Obliczeia ekoomicze i ocea przesięwzięć iwesycyjych oraz racjoalizujących użykowaie eergii (J. Paska). Posawowe pojęcia rachuku ekoomiczego w elekroechice Całkowie akłay iwesycyje (wyaki kapiałowe - capial oulays) są jeym z ajważiejszych skłaików rachuku ekoomiczego. W gospoarce rykowej są oe określae jako suma warości śroków rwałych (kapiał rwały - fixe capial) i warości śroków obroowych eo (kapiał obroowy - e workig capial). Objęcie ym pojęciem rówież śroków obroowych jes owością w porówaiu z wcześiej sosowaym w kraju rachukiem efekywości iwesycji. Po pojęciem śroków rwałych są rozumiae śroki koiecze o zbuowaia i pełego wyposażeia obieku iwesycyjego. Śroki obroowe są o śroki iezbęe o eksploaacji obieku zapewiające uzyskaie efeków proukcyjych. AKTYWA PASYWA Warości iemaeriale i prawe Rzeczowe i zrówae z imi skłaiki mająku rwałego - iwesycje Akywa bieżące Przeproukcyje akłay kapiałowe wesycje w kapiale rwałym Kapiał obroowy kapiał rwały śroki obroowe Warość eo Pasywa ługookresowe Pasywa bieżące Kapiał zakłaowy i rezerwowy Kreyy ługoi śreioermiowe Zobowiązaia bieżące k s a p a i ł y a ł Sposób zaagażowaia kapiału Źróła pochozeia Rys.. akłay iwesycyje źróła ich fiasowaia i srukura kapiału Kapiał sały. Kapiał sały o suma kapiału zakłaowego i rezerw kapiałowych oraz zobowiązaia (pożyczki) ługookresowe. Jes o zaem suma śroków fiasowych bęących o yspozycji firmy w ługim okresie czasu ozwiercielająca wysokość jej załużeia wobec właścicieli (uziałowców akcjoariuszy) oraz wierzycieli (baków i iych isyucji kreyujących). Kapiał rwały. W skła kapiału rwałego wchozą koszy kapiałowe fazy przeproukcyjej (wyaki prze rozpoczęciem proukcji w skali halowej) i iwesycje w kapiale rwałym. Opowiaa o łączej warości śroków rwałych oraz warości iemaerialych powsałych w wyiku procesu iwesowaia. Kapiał obroowy eo. W gospoarce wolorykowej po pojęciem kapiału obroowego eo rozumiaa jes różica mięzy śrokami obroowymi i bieżącymi zobowiązaiami pieiężymi. Ozacza o że bieżące zobowiązaia pieięże zosały wykluczoe z ego pojęcia. W skła śroków obroowych wchozą ależości pieięże o łużików zapasy paliw surowców i maeriałów pomociczych. Dla efekywości przesięwzięcia iwesycyjego isoe są rówież: Sprzeaż eo - warość sprzeaży pomiejszoa o poaek. Zysk bruo - różica mięzy wpływami a wyakami w aym roku. Zysk eo - zysk bruo pomiejszoy o opoakowaie i ie obciążeia zysku. Zysk skumuloway - zysk eo pomiejszoy o ywiey. Amoryzacja (epreciaio) opowiaa sopiowemu zużyciu śroków rwałych oraz warości iemaerialych i prawych i przeoszeiu ich warości a wywarzay prouk. Przepisy opuszczają w bieżącej księgowości przesiębiorsw wie meoy amoryzacji - skłaiki mająkowe mogą być opisywae liiowo lub w sposób przyspieszoy. Opisy rozlicza się o pierwszego miesiąca asępującego po miesiącu przyjęcia śroka rwałego o eksploaacji. ajczęściej jes sosowaa meoa amoryzacji liiowej - rówomierej weług kórej poszczególe okresy użykowaia śroka rwałego są obciążoe opisami amoryzacyjymi w jeakowej wysokości obliczaej z zależości: rocze opisy amoryzacyje warość warość począkowa po zużyciu. przewiyway okres użykowaia Warość po zużyciu może być zerowa - la śroków rwałych ie przesawiających żaej warości po zużyciu oraz la warości iemaerialych i prawych.
Obliczeia ekoomicze i ocea przesięwzięć iwesycyjych oraz racjoalizujących użykowaie eergii (J. Paska) Meoa amoryzacji przyspieszoej polega a ym że amoryzację poszczególych skłaików mająku rwałego oblicza się przy zasosowaiu przepisowych sawek amoryzacji powyższoych opowieim współczyikiem: w pierwszym roku użykowaia o ich warości począkowej w laach asępych o ich warości księgowej (warości począkowej pomiejszoej o opisy amoryzacyje) w roku asępym po roku w kórym asąpiło zrówaie roczego opisu amoryzacyjego obliczoego meoą przyspieszoą i liiową - wg meoy liiowej. W obliczeiach ekoomiczych wykoywaych w fazie prze realizacyjej la ocey celowości i reowości iwesycji jes powszechie sosowaa meoa progresywa okoywaia opisów amoryzacyjych (amoryzacja progresywa). W meozie ej opis amoryzacyjy w pierwszym roku jes ajmiejszy zaś w kolejych laach opowieio wzrasa ak że suma koszów akumulacji i amoryzacji jes sała. Jes o rówozacze ze sałą raą kapiałową z. suma ray amoryzacyjej i sopy rozszerzeiowej (sopy zysku) jes sała w całym aalizowaym okresie. Rachuek yskoa pozwala porówywać kwoy pieięże wyakowae lub uzyskiwae w różych laach aalizowaego okresu. Obywa się o przez ich sprowazeie o jeego umowego momeu czasu; o zw. roku zerowego (może o być rok pierwszego wyaku związaego z oceiaym przesięwzięciem lub rok poprzezający eksploaację obieku). Zgoie z zasaą rachuku yskoa warość z roku i K i po sprowazeiu o roku zerowego jes rówoważa warości K K i (+ -i przy czym p jes sopą yskoową. Sopa yskoowa (sopa yskoa) zwaa rówież krańcową proukywością kapiału lub miimalą akcepowaą realą sopą zwrou jes aleraywym koszem kapiału (liczoym jako proce o jego warości) saowiącym kosz uracoych możliwości wskuek zaagażowaia śroków (kapiału) w ay projek (przesięwzięcie). Jej wybór jes jeą z ajważiejszych ecyzji poejmowaych w procesie ocey projeków. iska sopa yskoowa preferuje projeky kapiałochłoe a wysoka - przesięwzięcia miej kapiałochłoe lecz o wyższych koszach operacyjych. Zwykle w rachuku ekoomiczym zakłaa się że sopa yskoowa jes sała w całym rozparywaym okresie chociaż ie jes o ai koiecze ai słusze w syuacjach gy ulegają zmiaie czyiki eermiujące warość sopy yskoa. Sopa yskoowa jes eż miarą malejącej warości pieiąza - jes o rocza sopa proceowa kóra określa sosowaą w wieloleim rachuku przepływów pieiężych skalę ego spaku. Jeoska pieięża ołożoa ziś jes rówa w roku asępym ej jeosce powiększoej o pewą premię p kóra wyika z możliwości lokay śroków fiasowych a proce przy rówoczesej erozji przyszłych ochoów (przychoów) spowoowaej iflacją i ryzykiem. Za ajlepszy sposób określeia sopy yskoowej jes uważay śrei ważoy kosz kapiału (WACC - Weighe Average Cos of Capial) gyż uwzglęia kosz oraz isoość źróeł fiasowaia przesięwzięcia. WACC jes obliczay weług wzoru: WACC k i w ; i gzie: k i kosz kapiału z i-ego źróła w i uział kapiału z i-ego źróła w srukurze kapiału. W obliczeiach ekoomiczych wyzacza się: warość bieżącą P (prese value) czyli warość kapiału wyaków ochoów weług obecej warości pieiężej obliczaą przez yskoowaie (iscouig) CFi ( -i () i P + gzie: - ługość okresu obliczeiowego w laach "" - rok bazowy (zerowy) aalizy CF i - warość w i-ym roku; warość końcową S (ermial value fuure value) czyli warość wg warości pieiężej po określoej liczbie () la obliczaą przez skłaaie (compouig) CFi ( -i. (2) i S + Gy warości CF i w kolejych laach są jeakowe CF i A (rea rocza - auiy) o - P A (+ p - (+ S A p. Warość S może saowić fuusz amoryzacji (sikig fu) i wey D A opowiaa roczym opisom amoryzacyjym (amoryzacja progresywa amoryzacja oproceowaa) p D S (+. Jeśli warość końcowa S jes rówa skłaaym akłaom iwesycyjym [] (+ o: (3) (4) 2
Obliczeia ekoomicze i ocea przesięwzięć iwesycyjych oraz racjoalizujących użykowaie eergii (J. Paska) p p(+ D [] [] [] r (5) - - (+ (+ gzie: [] - jeorazowy wyaek a akłay iwesycyje lub akłay iwesycyje zyskoowae (zakualizowae sprowazoe) o roku zerowego r - współczyik rasformujący całkowie akłay iwesycyje a rocze koszy kapiałowe zway raą kapiałową sopą zwrou kapiału raą umorzeiową raą reproukcji rozszerzoej współczyikiem auieowym. Zależość (5) moża zilusrować (wyprowazić) za pomocą asępującego rozumowaia. W okresie la (czasu życia obieku) chcemy ozyskać całkowie akłay iwesycyje (poiesioe jeorazowo lub zyskoowae) zięki sałej racie roczej D w kolejych laach okresu obliczeiowego a sopa zwrou kapiału jes rówa sopie yskoa p. a koiec kolejych la mamy więc: koiec -go roku [] + p [] - D (+ [] - D koiec 2-go roku (+ [] - D + p[(+ [] - D] - D (+ 2 [] - (+D - D koiec -ego roku (+ [] - (+ - D - (+ -2 D - - (+D - D (+ [] - (+ D (+ Są eż rocza raa kapiałowa D wyraża się wzorem (5). W zależościach () - (5) wysępują współczyiki kóre zesawioo w ablicy la 2 la.. Tablica. Współczyiki wysępujące w rachuku yskoowym i ich warości la 2-leiego okresu obliczeiowego p CF ( + PWF ( + - UPWF (+ p(+ CRF p(+ (+ 5 2653 3769 2462 824 6727 486 854 746 5 6367 6 6259 5976 2 38338 26 487 2536 25 86736 5 3954 25292 3 94 53 336 359 4 83667 2 2497 448 5 33252 3 999 55 CF - Compou eres Facor PWF - Prese Worh Facor UPWF - Uacos Prese Worh Facor (auiy facor) CRF - Capial Recovery Facor 2. Koszy sałe zmiee jeoskowe i krańcowe Z puku wizeia reagowaia koszów a wielkość proukcji (koszy wywarzaia) lub osaw eergii obiorcom zieli się je a koszy (wzglęie) sałe i koszy zmiee. Koszy zmiee wywarzaia eergii - o koszy silie zależe o wielkości proukcji aomias koszy sałe - o koszy zasaiczo iezależe - w krókich przeziałach czasowych - o wielkości proukcji. Poszczególe elemey koszów w isocie prawie igzie ie wysępują w formie czysej jako koszy absoluie zmiee lub absoluie sałe. W elekroeergeyce koszy zmiee wywarzaia eergii uożsamia się zwykle z koszami paliwa proukcyjego z kórymi wiążą się ściśle koszy zakupu paliwa (w ym koszy rasporu) oraz opłay za korzysaie ze śroowiska. Charakeru koszów zmieych ie mają jeak koszy związae z urzymywaiem zmechaizowaych urzązeń rasporu paliwa i awęglaia (ich poziom ie zależy bezpośreio o ilości zużywaego paliwa). Eleme koszów zmieych wywarzaia eergii cieplej saowią aomias koszy eergii elekryczej zużyej o proukcji ciepła. Koszy zmiee wywarzaia eergii są uożsamiae z koszami eergii zaś koszy sałe z koszami mocy. Jeoską kalkulacyją eergii elekryczej jes MW h (lub kw h) wyworzoej eergii eo (koszy wywarzaia) lub osarczoej obiorcom (koszy przesyłaia rozziału i obsługi obiorców) zaś eergii cieplej - GJ ciepła przezaczoego a cele echologicze i grzewcze. Koszy jeoskowe (przecięe) są o koszy przypaające a jeoskę kalkulacyją eergii. W przypaku wywarzaia eergii elekryczej wyrażają oe koszy MW h (lub kw h) oaej o wspólej sieci eergeyki zawoowej. Koszy jeoskowe mogą być wykazywae jako kosz łączy (całkowiy) lub w rozbiciu a kosz sały i zmiey. Poao kosz sały może być wyliczoy a MW mocy osiągalej (śreia z i kalearzowych) albo yspozycyjej bruo lub eo (śreia z i roboczych). Kosz sały ciepła - a MW mocy osiągalej cieplej (śreia z i kalearzowych). 3
Obliczeia ekoomicze i ocea przesięwzięć iwesycyjych oraz racjoalizujących użykowaie eergii (J. Paska) W krajach o gospoarce rykowej wykorzysuje się kocepcję koszów krańcowych; p. Bak Świaowy zaleca ich sosowaie przy projekowaiu aryf eergii. Koszy krańcowe ozwiercielają zmiaę koszów całkowiych w wyiku wzrosu (lub spaku) proukcji o jeoskę. Wyróżia się: koszy krańcowe (margiale) krókookresowe (Shor-Ru Margial Coss - SRMC) oraz koszy krańcowe ługookresowe (Log-Ru Margial Coss - LRMC). Koszy krańcowe krókookresowe są określae jako kosz poiesioy la zwiększeia (lub zmiejszeia) poaży eergii o relaywie małą wielkość w syuacji isiejących (usaloych) zolości wywórczych przesyłowych i rozzielczych sysemu. Koszy e rówają się zaem koszom zmieym (koszy paliw koszy woy w zbiorikach elekrowi woych) pokrycia iewielkiego zwiększeia zaporzebowaia (popyu) eergii gy zaporzebowaie o pozosaje w graicach isiejących zolości oraz koszom związaym z ograiczaiem zaporzebowaia gy jes oo wyższe. Koszy krańcowe ługookresowe są określae jako przyros koszów całkowiych pooszoy la zwiększeia poaży eergii w łuższym okresie w wyiku zaczego wzrosu popyu j. w syuacji gy zolości wywórcze przesyłowe i rozzielczych sysemu mogą być zmieiae. Zawierają oe zaem oprócz koszów zmieych akże przyros koszów sałych (koszy owych elekrowi liii przesyłowych i rozzielczych urzązeń przesyłowych i rozzielczych). Zależości wiążące poszczególe kaegorie koszów są asępujące: TC TFC + TVC ATC AFC + AVC (6) ATC TC TFC TVC TC TC AFC AVC MC q q q q q (7) gzie: TC - koszy całkowie (oal coss) TFC - koszy sałe (oal fixe coss) TVC - koszy zmiee (oal variable coss) ATC - koszy jeoskowe - przecięe (average oal coss) AFC - jeoskowy (przecięy) kosz sały AVC - jeoskowy (przecięy) kosz zmiey MC - koszy krańcowe (margial coss) q - wielkość proukcji. Zmieość koszów w zależości o rozmiarów proukcji zilusrowao a rys. 2. a) Rys. 2. Koszy ziałalości przesiębiorswa w krókim (a) i ługim (b) okresie: q - wielkość proukcji kórej opowiaają ajmiejsze jeoskowe koszy zmiee; q 2 - wielkość proukcji kórej opowiaają ajmiejsze jeoskowe (przecięe) koszy całkowie; SMC krókookresowe koszy krańcowe; SAC - krókookresowe przecięe koszy całkowie; LAC - ługookresowe przecięe koszy całkowie; LTC - ługookresowy kosz całkowiy LTC LAC q; LMC - ługookresowy kosz krańcowy (wzros koszów całkowiych LTC w ługim okresie spowooway wzrosem proukcji o jeoskę); LAC M LMC M - koszy ługookresowe (przecięe i krańcowe) w syuacji moopolu auralego; q A poziom proukcji opowiaający opymalej srukurze kapiałowej przy miejszej (A) zolości proukcyjej; q B poziom proukcji opowiaający opymalej srukurze kapiałowej przy większej (B) zolości proukcyjej b) 4
Obliczeia ekoomicze i ocea przesięwzięć iwesycyjych oraz racjoalizujących użykowaie eergii (J. Paska) 3. Meoy ocey ekoomiczej i fiasowej AALZA OPŁACALOŚC RYKOWEJ OCEA EKOOMCZA OCEA FASOWA METODY METODY MERK MERK MERK PROSTE DYSKOTOWE PŁYOŚC OBROTOWOSC ZYSKOWOŚC mp mo mz PV (lub MPV) mp 2 mo 2 mz 2 sopa okres es RR (lub MRR) mp 3 mo 3 mz 3 zwrou zwrou -go mp 4 mo 4 roku PVR Rys. 3. Poział meo ocey efekywości projeków iwesycyjych: PV warość zakualizowaa (bieżąca) eo (e Prese Value); RR wewęrza sopa zwrou (eral Rae of Reur); PVR wskaźik warości zakualizowaej eo (e Prese Value Raio); mp mp 2 mp 3 mp 4 - wskaźiki: ryzyka fiasowego płyości bieżącej krey/mająek pokrycia obsługi kreyu; mo mo 2 mo 3 mo 4 - wskaźiki: uzyskiwaia ależości spłay zobowiązań operacyjości obrou zapasami; mz mz 2 mz 3 - wskaźiki: reowości eo zyskowości mająku zysku a kapiale Ocea iwesycji w posysemie wywórczym (elekrowie i elekrociepłowie) powia być wykoaa zgoie z przyjęą przez Bak Świaowy meoyką UDO i zawierać: okres zwrou akłaów iwesycyjych PBP (pay-back perio) sopę zwrou kapiału zakłaowego ROE (reur o equiy) sopę zwrou akłaów iwesycyjych RO (reur o ivesme) warość zakualizowaą eo PV (e prese value) wewęrzą sopę zwrou RR (ieral rae of reur) próg reowości BEP (break-eve poi) oraz ie wskaźiki - zależie o charakeru iwesycji. Czasami jes wymagaa ocea fiasowa w warukach iepewości. Meoa sopy zwrou RO F + Y lub ROE F Q (8) gzie: RO - sopa zwrou całości kapiału (własego i obcego); ROE - sopa zwrou kapiału zakłaowego (własego); F - zysk eo w ypowym (przecięym) roku; Y - rocze oseki (w ypowym roku); Q - kapiał zakłaowy (własy); - całkowiy akła iwesycyjy (kapiał zaagażoway). Meoa okresu zwrou kapiału PBP (F + D Y ) PBP PBP gr PBP mi (9) + gzie: - całkowie akłay iwesycyje; PBP - okres zwrou kapiału; F - zysk eo w roku ; D - amoryzacja w roku ; Y - koszy fiasowe (oseki o kreyów) w roku. Tes pierwszego roku F + D > r g gzie r g - wielkość graicza określaa przez firmy a posawie oświaczeń z poobymi przesięwzięciami oraz kokreych waruków realizacji oceiaego projeku. Wyzacza oa miimalą efekywość baaego przesięwzięcia w pierwszym roku jego fukcjoowaia. Moża za r g uzać warość sopy proceowej kreyu bakowego a realizację przesięwzięcia. Meoa warości zakualizowaej eo CF a (C CO )a PV PV PV max () gzie: PV - warość zakualizowaa eo; CF - przepływ goówki eo (e cash flow) w roku ; - okres yskoowaia (obliczeiowy - powiie obejmować okres iwesycji i eksploaacji obieku) C - wpływy pieięże w roku - cash iflow (przychoy ze sprzeaży) CO - wyaki pieięże w roku - cash ouflow (koszy bez amoryzacji) p - sopa yskoowa (proceowa) "" - rok zerowy (p. rok pierwszego wyaku) a - współczyik yskoowy la kolejych la okresu obliczeiowego () 5
Obliczeia ekoomicze i ocea przesięwzięć iwesycyjych oraz racjoalizujących użykowaie eergii (J. Paska) a. (2) (+ PV CF (e) ( + (3) ( + (e) CF PV (4) (+ ( e) gzie: CF - przepływy pieięże eo związae z bieżącym fukcjoowaiem obieku (bez akłaów iwesycyjych) w kolejych laach okresu obliczeiowego; - akłay iwesycyje w kolejych laach; - akłay iwesycyje gy całość akłaów jes pooszoa w roku. Meoa wskaźika warości zakualizowaej PV PV PVR PVR max (5) PV ( + gzie: PVR - wskaźik warości zakualizowaej; PV - zakualizowaa warość eo projeku; PV - zakualizowaa warość akłau iwesycyjego (zyskoowaa o ej samej chwili co PV (PV - prese value of he ivesme). Meoa wewęrzej sopy zwrou RR p: PV( RR max; RR p PV(p 2 PV + V + (6) gzie: PV - oaia warość PV la wyższej sopy yskoowej p V - ujema warość PV la iższej sopy yskoowej p 2 (p oraz p 2 ie powiy się różić więcej iż o jee lub wa puky proceowe poieważ w rzeczywisości związek pomięzy PV i p ie jes liiowy). Moyfikacja wewęrzej sopy zwrou i warości zakualizowaej eo gzie: S CF p ( + ) ( r ) ( + ) (+) CF - oaie przepływy pieięże (bez uwzglęieia akłaów iwesycyjych) p (r) - przewiywaa sopa reiwesycji (sała la całego okresu lub la kolejych la). MRR RR S MPV PV S b+ l b S ( + ( + S b+ l b ( + CF ( + ) CF CF ( + p ( ) ( + ) ( r ) ) ( + ( + p ( + ( r ) ) (7) (8) ( + (9) gzie: l - liczba la osiągaia oaich przepływów pieiężych b - liczba la buowy (iwesowaia) p - sopa yskoowa sosowaa przez iwesora CF ( ) - ujemy przepływ pieięży. Ocea ekoomicza w warukach iepewości i próg reowości q c q AVC + FC (2) gzie: q - wielkość proukcji; c - jeoskowa cea sprzeaży; AVC - jeoskowe koszy zmiee; FC - koszy sałe. FC BEP (2) c - AVC gzie BEP - progowa wielkość proukcji (w wyrażeiu ilościowym). FC BEP BEP c c BEP BEP3 c - AVC L 2 FC R - VC (22) gzie: R - warość sprzeaży przy pełym wykorzysaiu zolości wywórczych L - możliwe o wykorzysaia zolości wywórcze (efekywy popy) VC - koszy zmiee. 6
Obliczeia ekoomicze i ocea przesięwzięć iwesycyjych oraz racjoalizujących użykowaie eergii (J. Paska) 4. Ocea opłacalości pozyskiwaia eergii elekryczej Przy obliczaiu koszów wywarzaia eergii elekryczej i/lub ciepła wyzacza się jeoskowy kosz proukcji. Są sosowae róże zależości iemiej jeak pewe założeia meoycze są wspóle: ależy uwzglęić cały okres życia obieku obejmujący czas buowy i eksploaacji; koszy powiy obejmować całość poiesioych akłaów iwesycyjych (oraz eweuale koszy związae z likwiacją obieku) i koszów eksploaacyjych wraz z koszami oziaływaia a śroowisko; wszyskie warości akłaów koszów efeków proukcyjych powiy zosać sprowazoe o wspólego momeu czasowego z wykorzysaiem rachuku yskoa. Rozwiięy wzór a ługookresowy jeoskowy (śrei) kosz proukcji w obiekach projekowaych ma posać: a + K a WM a k j k j mi (23) A a przy czym: a (+ a (+ gzie: - okres aalizy obejmujący buowę obieku (b la) i okres eksploaacji ( p. 3 la); - akłay iwesycyje w roku aalizy; K - bieżące koszy eksploaacji obieku w roku ; WM - warość iezamoryzowaego mająku rwałego w -ym roku eksploaacji (końcowa warość mająku rwałego); A - eergia wyworzoa w roku ; - rok zerowy: rok pierwszego wyaku a - współczyik yskoowy przy założeiu yskoowaia a rok zerowy. Śreia zyskoowaa cea ośika eergii wyraża się wzorem: p(+ c r c a przy czym r (+ (24) gzie: r - współczyik zwrou kapiału (raa kapiałowa raa reproukcji rozszerzoej ag. capial recovery facor) ujmujący sopę oproceowaia kreyu (sopę yskoową - oraz sopę (sawkę) amoryzacji oproceowaej; c - progozowaa cea ośika eergii w roku aalizy. Miimaly wymóg opłacalości pozyskiwaia ośików eergii określa zaem formuła: k j < c lub k j + z < c (25) gzie z jes założoym miimalym zyskiem bruo (p. % k j ) a kryerium wyboru ajbarziej kokurecyjego obieku (echologii wywarzaia) la aego ośika eergii jes miimalizacja koszu pozyskaia k j. W meoyce UPEDE zyskooway jeoskowy kosz wywarzaia wyraża się wzorem: k j [] + KU + A k ( + PT ( + p b+ ( + + PT ( + KU + A k ( + gzie: [] - akłay iwesycyje z uwzglęieiem zamrożeia w okresie buowy elekrowi b okres buowy elekrowi - okres eksploaacji elekrowi KU - koszy urzymaia i remoów w roku A - ilość eergii elekryczej wyproukowaej w roku (A P T ) k p - kosz paliwa zużyego a wyworzeie jeoski eergii p - sopa yskoa P - moc zaisalowaa elekrowi w roku T - czas wykorzysaia mocy zaisalowaej w roku. Przy założeiu sałej mocy zaisalowaej P cos. P i ozaczeiu: PT T P ( + ( + orzymuje się k KU [] + j ( + PT i + A k p PT p (26) i (27) Wszyskie warości są ooszoe o mocy zaisalowaej eo (MW) lub eergii wywarzaej eo (MW h). W opracowaiu Eergy Sources Proucio Coss a Performace of Techologies for Power Geeraio Heaig a Traspor Komisja Europejska zasosowała poobe o opisaych wyżej poejście polegające a wyzaczeiu jeoskowego rówoważego koszu wywarzaia eergii (28) 7
Obliczeia ekoomicze i ocea przesięwzięć iwesycyjych oraz racjoalizujących użykowaie eergii (J. Paska) elekryczej lub ciepła z asępujących zależości: ( + DC) SC CRF FOM COE + + VOM + FC + CC + CTS 876 LF 876 LF SC CRF SC CRF FOM COH + RCH + + VOM + FC 876 LF 876 LF 876 LF gzie: COE jeoskowy rówoważy kosz wywarzaia eergii elekryczej w /(MW h); COH jeoskowy rówoważy kosz wywarzaia ciepła w /oe; SC jeoskowe akłay iwesycyje a obiek wywórczy w /MW lub w /oe; DC oproceowaie akłaów iwesycyjych w czasie buowy obieku; CRF raa kapiałowa (sopa zwrou kapiału); LF roczy sopień wykorzysaia zolości wywórczej obieku; FOM rówoważe rocze sałe koszy eksploaacyje w /MW lub w /oe; VOM rówoważe jeoskowe koszy eksploaacyje zmiee w /(MW h) lub w /oe; FC rówoważe jeoskowe koszy paliwa w /(MW h) lub w /oe; CC rówoważe jeoskowe koszy emisji CO 2 w /(MW h); CTS rówoważe jeoskowe koszy rasporu i skłaowaia wychwycoego CO 2 w /(MW h). Wszyskie warości są ooszoe o mocy zaisalowaej eo w MW lub eergii wywarzaej eo w MW h. Oproceowaie akłaów iwesycyjych jes obliczae z uwzglęieiem czasu buowy obieku i rozkłau akłaów iwesycyjych poczas buowy zaś raa kapiałowa okresu życia obieku. CT CT ( k ) p ( ) ( + + r CRF ( + DC W (3) k k gzie: CT czas buowy obieku W k wzglęe akłay iwesycyje poiesioe w roku k r sopa oproceowaia CRF raa kapiałowa p rzeczywisa (reala) sopa yskoa czas życia obieku. Jeoskowe koszy wywarzaia w krajach OECD wg EA/EA Projece Coss of Geeraig Elecriciy: 2 Eiio. EA/EA/OECD. Jue 2. Aaliza jes siómą eycją serii wspólych suiów EA/EA (o 983 roku). Zosała opracowaa w oparciu o ae oyczące 9 elekrowi posawowych przewiziaych o uruchomieia w 25 roku realizujących róże echologie wywarzaia osarczoe przez 2 krajów (7 ależących o OECD oraz Brazylię Chiy Rosję i RPA). LCOE + O & M + F + C + D ( + ) E ( + ) gzie: LCOE rówoważy jeoskowy kosz wywarzaia akłay (wyaki) iwesycyje w roku O&M wyaki a urzymaie i remoy w roku F koszy paliwowe w roku C koszy emisji CO 2 w roku D koszy związae z likwiacją elekrowi (ecommissioig) w roku E eergia elekrycza wyworzoa w roku sopa yskoowa czas życia obieku. Moża rówież wyzaczyć ceę sprzeaży eergii fialej zapewiającą graiczą (miimalą) efekywość obieku przezaczoego o pozyskiwaia i przewarzaia eergii wykorzysując w ym celu meoę warości zakualizowaej eo - PV. Graicza opłacalość ma miejsce gy PV co ozacza że wewęrza sopa zwrou przesięwzięcia jes rówa sopie yskoowej RR p. PV f(c s ) c s c s LCOE Przy założeiu że buowa obieku rwa jee rok (akłay iwesycyje są poiesioe w roku ) a eksploaacja rozpoczya się o roku asępego; moża o zapisać jako: PV (C CO )a (P - K )a (32) gzie: P - roczy przychó ze sprzeaży eergii K - rocze koszy proukcji (bez amoryzacji) - akłay iwesycyje (kosz obieku). Uproszczoą zależość a graiczą ceę sprzeaży eergii moża orzymać zakłaając oakowo że: buowa obieku jes w całości sfiasowaa ze śroków własych awyżki fiasowe (P - K ) są sałe we wszyskich laach okresu eksploaacji przychó jes określoy przez iloczy cey i ilości sprzeaej eergii (c s A w ) (29) (3) 8
Obliczeia ekoomicze i ocea przesięwzięć iwesycyjych oraz racjoalizujących użykowaie eergii (J. Paska) a koszy proukcji skłaają się sałe koszy eksploaacji (K es r e gzie r e jes roczą sopą koszów eksploaacyjych uwzglęiającą wyaki a bieżące urzymaie i remoy) koszy zmiee zależe główie o ilości zużyego paliwa (K ez k A A w gzie k A jes jeoskowym koszem zmieym wywarzaia lub pozyskiwaia) i poaek liczoy o zysku bruo (K p (c s A w - r e - a - k A A w ); gzie: - sopa opoakowaia a - sopa amoryzacji) ie wysępuje zwolieie z opoakowaia w pierwszych laach fukcjoowaia obieku. Wey: {c s A w - r e - k A A w - (c s A w - r e - a - k A A w )}a (33) a po obliczeiu sumy i przekszałceiach mamy osaeczie c [ r + (- )r a] e k A (34) A ( ) s + w W przypaku gy koszy zmiee moża pomiąć p. gy pozyskuje się eergię ze źróeł oawialych (p.: woa słońce wiar) zależość (34) przyjmie posać: c s [ r + (- )re a] (35) A ( ) w Zależość (34) pozwala wyzaczyć graiczą ceę sprzeaży i okoać aalizy wpływu czyików wysępujących we wzorze a jej warość. Szczególie isoy jes wielkość sosuku /A w gyż ma oa ecyujący wpływ a ceę graiczą a więc a opłacalość przesięwzięcia. 5. Rachuek ekoomiczy przesięwzięć racjoalizujących użykowaie eergii elekryczej W przypaku przesięwzięć ających zmiejszeie koszów bieżącej eksploaacji obieku moża sosować omówioe uprzeio meoy jako ich efeky rakując uzyskiwae oszczęości (zużyej eergii w koszach). W pozosałych przypakach moża posłużyć się warością zakualizowaą koszów przesięwzięcia PWRR (Prese Worh of he Reveue Require) obliczaą wojako: meoą yskoową (yamiczą) przy czym: PWRR() K gzie: (+ ( am) K WM - K (am) + K (o (o (obr) K (+ K (am) (o (obr) K K K K (am) (o K ± K (+ (obr) (obr) WM (+ (36) WM (+ - sumarycze zyskoowae a rok zerowy: akłay iwesycyje opisy (koszy) amoryzacyje koszy operacyje (eksploaacji) zmiay warości mająku obroowego (zak (obr) + opowiaa przyrosowi mająku - spakowi mająku); K K - opowieio akłay iwesycyje opisy (koszy) amoryzacyje koszy operacyje (eksploaacji) zmiay warości mająku obroowego w roku ; WM - zyskoowaa a rok zerowy iezamoryzowaa warość obieku w końcowym roku (-ym) aalizy WM - iezamoryzowaa warość obieku w końcowym roku (-ym) aalizy - sopa poaku ochoowego la pomiou gospoarczego realizującego aalizowae przesięwzięcie; - okres obliczeiowy zwykle obejmujący okres pooszeia akłaów iwesycyjych i eksploaacji obieku. W przypaku gy ma miejsce całkowia amoryzacja poiesioych akłaów (WM ) i ie ma zmia warości śroków obroowych zależość (36) uprości się o posaci PWRR() K - (am) + K meoą uproszczoą (sayczą) r PWRR K - (am) + K (o ( o (am) (o K (37) (38) (39) gzie: r - sopa zwrou saowiąca paramer rasformacji zyskoowaych akłaów iwesycyjych o sałej warości (ray) roczej; K (am) - przecięy roczy opis amoryzacyjy; K (o - przecięy roczy kosz eksploaacji (operacyjy). Posawą wyboru wariau przesięwzięcia (spośró wariaów zapewiających e sam jakościowo i ilościowo efek) jes miimalizacja wskaźika PWRR. 9
Obliczeia ekoomicze i ocea przesięwzięć iwesycyjych oraz racjoalizujących użykowaie eergii (J. Paska) Opowieio moyfikując zależości (36) (38) i (39) moża je wykorzysać o aaliz przesięwzięć racjoalizujących zużycie eergii (wyboru echologii eergooszczęych). Racjoalizacja jes uzasaioa jeśli pooszoe akłay iwesycyje zosaą zrekompesowae zmiejszeiem bieżących koszów eksploaacyjych wyikającym z warości zaoszczęzoej eergii. Wyzacza się więc warość zakualizowaą zaoszczęzoej eergii PWCE (Prese Worh of Coserve Eergy). Zakłaając zerowe opoakowaie ( ) oraz że przecięe rocze oszczęości w koszach eksploaacji są rówe warości zaoszczęzoej eergii i zieląc PWCE przez przecięą ilość zaoszczęzoej roczie eergii A orzymuje się: (o PWCE r K CCE CCE - c (4) A A A gzie: CCE - kosz zaoszczęzeia jeoski eergii (Cos of Coserve Eergy) obliczoy jako sosuek roczej ray akłaów iwesycyjych i przecięej ilości zaoszczęzoej roczie eergii c - jeoskowy kosz zakupu oszczęzaej eergii.