Program profilaktyki Gimnazjum Nr 2 w Ciechanowie na rok szkolny 2012/2013

Podobne dokumenty
Program profilaktyki Gimnazjum Nr 2 w Ciechanowie do realizacji w latach 2012/2015

PROGRAM PROFILAKTYKI SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 3 W ŚRODZIE WLKP / 2016

GIMNAZJUM NR 4 IM. KS. JANA TWARDOWSKIEGO W KRAKOWIE

Szkolny Program Profilaktyki Gimnazjum nr 2 im. J. Wybickiego w Kołobrzegu na rok szkolny

Plan wychowawczy Gimnazjum nr 3 im. ks. Jana Twardowskiego w Klikuszowej w roku szkolnym 2015/2016

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI

Plan pracy Wychowawczo-Profilaktycznej. SZKOŁY PODSTAWOWEJ im. Władysława Rdzanowskiego w Radziejowicach

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI

PROGRAM WYCHOWAWCZY rok szkolny 2011/2012 GIMNAZJUM NR 6 W LEGIONOWIE

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI

Program wychowawczy Gimnazjum w Grzegorzewie na rok szkolny 2012/2013

PROPOZYCJE DZIAŁAŃ PROFILAKTYCZNYCH

PROGRAM PROFILAKTYKI SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 4 W RAWICZU

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI GIMNAZJUM DWUJĘZYCZNE NR 2 IM. S. ŻEROMSKIEGO W BIELSKU BIAŁEJ

PROGRAM PROFILAKTYKI

Szkolny Program Profilaktyki. Gimnazjum w Ostrowsku

Program wychowawczy na rok szkolny 2011/2012

PROGRAM WYCHOWAWCZY w Dołdze

Profilaktyka uzależnień

Załącznik nr 2 do Statutu Szkoły Podstawowej w Przyłękach PROGRAM PROFILAKTYKI SZKOŁY PODSTAWOWEJ W PRZYŁĘKACH

DLA III ETAPU EDUKACJI PUBLICZNEGO GMINAZJUM

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI SZKOŁY PODSTAWOWEJ im. Tytusa Trzecieskiego w Miejscu Piastowym.

PROGRAM PROFILAKTYKI

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI

PROGRAM PROFILAKTYKI ZESPOŁU SZKÓŁ W ZRĘBICACH. w roku szkolnym 2014/2015

PROGRAM PROFILAKTYKI Szkoły Podstawowej Nr 3 w Wieliczce na lata

PROGRAM PROFILAKTYKI. Zespołu Szkół Zawodowych im. Stefana Bobrowskiego w Rawiczu 2011/2012

Szkolny Program Profilaktyki

Działania Zadania Sposoby realizacji Odpowiedzialni Czas realizacji Uwagi

PROGRAM PROFILAKTYCZNY ZESPOŁU SZKÓŁ PLASTYCZNYCH W KOLE

Szkolny Program Wychowawczy Gimnazjum nr 1 im. Jana III Sobieskiego w Częstochowie

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYCZNY

PROGRAM PROFILAKTYKI

PROGRAM PROFILAKTYKI. Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 5. W Piotrkowie Tryb.

PROGRAM WYCHOWAWCZO PROFILAKTYCZNY SPOŁECZNEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 1 IM. KS. JANA TWARDOWSKIEGO SPOŁECZNEGO TOWARZYSTWA OŚWIATOWEGO W CZĘSTOCHOWIE

1. Wstęp Prawna podstawa programu.3 3. Nowa podstawa programowa a program profilaktyki..4

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI

Lp. Cele operacyjne Zadania. Motywowanie do systematycznej pracy, obowiązkowości, sumienności.

PROGRAM WYCHOWAWCZY NIEPUBLICZNEGO GIMNAZJUM NR 1 FUNDACJI FAMILIJNY POZNAŃ

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI POMÓC I DAĆ DROGOWSKAZ SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 1 W OŚWIĘCIMIU

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI ZESPOŁU SZKÓŁ NR Opracowała: Maria Sobocińska

PLAN PRACY PEDAGOGA SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 4 W CIECHANOWIE NA ROK SZKOLNY 2013/2014

PROGRAM PROFILAKTYKI SZKOŁY PODSTAWOWEJ IM. KS. JANA TWARDOWSKIEGO W CHODLU NA ROK SZKOLNY 2016/2017

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI I SPOŁECZNA SZKOŁA PODSTAWOWA W GORZOWIE WLKP.

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYCZNY ZESPOŁU SZKÓŁ NR 14 W TORUNIU

PROGRAM PROFILAKTYKI Szkoły Podstawowej nr 2 w Kielcach

PROGRAM PROFILAKTYKI SZKOŁY PODSTAWOWEJ IM. J. DĄBROWSKIEGO W KRUPSKIM MŁYNIE

2. Promocja zdrowia i rozwijanie umiejętności zdrowego stylu życia. 3. Kształtowanie i rozwijanie umiejętności współżycia społecznego.

PROGRAM PROFILAKTYKI SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 217 Z ODDZIAŁAMI INTEGRACYJNYMI ZE SZKOŁĄ FILIALNĄ W WARSZAWIE, UL. PADEREWSKIEGO 45

PROGRAM PROFILAKTYKI SZKOŁY PODSTAWOWEJ

PROGRAM WYCHOWAWCZO - PROFILAKTYCZNY POWIATOWEJ SZKOŁY MUZYCZNEJ I STOPNIA W DYWITACH NA ROK SZKOLNY 2018/2019

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI SZKOŁA PODSTAWOWA NR 22 im. S. ŻEROMSKIEGO W BIELSKU BIAŁEJ

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI PUBLICZNEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 1 im. TADEUSZA KOŚCIUSZKI W NOWEJ SOLI

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI

Profilaktyka w szkole według Z.B. Gasia rozumiana jest jako kompleksowy system rozwiązań obejmujący równolegle trzy nurty działania:

Liceum Ogólnokształcącego im. Janka z Czarnkowa w Czarnkowie. SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI okres

PROGRAM PROFILAKTYCZNY SZKOŁY PODSTAWOWEJ W SŁONEM

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYCZNY

PROGRAM WYCHOWAWCZY GIMNAZJUM W KAMIEŃCU. Naczelny cel:

PROGRAM PROFILAKTYKI

Plan działań profilaktycznych Gimnazjum im. Biskupa Michała Kozala w Białośliwiu (rok szkolny 2015/2016)

PROGRAM PROFILAKTYKI. Gimnazjum Mistrzostwa Sportowego USTECKIEGO TOWARZYSTWA OŚWIATOWEGO W USTCE

(artystyczną, społeczną, sportową itp.). Strategie interwencyjne pomagają w rozwiązywaniu problemów, wspierają w sytuacjach kryzysowych.

Plan realizacji programu profilaktyki w Publicznym Gimnazjum w Sobolewie im H. Sienkiewicza

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI. w SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 13 W SOSNOWCU

PROGRAM PROFILAKTYKI

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI ZESPOŁU SZKÓŁ NR Opracowała: Maria Sobocińska

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI GIMNAZJUM NR 3 W WODZISŁAWIU ŚLĄSKIM

PROGRAM PROFILAKTYKI

Szkolny program profilaktyczny rok szkolny 2012/2013

Zadania Formy realizacji Odpowiedzialni Terminy

Szkolny Program Profilaktyki na lata 2012/2013, 2013/2014, 2014/2015

PROGRAM PROFILAKTYKI. Szkoły Podstawowej im. Ks. St. Kard. Wyszyńskiego Prymasa Tysiąclecia w Rąbieniu

PROGRAM WYCHOWAWCZY. PODST A W A PRA WNA PROGRAMU WYCHOW A WCZEGO SZKOŁY Podstawę prawną Programu Wychowawczego Szkoły stanowią następujące dokument:

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI

Główne zagadnienia programu wychowawczego Gimnazjum nr 2 im. Zjednoczonej Europy w Ciechanowie przeznaczone do realizacji w roku szkolnym 2014/ 2015

PROGRAM PROFILAKTYKI

Załącznik nr 2 do Statutu Szkoły Podstawowej im. Andrzeja Małkowskiego w Szczawinie Kościelnym

PROGRAM PROFILAKTYKI GIMNAZJUM IM. WŁADYSŁAWA CIASIA W ZESPOLE SZKÓŁ W REGNOWIE NA ROK SZKOLNY 2012/2013

Program Profilaktyki II Liceum Ogólnokształcącego w Kartuzach na rok szkolny 2016/2017. Przyjęty uchwałą Rady Pedagogicznej

PLAN DZIAŁAŃ PROFILAKTYCZNYCH LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE W ZESPOLE SZKÓŁ W BIELICACH ROK SZKOLNY 2016/ 2017

Program Profilaktyki Szkoły Podstawowej im. Jana Pawła II Łąkorzu na rok szkolny 2015/2016

Program profilaktyki Gimnazjum w Zespole Szkół im. Jana Pawła II w Ulanie-Majoracie

PROGRAM WYCHOWAWCZY Gimnazjum im. Noblistów Polskich w Papowie Biskupim

Szkolny Program Profilaktyki Dzieci i Młodzieży

PROGRAM PROFILAKTYKI SPOŁECZNEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ INTEGRACYJNEJ NR 100 STO W WARSZAWIE. na rok szkolny 2015/2016. Warszawa 24 sierpnia 2015 r

Program Profilaktyczny Zespołu Szkół Nr 2 im. 9. Pułku Strzelców Konnych w Grajewie

im. św. JADWIGI KRÓLOWEJ POLSKI W WITONI Sobą być, zdrowo żyć

PROGRAM PROFILAKTYCZNY PUBLICZNEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ W SKARYSZEWIE

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI ZESPOŁU SZKÓŁ GIMNAZJUM I LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO IM. KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO W DOBRZEJEWICACH

Szkolny program profilaktyki

PROGRAM PROFILAKTYKI DLA UCZNIÓW SZKOŁY PODSTAWOWEJ IM. POWSTAŃCÓW 1863 ROKU W ZABOROWIE

PROGRAM PROFILAKTYKI SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 4 W RAWICZU

PLAN DZIAŁAŃ NA ROK SZKOLNY 2018/2019 W RAMACH SZKOLNEGO PROGRAMU WYCHOWAWCZO-PROFILAKTYCZNEGO

Program Profilaktyki Szkoły Podstawowej nr 4. im. Józefa Lompy w Rudzie Śląskiej

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI Rok szkolny 2016/2017

ZESPÓŁ SZKÓŁ OGÓLNOKSZTAŁCĄCYCH im. Jana Kilińskiego w Mogielnicy

Transkrypt:

Program profilaktyki Gimnazjum Nr 2 w Ciechanowie na rok szkolny 2012/2013 Profilaktyka jest chronieniem człowieka przed zagrożeniami i reagowaniem na nie. Jest procesem wspierającym prawidłowy rozwój każdego ucznia. CZĘŚĆ I ZAŁOŻENIA TEORETYCZNE PROGRAMU *Eliminowanie czynników ryzyka może być skuteczne jedynie wtedy, gdy prowadzi się działania wzmacniające czynniki chroniące. Bardzo ważna jest tu współpraca z rodzicami. Pomoc rodzicom w budowaniu prawidłowych więzi emocjonalnych z dziećmi pozwoli chronić je przed szukaniem oparcia w grupie rówieśniczej preferującej styl życia nie zawsze aprobowany społecznie i zagrażający zdrowiu. *Mówiąc o agresji trzeba mieć na uwadze zarówno przemoc fizyczną jak i psychiczną polegającą na długofalowych prześladowaniach w formie atakowania kogoś, wykluczaniem z grupy lub niedopuszczaniem do niej. *Uzależnienia to kolejny ważny problem. Przez uzależnienie rozumie się stan, w którym człowiek nie może obyć się bez danej, najczęściej szkodliwej, substancji. Badania wykazują, że obniża się wiek inicjacji nikotynowej, alkoholowej i narkotykowej, dlatego tak bardzo potrzebne jest zapobieganie temu zjawisku.

*Aby skutecznie przeciwdziałać wymienionym zjawiskom (agresja, przemoc, uzależnienia) konieczne jest posiadanie wiedzy na temat istoty tych problemów. Uczniom da to możliwość poznania powodów zachowań agresywnych, przyczyn sięgania po środki odurzające, uzyskanie większej kontroli nad własnymi emocjami i nabycie nowych wzorców zachowań. Niezbędne jest zaangażowanie w działania profilaktyczne wszystkich zainteresowanych stron: nauczycieli, wychowawców, rodziców i uczniów. Tylko właściwe postępowanie wychowawcze nauczycieli i rodziców może zmienić tę sytuację. CZĘŚĆ II DIAGNOZA PROBLEMU Zachowania problemowe w naszej szkole to: -przemoc i agresja rówieśnicza; -brak kultury osobistej używanie wulgaryzmów; -wysoka absencja i wagary; -brak zainteresowania nauką lekceważenie obowiązków szkolnych. Wymienione zachowania problemowe zostały zdiagnozowane na podstawie obserwacji zachowań uczniów, informacji od nauczycieli, rodziców, uczniów, analizy klasowych zeszytów uwag oraz od instytucji lokalnych (policji, kuratorów, poradni psychologiczno-pedagogicznej).

CZĘŚĆ III CELE SZKOLNEGO PROGRAMU PROFILAKTYKI Uczeń potrafi przyjąć postawę asertywną wobec zachowań dysfunkcyjnych. Cele szczegółowe: - zapobieganie przejawom agresji i przemocy w szkole: - profilaktyka uzależnień: - kształtowanie u uczniów umiejętności społecznych, postaw asertywnych, skutecznej komunikacji, rozwiązywania konfliktów, radzenia sobie z negatywnymi emocjami takimi jak gniew, złość, wrogość: - uczenie zachowań dotyczących kultury życia codziennego: - wzmacnianie poczucia własnej wartości wśród uczniów: - przekazanie wiedzy o zagrożeniach uzależnieniami: - uwrażliwienie na potrzeby drugiego człowieka: - promowanie aktywnych form spędzania wolnego czasu. ZAŁOŻENIA PROGRAMU 1. Objęcie uczniów działaniami profilaktycznymi i edukacyjnymi. 2. Objęcie działaniami profilaktycznymi rodziców. 3. Budowanie dobrych relacji z rodzicami i pozyskiwanie ich jako sojuszników w realizacji działań wychowawczych i profilaktycznych. 4. Objęcie działaniami profilaktycznymi nauczycieli.

1 Stymulowanie i wspieranie rozwoju ucznia 2 Kształtowanie sprawności fizycznej i preferowanie zdrowego stylu życia > Integrowanie uczniów na szczeblu klasowym i ogólnoszkolnym; > uczenie zasad i norm dobrego kontaktu; > budowanie prawidłowych relacji dyrektor nauczyciel -uczeńrodzic; > nawiązywanie indywidualnego kontaktu z uczniami; > systematyczne rozpoznawanie i rozwiązywanie konfliktów i problemów; > przekazywanie uczniom informacji o osobach i instytucjach mogących pomóc w trudnych sytuacjach; > wspieranie indywidualnego rozwoju uczniów przez różnorodne formy pracy ( z uczniami zdolnymi oraz mającymi trudności w nauce); > organizowanie konkursów przedmiotowych; > organizowanie wyjść do kina i innych ośrodków kultury; > Organizowanie konkursów sprawnościowych, wycieczek; > spotkania z pielęgniarką szkolną; > uczenie nawyków zdrowego nauczania i prawidłowej organizacji czasu wolnego; > diagnozowanie podstawowych zagrożeń w szkole; > uświadamianie skutków alkoholizmu, nikotynizmu, narkomanii i lekomanii; > pokazywanie sposobów radzenia sobie z nałogami; > promowanie idei zdrowego trybu życia w środowisku szkolnym i lokalnym; > prowadzenie zajęć profilaktycznych na temat uzależnień. > umie współpracować w grupie; > ma indywidualne standardy wymagań; > zna swoje uzdolnienia i potrafi wykorzystać je w praktyce; > odnosi sukcesy na szczeblu szkoły, powiatu, województwa; > potrafi rozmawiać o swoich problemach; > dostrzega potrzebę dbania o własny rozwój. > zna zasady zdrowego stylu życia i żywienia; > zna zagrożenia wynikające z niezdrowego stylu życia; > jest asertywny wobec uzależnień; > uprawia sport; > czuje się odpowiedzialny za życie i zdrowie własne oraz innych osób > potrafi dokonywać odpowiedzialnych wyborów; > czuje się odpowiedzialny za środowisko, w którym żyje.

3. Kształtowanie hierarchii wartości >Kształtowanie ogólnie przyjętej hierarchii wartości; > rozwijanie umiejętności samooceny; > zrozumienie i odróżnienie pojęć: idol, autorytet; > kształtowanie postaw tolerancji wobec otoczenia. > zna ogólnie przyjęty system wartości i przyjmuje go jako podstawę przyszłego życia; > akceptuje autorytety; > toleruje inność zgodnie z przyjętymi normami; > dokonuje właściwych wyborów; > potrafi ponieść konsekwencje swoich zachowań. 4 Walka z agresją >Uświadomienie przyczyn agresji i jej rodzajów; > kształtowanie umiejętności wyrażania emocji; > wyrabianie postawy radzenia sobie z własną i cudzą agresją; > uświadamianie następstw i zagrożeń wynikających z działania agresywnego; > kształtowanie postaw asertywnych; > kształtowanie umiejętności po(obserwacja, wywiad, analiza dokumentacji; > organizowanie zajęć, pogadanek, warsztatów na temat agresji. > reaguje na wszelkie przejawy agresji; > umie wyrażać własne emocje, zachowując się zgodnie z przyjętymi normami; > umie sobie radzić z własna i cudzą agresją; przyjmuje postawy asertywne; > podejmuje pracę nad sobą. 5 Kształtowanie tożsamości europejskiej >Pogłębianie wiedzy o geografii, kulturze i historii państw europejskich; > rozwijanie działalności Szkolnego Klubu Europejczyka; > rozwijanie umiejętności niezbędnych w nawiązywaniu współpracy europejskiej; > udział w konkursach wiedzy o Unii Europejskiej. > posługuje się językiem obcym na poziomie umożliwiającym podstawową konwersację; > wykazuję się znajomością historii, tradycji i zwyczajów narodów europejskich.

6 Kształtowanie kultury osobistej >Propagowanie zasad savoir-vivre; > wyrabianie szacunku dla osób dorosłych; > dbanie o higienę osobistą i strój uczniowski; > wyrabianie postawy odpowiedzialności za mienie szkolne i cudzą własność; > wpajanie zasady odpowiedzialnego traktowania obowiązków szkolnych; > mobilizowanie do budowania pozytywnego wizerunku klasy i szkoły; > budowanie poczucia odpowiedzialności za siebie i innych; > propagowanie kultury słowa wśród uczniów; > stosowanie zasad właściwego komunikowania się; > rozwijanie postaw tolerancji i akceptacji. >potrafi zachować się taktownie w różnych sytuacjach; > reaguje na przejawy niekulturalnego zachowania; > swoją postawą propaguje zasady dobrego wychowania; > szanuje siebie i innych; > szanuje swoją i cudzą własność; > reaguje na przejawy wandalizmu; > godnie reprezentuje szkołę. 7 Orientacja zawodowa >Samoocena predyspozycji do zawodu; > zapoznanie uczniów ze specyfiką pracy różnych zawodów; > przeprowadzenie warsztatów w klasach trzecich ułatwiających wybór dalszej drogi edukacyjnej; > zapoznanie uczniów ze strukturą szkolnictwa; przybliżenie uczniom podstaw ekonomii, technologii i prawa pracy, także na rynku europejskim; > zapoznanie uczniów z ofertą edukacyjną szkół ponadgimnazjalnych. >zna swoje mocne i słabe strony; >zna istotę zawodu, warunki pracy, wymagania psychofizyczne ; > zna drogi prowadzące do zdobycia określonego zawodu; > zna szkoły ponadgimnazjalne w najbliższej okolicy oraz warunki przyjęcia do nich; > potrafi dokonać analizy zmieniającego się rynku pracy; > potrafi przygotować dokumenty potrzebne do podjęcia nauki w wybranej szkole. 8 Poprawa frekwencji. Eliminowanie nieusprawiedliwionych nieobecności >Wpajanie zasad odpowiedzialnego traktowania obowiązków szkolnych; > stwarzanie przyjaznych relacji między uczniami a pracownikami szkoły; > chętnie uczestniczy w zajęciach lekcyjnych i pozalekcyjnych; > widzi korzyści płynące

> organizowanie zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych zgodnie z zainteresowaniami uczniów; > współpraca z rodzicami w celu podniesienia frekwencji; > organizowanie indywidualnych spotkań rodziców, uczniów i wychowawców w zależności od potrzeb; >współpraca z władzami lokalnymi odpowiedzialnymi za egzekwowanie realizacji obowiązku szkolnego; > wdrażanie procedur w przypadku permanentnego opuszczania zajęć. 9. Współpraca z rodzicami >Spotkania z rodzicami w ramach dni otwartych; >organizacja imprez okolicznościowych (choinka, bal pożegnalny); >angażowanie rodziców w sprawy klasy; >podejmowanie współpracy w działaniach profilaktycznych; >informowanie o osiągnięciach i problemach uczniów; >zapoznanie rodziców z dokumentami szkoły; > wspieranie rodziców w rozwiązywaniu problemów ich dzieci. z systematycznego uczęszczania na zajęcia; > zna konsekwencje i podejmowane przez szkołę działania w razie powtarzających się nieobecności. >Organizowanie indywidualnych spotkań z rodzicami w pierwsze poniedziałki miesiąca ( poza miesiącami z wywiadówkami); >Systematyczne przekazywanie informacji o dziecku (Librus); przekazywanie informacji o nieobecności dziecka w szkole (telefonicznie, Librus); > nawiązywanie współpracy rodziców z pedagogiem szkolnym; > podejmowanie działań związanych udzielaniem porad wychowawczych dla rodziców.

PRZEWIDYWANE EFEKTY PODEJMOWANYCH DZIAŁAŃ W RAMACH SZKOLNEGO PROGRAMU PROFILAKTYKI Zdobycie i poszerzenie wiedzy o tym, że: można atrakcyjnie i bezpiecznie spędzać czas wolny; problemy należy rozwiązywać, a nie ich unikać lub nie dostrzegać; palenie tytoniu jest szkodliwe ; uzależnić się można od wielu rzeczy; zażywanie środków odurzających pociąga za sobą skutki zdrowotne, społeczne i psychiczne; alkohol jest silną trucizną; - w sytuacjach kryzysowych można zachować się asertywnie. Wykształcenie postaw: odpowiedzialności za własne zdrowie, dumy z faktu niesięgania po używki, asertywnych. Wykształcenie umiejętności: spostrzegania siebie jako wartościowego człowieka, konstruktywnego rozwiązywania konfliktów, asertywnych zachowań w sytuacjach nacisku grupy, dostrzegania uczuć i mówienia o nich.