PRZYGOTOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE Zajęcia realizowane w ramach przedmiotu - funkcjonowanie osobiste i społeczne Program nauczania przygotowanie do życia w rodzinie dla klasy I, II i III szkoły przysposabiającej do pracy, dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym. Program realizowany będzie na zajęciach z funkcjonowania osobistego i społecznego. Edyta Konkel WSTĘP Człowiek niepełnosprawny intelektualnie ze względu na swoje możliwości poznawcze wymaga szczególnego wsparcia. Pomocy potrzebuje on sam, a także jego rodzina. Problemy, jakie dotykają w codziennym życiu przeciętną rodzinę, są zwykle spotęgowane w sytuacji rodzin z dzieckiem niepełnosprawnym umysłowo, czy fizycznie. Na funkcjonowanie dziecka, a później osoby dorosłej wpływ ma nie tylko jego rodzina i najbliższe środowisko, ale także grupa rówieśnicza. Związane jest to z umiejętnością pełnienia ról społecznych, nawiązywania kontaktów interpersonalnych, a zwłaszcza bliższych więzi. Nie zawsze wszystkie umiejętności dziecko ma szansę wynieść z domu. W przypadku wielu uczniów rodzina nie jest w stanie zaspokoić w pełni potrzeb biologicznych dziecka, a jeszcze częściej nie zaspokaja jego potrzeb psychicznych. Część naszych uczniów wywodzi się z rodzin dysfunkcyjnych czy wręcz dotkniętych patologią. W tych przypadkach ciężar wychowania przejmuje szkoła. Nasi uczniowie, jako ludzie dorośli postawieni zostaną w sytuacjach, w których pełnić będą różne role społeczne, część z nich postanowi założyć rodziny. To, na ile będą one szczęśliwe i zdrowe zależy w dużej mierze od nas nauczycieli. Nasze zadanie jest więc ogromne. Musimy też mieć świadomość, że przygotowanie do życia w rodzinie to proces długofalowy, który ma stanowić bazę do wszechstronnego oddziaływania na młodego człowieka, poprzez wpływ na jego rozwój emocjonalny i społeczny. Mamy pomóc wychowankom w rozwoju ich osobowości, w odnalezieniu się we współczesnym świecie, w dokonywaniu właściwych wyborów, nie poddawaniu się wpływom, manipulacji, w wyrobieniu umiejętności porozumiewania się z innymi, mamy wspierać w samodzielnym podejmowaniu decyzji, w rozwiązywaniu trudnych problemów. Jest to tematyka bardzo złożona i trudna nie tylko dla ucznia, ale często także dla jego rodziców. Naszym zadaniem jest przekazanie wiadomości na te tematy w jak najpełniejszy sposób, dostosowany do wieku oraz zróżnicowanych możliwości percepcyjnych naszych uczniów. Ponieważ myślenie osób z
niepełnosprawnością intelektualna przebiega głównie na poziomie myślenia konkretno - obrazowego, dlatego przekazywane treści muszą być adekwatne do rzeczywistości i zrozumiałe dla uczniów. Zadaniem nauczyciela jest wprowadzenie swojego wychowanka w świat wartości, których być może dotąd nie doświadczył, jego rolą jest wyposażenie uczniów w taką wiedzę i umiejętności, które pozwolą mu poprawić jakość swojego życia. CELE I SPOSOBY ICH OSIĄGANIA CELE Podstawowym celem programu przygotowującego do życia w rodzinie jest kształtowanie postaw prorodzinnych, poprzez ukazywanie wartości rodziny w życiu człowieka. Niemniej ważnym celem jest pomoc dziecku w rozwoju jego osobowości, w odnalezieniu się w dzisiejszym świecie, w dokonywaniu wyborów, nie poddawaniu się negatywnym wpływom, manipulacji. Istotnym celem tych zajęć jest też wyrobienie umiejętności porozumiewania się z innymi, a także wspieranie uczniów w rozwiązywaniu problemów związanych z trudnym okresem dojrzewania. SPOSOBY OSIĄGANIA CELÓW W doborze metod pracy należy wziąć pod uwagę przede wszystkim możliwości percepcyjne i poznawcze naszych uczniów, dlatego trzeba uwzględnić zasady obowiązujące na gruncie pedagogiki specjalnej i starać się wykorzystywać różnorodną aktywność uczniów. Oddziaływania będą tym skuteczniejsze, im więcej zmysłów zostanie zaangażowanych w procesie przyswajania wiedzy. Przyswojenie nowych treści wymaga często wielokrotnych powtórzeń na zróżnicowanym materiale i w różnym kontekście. Należy dążyć do wykorzystywania różnorodnych metod pracy, co ułatwi zainteresowanie uczniów poruszaną problematyką, a także takich, które w dużym stopniu wymagają aktywnego uczestnictwa uczniów. Oto propozycje metod aktywizujących ucznia, proponowane do wykorzystania podczas realizacji treści projektu: Gry interakcyjne i zabawy tematyczne-służą bezpiecznemu poznawaniu nowości, poprawiają komunikowanie się, ułatwiają poznanie siebie i innych Burza mózgów-służy stworzeniu listy pomysłów na rozwiązanie jakiegoś problemu, pozwala uzyskać dużą liczbę propozycji w stosunkowo krótkim czasie Drama - polega na odgrywaniu scenek na wybrane tematy. Daje możliwość postawienia się w sytuacji innej osoby i podjęcie próby zrozumienia jej myśli, uczuć, postępowania. Sprawdza się także przy wypróbowywaniu nowych sposobów zachowania i reagowania. Ekspresja plastyczna- jak poprzednia metoda dobrze nadająca się dla uczniów nieśmiałych, niechętnie wypowiadających się publicznie. Może być
realizowana indywidualnie lub grupowo. Proponując tę technikę należy pamiętać, aby dać uczniom odpowiednią ilość czasu na wykonanie prac, a także ich prezentację i omówienie. Należy pamiętać, że najważniejsza jest możliwość wyrażenia własnych myśli i emocji poprzez twórczość, a nie jedynie wartość estetyczna prac. Dyskusja- metoda trudna dla dzieci upośledzonych umysłowo, ale warto z niej skorzystać, gdy chcemy, aby uczniowie podzielili się doświadczeniami, wymienili poglądy czy wypowiedzieli się na określony temat. Metoda ta wymaga kierowania przez nauczyciela. Różnego rodzaju karty pracy - czyli konkretne zadania dla ucznia lub grupy przygotowane przez nauczyciela, polegające na wypełnieniu, uzupełnieniu, wycięciu, ułożeniu itp. Dzięki tym aktywnym metodom uczeń poznaje nowe treści poprzez mimowolną autorefleksję, uczy się nowych umiejętności poprzez osobiste doświadczenia, a także konfrontację swoich opinii z opiniami innych. Tak zdobyta wiedza dzięki zaangażowaniu emocjonalnemu- utrwala się łatwiej niż podawana w sposób bierny. Jeżeli podczas realizacji treści projektu stosujemy metody słowne (np.: pogadanka, rozmowa kierowana) należy uwzględnić wsparcie ich obrazem, np.: plansze, ilustracje, zdjęcia, filmy lub ich fragmenty. Warto też skorzystać z literatury, czasopism, listów, tekstów piosenek itp. Stanowią one bazę do wprowadzenia nowego tematu, ułatwiają utrwalanie nowych treści, przypominają i niewątpliwie urozmaicają, a czasem nawet umilają lekcję. Realizacja części tematów dotyczących dojrzewania płciowego powinna odbywać się w miarę możliwości w grupach dziewcząt i chłopców, ze względu na zakres poruszanej problematyki oraz na poszanowanie intymności uczniów. TREŚCI PROGRAMOWE Myślenie dzieci niepełnosprawnych intelektualnie zasadniczo przebiega na poziomie konkretno - obrazowym. Brak myślenia abstrakcyjnego powoduje, że treści programowe muszą być ujęte zrozumiale, powinny konkretnie odnosić się do rzeczywistości znanej uczniom. Treści lekcji powinny nawiązywać do sytuacji bliskich, znanych z obserwacji i doświadczenia. Powinny one aktywizować ucznia i angażować emocjonalnie. Przeżywanie tematu jest ważnym elementem wpływającym na osobiste odniesienie do podejmowanych w czasie lekcji zagadnień. Treści nauczania w tym obszarze obejmują zagadnienia bardzo złożone i trudne dla ucznia z niepełnosprawnością intelektualną. Dobór tych treści powinien być poprzedzony wnikliwą analizą sytuacji rodzinnej uczniów oraz poznaniem ich indywidualnych możliwości poznawczych. Nauczyciel, uwzględniając podstawę programową, powinien wybrać te tematy, które dotykać będą konkretnych problemów uczniów i pozwolą wskazać im sposoby ich rozwiązywania. Formy i metody pracy muszą uwzględniać zasady obowiązujące w nauczaniu dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, a w szczególności zasadę przystępności i stopniowania trudności oraz przede wszystkim indywidualizacji w podejściu do każdego ucznia.. Należy położyć duży nacisk na problematykę wychowawczą, jaką niosą ze sobą proponowane treści kształcenia. Realizując treści programowe przygotowania do życia w rodzinie, koncentrujemy się w dużej mierze na rodzinie i grupie rówieśniczej- środowiskach najbliższych naszym wychowankom, a nie zawsze funkcjonujących prawidłowo. Brak często
punktu odniesienia przekazywanych przez nas treści do ich sytuacji życiowej. Musimy jednak dołożyć wszelkich starań, aby pomóc naszym uczniom w wykształceniu pielęgnowaniu takich wartości, które są niezbędne w budowaniu właściwych relacji z innymi ludźmi. Również rozważania dotyczące dorastania i dojrzewania należy ukazać nie tylko w aspekcie płciowości, ale powiązać je z refleksjami o rodzinie, kulturze i wartościach moralnych. Poruszamy także problematykę koleżeństwa i przyjaźni, pomagamy odnaleźć się młodym ludziom w dzisiejszym świecie, wskazujemy jak dokonywać właściwych wyborów nie poddając się wpływom i manipulacji. Ważne jest, aby przekazywana wiedza dostosowana była do możliwości uczniów i przekazana w sposób rzetelny, a jednocześnie delikatny.
TREŚCI PROGRAMOWE Klasa I Podstawowe funkcje rodziny z podkreśleniem miejsca dziecka w rodzinie. Przekaz wartości i tradycji w rodzinie, wspólne świętowanie, spędzanie czasu wolnego.. Podstawowa wiedza dotycząca budowy ciała człowieka Zmiany fizyczne i psychiczne okresu dojrzewania. Zróżnicowane, indywidualne tempo rozwoju. 8.higiena ciała w okresie dojrzewania uczucia i emocje mające wpływ na nasze samopoczucie Środki masowego przekazu: zasady i kryteria wyboru czasopism, książek, filmów i programów telewizyjnych. Klasa II Więź rodzinna, związki uczuciowe i inne relacje w rodzinie, konflikty i ich rozwiązywanie. Istota koleżeństwa i przyjaźni, wzajemny szacunek, udzielanie sobie pomocy, współpraca, empatia. Różnice i podobieństwa między chłopcami i dziewczętami. Identyfikacja z własną płcią. Akceptacja i szacunek dla ciała. Funkcjonowanie układu rozrodczego człowieka. Prawo człowieka do intymności i ochrona tego prawa Dobry i zły dotyk - postawy asertywne. Klasa III Miłość młodzieńcza, miłość dojrzała sposoby okazywania miłości, odpowiedzialność za siebie i drugiego człowieka Zakładanie rodziny: Okres narzeczeński Ślub, małżeństwo Świadome macierzyństwo i ojcostwo Udział i role małżonków w wychowaniu potomstwa Ciąża, rozwój dziecka przed urodzeniem, poród, przyjęcie dziecka jako nowego członka rodziny. Choroby przenoszone drogą płciowa jak się przed nimi ustrzec Odpowiedzialność za własny rozwój, kształtowanie prawidłowych zachowań.