SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYCZNY

Szkolny Program Profilaktyczny Gimnazjum nr 1 im. Stefana Batorego w Gliwicach na lata od września 2015r. do sierpnia 2018r. stanowiący załącznik do Uchwały Rady Pedagogicznej nr 45/14/15 z dnia 31 sierpnia 2015 r. SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYCZNY w Gimnazjum nr 1 im. Stefana Batorego w Gliwicach do realizacji w latach 2015 2018 Opracował zespół w składzie: mgr Sylwia Pisula mgr Edyta Halwa mgr Ewa Klimowicz GLIWICE 2015 1

Szkolny Program Profilaktyczny Gimnazjum nr 1 im. Stefana Batorego w Gliwicach na lata od września 2015r. do sierpnia 2018r. stanowiący załącznik do Uchwały Rady Pedagogicznej nr 45/14/15 z dnia 31 sierpnia 2015 r. SPIS TREŚCI I. PODSTAWY PRAWNE II. WSTĘP III. ZASADY REALIZACJI PROGRAMU IV. DIAGNOZA OBSZARÓW PROBLEMOWYCH V. CELE SZKOLNEJ PROFILAKTYKI VI. OCZEKIWANE EFEKTY VII. EWALUACJA VIII. PLAN DZIAŁAŃ PROFILAKTYCZNYCH IX. PLANOWANE PROCEDURY POSTĘPOWANIA I. PODSTAWA PRAWNA DO DZIAŁAŃ PROFILAKTYCZNYCH W SZKOLE 1. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej. 2. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty z późniejszymi zmianami. 3. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. 4. Rozporządzenie MEN z dnia 30 kwietnia 2013r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. 5. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 lipca 2015 roku. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym. 6. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 sierpnia 2015r. w sprawie zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania narkomanii. 7. Szkolny program profilaktyki powstał w oparciu o program wychowawczy, statut szkoły i podstawę programową kształcenia ogólnego. 2

Szkolny Program Profilaktyczny Gimnazjum nr 1 im. Stefana Batorego w Gliwicach na lata od września 2015r. do sierpnia 2018r. stanowiący załącznik do Uchwały Rady Pedagogicznej nr 45/14/15 z dnia 31 sierpnia 2015 r. II. WSTĘP Profilaktyka szkolna obejmuje działania zmierzające do ochrony uczniów przed wpływem czynników destrukcyjnych, udzielenia wsparcia w trudnych sytuacjach życiowych. zakłócających prawidłowy rozwój oraz Działania profilaktyczne prowadzą do ograniczenia i eliminowania zachowań ryzykownych związanych z używaniem środków odurzających, substancji psychotropowych, środków zastępczych, nowych substancji psychoaktywnych przez uczniów. Wzmocnienia czynników chroniących przed zagrożeniami, kształtowania prawidłowych relacji międzyludzkich, budzenia aspiracji życiowych i przeciwdziałania bierności społecznej. Szkolny program profilaktyki dostosowany jest do potrzeb rozwojowych uczniów naszego gimnazjum oraz potrzeb środowiska wychowawczego szkoły. Jest spójny ze szkolnym Programem Wychowawczym. Adresatami działań są uczniowie, rodzice oraz nauczyciele. III. ZASADY REALIZACJI PROGRAMU 1. Działania profilaktyczne szkoły uwzględniają: wychowanie do życia w rodzinie, promowanie zdrowego trybu życia w zakresie przeciwdziałania uzależnieniom, rozwijanie i wzmacnianie umiejętności społecznych w szczególności samokontroli, radzenia sobie ze stresem, rozpoznawania i wyrażania własnych emocji. przeciwdziałanie agresji, orientację zawodową. 2. Szkolny Program Profilaktyki obejmuje działania zintegrowane i spójne z: a. Programem Wychowawczym Szkoły b. Statutem Szkoły c. Szkolnym zestawem programów nauczania d. Wewnątrzszkolnymi Zasadami Oceniania 3. W działania profilaktyczne włącza się każdy nauczyciel oraz inni pracownicy szkoły (pielęgniarka, pracownicy obsługi i administracji) i specjaliści z instytucji pozaszkolnych - przy szczególnym zaangażowaniu: a. wychowawców, b. psychologa, pedagoga szkolnego 3

Szkolny Program Profilaktyczny Gimnazjum nr 1 im. Stefana Batorego w Gliwicach na lata od września 2015r. do sierpnia 2018r. stanowiący załącznik do Uchwały Rady Pedagogicznej nr 45/14/15 z dnia 31 sierpnia 2015 r. 4. Program Profilaktyki realizowany będzie na wszystkich zajęciach lekcyjnych, godzinach wychowawczych oraz zajęciach pozalekcyjnych. 5. Realizacja programu zakłada: a. stwarzanie warunków, w których młodzież ma dostęp do przyjaznych i bezpiecznych grup rówieśniczych; b. kształtowanie pozytywnych postaw moralnych, społecznych i obywatelskich; c. tworzenie bezpiecznej, atmosfery w szkole przez wszystkich pracowników szkoły oraz promowanie zdrowego stylu życia (uprawianie turystyki, sportu i rekreacji); d. udostępnianie informacji o ofercie specjalistycznej dla uczniów, ich rodziców/opiekunów w przypadku używania środków odurzających, substancji psychotropowych, środków zastępczych, nowych substancji psychoaktywnych a także suplementów diet i leków w celach innych niż medyczne; e. poszerzenie wiedzy rodziców/opiekunów, nauczycieli i wychowawców na temat prawidłowości rozwoju i zaburzeń zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży; f. poszerzenie wiedzy rodziców/opiekunów, nauczycieli i wychowawców dotyczącej rozpoznawania wczesnych objawów używania środków odurzających, substancji psychotropowych, środków zastępczych, nowych substancji psychoaktywnych, a także suplementów diet i leków w celach innych niż medyczne oraz postępowania w tego typu przypadkach; g. przekazanie informacji uczniom, ich rodzicom/opiekunom, nauczycielom i wychowawcom na temat konsekwencji prawnych związanych z naruszeniem przepisów ustawy z dnia 29 lipca 2005r. o przeciw działaniu narkomanii. IV. DIAGNOZA OBSZARÓW PROBLEMOWYCH 1. Na diagnozę środowiska szkolnego składają się: a. obserwacja uczniów, b. analiza frekwencji uczniów, c. analiza przeprowadzonych wśród uczniów, rodziców i nauczycieli ankiet d. wywiady z nauczycielami, uczniami i rodzicami, e. analiza sytuacji wychowawczej szkoły, 4

Szkolny Program Profilaktyczny Gimnazjum nr 1 im. Stefana Batorego w Gliwicach na lata od września 2015r. do sierpnia 2018r. stanowiący załącznik do Uchwały Rady Pedagogicznej nr 45/14/15 z dnia 31 sierpnia 2015 r. 2. Przy tworzeniu szkolnego programu profilaktyki uwzględnione zostały: a. dotychczasowe działania podejmowane przez szkołę, b. spostrzeżenia pedagoga, c. rozmowy z nauczycielami i rodzicami oraz obserwacje zachowań uczniów. V. CELE SZKOLNEJ PROFILAKTYKI Ochrona ucznia przed zagrożeniami zakłócającymi jego rozwój. VI. IDENTYFIKACJA PROBLEMU 1. Na podstawie diagnozy środowiska szkolnego zauważono występowanie następujących problemów: a. Trudna sytuacja rodzinna pewnej grupy uczniów b. Duża ilość nieusprawiedliwionych nieobecności ( wagary) c. Występowanie nałogów: palenie papierosów, e- papierosów, używanie substancji psychoaktywnych dopalacze), uzależnienie od komputera, zaburzenia odżywiania, ( bulimia, anoreksja) d. Brak motywacji do nauki, e. Problem przemocy psychicznej i fizycznej- f. W szkole istnieje problem agresji słownej, fizycznej, 2. W toku analizy zidentyfikowanych problemów ustalone zostały priorytety oraz określono procedury przeciwdziałania uzależnieniom od alkoholu, nikotyny, narkotyków i dopalaczy. VII. CELE GŁÓWNE PROGRAMU: 1. Budowanie pozytywnego klimatu społecznego w szkole - zapewnienie bezpieczeństwa członkom społeczności szkolnej. 2. Poszerzanie i utrwalanie (ugruntowywanie) wiedzy i umiejętności u uczniów z zakresu promocji zdrowia i zdrowego stylu życia. 3. Ochrona i promocja zdrowia oraz rozbudzanie świadomości ekologicznej. 4. Kształtowanie u uczniów umiejętności życiowych radzenia sobie ze stresem, samokontroli, rozpoznawania i wyrażania emocji własnych emocji. 5. Przeciwdziałanie agresji i przemocy - aktywizacja społeczności szkolnej i jej środowiska w zakresie reagowania na przejawy przemocy i przeciwstawiania jej. 6. Indywidualizacja pracy wychowawczej z uczniem. 5

Szkolny Program Profilaktyczny Gimnazjum nr 1 im. Stefana Batorego w Gliwicach na lata od września 2015r. do sierpnia 2018r. stanowiący załącznik do Uchwały Rady Pedagogicznej nr 45/14/15 z dnia 31 sierpnia 2015 r. VIII. CELE SZCZEGÓŁOWE PROGRAMU: 1. Przeciwdziałanie agresji słownej i fizycznej. 2. Współpraca i edukacja rodziców 3. Przeciwdziałanie nieuzasadnionej absencji na zajęciach szkolnych. 4. Eliminowanie agresywnych zachowań uczniów i stosowanej przez nich przemocy fizyczne i psychicznej. 5. Wykształcenie właściwej postawy wobec problemów uzależnień. 6. Zmniejszanie ilości godzin nieusprawiedliwionych. 7. Prowadzenie edukacji prozdrowotnej wśród uczniów, rodziców i nauczycieli. 8. Kontynuacja współpracy z instytucjami na rzecz profilaktyki: Szkoła współpracuje w zakresie realizacji działań profilaktycznych z Poradnią Psychologiczno Pedagogiczną, Sądem Rejonowym, Policją, Ośrodkiem Pomocy Społecznej, Ośrodkiem Interwencji Kryzysowej. IX. OCZEKIWANE EFEKTY 1. Nabycie zdolności samodzielnego dokonywania wyboru zachowań właściwych dla zdrowia własnego i innych. 2. Zwiększenie świadomości osobistego i społecznego zagrożenia uleganiu nałogom. 3. Zwiększenie motywacji do systematycznego i punktualnego uczęszczania na zajęcia szkolne. 4. Nabycie umiejętności korzystania z zasad szkolnego savoir vivru i podniesienie poziomu kultury osobistej. ( załącznik SU) 5. Nabycie umiejętności bezpiecznego radzenia sobie z agresją oraz rozwiązywania konfliktów i problemów. X. EWALUACJA 1. Ankiety ewaluacyjne przeprowadzone wśród uczniów - czerwiec 2016 r 2. Sprawozdania realizatorów programów. 3. Wyniki klasyfikacji i frekwencji w poszczególnych klasach 6

XI. PLAN DZIAŁAŃ PROFILAKTYCZNYCH ZADANIE: PRZECIWDZIAŁANIE UZALEŻNIENIOM: ALKOHOL, NIKOTYNA, NARKOTYKI OBSZAR DZIAŁAŃ: UCZNIOWIE 1. Upowszechnianie zdrowego stylu życia wśród uczniów. 2. Kształtowanie i rozwój poczucia odpowiedzialności za siebie, życie własne i innych. 3. Budowanie poczucia własnej wartości. 4. Dostarczenie rzetelnej wiedzy o środkach psychoaktywnych i mechanizmie ich działania we wszystkich sferach życia. 5. Trening umiejętności odmawiania. FORMY REALIZACJI KLASA OSOBY ODPOWIEDZIALNE DOKUMENTACJA Program Archipelag Skarbów Profilaktyka alkoholowa zajęcia warsztatowe Nie piję bo tak II,III, nauczyciele uczący w danej klasie, pedagog, Sprawozdanie wychowawcy, pedagog Godziny z wychowawcą: dotyczące profilaktyki : antyalkoholowej antynikotynowej; antynarkotykowej i AIDS antydopalaczowej przynależności do sekt. Dostarczenie uczniom wiedzy na temat konsekwencji brania, picia, palenia, stosowania środków psychoaktywnych. I, II, III, nauczyciele uczący w danej klasie, pedagog, zapis tematów w dziennikach lekcyjnych, ankiety przeprowadzone wśród uczniów Wzmacnianie w uczniach umiejętność odmawiania. Omówienie tekstów na temat uzależnień, zawartych w programie nauczania. II Nauczyciele języka polskiego, języka angielskiego zapis tematu w dzienniku lekcyjnym 7

Realizacja tematów dotyczących Udzielania Pierwszej Pomocy w przypadku zagrożenia zdrowia i życia. Procedury postępowania w sytuacji podejrzenia o palenie papierosów, e- papierosów, picia alkoholu, zażywania narkotyków, dopalaczy lub innych środków psychoaktywnych I III EZ nauczyciele wf EDB nauczyciel Biologia - nauczyciel pedagog zapis w dzienniku lekcyjnym Dokumentacja w dziennikach szkolnych Realizacja ścieżki prozdrowotnej. Kampania : ZDROWI, SPRAWNI - ATRAKCYJNI Cykl spotkań terapeutycznych z: 1 psychologiem 2.dietetykiem 3.aktywne warsztaty P. Ewa Klimowicz P. Sylwia Pisula zapisy w dziennikach szkolnych OBSZAR DZIAŁAŃ: RODZICE 1. Dostarczenie rodzicom informacji dotyczących zażywania środków uzależniających i zachowań ryzykownych. 2. Poinformowanie rodziców o instytucjach udzielających pomocy w zakresie uzależnień. 3. Współpraca rodziców ze szkołą w sprawie problemów wychowawczych dziecka. FORMY REALIZACJI KLASA OSOBY ODPOWIEDZIALNE DOKUMENTACJA Program Archipelag skarbów Zebranie z, rodzicami i omówienie realizacji programu. II,III pedagog, Zapis w dzienniku Zebranie z rodzicami w celu uświadomienia im zagrożeń wynikających z używania środków psychoaktywnych i omówienie sytuacji uczniów naszej szkoły., pedagog lekcyjnym dokumentacja zebrań z rodzicami prowadzona przez wychowawców 8

Zapoznanie rodziców z procedurami postępowania w sytuacji podejrzenia ucznia o palenie papierosów, e- papierosów spożycia alkoholu, dopalaczy i innych środków psychoaktywnych Poinformowanie rodziców o instytucjach udzielających pomocy w zakresie uzależnień, problemów zdrowotnych i wychowawczych. dokumentacja zebrań z rodzicami prowadzona przez wychowawców. Informacja pedagoga szkolnego, Informacja na stronie internetowej szkoły OBSZAR DZIAŁAŃ: NAUCZYCIELE 1. Poznawanie uczniów i ich stosunku do środków psychoaktywnych. 2. Uaktualnienie informacji na temat używania środków uzależniających przez uczniów naszej szkoły. 3. Aktualizacja wiedzy dotyczącej narkotyków i mechanizmów ich działania oraz możliwości pomocy uczniom. FORMA REALIZACJI KLASA OSOBY ODPOWIEDZIALNE DOKUMENTACJA Szkolenie rady pedagogicznej dotyczące środków dyrekcja protokół z posiedzenia uzależniających. rady Zapoznanie ze sprawozdaniami z realizacji programów profilaktycznych wśród uczniów. Bieżąca wymiana informacji dotyczących zachowań uczniów. dyrekcja, pedagog wszyscy nauczyciele protokół z posiedzenia rady 9

ZADANIE: PRZECIWDZIAŁANIE AGRESJI SŁOWNEJ I FIZYCZNEJ OBSZAR DZIAŁAŃ: UCZNIOWIE 1. Kształtowanie osobowości uczniów. 2. Kształtowanie umiejętności komunikacji interpersonalnej. 3. Kształtowanie i rozwój poczucia odpowiedzialności za siebie, życie własne i innych. 4. Dostarczenie uczniom informacji czym jest zachowanie agresywne. 5. Nabywanie przez uczniów umiejętności radzenia sobie ze stresem i złością. 6. Nauka współpracy w grupie. 7. Nauka rozwiązywania konfliktów metodą negocjacji. FORMY REALIZACJI Zapoznanie ze szkolnym savoir - vivrem Zajęcia dotyczące komunikacji interpersonalnej. Godziny z wychowawcą godzin z 1.Kształt przyjaźni 2.Jak być dobrym przyjacielem/ 3.Pracować samemu czy w grupie, 4.Skuteczne komunikowanie się, 5. Pasywny, agresywny czy asertywny 6. Rozprawa przeciwko przemocy Zapoznanie uczniów z zasadami panującymi w szkole. Zapoznanie z prawami ucznia. - godziny wychowawcze, - spotkanie z policją Spotkania ( organizowane przez pedagoga) Jak rozminować agresję. KLASA OSOBY ODPOWIEDZIALNE Opiekun SU I, pedagog wszyscy nauczyciele I i II Wychowawcy, pedagog, DOKUMENTACJA zapis w dzienniku lekcyjnym, Informacja na tablicy Samorzadu Uczniowskiego Zapis w dzienniku zapis w dzienniku lekcyjnym, sprawozdanie realizatorów 10

Projekcja na godzinach wychowawczych filmów o przeciwdziałaniu przemocy Autorski program radzenia sobie ze stresem. Lekcja Czy byłeś kiedykolwiek prześladowany? II III III Sylwia Pisula- nauczyciel wf Nauczyciele języka angielskiego zapis w dziennikach lekcyjnych zapis w dzienniku lekcyjnym, sprawozdanie z realizacji zapis w dzienniku lekcyjnym Organizowanie różnorodnych form spędzania czasu wolnego: Pozalekcyjne zajęcia sportowe (treningi, turnieje, mecze ligowe, SKS, zawody międzyszkolne, Kółka zainteresowań. Współpraca z pedagogiem szkolnym; rozmowy indywidualne. Procedury postępowania z uczniem agresywnym wobec kolegów i pracowników szkoły, nie szanującym mienia szkoły. nauczyciele wychowania fizycznego,, opiekunowie kółek zainteresowań nauczyciele, wychowawcy, pedagog sprawozdania w protokołach posiedzeń rad pedagogicznych, zapisy w dziennikach zajęć pozalekcyjnych, gablota zapis w dokumentacji pedagoga dokumentacja w dziennikach szkolnych, procedury postępowania OBSZAR DZIAŁAŃ: RODZICE 1. Informowanie rodziców o przejawach agresji w szkole. 2. Doskonalenie wśród rodziców umiejętności wychowawczych. 3. Działania na rzecz bezpieczeństwa w szkole i poza nią ( przeprowadzona ankieta dot. bezpieczeństwa) 11

FORMY REALIZACJI Psychoedukacja rodziców podczas zebrań z rodzicami. Dostarczanie informacji rodzicom na temat różnych przejawów agresji wśród młodzieży i jej przyczyn. KLASA OSOBY ODPOWIEDZIALNE DOKUMENTACJA zapis w dziennikach lekcyjnych Zapoznanie rodziców z procedurami postępowania z uczniem: agresywnym wobec kolegów i pracowników szkoły, nie szanującym mienia szkoły. Rozmowy indywidualne w czasie zebrań klasowych. zapis w dziennikach lekcyjnych, korespondencja z rodzicami dokumentacja y Ścisła współpraca wychowawców, nauczycieli, pedagoga, dyrekcji z rodzicami. wychowawcy, dyrekcja, pedagog notatki z rozmów OBSZAR DZIAŁAŃ: NAUCZYCIELE 1. Rozwijanie umiejętności radzenia sobie z zachowaniami agresywnymi uczniów. 2. Zapoznanie nauczycieli z aktualnymi przepisami prawnymi dotyczącymi odpowiedzialności nieletnich za czyny karalne. FORMY REALIZACJI KLASA OSOBY DOKUMENTACJA ODPOWIEDZIALNE Szkolenia wg potrzeb dyrekcja szkoły Protokół zebrania rady pedagogicznej Zapoznanie z procedurami i przepisami prawnymi dotyczącymi ucznia jako ofiary i sprawcy przemocy. dyrekcja, Komenda Policji Gliwicach Protokół zebrania rady pedagogicznej 12

ZADANIE: PRZECIWDZIAŁANIE NIEUZASADNIONEJ ABSENCJI NA ZAJĘCIACH SZKOLNYCH OBSZAR DZIAŁAŃ: UCZNIOWIE 1. Zwiększenie motywacji do systematycznego uczęszczania na zajęcia szkolne. 2. Podniesienie poziomu odpowiedzialności za swoją naukę i zachowanie. 3. Wykształcanie i rozwój postawy obowiązkowości i punktualności. FORMY REALIZACJI Zapoznanie uczniów z dokumentami szkoły KLASA OSOBY ODPOWIEDZIALNE Zorganizowanie lekcji wychowawczej dotyczącej odpowiedzialności i właściwego rozumienia kryteriów poszczególnych ocen zachowania. Zapoznanie uczniów z procedurami: Uczeń opuszcza zajęcia szkolne. Realizacja przedmiotu Wychowanie do życia w rodzinie. nauczyciele przedmiotu DOKUMENTACJA zapis w dziennikach lekcyjnych tematów godzin wychowawczych, zagospodarowanie tablicy informacyjnej zapis w dziennikach lekcyjnych tematów godzin wychowawczych. zapis w dziennikach lekcyjnych zapis tematów w dziennikach lekcyjnych. OBSZAR DZIAŁAŃ: RODZICE 1. 2. Wypracowanie stałego i systematycznego kontaktu rodziców z wychowawcą klasy. 3. Zwiększenie odpowiedzialności rodziców za sposób informowania i dokumentacji zwolnień dziecka i usprawiedliwiania nieobecności w szkole. 4. Zapoznanie rodziców z prawną odpowiedzialnością za nierealizowanie przez dziecko obowiązku szkolnego 13

FORMY REALIZACJI KLASA OSOBY ODPOWIEDZIALNE Rozmowy indywidualne rodziców i, uczniów z pedagogiem, wychowawcą w związku z absencją ucznia. DOKUMENTACJA dokumentacja pedagoga Zapoznanie rodziców z procedurami: Uczeń opuszcza zajęcia szkolne. Zapoznanie rodziców z prawnymi konsekwencjami za nierealizowanie obowiązku szkolnego przez dziecko. zapis w dziennikach lekcyjnych zapis w dziennikach lekcyjnych, korespondencja z rodzicami OBSZAR DZIAŁAŃ: NAUCZYCIELE 1. Wypracowanie stałego i systematycznego kontaktu rodziców z wychowawcą klasy. 2. Stały monitoring i kontrolowanie obecności uczniów na zajęciach KLASA OSOBY DOKUMENTACJA FORMY REALIZACJI ODPOWIEDZIALNE Ustalenie przez wychowawcę wspólnie wychowawca klasy dokumentacja wychowawcy z rodzicami sposobu wymiany informacji. Systematyczna praca wychowawcy i nauczycieli nad przyczynami nieobecności w szkole i odpowiedzialnością z tego wynikającą., wszyscy nauczyciele zapis w dziennikach lekcyjnych, korespondencja z rodzicami, Systematyczna współpraca z pedagogiem i dyrekcją z nauczycielami zapisy w dokumentach pedagoga 14

PROCEDURY POSTĘPOWANIA W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH W przypadku stwierdzenia, że uczeń palił papierosy, e-papierosy, pił alkohol, był pod wpływem narkotyków, był agresywny wobec kolegów lub pracowników szkoły, nie szanował mienia szkoły, nie przestrzegał kultury słowa, opuszczał zajęcia szkolne bez uzasadnienia podlega procedurom ujętym w STATUCIE SZKOŁY METODY I FORMY PRACY Proponowane metody pracy: Rozmowy Spotkania Pogadanki Dyskusje Prelekcje Konkursy Filmy i multimedialne programy edukacyjne Wycieczki Warsztaty Ankiety Metody aktywizujące: drama, gazetka, plakat, prezentacje, konkursy, gry dydaktyczne itp. Formy pracy : zbiorowa, grupowa, indywidualna 15