Własnośc optyczne mkrofzyczne aerozolu atmosferycznego Krzysztof Markowcz Instytut Geofzyk, Wydzał Fzyk Unwersytet Warszawsk
Welkośc mkrofzyczne Rozkład welkośc cząstek n(r) Współczynnk załamana śwatłą (współczynnk refrakcj) Kształt cząstek Parametr wzrostu hgroskopjnego
Funkcja rozkładu welkośc n(r) określa lczbę cząstek w jednostce objętośc, których promeń (lub promeń równoważny) zawera sę w przedzale <r, r+dr> Promeń efektywny r eff r r 3 n(r)dr n(r)dr Rozkład powerzchnowy A(r) Dla cząstek sferycznych A(r)=4r n(r) Rozkład objętoścowy V(r) Dla cząstek sferycznych A(r)=4/3r 3 n(r) Rozkład masowy M(r) Dla cząstek sferycznych V(r)=4/3r 3 n(r)(r) r r 3
Rozkład log-normalny n(r) 3 1 N r ln o e 1 lnrlnr ln m N o całkowta lczba cząstek w klase R m promeń modalny dla klasy geometryczne odchylene standardowe dla klasy Dla rozkładu jedno modowego r eff r m exp 5 ln Średn promeń cząstek r r m exp 1 ln Powerzchna cząstek A 4N r exp ln o m Objętość cząstek V 4 / 3N o r 3 m exp 9 ln
Fala elektromagnetyczna Propagacja płaskej fal elektromagnetycznej przez ośrodek materalny E E0 exp(kx t) H H0 exp(kx t) Po podstawenu do równań Maxwella E E mz kz exp exp t 0 ê z Perwszy czynnk wykładnczy w powyższym równanu zwązany jest z zankem ampltudy fal elektromagnetycznej określony jest przez urojoną część współczynnka refrakcj m. Rzeczywsta część współczynnka refrakcj (k) determnuje prędkość fazową fal. Zarówno cześć rzeczywsta jak urojona wpływa na własnośc optyczne mater. N=m+k - zespolony współczynnk załamana śwatła
Jak jest współczynnk załamana śwatła dla aerozolu?
Parametr wzrostu hgroskopjnego Mng and Russell, 001 r wet r dry GF(RH) Parametr wzrostu hgroskopjnego zależy od składu chemcznego, welkośc cząstek oraz wlgotnośc względnej powetrza Jeśl parametr wzrostu wynos to wzrost współczynnka rozpraszana wynos ok. 4 (rozpraszane jest proporcjonalne do powerzchn cząstk) Współczynnk absorpcj w perwszym przyblżenu ne ulega zmane
Podstawowe welkośc optyczne pojedynczej cząstk (sngle scatterng propertes) Przekrój czynny na rozpraszane, absorpcję Współczynnk rozpraszana, absorpcj, ekstynkcj Albedo pojedynczego rozpraszana Funkcja fazowa na rozpraszane Parametr asymetr
Przekrój czynny na rozpraszane, absorpcję ekstynkcję W reżme geometrycznym (rozmary cząstek znaczne wększe od długośc fal) przekrój czynny na ekstynkcję jest równy przekrojow geometrycznemu (dla obektów sferycznych r ) W przypadku obektów porównywalnych z długoścą fal wskutek dyfrakcj śwatła przekrój czynny może być znacząco mnejszy lub wększy od przekroju geometrycznego C Efektywny przekrój czynny Q r C jest przekrojem czynnym na rozpraszane, absorpcję lub ekstynkcję
Współczynnk rozpraszana, absorpcj ekstynkcj Jeśl w jednostce objętośc znajduje sę N o cząstek o tej samej welkośc (promenu r) wówczas współczynnk rozpraszana, absorpcj ekstynkcj wynoszą: ( ) N C o N o r Q [m 1 ] = abs, scat lub ext Jeśl w cząstk mają różne rozmary wówczas współczynnk rozpraszana, absorpcj ekstynkcj wynoszą: ( ) Q r n(r)dr N o n(r) dr
Absorpcja promenowana Absorpcja (emsja) promenowana występuje podczas przejść elektronowych, wbracyjnych rotacyjnych w atomach oraz cząsteczkach. Ze względu na fakt, że najwększe zmany energ występują w przejścach elektronowych następne wbracyjnych rotacyjnych. Z przejścam elektronowym zwązane są lne wdmowe w obszarze wdzalnym ultrafoletu, z przejścam wbracyjnym absorpcja promenowana od blskej do dalekej podczerwen, z przejścam rotacyjnym absorpcja w dalekej podczerwen oraz w obszarze mkrofal. Struktura ln wdmowych staje sę coraz bardzej skomplkowana gdy przesuwamy sę w kerunku fal dłuższych co jest zwązane z stnenem coraz wększej lośc przejść rotacyjnych oscylacyjno-rotacyjnych. 11
1
Budowy geometryczna a wdmo absorpcyjne 13
Kształt ln wdmowych Wyróżnamy następujące wdma absorpcyjne: Lnowe Pasmowe Cągłe (kontnuum)
Absorpcja promenowana przez poszczególne gazy atmosferyczne.
Zjawsko oddzaływana promenowana z materą w wynku którego następuje zmana kerunku jego rozchodzena. Rozróżna sę rozpraszane śwatła: sprężyste podczas rozpraszana ne następuje zmana energ (częstotlwośc) śwatła nesprężyste podczas rozpraszana zmena sę energa (częstotlwość) śwatła. W atmosferze znaczne ważnejszą rolę odgrywa rozpraszane sprężyste. Rozpraszane śwatła
Reżmy rozpraszana W przypadku małych cząstek (względem długośc fal) pojawające sę dpole w cząsteczce są praktyczne tak samo zorentowane. Można jest zastąpć jednym (efektywnym) dpolem Rozpraszane Raylegha na cząstkach małych w porównanu z długoścą fal (x<<1) Rozpraszane geometryczne na cząstkach dużych w porównanu z długoścą fal (x>>1) Rozpraszane MIE na cząstkach o rozmarach porównywalnych z długoścą fal (x1) Parametr welkośc x W przypadku dużych cząstek (względem długośc fal) pojawające sę dpole w cząsteczce skerowane w różnych kerunkach. x r 18
Rozpraszane Raylegha Radancja promenowana po rozproszenu I I R o 4 1 cos gdze - kąt rozproszena, R - odległość od cząstk na której nastąpło rozproszene, - polaryzowalność ośrodka. rozkład kątowy rozpraszana 19
Rozpraszane Lorenza-Me Rozpraszane na jednorodnych cząstkach sferycznych. Teora Lorenza-Me opsuje metodę rozwązana równań Maxwella. Sprowadza sę ona do rozwązana równana dla pola elektrycznego oraz dentycznego dla pola magnetycznego z warunkam brzegowym na sferze. Można pokazać, że składowe pola rozproszonego na dużych cząstkach w przyblżenu daleko-polowym ma postać E E l r exp(kz kr) S ( ) kr 0 0 E S 1( ) E 0l 0r gdze funkcje ampltudy S 1 S dane są przez neskończone szereg funkcj specjalnych
Efektywne przekroje czynne z teor Lorenza-Me
Funkcja fazowa dla rozpraszana P() Określa kątowy rozkład radancj promenowana rozproszonego. Zwana naczej ndykatrysą rozpraszana Normalzacja funkcj fazowej 0 0 P(cos ) sn dd 1 4 W przypadku rozpraszana Raylegh a ma ona postać: P( ) 3 (1 cos 4 ) W ogólnośc dana jest przez funkcje ampltudy: P( ) 1 S 1 S
Kształt funkcj fazowej małe cząstk Kerunek padającego fotonu Im wększe cząstk tym węcej fotonów rozpraszanych jest do przodu! duże cząstk 3
Stam et al., 004 Funkcja fazowa cd.
Parametr asymetr g Welkość określająca anzotropę funkcj fazowej rozpraszana na pojedynczej cząstce Parametr asymetr g jest perwszym momentem funkcj fazowej względem cosnusa kąta rozpraszana dany jest wzorem g P(cos )cos d Parametr asymetr zmena sę w przedzale od -1 do 1, przy czym wartość: -1 oznacza, że całe promenowane jest rozpraszane wsteczne 0 oznacza, że połowa promenowana rozpraszana jest wsteczne a połowa do przodu (rozpraszane Raylegha) 1 oznacza, że całe promenowana jest rozpraszane do przodu.
Parametr asymetr cd. Parametr asymetr na ogół rośne wraz z rozmarem cząstek rozpraszających promenowane (parametrem welkośc). Wartość parametru asymetr w przypadku kropel chmurowych zmena sę na ogół w przedzale od 0.75 do 0.9, zaś w przypadku aerozolu atmosferycznego od 0.5 do 0.7. Parametr asymetr funkcja fazowa dla zboru cząstek o rozkładze welkośc n(r) ma postać g Q Q sca, sca, (m, kr)gr (m, kr)r, n n (r)dr (r)dr P( ) P ( )Q Q sca, sca, r r n n (r)dr (r)dr
Albedo pojedynczego rozpraszana scat ext abs abs 1 ext eext ext Opsuje prawdopodobeństwo rozpraszana fotonu. Wartośc albeda pojedynczego rozpraszana zmenają sę od 0 do 1. np. dla chmur w obszarze wdzalnym wynos 1 dla zaneczyszczeń powetrza (aerozol) średno od 0.9 do 1. dla slne absorbujących cząstek jest mnejsze 0.9 Wartość =0.9 oznacza, że na 10 fotonów 9 jest rozpraszanych a tylko jeden jest absorbowany.
Rozpraszane na cząstkach nesferycznych Metody geometryczne: dla cząstek lub nejednorodnośc znaczne wększych od długośc fal można śwatło traktować jako wązkę neulegających dyfrakcj promen śwetlnych, które ulegają odbcu lub załamanu przy przejścu pomędzy ośrodkam o różnych własnoścach optycznych. Przyblżene to można użyć do opsu welu zjawsk optycznych np. zjawsko tęczy. Zakres stosowana praw optyk geometrycznej można rozszerzyć na nejednorodnośc porównywalne z długoścą fal uwzględnając dyfrakcję promen na nejednorodnoścach. Metoda dyskretnych dpol: polega na przyblżenu cząstek dpolam, które oddzaływają ze sobą padającym promenowanem. 8
Przyblżene dyskretnych dpol Metoda dokładnego rozwązana problemu rozpraszana śwatła na nesferycznych nejednorodnych cząstkach oraz na perodycznych układach cząstek. Przyblżene dyskretnych dpol (ang. dscrete dpole approxmaton, w skróce DDA) opera sę na założenu, że cząstkę rozpraszającą można przyblżyć przez układ mnejszych elementów oddzaływających z falą elektromagnetyczna jak pojedynczy dpol. Metoda polega na uwzględnenu jednoczesnych oddzaływań pomędzy wszystkm dpolam w układze Umożlwa dokładne rozwązane równań rozpraszana śwatła na cząstkach o dowolnym kształce rozkładze nejednorodnośc materału (współczynnka refrakcj). Została zaproponowana przez Purcella Pennypackera stotne rozwnęta w latach 1980-000 przez Dranea Flataua. 9
Metoda DDA. Pole elektryczne promenowane rozproszonego jest sumą pola fal padającej oraz pola ndukowanego przez każdy dpol. Moment dpolowy j-go dpola dany jest wzorem gdze j jest polaryzowalnoścą dpola, E dpole, j określa pole dzałające na dpol j, które jest superpozycją pola padającego oraz pola ndukowanego przez nne dpole. 19.07.005 Krzysztof Markowcz IGF-UW 30
Meszanny cząstek Koncepcja zewnętrznej wewnętrznej meszanny cząstek meszanny zewnętrzna meszanny pół-wewnętrzna meszanny wewnętrzna (a) External mxture, (b) homogeneous nternal mxture, (c) core-shell, and (d) core-shell-shell model. Kahnert et al., 01
Aerosol mxng a) External mxng b) Homogeneous nternal mxng c) Coatng sphere also nternal mxng 19.07.005 QUANTIFY IGF-UW
Wyznaczane własnośc optycznych meszanny zewnętrznej ext ext, N o abs scat g ext, ext, ext, ext, abs, scat, N N o o g N N N N o o o o welkośc addytywne welkośc ntensywne P( ) P ( ) ext, ext, N N o o
Wyznaczane własnośc optycznych meszanny wewnętrznej Przypadek szczególny. Meszanna jednorodna np. aerozol hgroskopjny po rozpuszczenu sę sol w kondensującej wodze. Współczynnk załamana śwatła w tym przypadku może być określony na podstawe reguły Maxwella-Garnetta (1904) n 1 n 1 n 1 3f n 1 n 1 f n n n n 1 1 1 1 n gdze n 1, n są współczynnkam refrakcj cząstk perwszej oraz drugej, zaś f jest frakcją objętoścową drugej substancj. Stosując wzór M-G oblczamy współczynnk refrakcj meszanny, a następne rozpraszana Lorenza-Me wyznaczamy własnośc optyczne pojedynczej cząstk.
Wyznaczane własnośc optycznych meszanny wewnętrznej cd W przypadku gdy cząstka aerozolu składa sę z dwóch współśrodkowych cząstek sferycznych (np. nerozpuszczona cząstka sol morskej otoczona warstwa wody) wówczas możemy wykorzystać model Bohren & Huffman (1983)- coated sphere http://www.gf.fuw.edu.pl/meteo/stacja/kody.php Natomast gdy cząstka jest nejednorodna wówczas możemy wykorzystać metodę dyskretnych dpol (DDA) http://ddscat.wkdot.com/start
Zmenność spektralna własnośc optycznych
Zmenność spektralna własnośc optycznych
0 extdz Grubość optyczna ośrodka z ext (z) I o I Grubość optyczna - opsuje stopeń oddzaływana (ekstynkcj) promenowana elektromagnetycznego z materą. Grubość optyczna jest welkoścą bezwymarową występuje jako wykładnk we wzorze Beera: I I o e
Grubość optyczna atmosfery Na całkowtą grubość optyczna atmosfery składają sę następujące przyczynk: rozpraszane Raylegha RAY Rozpraszane absorpcja aerozolu RAY Absorpcja ozonu (UV zakres wdzalny) O3 Para wodna HO Pozostałe gazy (tlen, dwutlenek węgla, metan, dwu tlenek sark azotu) g RAY A O3 HO g
Grubość optyczna atmosfery cd. Najwększy wkład do grubośc optycznej wnoszą rozpraszane absorpcja aerozolu oraz rozpraszane molekularne. Przy czym to ostatne szybko zmnejsza sę z długoścą fal ( -4 ). Przykład: RAY (350nm)=0.61 RAY (500nm)=0.14 RAY (1000nm)=0.008 Grubość optyczną aerozolu jest welkośc bardzo zmenna w czase przestrzen a jej wartość dla długośc fal 500nm zmena sę średno od wartośc blskch zera do ok. 1. ( w skrajnych przypadkach do klku) Średna wartość grubośc optycznej aerozolu w Polsce wynos ok. 0. (500 nm). 40
Grubość optyczna pozostalych gazów atmosferycznych Absorpcja przez ozon w zakrese wdzalnym (pasmo Chappus) przyczyna sę do grubośc optycznej na (0.035 dla ok. 600 nm) Wpływ ozonu w zakrese UV jest bardzo duży a jego grubość optyczna przekracza 10 Wpływ pary wodnej jest bardzo duży jedyne w wąskch zakresach wdmowych (np. dla 940 nm może wynosć rzędu 0.5-1) Wpływ SO NO uwdaczna sę w UV oraz w zakrese wdzalnym
Zmenność spektralna grubośc optycznej aerozolu (AOD) 1) Mono-dyspersyjny rozkład welkośc cząstek aerozolu. n c (r ) =N o (r-r o ) ro ro ( ) ro NoQ,m CQ, m Jeśl przyjąć że r o =1m x=6/ to dla >1 m AOD maleje z długoścą fal! 4
Dla <1 m zachowane AOD jest bardzej skomplkowane Z anomalnej teor dyfrakcj ADT mamy Q sn 4 1 cos 4 4(m 1)r sn 1 cos ( ) C 4 4 Zanedbując III wyraz mamy ( ) C 4 4(m 1)r sn 4(m 1)r o o 4(m 1)r o AOD maleje z długoścą fal jeśl / 43
r o 8(m 1) Typowa zmenność współczynnka załamana śwatła (rzeczywsta cześć współczynnka refrakcj) zawera sę w grancach (1.3-1.7) Aby AOD malała z długoścą fal mus być spełnony przyblżony warunek r o </ Dla fal krótszych od 0.5 m AOD dla aerozol w klase akumulacyjnej zmnejsza sę z długoścą fal. Pomary potwerdzają, że AOD zmnejsza sę z długoścą fal dla małych cząstek. Jedyne dla dużych możemy meć odwrotna zależność 44
. Rozkład Junge a zmenność spektralna AOD Zakładając ze rozkład welkośc cząstek ma postać n c (r) Cr 0 r ( 1) 1 r r Możemy wyznaczyć grubość optyczna aerozolu ( ) r r 1 Cr r Q,mr ( 1) dr x r dx dr Po zamane zmennych mamy ( ) C x x 1 Q x,m ( 1) ( 1) x dx 45
( ) C 31 x x 1 ( 1) dx Q x,m x ( ) C ~ k gdze k jest stała opsującą wartość całk po parametrze welkośc x. Typowa wartość dla aerozolu meśc sę w przedzale od do 4. Zatem wykładnk - <0 ( ) Wykładnk Angstroma Wynk obserwacyjne spektralnej zmennośc AOD dowodzą, ż wykładnk Angstroma zmena sę średno w przedzale od 0 do.5 chocaż rejestruje sę równeż ujemne wartośc. 46
Wykładnk Angstroma zwązany jest z parametrem rozkładu welkośc. Im jest on wększy tym mnej jest dużych cząstek odwrotne Małe wartośc odpowadają dużemu aerozolow odwrotne. Chocaż rozkład Junge ma osoblwośc dla r=0 to jednak neźle opsuje rozkład welkośc aerozolu wększego od 0.5 m zaskakująco dobrze zgadza sę w wynkam obserwacyjnym wykładnka Angstroma. Spektralna zmenność AOD zawera ne tylko nformacje o rozkładze welkośc aerozolu ale równeż o współczynnku załamana śwatła 47
Wykładnk Angstroma dla różnych cząstek 48
Rozkład Log-Normalny a zmenność spektralna AOD n c (r) 3 1 N r ln e 1 lnrlnr ln m Tego wzoru ne można scałkować analtyczne podobne jak rozkładu Junge. Jednak korzystając z twerdzena o wartość średnej możemy zapsać: 0 n (r) dr ( ) Q x,m r c 0 r n (r)dr NQx,m r ( ) Q x,m c N r jest całkowtą powerzchną aerozolu w jednostce objętośc 49
AOD możemy polczyć ze wzoru ( ) r Qx,m Q, m Q x,m N r r 3 eff 3 V 4 r eff 3 M 4 r eff r eff r m e 5 ln gdze V jest całkowtą objętoścą aerozolu, zaś M masą w jednostce objętośc. r Nestety jest na ogół welkoścą zależną od promena efektywnego co zasadnczo komplkuje oblczena. Oblczmy loraz: ( ( 1 r Q,m1 ) 1 ) r Q,m Iloraz AOD dla długośc fal ne zależy od masy an objętośc aerozolu a jedyne od welkośc charakteryzujących jego welkość własnośc mkrofzyczne (współczynnk załamana śwatła. 50
Rozważmy przypadek aerozolu ggantycznego x>>1 Wówczas Q (paradoks ekstynkcj) ( ) ( ) 0 3 r n V r c (r)dr 3 S M eff r eff S całkowta powerzchna aerozolu w jednostce objętośc Wzór często stosowany dla kropel chmurowych gdze warunek x>>1 jest spełnony 51
Wykładnk Angstroma Załóżmy, że mamy dwa mody aerozolu o lczbe cząstek odpowedno N 1 oraz N. Wówczas AOD wynos: N 1S1 NS S Qr n (r) dr =1, ln ln 1 1 ln 1 1 ln 1 N1S ln N S 1 1 11 1 1 S11 N / N1S1 1 ln S N / N S NS N S 1 Wykładnk Angstroma zależy od stosunku lczby cząstek w klase akumulacyjnej klase cząstek dużych 5
Relacja Shfrna ( ln lnln ) ln ln ln lub Rozważmy mono-dyspersyjny rozkład cząstek o promenu r M M r Q r Qn(r) dr n(r)dr r N o Q gdyż n(r)=n o (r) M Q Q 53
Rozważmy obecne rozkład pol-dyspersyjny N 0 r Q n(r)dr N o r Q n(r)dr Korzystamy ze wzoru Q M Q ( ) 1 N0r M( )Qn(r)dr Zauważmy że d N Qn(r)r M ( ) d Wzór Shfrna 0 Wzór pozwala wyznaczyć wykładnk Angstroma cząstek o pol-dysperysyjnym rozkładze welkośc gdy znamy wykładnk Angstroma dla poszczególnych składowych meszanny. dr 54
Rozważmy atmosferę w której w dolnej częśc mamy aerozol o grubośc optycznej 1 wykładnku Angstroma 1 powyżej zaś warstwę scharakteryzowana przez wartośc oraz. Mamy węc dwa równana: 1 1 1 Oznaczmy przez q : q 1 / 1 1 1 1 1 1 1 q 1 1 1 q 55
1 1 1 1 1 1 q q 1 q q Gdy q>>1 czyl 1 >> to wówczas 1 o le ne jest blske zero 1 Ze wzoru Shfrna wynka, że jedyne aerozole o znaczącym wkładze do całkowtej grubośc optycznej mogą efektywne wpływać na wartość wykładnka Angstroma Przykład. soot =0.0 soot =.0 seasalt =0. seasalt =0.0 Na postawe wzoru Shfrna mamy: =0.18. Nawet gdyby soot =0.05 to =0.4. Grubość optyczna sadzy nawet dla bardzo zaneczyszczonych rejonów śwata jest bardzo mała (podobne jak w powyższym przykładze). 56
Rozważamy osobno przypadek małych dużych cząstek zdefnowanych przez parametr welkośc x 1) Dla x>>1 Q=const= stad =0 ) Dla x<<1 a) gdy cześć urojona współczynnka refrakcj k=0 Q()=Q scat =C/ 4 b) gdy cześć urojona współczynnka refrakcj k 0 Q()=Q abs =C/ Paradoks Angstroma M 4 1 k=0 k 0 małe cząstk Oblczmy albedo pojedynczego rozpraszana SSA (Sngle Scatterng Albedo) Q Q abs 1 4 Q abs x Q x scat 57
x 1 Dla x<<1 4 11 0 x x Dla cząstek dużych Q ext = Q abs =1 (gdy k>0) Stad =0.5 Paradoks Angstroma występuje nawet dla k=10-10. Wówczas to =0 oraz =1 58
Załóżmy, że mamy małe cząstk dla których spełnona jest zależność Q abs =x Stąd abs a 1 Wykładnk Angstroma dla absorpcj wynos 1 ext e 1 abs 1 ext a e 1 Dla aerozolu o wykładnka Angstroma równym 1 mamy płaską zależność albeda pojedynczego rozpraszana z długoścą fal. 1) Dla <1 SSA rośne z długoścą fal ) Dla >1 SSA maleje z długoścą fal 59
Zmenność spektralna wykładnka Angstroma (AE) Wykładnk Angstroma wykazuje zmenność z długośc fal co jest przejawem faktu, że rozkład welkośc cząstek ma węcej nż jedną klasę. ( ) d ln d ln Pochodna wykładnka Angstroma jest dana wzorem '( ) '( ) ln d d ln ln ln ln 1 ln ln ln ln ln ln 1 1 1 1 1 zdefnowane nad podstawe AOD 3 długośc fal
Zmenność spektralna wykładnka Angstroma cd. Jeśl ogranczyć sę do członu kwadratowego AOD dln o 1 ln można wyznaczyć zmanę spektralną wykładnka Angstroma ' d d ln >0 czyl <0 oznacza, że w rozkładze welkośc domnuje klasa akumulacyjna <0 czyl >0 oznacza, że w rozkładze welkośc domnuje klasa cząstek dużych ln
Przykład Zakładając, że aerozol składa sę z dwóch klas rozmarów opsywanych rozkładem Junge grubość optyczna wynos o1 o 1 o o gdze o oznacza referencyjną długość fal np. 500 nm, zaś o1 oraz o odpowadające jej grubość optyczna dla 1 klasy rozmarów. Pommo, że w tym przypadku wykładnk Angstroma 1 oraz są stałe to efektywny wykładnk Angstroma dla meszanny aerozolu zmena sę z długoścą fal.
Eck et al., 1999 Zmany spektralne AE a rozkład rozmaru cząstek 0 DUST &SOOT
Eck et al., 1999 >0 URBAN <0 DUST