Ceza Matkowski Tożsamość i osobowość w elacjach gacz-postać w gach fabulanych Wstęp Gy fabulane często taktowane są pzede wszystkim jako sposoby na wyażanie stanów psychicznych, często też podkeśla się ich funkcjonalny związek z damą, zwłaszcza jeżeli mowa o teatalnych gach fabulanych (ang. Live Action Role-Playing Games), pod względem fomalnym mocno pzypominających impowizowane inscenizacje damatyczne 1. Uważam jednak, że takie podejście, choć z pewnością częściowo słuszne, zaniedbuje nieco inne aspekty gy, któe motywują gaczy do działania. Pzykładowo, zadko wspomina się o czysto towazyskich aspektach gie fabulanych bądź taktowaniu ich w kategoii ekspesji atystycznej. Niniejsze badanie miało na celu spawdzenie, jaki jest świadomy stosunek gaczy do gie fabulanych, a ściślej: jakie są świadome motywacje skłaniające ich do zajmowania się właśnie takim odzajem hobby. Teoia W swoich badaniach pagnąłem skupić się na twozeniu postaci, któe stanowi jeden z najważniejszych elementów każdej gy fabulanej. Postać taka jest bohateem twozonych pzez gaczy naacji, posiada mniej lub badziej kompletną histoię, tło odzinne czy schemat elacji z innymi postaciami i światem oaz opis wyglądu i zachowań. Z tego powodu jest ona pewnego odzaju sztucznym, a także instumentalnym (gdyż jest twozona wyłącznie na potzeby gy) alte ego gacza. Dzięki takiemu podziałowi na osobowość gacza i osobowość jego 1 J.Z. Szeja, Gy fabulane. Nowe zjawisko kultuy współczesnej, RABID, Kaków.
214 Ceza Matkowski postaci, któa jest jego osobistym konstuktem, możliwe staje się ozpatywanie pocesu twozenia tej ostatniej w kontekście teoii ja dialogowego 2 według któej ja sztuczne (potetyczne) może być dobą miaą ozbieżności pomiędzy ja ealnym, ja idealnym i ja postzeganym, zgodnie z koncepcją Higginsa 3. Dodatkowo ga może koncentować się na óżnych odzajach pzedstawianych elacji, wśód któych można wyóżnić tzy zasadnicze tematy zgodne z tematami mitologii sensu lago (czyli włączając w jej obęb także legendy miejskie, współczesną liteatuę fikcji oaz schematy często pojawiające się w kultuze populanej). Mowa tu o schematach człowiek konta człowiek, człowiek konta świat i człowiek konta on sam 4. Analiza takich tematów może być pzydatnym nazędziem pozwalającym okeślić, jaką funkcję w życiu gacza pełni ganie w gy fabulane. Jednym z najważniejszych tematów, na któych chciałem skupić się w takcie badania, jest spójność pomiędzy cechami samych badanych a zeczywistymi cechami pzedstawionymi za pośednictwem postaci. Jeżeli są one zgodne, wówczas możemy mówić o tym, że co pawda gacz kieuje postacią wyimaginowaną, ale stanowi ona jego odbicie, więc działania postaci w świecie wyobażonym mogą być odbieane jako działania samego gacza w dobze kontolowanym, bezpiecznym śodowisku. Takie działanie może mieć więc chaakte ozwojowy, zwłaszcza z pespektywy ozwoju ego 5. Dzięki gze gacz może okeślić, czy dane zachowanie jest zgodne z jego sposobem myślenia i działania, czy też powinno zostać pozucone, gdyż jego wyniki mogą stanowić źódło zbędnego stesu. Rozwój ego w bezpiecznej pzestzeni wiąże się bezpośednio z teoią pzestzeni potencjalnej Winnicotta zakładającą możliwość bezpiecznego ozwoju jednostki popzez symboliczne uczestnictwo w sytuacjach, w któych nie można bać udziału w inny sposób 6. Taką funkcję mogą pełnić pewne twoy kultuowe, jak opowieści, mity czy legendy, pozwalające z jednej stony zapoznawać się z pewnymi teściami osadzonymi w konketnych ealiach histoycznych (świat zewnętzny), a z dugiej odnosić się do wewnętznych pzeżyć bohatea (świat wewnętzny). Dlatego też gy fabulane, w któych gacz twozy wyimaginowaną postać (element wewnętzny), świadomie wchodzącą w kontakt ze światem współtwozonym pzez innych gaczy (element zewnętzny) opieające się w dodatku na świadomej inteakcji badziej niż jakakolwiek inna foma współczesnej kultuy populanej nadają się do wspomnianego testowania zeczywisto- 2 H. J.M. Hemans, J.G. Kempen, The Decentalization of the Self, w: H.J.M. Hemans, J.G. Kempen, The Dialogical Self: Meaning As Movement, Academic Pess Inc., San Diego, 1993. 3 E.T. Higgins, Self-discepancy: A theoy elating self and affect, Psychological Review, n 94, 1987, s. 319-340. 4 J. Campbell, Myths to Live By, Viking Pess, New Yok, 1972. 5 E.F. Edinge, Ego and Achetype, Penguin Books, Baltimoe, 1973. 6 D. Winnicott, Playing and Reality, Routledge, London, 1982.
Tożsamość i osobowość w elacjach... 215 ści. Z tego też powodu testowanie zachowań w pzestzeni potencjalnej uznałem za ważną motywację do zainteesowania się taką fomą ozywki. Idea spawdzania własnych zachowań i eakcji za pośednictwem postaci i wykozystywanie świata gy jako bezpiecznego bufoa jest spójna z ideą okesu moatoium w ozwoju człowieka, w któym takie testowanie występuje szczególnie silnie i, w pzypadku właściwego ozwoju, kończy się osiągnięciem (pzyjęciem) względnie stabilnej tożsamości 7. Inteesujące jest też to, że inteaktywny oaz immesyjny odzaj gania (definiowany pzez gaczy m.in. jako wczuwanie się w postać ) jest najpopulaniejszy właśnie wśód adolescentów 8 ; może to potwiedzać tezę, że skłonność gania w gy fabulane i gania w okeślony sposób stanowi część natualnego pocesu moatoyjnego. Możliwe zastosowania Poniższe wyniki badań mogą być pzydatne dla wszystkich, któzy chcą powadzić swoje badania bądź zweyfikować miezone pzeze mnie zależności w celu wykozystania ich w metodach teapeutycznych opatych na odgywaniu ól (psychodama, óżne fomy teapii gupowej), aby odpowiednio dopasować oczekiwania i skłonności ludzi pezentujących okeślone cechy psychiczne czy należących do odpowiedniej gupy wiekowej. Pócz powyższego, wyniki takich i podobnych badań mogą znaleźć zastosowanie pzy twozeniu naacyjnych i komputeowych gie fabulanych, aby możliwe było twozenie sytuacji, schematów gy oaz bohateów jak najbadziej odpowiadających zapotzebowaniom okeślonej gupy odbioców. Metoda Badanie pzebiegało w dwóch następujących po sobie fazach. W piewszej fazie uczestnicy zostali poposzeni o wypełnienie kwestionaiuszy JTT i AIQ- IV z pespektywy twozonej postaci. Zgodnie z instukcją, mieli oni wczuć się w postać jak podczas gy i wypełnić kwestionaiusze tak, jak by to uczyniła ich postać. Opócz tego wypełniali oni kótką ankietę osobową. Po 10 dniach badani powtózyli to działanie, tyle że tym azem mieli oni wypełnić kwestionaiusze z własnego punktu widzenia. Odstęp dni pomiędzy testem a etestem miał posłużyć zapomnieniu dokładnych odpowiedzi testowych, lecz nie mógł być zbyt duży, gdyż należało zminimalizować możliwość wystąpienia w życiu gaczy zjawisk, któe zutowałyby na ich odpowiedzi. W dugiej fazie badani wypełniali też kwestionaiusz podatności na fantazjowanie oaz Kwestionaiusz Stylu Gy. 7 J.E. Macia, Identity in adolescence, w: J. Andelson (ed.), Handbook of adolescent psychology, Wiley, New Yok, 1980. 8 J. Szeja, op. cit.
216 Ceza Matkowski W piewszej fazie gacze otzymali polecenie wybania ostatnio stwozonej postaci, niekoniecznie ostatnio wykozystywanej na sesji. Takie działanie podyktowane było założeniem, że postać twozona była pzez gacza w stanie względnie odpowiadającym jego stanowi (ozumianemu jako ogół dążeń, postaw, celów etc.) w momencie następującej później dugiej fazy badania. Hipotezy Twozenie postaci jest jednym z kluczowych elementów gie fabulanych. Oznacza to, że postać jest swego odzaju ja postzeganym pzez gacza. Innymi słowy, na czas związany z gą gacz twozy i wykozystuje fałszywą tożsamość 9. Temin czas związany z gą odnosi się nie tylko do czasu samej gy, ale wszystkich związanych z nią zachowań, takich jak omawianie wydazeń z sesji, dyskusja o postaciach czy mechanizmy wchodzenia i wychodzenia z oli, a także tzw. ga pzedłużona (twozenie pamiętników postaci bądź ysunków lub opowiadań dotyczących wydazeń na sesji). Z pzepowadzonych badań pilotażowych wynikało, że młodsi gacze (zaówno pod względem wieku, jak i stażu gy) poświęcają na takie działania istotną część swojego czasu wolnego. Badanie to miało na celu pzede wszystkim ustalenie, czy postzegana tożsamość i osobowość gacza jest zbieżna, czy też ozbieżna z analogicznymi cechami twozonej postaci. Niegodność byłaby agumentem pzemawiającym za słusznością tezy o taktowaniu gy jako poligonu ćwiczebnego do względnie bezpiecznego testowania zachowań gaczy i ozwiązywania konfliktów 10. Z kolei zgodność mogłaby sugeować, że gacze kozystają z gy jako bezpiecznego sposobu na ćwiczenie inteakcji mało pawdopodobnych poza gą, co może wiązać się z docieaniem ufomowanej już osobowości. Jako że póbka obejmowała osoby w wielu óżnych stadiach ozwoju (od adolescencji do śedniej doosłości), możliwe było też spawdzenie, czy konflikty pzedstawiane w gze są odpowiednikiem konfliktów ozwojowych typowych dla poszczególnych etapów 11. Podsumowując, hipotezy obocze wyglądały następująco: Postzegane cechy chaakteu będą istotnie óżne u gacza i jego postaci. Będzie to dotyczyć pzede wszystkim gaczy młodszych. Podatność na fantazjowanie będzie pozytywnie skoelowana z poziomem óżnic pomiędzy gaczem a postacią. Deklaowany w Kwestionaiuszu Oczekiwań styl gy będzie koelować pozytywnie z faktycznym zachowaniem gacza (pzede wszystkim wymia Testowania będzie koelować wysoko z poziomem ozbieżności cech między gaczem a postacią). 9 D. Winnicott, op. cit. 10 E. Goffman, The pesentation of self in eveyday life, Ancho Books, New Yok, 1959. 11 E.H. Eikson, The Life Cycle Completed: A Review, W.W. Noton & Company, New Yok, 1982.
Tożsamość i osobowość w elacjach... 217 Póbka Badanie zostało pzepowadzone na gupie 45 polskich gaczy RPG w wieku 16-33 lat (śednia 22,3 oku, odchylenie standadowe 3,6 oku). Gacze w pzeważającej większości pochodzili z dużych miast, mieli wykształcenie śednie lub wyższe (ponad 93 pocent badanych w wieku powyżej 18 lat to studenci lub absolwenci wyższych uczelni). W badaniu uczestniczyło 30 mężczyzn i 15 kobiet. Na potzeby koelacji poszczególnych cech podzieliłem badanych na cztey podgupy, dzieląc ich pod względem płci, a w obu tych gupach wyóżniając część młodszą (poniżej 21.ż., N=13) i staszą (powyżej 21.ż., N=32). Te cechy póbki, choć badzo specyficzne, są epezentatywne dla śodowiska gaczy w gy fabulane, któe wykazuje silną nadepezentację mężczyzn, adolescentów i osób w okesie wczesnej doosłości oaz dobze wykształconych i mieszkających na obszaach miejskich 12. Dlatego też póbka, mimo swojej specyfiki, jest spójna z populacją genealną gaczy RPG. Nazędzia W badaniach wykozystałem cztey metody: 13 Jung Typology Test ; 14 Aspects of Identity Questionnnaie v. IV ; 15 Kwestionaiusz podatności na fantazjowanie ; Kwestionaiusz Stylu Gy (metoda własna). Tzy piewsze metody są powszechnie dostępne i powinny być znane, więc w tym miejscu omówię je badzo skótowo, sądzę natomiast, że moja autoska metoda, czyli Kwestionaiusz Stylu Gy (KSG-RPG), wymaga nieco szeszego wyjaśnienia. JTT Ta opata na badaniach Junga metoda służy okeśleniu czteech wymiaów umysłu definiowanych pzez pay pzeciwstawnych cech, któe odnoszą się głównie do pzetwazania infomacji dotyczących samej osoby pzebywającej 12 J.Z. Szeja, op. cit.; K. Bujnowska, Gacze RPG jako subkultua, niepublikowana paca licencjacka na Uniwesytecie Szczecińskim, 2007. 13 I.B. Myes (i in.), MBTI Manual (A guide to the development and use of the Myes Biggs type indicato), Consulting Psychologists Pess, Palo Alto, 1998. 14 J.M. Cheek, S.M. Smith, L.R. Topp, Relational identity oientation: A fouth scale fo the AIQ, GA, Savannah, 2002. 15 H. Meckelbach (i in.), The Ceative Expeiences Questionnaie (CEQ): a bief self-epot measue of fantasy poneness, Pesonality and Individual Diffeences, n 31(6), 2001, s. 987-995.
218 Ceza Matkowski w danym otoczeniu oaz tego otoczenia. Metoda miezy osiem cech, któe można połączyć w cztey skale. Ekstawesja-Intowesja nastawienie wobec świata, źódła otzymywanych danych. Pecepcja-Intuicja tyb pzyjmowania danych ze źódła. Myślenie-Czucie sposób obóbki danych, podstawa podejmowanych decyzji. Ocena-Postzeganie punkt odniesienia do otzymanych danych oaz podstawa do ich oceny. AIQ-IV Metoda pomaga stwiedzić istotność poszczególnych aspektów tożsamości, czyli w jaki sposób dana dziedzina pozwala okeślać człowiekowi, kim jest; innymi słowy, jakie wydazenia i postawy w największym stopniu definiują jego poczucie własnej tożsamości. Metoda ma cztey skale odpowiadające czteem głównym aspektom tożsamości: Osobisty własne watości, okeślenie własnej osoby, świadomość celów i dążeń. Relacyjny nastawienie na twozenie związków z innymi, okeślanie swojej pozycji w świecie popzez odniesienie do innych osób, z któymi twozy się więzi. Społeczny definiowanie tożsamości popzez pzynależność i elacje z gupami bądź oganizacjami. Kolektywny pzywiązanie do ogólnych nom, skłonność do działania w gupach ludzi, z któymi jednostki nie łączy bliższa więź emocjonalna. KWESTIONARIUSZ PODATNOŚCI NA FANTAZJOWANIE Kwestionaiusz ten liczy 26 binanych pozycji testowych związanych głównie z deklaowaniem występowania wspomnień i sytuacji z dzieciństwa. Sytuacje te odnoszą się bezpośednio do cech potocznie kojazonymi z wysoką wyobaźnią i twóczością dziecięcą (skłonności atystyczne, posiadanie wyimaginowanego pzyjaciela, iacjonalne lęki, pisanie histoii, zabawy w odgywanie ól etc.). KSG-RPG Badania miały na celu spawdzenie, jakie aspekty gy fabulanej są uznawane pzez gaczy za najbadziej istotne z ich subiektywnego punktu widzenia. Po wstępnej selekcji do badania zakwalifikowano pięć skal:
Tożsamość i osobowość w elacjach... 219 Testowanie miaa tego, w jakim stopniu gacz taktuje gę jako możliwość autentycznego testowania pewnych zachowań i postaw. W tym ujęciu ozgywka jest taktowana jako pole do bezpiecznego ekspeymentowania w zaufanym gonie, a więc spełnia funkcję zbliżoną do podstawowych funkcji zabawy mimetycznej 16. Testowanie może dotyczyć spawdzania pzydatności wypacowanych pzez osobę zachowań w sytuacjach aanżowanych w gze, ale także może służyć spawdzaniu elacji intepesonalnych w gupie gających W tym dugim pzypadku świat pzedstawiony i ole, w jakie wcielają się gacze, mają stanowić odzaj bufoa pozwalającego jasno ozganiczyć testowane zachowanie i osobę testującego tego zachowanie gacza, aby mógł on wyaźnie powiedzieć to nie jestem ja i to, co obię, nie jest moim zachowaniem poza gą. Immesja miaa nacisku położonego na głębokie wchodzenie w olę, odgywanie postaci i odcięcie się od emocjonalnych bodźców zewnętznych na czas twania ozgywki. Inteakcja z gaczami poza ich postaciami spowadzona jest pzy tym do minimum. Głęboki poziom immesji zakłada damatystyczny model gania, w któym najważniejsze jest jak najgłębsze zespolenie się z postacią i współodczuwanie z nią wszelkich zachodzących w świecie pzedstawionym zjawisk. Towazyskość stopień taktowania gy jako sytuacji pzede wszystkim towazyskiej, skoncentowanej na inteakcjach pomiędzy gaczami, nie postaciami w gze. W tym pzypadku ga fabulana jest taktowana jako każda inna ga, także nie posiadająca elementu wcielania się w olę (ga planszowa, kaciana, hazadowa, wieloosobowa ga komputeowa etc.). Towazyskość nie wyklucza też taktowania sytuacji spotkania i gy jako okazji do tenowania umiejętności społecznych (w odóżnieniu od skali Testowania, w tym pzypadku chodzi o inteakcję pomiędzy gaczami, bez pośedniczących w tym pocesie postaci i Mistza Gy). Ekspesja miaa taktowania gy jako pola ekspesji osobistej oaz pzedstawiania aktualnego stanu emocjonalnego gacza. Zwykle ozumiana pzez gaczy jako intensywne odtwazanie założonych z góy cech postaci (ga poaktywna). Nie jest tożsama z immesją i może być wobec niej ozłączna, gdyż w pzypadku gaczy ekspesyjnych najważniejsze jest uzewnętznienie emocji, postaw i zachowań, któe gacz chce pzedstawić, niezależnie od tego, czy wspomagają one wcielenie się w postać, czy też nie. Zachowanie ekspesyjne nie musi też uwzględniać oli innych gaczy, a w skajnych pzypadkach może gaczom pzeszkadzać (gdy teści uzewnętzniane pzez gacza ekspesyjnego stoją w jawnej spzeczności z pzedmiotem gy wybanym pzez innych gaczy). Hobby skala dodatkowa, mieząca zaangażowanie w hobby, czyli działalność poza samą gą taką jak uczestnictwo w konwentach, kolekcjonowanie podęczników, czytanie magazynów poświęconych RPG etc. Ma ona na celu 16 R. Caillois, Les yeux des hommes, Gallimad, Pais, 1958.
220 Ceza Matkowski pzede wszystkim spawdzenie stosunku gacza do gy jako takiej, z pominięciem jej paktycznego zastosowania na sesjach, a także spawdzenie, czy skupienie na społeczności gaczy RPG i technicznej stonie samej ozywki w jakiś sposób koeluje z pozostałymi skalami. Każda z pięciu skal zawieała sześć pozycji testowych, z któych tzy były punktowane wpost, tzy zaś odwotnie. Pytanie odwotne wpowadziłem, aby zapewnić zóżnicowanie pzełamujące tendencje do udzielania utynowych odpowiedzi i uniknąć fomułowania połowy pytań w postaci negatywnej, co mogłoby być mylące bądź niejednoznaczne. Badający mogli wybać, jak badzo dane stwiedzenie odnosi się do ich stylu gania, pzyznając od 0 (bak odniesienia) do 4 punktów (dokładnie opisuje mój sposób gania), a zatem w każdej ze skal możliwe było osiągnięcie wyniku od 0 do 24 punktów. Wyniki badań Poniżej pzedstawiam wyniki badań. O ile nie zaznaczono inaczej, odnoszą się one do koelacji (współczynnik Peasona) danej cechy występującej u gacza i stwozonej pzez niego postaci. Dla tej wielkości póbki (N=45) i pzyjętego pzeze mnie współczynnika istotności (α = 0,05) statystycznie istotne są te watości, dla któych wielkość współczynnika koelacji jest większa lub ówna 0,302. Watości te zaznaczono w tabelach wytłuszczonym dukiem. WYNIKI OGÓLNE JTT Ekstawesja 0,1348 Intowesja 0,5344 Pecepcja 0,2364 Intuicja 0,5008 Myślenie 0,4329 Czucie 0,4345 Ocena 0,2594 Postzeganie 0,2479
Tożsamość i osobowość w elacjach... 221 AIQ-IV Osobisty 0,577552 Relacyjny 0,441276 Społeczny 0,417207 Kolektywny 0,079054 Koelacja JTT i KSG-RPG Testowanie Immesja Towazystwo Ekspesja Hobby R Ekstawesja 0,121815 0,170985-0,22479 0,292727-0,25372 Intowesja 0,058003-0,01249-0,12744-0,3422 0,05182 Pecepcja 0,055059-0,26216 0,276384 0,087844 0,164843 Intuicja 0,04496-0,19049-0,5795-0,34533-0,13643 Myślenie 0,429632-0,38471-0,60556-0,3099 0,386236 Czucie -0,26698 0,684768 0,208277 0,165027-0,22014 Ocena 0,274928 0,096677-0,14927-0,51282 0,43996 Postzeganie -0,05546-0,18974 0,133188 0,560675-0,28615 Koelacja AIQ-IV i KSG-RPG Testowanie Immesja Towazystwo Ekspesja Hobby R Osobisty -0,18475-0,14276-0,66204-0,11153 0,15271 Relacyjny -0,51004 0,201736-0,19987 0,085403-0,00712 Społeczny -0,16385-0,21676-0,149 0,255362 0,23188 Kolektywny 0,422048-0,28461 0,168199-0,01606 0,463109
222 Ceza Matkowski JTT RÓZNICE WIEKOWE Poniżej 21.ż. Powyżej 21.ż. Ekstawesja -0,258199 0,328139 Intowesja -0,365148 0,425962 Pecepcja 0,942809-0,160920 Intuicja 0,577350 0,364225 Myślenie -0,777778 0,521654 Czucie 0,870388-0,047370 Ocena -0,577350 0,195415 Postzeganie 0,522233-0,178570 AIQ-IV Poniżej 21.ż. Powyżej 21.ż. Osobisty 0,535588 0,766926 Relacyjny 0,641308-0,850486 Społeczny 0,388311 0,451721 Kolektywny -0,07928 0,868377 KSG-RPG (śednie wyniki) Poniżej 21.ż. Powyżej 21.ż. śednia o.s. śednia o.s. Testowanie 9,36 2,54 12,25 3,51 Immesja 13,45 3,32 13,25 0,96 Towazyskość 15,18 2,44 16,20 1,63 Ekspesja 15,09 2,02 15,30 1,41 Hobby 10,45 3,04 16,12 2,83
Tożsamość i osobowość w elacjach... 223 RÓŻNICE POD WZGLĘDEM PŁCI JTT kobiety mężczyźni Ekstawesja -0,23489 0,259485 Intowesja 0,692486 0,491133 Pecepcja 0,059131 0,333956 Intuicja 0,896421 0,506582 Myślenie 0,895833 0,202606 Czucie 0,305556 0,505806 Ocena 0,965737 0,060753 Postzeganie -0,14003 0,324057 AIQ-IV kobiety mężczyźni Osobisty 0,813778 0,358464 Relacyjny 0,580602-0,01111 Społeczny 0,052142 0,391764 Kolektywny 0,244967 0,17823 KSG-RPG (śednie wyniki) kobiety mężczyźni śednia o.s. śednia o.s. Testowanie 10,26 3,76 10,13 2,43 Immesja 15,20 2,01 12,56 2,69 Towazyskość 15,93 2,80 15,13 1,87 Ekspesja 15,40 2,02 14,80 1,65 Hobby 10,20 4,00 13,20 3,37
224 Ceza Matkowski Wnioski Ogólnie zecz bioąc, gacze wykazują tendencje do twozenia postaci aczej podobnych do nich samych (koelacja pozytywna widoczna pzede wszystkim w wymiaze Intowesji, Pecepcji oaz Intuicji w JTT i aspekcie Osobisty, Relacyjnym i Społecznym w AIQ-IV). Poziom ozbieżności gacz-postać nie wykazał też istotnej koelacji z podatnością na fantazjowanie (<0,2 w każdym pzypadku). W badaniach KSG-RPG nie zanotowano istotnych óżnic, z jednym ważnym wyjątkiem. Wymia testowania był znacznie wyższy u osób poniżej 21.ż. (śednia 14,33, odchylenie standadowe 2,36), zaś dla osób powyżej tej ganicy był znacznie niższy (śednia 9,36, odchylenie standadowe 2,57). Potwiedza to zatem hipotezę, że gy fabulane mogą stanowić metodę ozwoju osobowego w zakesie osobowości i tożsamości, stanowiąc plac ćwiczeń dla bezpiecznego testowania zachowań i postaw. Młodsi gacze twozą postacie, któe są odmienne także pod względem Oceny i zgodne pod względem Postzegania, co sugeuje, że gacze twozą bohateów wyznających inne zasady związane z oceną słuszności działań i w gze pzejawiają zachowanie badziej oceniające niż w pozostałych sytuacjach. Może to być agumentem pzemawiającym za ozwojowym chaakteem gie fabulanych, gdyż można to intepetować jako wypóbowywanie innych zbioów zasad w celu wybania właściwego i włączenia go do kompletnej osobowości po zakończeniu okesu moatoium. Zestawienie KSG-RPG i JTT wykazują, co dość oczywiste, że wyniki koelują pozytywnie z wymiaem ekstawesji (=0,292) i negatywnie z wymiaem intowesji (=-0,342). Oznacza to, że choć RPG pozwala ćwiczyć nowe zachowania, to zahamowania intowetyków mogą utudniać wykozystanie tego potencjału gie fabulanych. Wato jednak zauważyć, iż wymia Ekstawesji oaz Intowesji nie koeluje wysoko z Testowaniem, koeluje zaś z nim dodatnio wymia Myślenia (=0,384). Immesja koeluje istotnie z wymiaem Czucia (=0,684). Taktowanie gie jako zachowania intepesonalnego w istotny sposób koeluje negatywnie z wymiaem Intuicji (=-0,579) i Myślenia (=-0,605). Osoby pefeujące własną ekspesję w gze należą też do osób o postzegającym typie umysłu (=-0,512 dla Oceny i =0,561 dla Postzegania). Różnice pomiędzy mężczyznami a kobietami pozwalają pzytoczyć twiedzenie Mulcahy ego, któy pisze, że zóżnicowanie takie może wypływać z innych oczekiwań wobec płci w kultuze zachodniej (euoatlantyckiej). Według niego od kobiet wymaga się, by ozwijały swoje zdolności i w towazystwie zachowywały się w sposób wyafinowany i spokojny (u mężczyzn potzeba ozwoju ma chaakte zdecydowanie badziej instumentalny). W ten sposób kobiety intowetyczne mogą pzejawiać chęć bycia idealną kobietą i pzejawiać to w gach, ozwija-
Tożsamość i osobowość w elacjach... 225 jąc swoje umiejętności, zaś kobiety ekstawetyczne mogą zaś w gze uczyć się nowych sposobów kontolowania swoich emocji w życiu codziennym 17. Różnice w zakesie aspektów tożsamości mogą też wskazywać na to, że mężczyźni wykozystują gy w celu ćwiczenia nowych tożsamości i testowania cech (w podobny sposób, jak obią to ludzie młodzi) zaś dla kobiet ga jest aczej testowaniem już osiągniętej tożsamości w aspekcie osobistym i elacyjnym w nowych sytuacjach. Jest to spójne z tezą Mulcahy ego, jednakże z acji podobnego wieku obu gup i niewielkich ozmiaów póbki, istnieje możliwość, że óżnice wynikają z wiekowej asymetyczności etapów ozwoju, co jest szczególnie widoczne u adolescentów 18. Z powyższych danych wynika, że w pzypadku wszystkich badanych podgup element towazyskości jest oceniany pzez badanych badzo wysoko, na ówni z autoekspesją i wchodzeniem w olę (a w pzypadku badanych mężczyzn i chłopców nawet badziej). W pzypadku osób młodszych (poniżej 21 lat) watość ta jest nieznacznie wyższa, co może wspieać tezę o potzebie kształtowania elacji społecznych, ale óżnica jest zbyt mała, by można było to potwiedzić z pełną odpowiedzialnością. Zastanawia jednak to, że taktowanie gie fabulanych jako hobby (definiowane między innymi jako skłonność do odwiedzania konwentów czy klubów RPG) jest znacznie wyższe u osób młodych. Ponadto w pzypadku mężczyzn i chłopców wyaźna jest statystycznie częstsza skłonność do taktowania gie fabulanych jako źódła inteakcji towazyskich i wspólnego hobby pzy jednoczesnym zmniejszeniu skłonności do głębokiego utożsamiania się z powadzonymi postaciami (statystycznie niższa watość na skali Immesji). Jest to infomacja o tyle ważna, że większość miłośników gie fabulanych stanowią właśnie mężczyźni. Podsumowanie Opieając się na powyższych danych na temat óżnic pomiędzy gaczem a postacią, można powiedzieć, że gacze młodsi (oaz, w mniejszym stopniu, mężczyźni) pzejawiają skłonność do wykozystywania gie fabulanych jako metody testowania nowych elementów tożsamości oaz osobistych pzekonań i watości, zwłaszcza w zakesie elacji z innymi. Skłonność ta jest u nich dość dobze uświadomiona. W pzypadku kobiet i osób doosłych (zwłaszcza zaś doosłych kobiet) mechanizm ten nie jest tak wyaźny, gdyż pefeują one aczej gę postaciami podobnymi do siebie, co może sugeować, że ga fabulana jest dla nich metodą na doskonalenie osiągniętych cech bądź, w skajnych pzypadkach, do wyszukiwania i testowania metod ozwiązywania konfliktów wewnętznych. Z tego też powodu 17 J.K. Mulcahy, Role Playing Chaactes and the Self, 1997, <http://beyond3sigma.loki.ws/antho.html>, 25 paździenika 2008. 18 J. Coleman, L.B.Hendy, The Natue of Adolesscence, Routledge, London 1999.
226 Ceza Matkowski możliwe jest wykozystanie elementów gie fabulanych w stosownym dla danej gupy kontekście teapeutycznym, aczkolwiek dostosowanie ich do konketnych metod wymaga dalszych badań w tym kieunku. Liteatua Bujnowska K., 2007, Gacze RPG jako subkultua, niepublikowana paca licencjacka na Uniwesytecie Szczecińskim. Caillois R., 1958, Les yeux des hommes, Gallimad, Pais. Campbell J., 1972, Myths to Live By, Viking Pess, New Yok. Caoll J.L., Caolin P.M., 1989, Relationship between Game Playing and Pesonality, Psychological Repots, n 64, s. 705-706. Cheek J.M., Smith S.M., Topp L.R., 2002, Relational identity oientation: A fouth scale fo the AIQ, GA, Savannah. Coleman J., Hendy L.B., 1999, The Natue of Adolesscence, Routledge, London. Edinge E.F., 1984, Ego and Achetype, Penguin Books, Baltimoe. Eikson E.H., 1982, The Life Cycle Completed: A Review, W.W. Noton & Company, New Yok. Goffman E., 1959, The pesentation of self in eveyday life, Ancho Books, New Yok. Hemans H.J.M., Kempen J.G., 1993, The Decentalization of the Self, w: Hemans J.M., Kempen J.G., The Dialogical Self: Meaning As Movement, Academic Pess Inc., San Diego. Higgins E.T., 1987, Self-discepancy: A theoy elating self and affect, Psychological Review, n 94, s. 319-340. Huizinga J., 1980, Homo ludens, tłum. M. Kuecka, W. Wipsza, Czytelnik, Waszawa. Jung C.G., 1972, Psychological Types, Bollingen, Pinceton. Macia J.E., 1966, Development and validation of ego identity status, Jounal of Pesonality and Social Psychology, 3(5), 551-558. Macia J.E., 1980, Identity in adolescence, w: Andelson J. (ed.), Handbook of adolescent psychology, Wiley, New Yok. Meckelbach H., Hoselenbeg R., Muis P., 2001, The Ceative Expeiences Questionnaie (CEQ): a bief self-epot measue of fantasy poneness, Pesonality and Individual Diffeences, n 31(6), s. 987-995. Milne M., 1987, Some Aspects of Phantasy in Relation to Geneal Psychology, Intenational Jounal of Psycho-Analysis, n 26(1945), s. 143-152. Mulcahy J.K., 1997, Role Playing Chaactes and the Self, <http://beyond3sigma.loki.ws/ antho.html>, 25 paździenika 2008.
Tożsamość i osobowość w elacjach... 227 Myes I.B., McCaulley M.H., Quenk N.L., Hamme A.L., 1998, MBTI Manual (A guide to the development and use of the Myes Biggs type indicato), Consulting Psychologists Pess, Palo Alto. Singe D.G., Singe J.L. 1990, The house of make-believe: Play and the developing imagination, Havad Univesity Pess, Cambidge. Szeja J.Z., 2004, Gy fabulane. Nowe zjawisko kultuy współczesnej, RABID, Kaków. Winnicott D., 1982, Playing and Reality, Routledge, London.