w ielu p rz y k ro śc i, tak ich ja k fa łsz y w e o sk a rż e n ia, k tó re były p o w o d e m je g o a re sz to w a n ia w 1951 r.4 Ks. Józef Kębliński u ro d ził się 10 I 1905 r. w S tary ch C h ró sta c h p arafii R okicin y w o je w ó d z tw ie łó d zk im, syn L u d w ik a i M a ria n n y z d o m u K o w a lc z y k. U kończył se m in a riu m d u c h o w n e w Ł o m ż y, św ię c e n ia k a p ła ń s k ie p rzy jął w 1934 r. B ył w ikariu sz e m w R z e k u n iu i J e d w a b n e m a p ro b o sz c z e m w L ip sk u. T am z m a rł 4 V II 1973 r. Z o stal a re sz to w a n y w L ip sk u 5 IV 1952 r. i o sa d z o n y w w ię z ie n iu karno-śled- c z y m w B ia ły m s to k u. O a re sz to w a n iu nie p o w ia d o m io n o b p a C z. F a lk o w sk ie g o. Dnia 26 X I 1952 r. ks. J. K ęb liń sk i o p u śc ił w ię z ie n ie i w ró cił d o L ip sk a. O trz y m a ł kartę z w o ln ie n ia N r 1051/52. N ie z a c h o w a ły się akta p ro cesu. Je d y n ie w s p ó łw ię z ie ń, ks. A. D ro z d p o d ał, iż tak on ja k ks. J. K ęb liń sk i zostali a re sz to w a n i p o d z a rz u te m udziału w A rm ii K ra jo w e j i w m o rd e rstw ie. Ks. J. K ęb liń sk i o k azał się b ard ziej odpornym fiz y c z n ie i p sy c h ic z n ie p o d c z a s śle d ztw a, i nie p o d p isa ł p ro to k ó łó w przesłuchania. N ie b y ło w ięc p o d sta w d o w s z c z ę c ia pro cesu. P o u w o ln ie n iu, ks. J. K ęb liń sk i napisał d o b p a C z. F a lk o w sk ie g o, ten d o b p a C h o ro m a ń s k ie g o w W a rsz a w ie 5. Ks. Antoni Kin uro d ził się 2 V ili 1903 r. w K o rd o w ie p arafii O stro łę k a, syn Ja n a i M a ria n n y z d o m u G ro m e k. U k o ń c z y ł se m in a riu m d u c h o w n e w Ł o m ż y, św ięc e n ia k a p ła ń s k ie przy jął w 1932 r. B y l w ik a riu s z e m w C z e rw in ie, R a jg ro d z ie, G rajew ie, K a d z id le i Ś n ia d o w ie, p ro b o s z c z e m w C h le b io tk a c h, N u rz e i R o m a n a c h. W 1966 r. p rz e sz e d ł na e m e ry tu rę r. z m a rł w O stro łęce. 4 ArŁm, Akta osobiste ks. Λ. Glińskiego. Jest wyrok z 11 X Łomżyńskie W iad o m o ści Diecezjalne (skrót: ŁWD) 1988 nr 1 s Archiwum Sądu Wojewódzkiego w Białymstoku (skrót: ASW) SR626/55. 5 ArŁm, Akta osobiste ks. J. Kębliiiskiego. Jest karta zwolnienia z 26 XI RUŁKD lq7-' nr 6-7 s

6 KSIĘŻA DIECEZJI ŁOM ŻYŃSKIEJ W IĘZIENI W LATACH Z o stal a re sz to w a n y w N u rz e 25 X 1950 r. W o jsk o w y S ąd R e jo n o w y w W a rsz a w ie 13 V I 1951 r. sk a zał g o z art. 88 K K W P na 7 lat w ię z ie n ia i z art. 24 M a łe g o K o d e k su K a rn e g o na 2 lata w ięzien ia a ra z e m n a 8 lat w ięzien ia. P o z a s to so w a n iu am n estii z m n ie jsz o n o k arę do 5 lat i 4 m iesięcy. Z a te m c a łk o w itą k arę m ia ł u k o ń c z y ć 25 II 1956 r. Je g o sp ra w a z 13 V I r. n o siła n u m e r / 5 1. W d n iu r. b p Cz. F a lk o w sk i p rosił m in istra Ja n a Iz y d o rc z y k a, d y re k to ra u rzęd u d o sp ra w w y z n a ń o u w o ln ie n ie ks. A. K ina. N a stą p iło to 28 I 1955 r., z ty m że na w o ln o śc i o b o w ią z y w ał czas p ró b y d o 26 II 1956 r. P o d c z a s w o jn y ks. A. K in p se u d o n im K u rp był ż o łn ie rz e m A rm ii K ra jo w e j na terenie o k rę g u b ia ło sto c k ie g o o b w o d u o stro łę c k ie g o p ełn ią c fu n k c ję k a p e la n a o d d ziałó w p a rty z a n c k ic h. Ju ż po w o jn ie, w C h le b io tk a c h p ro b o sz c z a o d w ie d z a li p a rty zanci, z a c h o d z ili zjeść i o d p o c z ą ć. Ks. A. K in trafił d o c ię ż k ie g o w ię z ie n ia w e W ro n kach. N a b y ł ta m c h o ro b ę u sz ty w n ie n ia k ręg o słu p a, sk rz y w ie n ia szyi i c u k rz y c ę. O sw o ic h p rz e ż y c ia c h m ó w ił n ie c h ę tn ie ; ze sw o im w ik a riu s z e m w R o m a n a c h ty lk o jed en ra z p rz e z o k res d w u lal w s p ó ln e g o p o b y tu 6. K s. E d w a r d P o la k uro d ził się 24 I 1903 r. w S ie k ie rk a c h p arafii T y k o c in, sy n S tan isław a i Jó z e fy z d o m u Ja c k o w sk a. Po m a tu rz e o d b y ł d w u le tn ią słu ż b ę w o js k o wą. U k o ń c z y ł se m in a riu m d u c h o w n e w Ł o m ż y, św ię c e n ia k a p ła ń sk ie p rzy jął w 1931 r. Był w ik a riu sz e m w Ł a p a c h, G ra je w ie, D ą b ro w ie W ielk iej, A n d rz e je w ie i M y s z y ń c u, p ro b o sz c z e m w Z łotorii, H o d y s z e w ie, B a rg ło w ie i W ąso szu. W 1982 r. o d sz e d ł n a em ery tu rę, zm arł 29 VII 1989 r. w T y k o cin ie. Z o stał a re sz to w a n y 2 0 V 1952 r. p ó ź n y m w ie c z o re m ; u z b ro je n i m ilic ja n c i o to czyli p le b a n ię w B a rg ło w ie. K ilku z nich w e sz ło d o śro d k a i p o k a z a li na p iśm ie n a kaz p rz e p ro w a d z e n ia rew izjii w z w ią z k u z p o d e jrz e n ie m o p o sia d a n ie b ro n i i lek tu ry nielegalnej. R e w iz ja p rz e c ią g n ę ła się d o półn o cy. M ilic ja n c i zab rali n o ta tk i k a z n o dziejskie, k o re sp o n d e n c ję i inne p ism a. W re sz c ie p o k azali n a k a z a re sz to w a n ia i sa m o c h o d e m o so b o w y m, w' to w a rz y stw ie d w ó c h fu n k c jo n a riu sz y z a w ie ź li d o B ia łe g o stoku. N a śle d z tw ie z a rz u c a n o sz c z e g ó ln ie w sp ie ra n ie p ie n ię d z m i a k o w c ó w, a n a w e t ko n k retn ie fakt, że ks. E. P o la k dał 39 tys. b a n d y c ie W ró b lo w i; k sią d z takiej o so b y w cale nie znał. C z a s a m i m ó w ili, iż sa m i nie w ie rz ą w te o sk a rż e n ia, n ie c h ty lk o podpisze w s p ó łp ra c ę a w y jd z ie z w ięzien ia. P o m o c p rz y sz ła z zew n ą trz. W e w s z y s t kich w io sk a c h p arafii B a rg łó w sołtysi zbierali p o d p isy i ste m p lo w a li w ła s n y m i p ie częciam i. Z ło ż y li p o d a n ie do w ła d z żą d a ją c z w o ln ie n ia p ro b o sz c z a. T o sa m o czy n iły organizacje sp o łe czn e, ja k L ig a K o b iet i inne. W o d p o w ie d z i na to m ilic ja n c i zw o ła li zebranie i o św ia d c z y li, ze p ro b o s z c z to b a n d y ta, p rzy rew izji zn aleźli n a p leb an ii sam o ch ó d c ię ż a ro w y bro n i i am u n icji. O p ró c z p arafia n, o u w o ln ie n ie z a b ie g a ły s io strzenica i g o sp o d y n i ks. Ii. P o lak a. P ie rw sz a n a w ią z a ła k o n ta k ty z w a ż n y m i o s o b i stościam i, d ru g a zb ierała p ien iąd ze. Z d e c y d o w a ły raczej sta ran ia o b u p ań, w ie d z ia ły kiedy k sią d z o p u śc i w ię z ie n ie, c z e k a ły p rzed bram ą. D n ia 3 V II 1953 r., p o p iętn astu m ie sią c a c h w ię z ie n ia k a rn o -ś le d c z e g o ks. F. Polak o p u śc ił zak ład ; o trz y m a ł k arteczk ę: Z w o ln io n y z a resz tu p re w e n c y jn e g o. N a telefo n iczn e z a p y ta n ie d z ie k a n a z A u g u s to w a, ja k się cz u je, o d p o w ie d z ia ł, że po 6 ArŁm, Akta osobiste ks, Λ. Kina. Jest postanowienie sądu z. 25 I Wywiad autora z ks. Witalisem Łapińskim we wrześniu 1995.

7 W ITOLD JEM IELITY sie d z e n iu c h c e się leżeć. O rg a n iz m byl w y c z e rp a n y, g ro ziła sle p o ta g d y b y nie w y szed ł na w o ln o ść. P o d c z a s w o jn y ks. E. P o la k b y l w sz e re g a c h A rm ii K ra jo w e j n a te re n ie o k ręg u b ia ło sto c k ie g o. D o k o ń c a sie rp n ia 1945 r. pełnił fu n k c ję k a p e la n a. S a m tw ierd ził, że zo stał a re s z to w a n y i p rz e b y w a ł w w ię z ie n iu śle d c z y m za u d z ia ł w A rm ii K rajo w ej. K s. E. P o la k d o k ła d n ie o p isa ł p o b y t w w ię z ie n iu ; jeg o w s p o m n ie n ia nie są p u b lik o w a n e. U m ie s z c z o n o g o w p iw n ic y p o d b u d y n k ie m U rz ę d u B e z p ie c z e ń s tw a w B ia ły m s to k u n a u licy M ic k ie w ic z a. K a ju ta z n a jd o w a ła się p o d sc h o d a m i i dzieliła się n a trzy części: p ie rw s z a n a w y s o k o śc i p o n iż e j m e tra, d ru g a o k o ło p ó łto ra m etra, trz e c ia n ie c o w y ż s z a, c a łk o w ic ie c ie m n e. W d ru g iej c z ę śc i sta ła p r y c z a d o spania. W celi b y ło p e łn o m y sz y i sz czu ró w. P o d w ie c z ó r b ły sło św ia tło e le k try c z n e, strażnik p rz y n ió sł k u b e k k a w y i sp o rą k ro m k ę ch le b a. P o w ta rz a ło się to p rz e z d w a tygo- d n ie. P o z a d o z o rc ą, k tó ry trzy ra z y d z ie n n ie p rz y n o sił p o siłk i, n ik t in n y się nie p o ja w ił. W re sz c ie p rz y sz ło d w ó c h p an ó w, w sad zili d o z a k ra to w a n e j b u d y i przew ieźli d o w ię z ie n ia. K aza li zd jąć su ta n n ę, dali w ię z ie n n e ła c h m a n y i u m ieśc ili ra z e m z pięc io m a w ię ź n ia m i. C e la p o sia d a ła w y m ia ry d w a n a cztery m etry. B y ły d w ie p ry cze do sp a n ia i sie d z e n ia, p ó lk a na m isk i i ły żk i, tab o re t z m ie d n ic ą, k u b e łe k n a w o d ę i w ia d ro z d e k le m ja k o u b ik acja. P o d su fite m z n a jd o w a ło się m a le o k ie n k o, zasłonięte z z e w n ą trz w y g ię tą b lach ą. W celi p a n o w a ł ciąg ły sm ró d, p o tę g o w a ł się p rzy op ró ż n ian iu w ia d ra d w a razy d zien n ie. R a z n a ty d zień lub raz n a d w a ty g o d n ie w ięźn io w ie p rz e b y w a li k ró tk o na p o d w ó rk u, c h o d z ą c g ę sieg o d o k o ła k lo m b u. P o siłk i o trz y m y w a li trzy razy d zien n ie: ra n o c z a rn y c h le b z k a w ą, na obiad k a sz ę z k a rto fla m i, w ie c z o re m k a p u stę g o to w a n ą. C o k ilk a dni b y w a ła, tak zw ana, w y p isk a, m o ż n a b y ło k u p ić b ia łe g o ch leb a, m a rm o la d y a n a w e t k o ń sk ie j kiełbasy. N ie w s z y stk im na to z e z w a la n o, m.in. ks. P o la k o w i, b o nie p rz y z n a w a ł się na śledztw ie. T ak ie p o ż y w ie n ie s p o w o d o w a ło d łu g o trw a ły rozstrój żo łą d k a, leżał n a pryczy o c z e k u ją c śm ierci. P rz e w ie z io n o g o d o szp itala w ię z ie n n e g o, g d z ie p rz e b y w a ł dwa ty g o d n ie. Ś le d z tw a o d b y w a ły się p rz e w a ż n ie w nocy. D o z o rc a w c h o d z i! d o celi, stawia! w s z y stk ic h n a no g i, po kolei pytal o im ię i n a z w isk o, a ty lk o je d n e g o zab ierał. W śród m ie sz k a ń c ó w celi zd arzali się p ro w o k a to rz y, w y g a d y w a li na rząd, ustrój itp., trzeba b y ło u w a ż a ć n a sw o je sło w a i z a c h o w a n ie. O d c z a su d o czasu p rz e rz u c a n o w ięźnia d o innej celi. N a jw ię k s z ą k arę s ta n o w iła b e z c z y n n o ść. N ie b y ło k sią żk i, gazety, żadnej gry. R o b io n o z c h le b a figurki sz a c h o w e lub d o w a rc a b, ale d o z o rc a je zabiera! a w ła śc ic ie la karał. O p o w ia d a n o d o z n u d z e n ia ró żn e bajki a z w ła s z c z a n a jg ru b sz e kaw ały ; był je d y n y m k się d z e m w celi. P rz e z cały czas p o b y tu w w ię z ie n iu śledczym ks. E. P o la k nie m ia ł żad n ej w ia d o m o ś c i z zew n ą trz. P rz e d a re sz to w a n ie m ciężko c h o ro w a ła m atk a, nie w ied ział czy żyje lub zm arła. Tak sp ę d z ił p ię tn a śc ie m iesięcy Ks. Zygmunt Poniatowski u ro d ził się 12 VI 1911 r. w B e ld z ie p arafii R ajgród, sy n Ja n a i B ro n isła w y z d o m u M u c h a. U k o ń c z y ł s e m in a riu m d u c h o w n e w Łomży, św ię c e n ia k a p ła ń s k ie p rzyjął w 1938 r. B ył w ik a riu sz e m w L u b o ty n iu, S ta w isk a ch, T y k o cin ie, Z a rę b a c h K o śc ie ln y c h, S z u m o w ie, Z a m b ro w ie, B a rg ło w ie i W ąso szu, pro 7 ArŁm, Akia osobiste ks. E. Polaka. ŁWD 1989 nr 3 s Wspomnienia ks. E. Polakamaszynopis. 288

8 KSIĘŻA DIECEZJI ŁOM ŻYŃSK IEJ W IĘZIENI W LATACH b o s z c z e m w P rz e ro śli, w 1974 r. o d sz e d ł n a e m e ry tu rę, z m a rł 10 X II 1975 r. w T y k o cin ie. Z o stal a re sz to w a n y 18 I 1949 r. N a z a p y ta n ie K urii z 8 II 1949 r., W o je w ó d z k i U rząd B e z p ie c z e ń s tw a w B ia ły m sto k u 15 II t.r. w y jaśn ił, iż W o js k o w a P ro k u ra tu ra R e jo n o w a w B ia ły m s to k u p o d e jrz e w a ks. P o n ia to w sk ie g o o p rz e stę p s tw a /. art. 28 K K W P w z w ią z k u z art. 86 par. 2 K K W P ; c h o d z iło o k o n ta k ty z p o d z ie m ie m. O s k a r żony p rz e b y w a ł w w ięzien iu k a rn o -ś le d c z y m w B ia ły m sto k u. O p u śc ił je w c z e rw c u 1953 r. D n ia 18 VI t.r. K u ria ch c ia ła m ia n o w a ć ks. P o n ia to w sk ie g o, nie m a ją c e g o stałeg o z ajęcia, w ik a riu s z e m w L ip sk u, n a co nie z g o d z iła się W o je w ó d z k a R a d a N a ro d o w a w B ia ły m sto k u ; 2 0 V ili 1953 r. w y ra z iła z g o d ę na W ąso sz. Ks. Z. P o n ia tow ski c h o ro w a ł p o w a ż n ie n a n ie d o w ła d nóg, d o c z e g o p rz y c z y n ił się p o b y t w w ię z ie n iu 8. K s. M a r i a n P r u s a k u ro d ził się r. w M a m lic z u p arafii L is e w o K o ś c ie l ne p o w ia t In o w ro c ła w, sy n Jó z e fa i H elen y z d o m u P rz y g o d z iń sk a. U k o ń c z y ł s e m i narium d u c h o w n e w Ł o m ż y, św ię c e n ia k a p ła ń sk ie p rz y ją ł w 1937 r. B y ł w ik a riu szem w S tu d z ie n ic z n e j, Z b ó jn e j i T urośli. S tąd w 1941 r. udał się do W a rsz a w y, w 1945 r. d o G d a ń śk a, g d z ie p o m a g a ł p rzy k o śc ie le g a rn iz o n o w y m i u c z y ł w sz k o le p o d sta w o w e j. Z o stał a re sz to w a n y w G d a ń s k u 3 X I 1949 r., ra z e m z ks. W ł. Ż e b ra c k im, m iai z nim w sp ó ln y n u m e r S R /4 9. O trz y m a ł 5 lat kary, w d rugiej in stan cji 6 lat. Z o stał z w o ln io n y 3 V 1953 r. na p o d sta w ie am n estii. O d tą d p ra c o w a ł w N o w e j W si, w 1971 r. o d sz e d ł n a e m e ry tu rę i z a m ie s z k u je w G d a ń sk u. P o w y jśc iu z w ię z ie n ia d z ię k o w a ł b p C z. F a lk o w sk ie m u za p ie n ią d z e n a d o ż y w ianie o raz za ra to w a n ie g o z w ięzien ia. W w ię z ie n iu c h o ro w a ł na g ru ź lic ę g a rd ła i płuc, je s z c z e n a w o ln o śc i b y ły o b ja w y p rą d k o w a n ia. Z racji brak u z d ro w ia w c z e śn ie o dszedł na e m e ry tu rę. W y d aje się, że z a rz u c a n o m u to sa m o, co ks. W ł. Ż e b ra c k ie m u4. Ks. Czeslaw Rakowski uro d ził się 2 0 V II 1909 r. w Ł o m ż y, sy n A le k s a n d ra i B albiny z d o m u Ja g o d z iń sk a. U k o ń c z y ł se m in a riu m d u c h o w n e w Ł o m ż y, św ię c e n ia kap łań sk ie p rzy jął w 1936 r. Był w ik a riu sz e m w P iątnicy, Ł a p a c h, K o la k a c h, p ro b o szczem też w K o la k a c h. T utaj z m a rł 16 I 1979 r. Ks. C z. R a k o w sk i p rz e b y w a ł w Ł a p a c h od 1937 r., p rzez całą w o jn ę i po jej zak o ń czen iu. Ja k o p refek t znał w ielu ludzi, tak że a k o w c ó w. Ci p o w o jn ie w a lc z y li z n o w y m u stro je m w k raju. W ty ch stro n a c h byl sły n n y o d d z ia ł H uzara. W la ta c h pięćd ziesiąty ch d o w ó d c a i w ielu p o d k o m e n d n y c h trafiło d o w ięzien ia. D n ia 19 X II 1952 r. został a re sz to w a n y ks. C z. R a k o w sk i. W d n ia c h III 1953 r. W o js k o w y Sąd R e jo n o w y w W a rsz a w ie na w y ja z d o w y m p o sie d z e n iu w Ł a p a c h w y d a ł w y ro k. N a ław ie o sk a rż o n y c h zasiedli; K a z im ie rz K a m ie ń sk i ps. H uzar, M ie c z y sła w G rodzki ps. Ż ubryk, W acław Z a le w sk i ps. Zbyszek, T a d e u sz K ry ń sk i ps. Rokita, m c - liniarz b a n d y " K a z im ie rz Ł ap iń sk i o raz ks. W ik to r B o ry s ie w ic z p ro b o sz c z w P o b i- krach i ks. C z. R a k o w sk i. O a re sz to w a n iu je g o nie p o w ia d o m io n o b isk u p a. W trzy m iesiące po a re sz to w a n iu b p Cz. F a lk o w sk i stw ierd ził, iż o ty m fa k c ie d o w ie d z ia ł się г ówczesnych gaz.et. W T ry b u n ie L u d u i G a z e c ie B iało sto ck iej re la c jo n o w a n o p rz e * ArŁm, Akta osobiste ks. Z. Poniatowskiego. RUŁKD 1976 nr 2 s ArŁm, Akta osobiste ks. ML Prusaka. 289

9 W ITOLD JEM IELITY b ie g p ro c e su. P o d a w a n o, iż ks. C z. R a k o w sk i k o n ta k ty z H u z a re m ro z p o c z ą ł ju ż w 1945 r., k ie d y to p rz y jm o w a ł H u z a ra w s w o im m iesz k a n iu. G d y w ła d z e b e z p ie c z e ń stw a c o ra z b ard ziej p a ra liż o w a ły d zia ła ln o ść..b an d y, ks. C z. R a k o w sk i n a p o lecenie H u z a ra p o d jął się fu n k cji łą c z n ik a m ię d z y n im a resz tą o d d ziału. Z e sw e g o m iesz k an ia stw o rzy ł skrzynkę pocztow ą, d o której n a p ły w a ła k o re sp o n d e n c ja w y m ie n ia n a m ię d z y H u z a re m a in n y m i p a rty z a n ta m i. G a z e ta B ia ło sto c k a d o d a ła, iż ks. Cz. R a k o w s k i w 1946 r. z o rg a n iz o w a ł na teren ie g im n a z ju m w Ł a p a c h S o d a lic ję M a ria ń ską, g d z ie w y c h o w y w a ł m ło d z ie ż w d u c h u w ro g im i a n ty p a ń s tw o w y m. W w yniku p a tro n a tu o s k a rż o n e g o nad m ło d z ie ż ą, w 1948 r. zo stało a re sz to w a n y c h k ilk u sodali- stó w za w s p ó łp ra c ę z b a n d a m i. S ąd W o js k o w y skazał: K a m ie ń s k ie g o, Z alew sk ieg o, K r y ń s k ie g o i G r o d z k ie g o n a k a rę ś m ie rc i, Ł a p iń s k ie g o n a 10 lat w ię z ie n ia, ks. B o ry sie w ic z a n a 7 i ks. C z. R a k o w s k ie g o na 5 lat w ięzien ia. P rz e b y w a ł w n a jc ię ż sz y c h w ięzien iach : w M o k o to w ie, B ia ły m s to k u i W ronkach. W sty c z n iu 1955 r., d z ię k u ją c b p C z. F a lk o w sk ie m u za ż y c z e n ia św ią te c z n e, pisał z W ro n e k, iż n a jg o rsz a je st tę sk n o ta za w o ln o śc i i ta w ie lk a m o n o to n ia życia. W maju te g o ż ro k u d z ię k o w a ł b isk u p o w i za p ien ią d z e, któ re o trz y m y w a ł stale co m iesiąc. W sty c z n iu 1955 r. b p C z. F a lk o w sk i zw róci! się d o m in istra Ja n a Iz y d o rc z y k a, dyrektora d o sp ra w w y z n a ń o u w o ln ie n ie ks. C z. R a k o w sk ie g o. T a k ą d e c y z ję p o w z ią ł 24 IX 1955 r. S ąd W o je w ó d z k i dla m.st. W arsz aw y, W y d z ia ł IV k arny, l.dz /5 3. Na z a s a d z ie art. 1, 3 i II u sta w y z 31 X 1951 r. o w a r u n k o w y m p rz e d te rm in o w y m z w o ln ie n iu o só b o d b y w a ją c y c h k a rę p o z b a w ie n ia w o ln o śc i (D z.u st poz. 399), S ą d W o je w ó d z k i p o leci! n ie z w ło c z n ie u w o ln ić sk a z a n e g o. G e n e ra ln a P ro k u ratu ra D e p a rta m e n t 111 w W a rsz a w ie 2 4 IX 1955 r. za n r D s /5 5 p o w ia d o m iła C entralne W ię z ie n ie w e W ro n k a c h, iż ks. C z. R a k o w s k ie m u u d z ie lo n o p rz e rw ę k ary na przec iąg sz e śc iu m iesięc y, od 2 4 IX 1955 d o 24 III 1956 r., p o c z e m m a się zg ło sić do w ię z ie n ia w W ro n k a c h c e le m o d b y c ia d alszej kary. D n ia 30 IX 1955 r. l.dz. 3854/55 ks. C z. R a k o w sk i o trzy m a! d o k u m e n t zw aln iający. D o W ro n e k ju ż nie p o w ró cił. Dw a lata p ra c o w a ł je s z c z e w Ł a p a c h, n astęp n ie p rz e sz e d ł d o K o ła k 10. Ks. Czesław Roszkowski uro d ził się 26 X II 1903 r. w R o sz k a c h -W o d ź k a c h parafii P ło n k a K o śc ie ln a, sy n A d a m a i Z ofii z d o m u B u jn a. Ś w ię c e n ia kapłańskie p rzy jął w 1930 r. B ył w ik a riu sz e m w A n d rz e je w ie i O s tro w i M a z o w ie c k ie j, probosz c z e m od 1945 d o 1962 r. w Z u zeli, g d zie zm arł 14 IX 1966 r. Z o stał a re sz to w a n y raczej w p a ź d z ie rn ik u 1950 r. (b rak d o k ła d n e j d aty). Przeb y w a ł o k o ło ro k u w w ię z ie n iu na ulicy R a k o w ie c k ie j w W arsz a w ie. Z a rz u c a n o mu p rz y n a le ż n o ś ć d o A rm ii K ra jo w e j, p o słu g i d u sz p a ste rsk ie św ia d c z o n e partyzantom o ra z k o n ta k ty z P ry m a se m S te fa n e m W y sz y ń sk im. P ry m a s o d w ie d z a! s w o ją rodzinną p arafię Z u z e lę. W ła d z e rz ą d o w e p rzy p u sz c z a ły, że zw ierzał się p ro b o sz c z o w i ze sw o ic h p la n ó w lub zo staw iał d o p rz e c h o w a n ia ja k ie ś d o k u m e n ty. C h c ia n o od probosz cza w y m u sić z e z n a n ia d o m o n to w a n e g o p ro c e su p rz e c iw P ry m a so w i. K s. C z. R o s z k o w s k ie g o bito, g ło d z o n o i p o n iżan o. P o d c z a s d łu g ic h b ad ań poz b a w ia n o snu i o d p o c z y n k u. T rz y m a n o w zim n ej w o d z ie i tak g łęb o k ie j, że dla oddech u m u sia! w s p in a ć się na palce. W ię z ie ń nie p rz y z n a ł się do n ic z e g o, w ię c g o zw oln io n o. D o k o ń c a ż y c ia był chory. M ia ł tru d n o ści w w y sła w ia n iu się, z a p o m in a ł sło 1ArŁm, Akta osobiste ks. Cz. Rakowskiego. Jest zwolnienie z 24 IX RULKD 1979 nr2 s. 88. Trybuna Ludu AB 29 III Gazeta Białostocka AB 24 III 1953, 25 III 1953, 26 III 1953, AS W, SR-216/51 tom III. 290

10 KSIĘŻA D IECEZJI ŁOM ŻYŃSKIEJ W IĘZIENI W LATACH wa. M a ło k o n tro lo w a ł ru c h y rąk i nóg, n a p rz y k ła d ły ż k ą z p o k a rm e m c z a s a m i nie trafiał d o ust; nie potrafił k rajać w ę d lin y czy m ięsa; nie k o o rd y n o w a ł p o s łu g iw a n ia się w id e lc e m i n o żem ; p o d ry w a ł je d n ą n o g ę; był n erw o w y. B a rd z o n iec h ę tn ie i sk ró to w o w s p o m in a ł p o b y t w w ię z ie n iu, i raczej b ez ś w ia d ków. P rz e c ię tn ie raz w m iesiąc u, a jeśli co ś p rz e ż y ł n e rw o w o to i częściej, śniły m u się b a d a n ia w ię z ie n n e. P rz e z sen stękał, k rz y c z a ł, ję c z a ł aż ten ję k p rz e c h o d z ił w w ycie i n ie lu d z k ie ry czen ie. S ły sza ł to w ik a riu sz śp ią cy w są sie d n im p o k o ju. P o p rz e b u d zen iu ks. C z. R o sz k o w sk i nic nie p am iętał. B y l cały zlan y p o tem. N a d ru g i d z ie ń led w ie c h o d ził, nie chciał je ść, ty lk o pil h erbatę. W takim stanie p ro b o szcz o w ał kilkanaście lat, w łaściw ie p racow ali w ikariusze. B p Cz. F alk o w sk i n a m a w ia ł go d o z.r/.eczenia się parafii, pisał m.in. с pow odu trudności, z jakimi Ksiądz Proboszcz stykał się z pow odu swego niezaw inionego stanu zd ro w ia...". Ks. W ładysław Bartłomiej Szepietowski u ro d ził się 23 V III 1889 r. w M o c z y dłach p arafii D ą b ro w a W ielk a, sy n L u d w ik a i M a łg o rz a ty z d o m u W ojno. U k o ń c z y ł se m in a riu m d u c h o w n e w S ejn ach, św ię c e n ia k a p ła ń sk ie p rzy jął w 1914 r. B ył w ik a riuszem w W ąso szu, K o b y lin ie, S /u m o w ie i Z a m b ro w ie, p ro b o sz c z e m w K aro lin ie, Słuczu, Ś n ia d o w ie, G ra b o w ie i K u le sz a c h K o śc ie ln y c h, g d zie zm arł 6 X I 1976 r. Z o stał a re sz to w a n y w G ra b o w ie 21 X 1950 r. w ie c z o re m. Z a w ie z io n o g o d o B iałeg o sto k u i o sa d z o n o w piw n icy. N ie b y ło na c z y m leżeć i c z y m się p rz y k ry ć. Cela m ia ła 4 m d łu g o śc i i 2 m sz e ro k o śc i a w niej p rz e b y w a ło 17-tu w ięźn ió w. S pali i siedzieli n a c e m e n c ie. C e lę o św ie tla ła i w n o c y 1 5 -w a to w a ża ró w k a. O k ie n k o b y ło tak m a le i w ąsk ie, że led w ie ręk a m o g ła p rzez nic p rzejść. G d y ks. W ł. S z e p ie to w s k i oznajm ił stra ż n ik o w i, że śle p n ie i nie słyszy, p rz e w ie z io n o g o d o w ię z ie n ia n a sz o sę B a ran o w sk ą. W w ię z ie n iu c iąg le g o p rz e słu c h iw a n o w m a w ia ją c n a jro z m a itsz e w in y i zarzuty. P o d ziesięciu m ie sią c a c h, 4 V III 1951 r. o d b y ł się p rz e w ó d sąd o w y. D o p ie ro w te d y o sk a rż o n y d o w ie d z ia ł się, ze m iał z a m b o n y p o w ie d z ie ć co ś p rz e c iw rz ą d o wi. S ąd u n ie w in n ił ks. W ł. S z e p ie to w s k ie g o. U n ie w in n ie n ie nosi nr S r 4 19/51, karta z w o ln ien ia z w ię z ie n ia śle d c z e g o nr /5 1. W czasie p o b y tu w w ię z ie n iu p y ta n o go, czy p o sia d a d o lary lub złoto. P o u w o l nieniu n a k a z a n o w o b e c m ilicjan ta i św ia d k ó w o tw o rz y ć k a se tk ę z a w ie ra ją c ą w s k a zane 103 d o lary i zan ieść p ie n ią d z e d o b a n k u. Z a p ła c o n o za nie b a rd z o n isk ą c e n ę 12. Ks. Władysław Żebracki u rodził się 1 X II 1903 r. w B a ż a n ó w c e p arafii J a ć mierz p o w ie c ie S an o k, syn Ja k u b a i A n to n in y z d o m u M a lik o. U k o ń c z y ł s e m in a riu m d u ch o w n e w Ł o m ż y, św ię c e n ia k a p ła ń s k ie p rzy jął w 1930 r. B yl w ik a riu s z e m w C z y - żewie. Ł o m ż y, C z e rw in ie, N u rze, B a rg ło w ie i M a ły m P ło c k u, od 1939 r. p ro b o s z c z e m w L e m a n ie. P o d c z a s w o jn y p rz e b y w a ł w W a rsz a w ie i w P rz e m y s k ie m. W k o ń c u 1944 r. zo stał k a p e la n e m w o js k o w y m w B ia ły m s to k u, p o te m w G d a ń sk u. O d 10 V II 1953 r. był w ik a riu sz e m w M a ły m P ło ck u, p o te m p ro b o sz c z e m w P o ry té m i L a c h o wie, g d zie zm arł 14 IV 1987 r. Z o sta l a re sz to w a n y w G d a ń s k u 3 X I 1949 r. S ąd W o jsk o w y w G d a ń s k u, SR 230/49 p o sta w ił m u trzy zarzuty: u łatw ian ie u cieczk i za g ran icę, k o n ta k t z p o d z ie miem i p o sia d a n ie b ro n i, za co sk a zał n a 7 lat w ięzien ia. S ąd dru g iej in stan cji p o d niósł k arę d o 9 lat. S ąd trzeciej instancji utrzy m a! w m o c y ty lk o z arzu t n ie le g a ln e g o " ArLm, Akta osobiste ks. Cz. Roszkowskiego. Wywiad autora z ks. Tadeuszem Górskim w grudniu ArLm, Akta osobiste ks. Wl. Szepietowskiego. RULKD 1977 nr 1 s. 31. ASW, SR-419/

11 W ITOLD JEM IELITY posiadania broni. Oskarżony odwołał wszystkie zeznania złożone w śledztwie jako wymuszone fizycznie i moralnie. Sąd uchylił karę z 9 do 5 lat. Ks. Wł. Żebracki skorzystał z amnestii i opuścił więzienie na wiosnę 1953 r. Dnia 11 IV t.r. bp Cz. Falkowski skierował go do parafii Filipów w charakterze gościa, aby nabrał sil po ciężkim okresie13. Ks. Stanisław Chudzik urodził się 25 X 1910 r. w Janowie parafii Losewo, syn Leopolda i Rozalii z domu Śliwka. Ukończył seminarium duchowne w Łomży, święcenia kapłańskie przyjął w 1937 r. Był wikariuszem w Sztabinie, Bialaszewie, Dąbrowie Wielkiej, Lachowie, Stawiskach, Grabowie, Szczepankowie i Wiźnie, proboszczem w Bronowie, Berznikach i Bialaszewie. W 1967 r. przeszedł na emeryturę, zmarł 17 IX 1982 r. W 1961 r. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku zgłosiło zastrzeżenie w'obec mianowania ks. St. Chudzika na stanowisko proboszcza parafii Rydzewo. W uzasadnieniu podano, iż ksiądz miał ostatnio szereg wykroczeń, za co nawet był karany kilkumiesięcznym aresztem. Nie wiadomo jednak za co byl karany, gdzie przebywał w więzieniu, kiedy. Jego wikariusz z Bialaszewa wspomina, że proboszcz narzekał na komunistów. W sądzie zarzucano, że był wielkim wrogiem Polski Ludowej. W celi stal w wodzie, nieraz kapala woda z sufitu specjalnie puszczana. W nocy wzywano go na przesłuchania, zwracano się przy ty, uderzono w twarz. Po latach byl zastraszony do tego stopnia, że jak coś mówił o więzieniu, to oglądał się na boki, czy nie ma kogo, bo ściany słyszą 14. Wydaje się, że w latach pięćdziesiątych przebywał w więzieniu i ks. Jan Józef Skrzeczkowski, ale nie ma na to dokumentu. Po 1945 r. siedem parafii diecezji łomżyńskiej włączono do Związku Radzieckiego. Pracujący tam nasi księża, jak Jan Bołtralik i Kazimierz Orłowski przez dłuższy czas byli więzieni. Dotyczy to wprawdzie innego państwa, ale należy przynajmniej wspomnieć. W latach w więzieniach przebywało kilkunastu księży z diecezji łomżyńskiej. Wszystkim zarzucano współdziałanie z Armią Krajową. Po wydarzeniach z 1956 r. uniewinniono ich z zarzutów, rehabilitowano, ale zdążyli już odbyć.calą lub znaczną część kary. Księży aresztowano późnym wieczorem. Śledztwo trwało w'iele miesięcy, sądy wojskowe ogłaszały wyroki. Księża przebywali w celach wraz z więźniami politycznymi i kryminalnymi. Warunki pobytu były wyjątkowo złe w Białymstoku, Iławie i Wronkach. Władze cywilne nie powiadamiały biskupa o fakcie aresztowania i o miejscu pobytu księży. Biskup Czesław Falkowski zawsze powiadamiał biskupa C horom ańskiego w Warszawie, który pośredniczył w kontaktach z rządem. Autor starał się ustalić nazwiska wszystkich więzionych księży. Gdyby jednak kogoś pominął, prosi Czytelników o nowe dane. W ogóle prosi usilnie o w szelkie uzupełnienia: kiedy dany Ksiądz przebywał w więzieniu, gdzie, za co, w jakich warunkach, skutki fizyczne i psychiczne pobytu itp. Prosi o przesłanie wiadomości na adres: ks. Witold Jemielity, ul. Piękna 16 m 7, Łomża. Może w archiw ach prokuratorskich i więziennych znajdują się dodatkowe akta z procesów i opinie o przebywających w zakładach karnych. Niech kolejny badacz podejmie zagadnienie w wymiarach ogólnokrajowych i ewentualnie uzupełni to opracowanie. Już będąc na wolności księża ci byli nadal szykanowani przez władze polityczne i policyjne. Należałoby podjąć i to zagadnienie. 13 ArLm, Akta osobiste ks. Wt. Żebrackiego. LWD 1988 nr 2 s. 69. ы ArLm, Akta osobiste ks. St. Chudzika. Wywiad autora z ks. Józefem Gwardiakiem we wrześniu RUŁKD 1982 n r4 s. 87; 1987 nr 3 s