Spis treœci Str. Nb Wstêp... XIX Wykaz skrótów... XXIII Czêœæ I. Wprowadzenie do prawa podatkowego Rozdzia³ I. Pojêcie podatku... 3 1 1. Zagadnienia ekonomiczne opodatkowania... 3 1 I. Uwagi ogólne... 3 1 II. Polityczne i gospodarcze aspekty opodatkowania... 4 3 1. Ekonomiczne granice opodatkowania... 4 3 2. Zasada zdolnoœci œwiadczenia... 6 7 3. Skutki ekonomiczne opodatkowania... 8 10 2. Cechy prawne podatku... 12 11 I. Uwagi ogólne... 12 11 II. W³adztwo podatkowe pañstwa... 13 13 III. Cechy determinuj¹ce miejsce prawa podatkowego w systemie prawa... 14 14 Rozdzia³ II. Prawo podatkowe w systemie prawa... 16 15 1. Przedmiot i metoda regulacji w prawie podatkowym... 16 15 I. Uwagi ogólne... 16 15 II. Przedmiot regulacji prawnej w prawie podatkowym... 18 17 III. Administracyjnoprawna metoda regulacji w prawie podatkowym... 20 21 2. Prawo podatkowe a prawo finansowe... 21 24 I. Historyczne zwi¹zki prawa podatkowego z prawem finansowym... 21 24 II. Wspó³czesne powi¹zanie prawa podatkowego z prawem finansowym... 23 27 3. Prawo podatkowe a prawo administracyjne... 25 31 I. Zwi¹zki prawa podatkowego z administracyjnym prawem ustrojowym... 25 31
X Spis treœci II. Zwi¹zki prawa podatkowego z formalnym i materialnym prawem administracyjnym... 26 32 4. Prawo podatkowe a prawo cywilne... 27 35 Rozdzia³ III. System prawa podatkowego i jego struktura... 30 39 1. System podatkowy i zasady jego tworzenia... 30 39 I. Uwagi ogólne... 30 39 II. Czynniki kszta³tuj¹ce system podatkowy... 31 41 III. Fiskalne cele opodatkowania... 34 43 IV. Gospodarcze cele opodatkowania... 34 46 V. Spo³eczne cele opodatkowania... 35 47 VI. Technicznoprawne uwarunkowania opodatkowania... 37 51 2. Ogólne prawo podatkowe... 38 54 I. Uwagi ogólne... 38 54 II. Zakres regulacji ogólnego prawa podatkowego... 39 56 III. Sposoby uregulowania ogólnego prawa podatkowego... 40 57 3. Szczegó³owe prawo podatkowe... 41 61 I. Uwagi ogólne... 41 61 II. Cele oraz podstawowe elementy techniki podatkowej... 42 62 1. Podmiot podatku... 44 67 2. Przedmiot opodatkowania... 46 72 3. Podstawa opodatkowania... 47 73 4. Ulgi i zwolnienia podatkowe... 47 75 5. Stawka podatkowa... 48 76 III. Problematyka podatkowoprawnego stanu faktycznego... 49 79 Rozdzia³ IV. Konstytucyjne podstawy opodatkowania... 51 83 1. Prawne granice opodatkowania... 51 83 2. Konstytucyjne podstawy tworzenia prawa podatkowego... 55 89 I. Uwagi ogólne... 55 89 II. Idea pañstwa prawnego... 56 91 3. Konstytucyjne podstawy stosowania prawa podatkowego... 62 100 I. Uwagi ogólne... 62 100 II. Podstawowe za³o enia stosowania prawa podatkowego.. 64 102 Rozdzia³ V. ród³a prawa podatkowego... 67 108 1. Pojêcie Ÿróde³ prawa... 67 108 I. Uwagi ogólne... 67 108 II. Szeroka i w¹ska koncepcja systemu Ÿróde³ prawa... 69 112 2. Konstytucja i ustawy zwyk³e jako Ÿród³a prawa podatkowego 70 115 I. Konstytucja Ÿród³o prawa najwy szej rangi... 70 115 II. Ustawa jako Ÿród³o prawa podatkowego... 72 118 3. Podustawowe akty prawne jako Ÿród³a prawa podatkowego.. 76 126 I. Istota i zakres regulacji... 76 126 II. Rozporz¹dzenia... 79 131 III. Uchwa³y jednostek samorz¹du terytorialnego... 80 137
XI 4. Prawo miêdzynarodowe i prawo wspólnotowe jako Ÿród³a prawa podatkowego... 82 139 I. Uwagi ogólne... 82 139 II. Problematyka podwójnego opodatkowania uwagi ogólne 85 141 III. Umowy o zapobieganiu podwójnemu opodatkowaniu... 86 142 IV. Podwójny charakter umów o zapobieganiu podwójnemu opodatkowaniu... 87 144 V. Prawo wspólnotowe jako Ÿród³o prawa podatkowego... 88 145 5. Wp³yw orzecznictwa na Ÿród³a prawa podatkowego... 95 146 I. Uwagi ogólne... 95 146 II. Rola orzecznictwa podatkowego s¹dów krajowych dla praktyki stosowania prawa... 98 148 III. Zwi¹zki miêdzy tworzeniem a stosowaniem krajowego prawa podatkowego... 100 151 IV. Orzecznictwo podatkowe Europejskiego Trybuna³u Sprawiedliwoœci... 102 154 6. Wp³yw zwyczaju i nauki na Ÿród³a prawa podatkowego... 105 155 I. Zwyczaj w prawie podatkowym... 105 155 II. Znaczenie nauki dla Ÿróde³ prawa podatkowego... 106 157 Rozdzia³ VI. Wyk³adnia prawa podatkowego... 107 158 1. Pojêcie wyk³adni prawa... 107 158 I. Uwagi ogólne... 107 158 II. Teorie statyczne i dynamiczne wyk³adni prawa... 109 162 III. Cel wyk³adni prawa... 109 164 2. Za³o enia wyk³adni prawa podatkowego... 110 165 I. Rola elementów statycznych w wyk³adni prawa podatkowego... 110 165 II. Zasada pewnoœci i sprawiedliwoœci... 112 166 III. Dyrektywy interpretacyjne... 114 169 3. Wyk³adnia jêzykowa prawa podatkowego... 115 170 I. Tekst ustawy jako punkt wyjœcia wyk³adni jêzykowej... 115 170 II. Stosowanie wyk³adni jêzykowej... 118 173 4. Wyk³adnia systemowa prawa podatkowego... 124 179 I. Pojêcie wyk³adni systemowej... 124 179 II. Zewnêtrzna wyk³adnia systemowa prawa podatkowego... 130 182 III. Wewnêtrzna wyk³adnia systemowa prawa podatkowego. 130 183 IV. Zakres wyk³adni systemowej... 131 185 V. Wsteczne dzia³anie prawa podatkowego... 133 189 5. Wyk³adnia celowoœciowa prawa podatkowego... 134 190 I. Pojêcie wyk³adni celowoœciowej... 134 190 II. Gospodarczy sposób rozpatrywania prawa podatkowego. 139 194 III. Powi¹zanie ró nych rodzajów wyk³adni... 140 196 6. Analogia w prawie podatkowym... 142 198 I. Pojêcie analogii... 142 198 II. Cele analogii... 144 201
XII Spis treœci III. Luka w prawie podatkowym... 145 203 IV. Zakres stosowania analogii w prawie podatkowym... 148 208 Czêœæ II. Ogólne prawo podatkowe Rozdzia³ VII. Za³o enia systemu ogólnego prawa podatkowego 153 209 1. Pojêcie ogólnego prawa podatkowego... 153 209 I. Istota i zakres ogólnego prawa podatkowego... 153 209 II. Kodyfikacja ogólnego prawa podatkowego... 160 228 2. G³ówne kierunki rozwoju ogólnego prawa podatkowego w Polsce... 163 235 I. Okres miêdzywojenny... 163 235 1. Postêpowanie podatkowe i zobowi¹zania podatkowe w latach 1918 1934... 163 235 2. Ogólne prawo podatkowe w Ordynacji podatkowej z 15.3.1934 r.... 166 240 II. Okres powojenny... 170 248 Rozdzia³ VIII. Zobowi¹zania podatkowe... 174 253 1. Charakterystyka ogólna... 174 253 I. Problem rozgraniczenia materialnego prawa podatkowego i procedury podatkowej w ogólnym prawie podatkowym... 174 253 II. Regulacja prawa zobowi¹zañ podatkowych w ustawie z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa... 177 259 2. Obowi¹zek i zobowi¹zanie podatkowe... 182 268 I. Uwagi ogólne... 182 268 II. Stosunek zobowi¹zaniowy w prawie podatkowym... 183 270 III. Rola obowi¹zku podatkowego w kszta³towaniu stosunku prawnego zobowi¹zania podatkowego... 186 276 IV. Regulacja prawna obowi¹zku i zobowi¹zania podatkowego w Ordynacji podatkowej... 189 282 3. Podmioty stosunków zobowi¹zaniowych w prawie podatkowym... 190 284 I. Uwagi ogólne... 190 284 II. Organ podatkowy jako podmiot zobowi¹zañ podatkowych... 192 288 III. Podatnik jako podmiot zobowi¹zañ podatkowych... 194 293 IV. Inne podmioty zobowi¹zañ podatkowych... 196 298 4. Powstawanie zobowi¹zañ podatkowych... 199 302 I. Metody przekszta³cania obowi¹zku podatkowego w zobowi¹zania podatkowe... 199 302 II. Przedawnienie prawa do wymiaru podatkowego... 201 304 III. Zaniechanie realizacji zobowi¹zañ podatkowych... 203 307 5. Wygasanie zobowi¹zañ podatkowych... 205 314 I. Uwagi ogólne... 205 314 II. Wykonywanie zobowi¹zañ podatkowych poprzez zap³atê. 208 318
XIII 1. Formy i terminy zap³aty podatku... 208 318 2. Skutki nieterminowej zap³aty podatku... 212 325 3. Potr¹cenie jako szczególny sposób zap³aty podatku... 215 329 4. Nadp³ata podatku... 218 336 III. Wygasanie zobowi¹zañ podatkowych przez przeniesienie w³asnoœci rzeczy lub praw maj¹tkowych... 223 344 IV. Wygasanie zobowi¹zañ podatkowych przez przedawnienie... 224 345 V. Wygasanie zobowi¹zañ podatkowych przez umorzenie... 226 348 6. Zabezpieczenie wykonania zobowi¹zañ podatkowych... 231 355 7. Odpowiedzialnoœæ za zobowi¹zania podatkowe... 249 367 I. Uwagi ogólne... 249 367 II. Za³o enia odpowiedzialnoœci za zobowi¹zania podatkowe. 250 369 III. Odpowiedzialnoœæ podatnika, p³atnika i inkasenta za zobowi¹zania podatkowe... 254 376 1. Odpowiedzialnoœæ podatnika... 254 376 2. Odpowiedzialnoœæ p³atnika i inkasenta... 255 379 IV. Odpowiedzialnoœæ nastêpcy prawnego za zobowi¹zania podatkowe... 257 384 V. Odpowiedzialnoœæ osób trzecich za zobowi¹zania podatkowe... 261 391 1. Ogólne zasady odpowiedzialnoœci osób trzecich... 261 391 2. Odpowiedzialnoœæ poszczególnych kategorii osób trzecich... 267 397 Rozdzia³ IX. Postêpowanie podatkowe... 272 404 1. Charakterystyka ogólna... 272 404 I. Podstawowe cele postêpowania podatkowego... 272 404 II. Technika postêpowania podatkowego... 274 408 III. Postêpowanie podatkowe jako szczególne postêpowanie administracyjne... 280 417 IV. Regulacja prawna postêpowania podatkowego... 283 421 2. Ewidencja podatników oraz gromadzenie i wykorzystywanie informacji podatkowej... 287 426 I. Uwagi ogólne... 287 426 II. Ewidencja podatników... 289 429 III. Gromadzenie i wykorzystywanie informacji podatkowej. 291 432 IV. Tajemnica skarbowa... 296 435 3. Kontrola podatkowa... 300 444 I. Uwagi ogólne... 300 444 II. Przebieg kontroli podatkowej... 301 446 1. Uwagi ogólne... 301 446 2. Gromadzenie i wykorzystywanie materia³ów faktycznych przez organy podatkowe... 302 448 3. Zeznania i deklaracje podatkowe... 305 454 4. Ksiêgi jako dowód w postêpowaniu podatkowym... 310 460
XIV Spis treœci III. Kontrola podatkowa jako element konstrukcyjny postêpowania podatkowego... 317 475 1. Uwagi ogólne... 317 475 2. Kontrola prawid³owoœci ustalania i realizacji zobowi¹zañ podatkowych przez podatników i p³atników... 318 477 3. Kontrola skarbowa... 321 485 Czêœæ III. Szczegó³owe prawo podatkowe Rozdzia³ X. Za³o enia systemu szczegó³owego prawa podatkowego... 327 491 1. Pojêcie szczegó³owego prawa podatkowego... 327 491 I. Racjonalny a historyczny system podatkowy... 327 491 II. Struktura systemu podatkowego... 332 502 III. Systematyka podatków... 333 507 1. Uwagi ogólne... 333 507 2. Podatki poœrednie i bezpoœrednie... 334 510 3. Podatki osobowe i rzeczowe... 336 514 4. Podatki przychodowe, obrotowe, dochodowe i maj¹tkowe. 336 516 5. Inne podzia³y podatków... 338 521 6. Struktura wspó³czesnych systemów podatkowych... 340 524 2. Rozwój polskiego systemu prawa podatkowego... 342 528 I. Kszta³towanie siê systemu podatkowego w okresie miêdzywojennym... 342 528 II. Struktura systemu podatkowego w okresie miêdzywojennym... 343 532 III. Zmiany systemu podatkowego w latach 1944 1951... 344 536 IV. Aktualna struktura polskiego systemu podatkowego... 346 539 Rozdzia³ XI. Podatki dochodowe... 349 545 1. Historia... 349 545 I. Kszta³towanie siê konstrukcji podatku dochodowego... 349 545 II. Typy podatku dochodowego... 350 546 III. Podstawowe cechy podatku dochodowego... 352 550 2. G³ówne kierunki rozwoju polskiego podatku dochodowego.. 353 552 I. Okres miêdzywojenny... 353 552 II. Okres powojenny... 354 555 1. Podatek dochodowy... 354 555 2. Podatek od wynagrodzeñ... 356 559 3. Podatek wyrównawczy... 357 562 4. Opodatkowanie dochodów pañstwowych i spó³dzielczych podmiotów gospodarczych... 358 563 5. Kierunki reformy podatku dochodowego... 359 566 3. Ogólna charakterystyka... 361 570 I. Podatek dochodowy od osób fizycznych a podatek dochodowy od osób prawnych... 361 570
XV II. Miejsce podatku dochodowego we wspó³czesnych systemach podatkowych... 363 576 4. Podmioty podatku dochodowego... 364 580 I. Uwagi ogólne... 364 580 II. Podmioty podatku dochodowego od osób fizycznych... 365 582 III. Podmioty podatku dochodowego od osób prawnych... 370 590 IV. Ograniczony i nieograniczony obowi¹zek podatkowy... 374 602 5. Przedmiot podatku dochodowego... 378 609 I. Uwagi ogólne... 378 609 II. Zakres przedmiotowy podatku dochodowego od osób fizycznych... 379 612 1. Uwagi ogólne... 379 612 2. ród³a przychodów... 382 618 3. Zwolnienia przedmiotowe... 385 623 4. Koszty uzyskania przychodu... 388 628 5. Dochody o charakterze szczególnym... 393 640 III. Zakres przedmiotowy podatku dochodowego od osób prawnych... 395 644 1. Dochód jako przedmiot opodatkowania... 395 644 2. Przychody... 410 660 3. Zwolnienia przedmiotowe... 413 668 4. Koszty uzyskania przychodu... 416 674 6. Podstawa opodatkowania w podatku dochodowym... 438 718 I. Uwagi ogólne... 438 718 II. Powi¹zania przedmiotu podatku i podstawy opodatkowania w konstrukcjach prawnych podatku dochodowego od osób fizycznych i od osób prawnych... 440 722 III. Odliczenia od podstawy opodatkowania i od podatku w podatku dochodowym od osób fizycznych... 441 726 IV. Odliczenia od podstawy opodatkowania w podatku dochodowym od osób prawnych... 445 734 7. Stawki w podatku dochodowym... 446 737 I. Uwagi ogólne... 446 737 II. Stawki podatkowe w podatku dochodowym od osób fizycznych... 448 741 1. Konstrukcja prawna taryfy podatkowej... 448 741 2. Progresywna taryfa podatkowa a procesy inflacyjne... 449 743 3. Rycza³t podatkowy jako element prawa materialnego i postêpowania podatkowego... 450 745 4. Konstrukcja prawna rycza³tu... 452 751 5. Szczególne stawki podatkowe... 453 752 III. Stawki podatkowe w podatku dochodowym od osób prawnych... 454 754 8. Obliczanie i pobór podatku dochodowego... 455 758 I. Uwagi ogólne... 455 758
XVI Spis treœci 1. Za³o enia postêpowania podatkowego w podatku dochodowym... 455 758 2. Technika postêpowania podatkowego... 457 762 II. Obliczanie nale noœci podatkowych przez p³atników w podatku dochodowym od osób fizycznych... 460 771 III. Obliczanie nale noœci podatkowych przez p³atników w podatku dochodowym od osób prawnych... 463 777 IV. Samoobliczanie podatkowe w podatku dochodowym od osób fizycznych... 463 779 V. Samoobliczanie podatkowe w podatku dochodowym od osób prawnych... 466 787 Rozdzia³ XII. Podatki obrotowe... 468 790 1. Historia... 468 790 I. Kszta³towanie siê konstrukcji podatków obrotowych... 468 790 II. Podstawowe kierunki rozwoju podatków obrotowych w Polsce... 470 794 1. Okres miêdzywojenny... 470 794 2. Okres powojenny... 471 799 2. Ogólna charakterystyka... 474 805 I. Uwagi ogólne... 474 805 II. Rodzaje podatków obrotowych... 475 808 III. Formy ogólnego podatku obrotowego... 477 813 IV. Akcyzy, monopole i inne podatki obrotowe... 483 826 3. Podatek od towarów i us³ug... 487 831 I. Podstawowe za³o enia... 487 831 II. Podmioty podatku... 489 837 III. Przedmiot podatku... 494 846 IV. Podstawa opodatkowania... 504 863 V. Stawki podatkowe... 508 868 VI. Obowi¹zek i zobowi¹zanie podatkowe... 513 877 VII. Technika obliczania i poboru podatku... 520 890 4. Podatek akcyzowy... 532 911 I. Podstawowe za³o enia... 532 911 II. Zakres podmiotowy i przedmiotowy... 537 921 III. Obowi¹zek i zobowi¹zania podatkowe... 541 926 IV. Podstawa opodatkowania i stawki podatkowe... 545 933 5. Podatek od gier... 548 938 6. Podatek od czynnoœci cywilnoprawnych... 549 941 I. Uwagi ogólne... 549 941 II. Zakres podmiotowy i przedmiotowy... 551 945 III. Podstawa opodatkowania i stawka podatkowa... 553 949 IV. Obowi¹zek i zobowi¹zanie podatkowe oraz ustalanie i pobór nale noœci podatkowych... 555 954 Rozdzia³ XIII. Podatki przychodowe i maj¹tkowe... 559 960
XVII 1. Historia... 559 960 2. Podstawowe kierunki rozwoju polskich podatków przychodowych i maj¹tkowych... 561 963 I. Okres miêdzywojenny... 561 963 II. Okres powojenny... 563 970 3. Ogólna charakterystyka... 566 978 4. Podatek rolny... 571 990 I. Podstawowe za³o enia... 571 990 II. Podmioty podatku... 572 992 III. Przedmiot podatku... 575 996 IV. Podstawa opodatkowania... 577 1001 V. Stawka podatkowa... 580 1007 VI. Ustalanie i pobór nale noœci podatkowych... 581 1010 5. Podatek leœny... 582 1014 I. Uwagi ogólne... 582 1014 II. Podmiot i przedmiot podatku... 583 1016 III. Podstawa opodatkowania i stawka podatkowa... 584 1019 IV. Ustalanie i pobór nale noœci podatkowych... 584 1023 6. Podatek od nieruchomoœci... 585 1025 I. Uwagi ogólne... 585 1025 II. Podmiot i przedmiot podatku... 586 1029 III. Podstawa opodatkowania i stawka podatkowa... 592 1042 IV. Ustalenie i pobór nale noœci podatkowych... 595 1049 7. Podatek od œrodków transportowych... 597 1052 8. Op³ata targowa... 600 1060 9. Podatek od posiadania psów, op³ata miejscowa i op³ata uzdrowiskowa... 602 1066 I. Uwagi ogólne... 602 1066 II. Podatek od posiadania psów... 603 1067 III. Op³ata miejscowa i op³ata uzdrowiskowa... 604 1069 10. Podatek od spadków i darowizn... 605 1071 I. Uwagi ogólne... 605 1071 II. Podmiot i przedmiot podatku... 607 1075 III. Podstawa opodatkowania i stawka podatkowa... 611 1089 IV. Powstanie obowi¹zku podatkowego oraz ustalanie i pobór nale noœci podatkowych... 615 1097 Indeks rzeczowy... 619