Analiza zmian w strukturze wiekowej kierowców posiadających uprawnienia kategorii C i podstawy obliczeń prognostycznych w tym zakresie

Transkrypt

1 KOCHANEK Hanna ROCHOWSKI Leon Analza zman w strukturze wekowej kerowców posadających uprawnena kategor C podstawy oblczeń prognostycznych w tym zakrese WROWADZENIE Lczba ludnośc olsk w ostatnch latach ulega bardzo małym zmanom. Zachodzą natomast zmany w strukturze wekowej populacj. Rys.. Lczba ludnośc olsk według danych prognoz GUS [, 3] w latach 4-5; ludność ogółem oraz grupa wekowa 8+ Z przedstawonych na rysunku danych wynka, że w latach 4-3 w olsce systematyczne rosła lczebność grupy wekowej 8+. Jednak obecne lczba ta ne rośne, a prognoza do 5 wskazuje na spadek lczebnośc tej grupy. W tej grupe zachodzą poważne zmany struktury wekowej. Na rysunku przedstawono strukturę ludnośc olsk w grupe wekowej 8+ na podstawe danych prognoz GUS [, 3] na lata 4-5. Rys.. Struktura ludnośc olsk w grupe wekowej 8+ według [, 3] Dane prognozy przedstawone na rysunku wyraźne wskazują na coraz wększy udzał starszych grup ludnośc w ogólnej lczbe ludnośc olsk. Zatem zasadne jest badane wpływu tego Unwersytet Technologczno-Humanstyczny m. Kazmerza ułaskego w Radomu, Wydzał Mechanczny; 6-6 Radom; ul. Malczewskego 9. Tel: , hankoch@uthrad.pl Wojskowa Akadema Technczna, Wydzał Mechanczny, -98 Warszawa, ul. S. Kalskego ; rzemysłowy Instytut Motoryzacj, 3-3 Warszawa, ul. Jagellońska 55; lprochowsk@wat.edu.pl 45

2 procesu na różne dzedzny dzałalnośc gospodarczej, poneważ w olsce szybko maleje lczba osób w weku produkcyjnym []. Starzene sę społeczeństw krajów rozwnętych ma charakter powszechny. roces starzena prowadz do obnżana sę wraz z wekem m.n. sprawnośc psychofzycznej, podzelnośc uwag koordynacj wzrokowo-ruchowej. Są to czynnk bardzo stotne w ruchu drogowym, zwłaszcza w przypadku kerowców zawodowych. Z drugej strony szybko rosną przewozy przy udzale transportu drogowego. Zatem rośne zapotrzebowane na kerowców zawodowych [8, 9, ]. Jednocześne dane lczbowe pokazują rosnący udzał kerowców w starszym weku w ogólnej lczbe kerowców [5]. Osoby starsze są obecne najszybcej rosnącą grupą kerowców, zarówno pod względem ch lczby, jak udzału w ruchu drogowym [4, 6, 7]. odstawowym celem pracy jest wyznaczene prognozy zman lczebnośc struktury wekowej w grupe zawodowej kerowców samochodów cężarowych, czyl osób wykonujących zawodowo zasadncze zadane logstyczne w obszarze drogowego transportu ładunków. Analza obecnych prognoz wzrostu przewozu ładunków lczby samochodów cężarowych wskazuje na potrzebę ch odnesena do przyszłej struktury wekowej kerowców zawodowych. roblem rozważano na podstawe wynków oblczeń, które są oparte na danych z lat 4-3 [, 3, ]. rognozę sporządzono na lata 5-5. Wybór przedzałów weku, w których należy prowadzć analzę ne jest łatwa, bo w różnych zagadnenach są wykorzystywane różne podzały na grupy wekowe kerowców [4]. W tej sytuacj, po analze zgromadzonych danych, uwagę zwrócono na trzy grupy wekowe kerowców: młodz kerowcy w weku 8 4 lata, to grupa perwsza; grupa lata, traktowana w tym opracowanu jako grupa odnesena; trzeca grupa wekowa, oznaczona 6+, nazwana tu grupą kerowców starszych, senorów.. LICZBA I STRUKTURA WIEKOWA KIEROWCÓW Z OZWOLENIEM KATEGORII C W OLSCE W opracowanu korzystano z lczebnośc grup wekowych kerowców publkowanych w []. Lczebność kerowców w grupe wekowej 6+ wyznaczano na podstawe lczebnośc grupy wekowej lata. Rys. 3. Lczba struktura wekowa kerowców z pozwolenem kategor C w latach 4-3 według [] rzykładowe lczby zebrane w tabel pokazują zmany w grupach wekowych kerowców z pozwolenem kategor C. Tab.. Struktura wekowa kerowców z pozwolenem kategor C [] Rok Wek 8-4 Wek Wek 6+ Ogółem C Ogólna lczba kerowców kategor C w rozpatrywanym okrese czasu systematyczne rośne. Zauważalny jest slny wzrost udzału grupy wekowej starszych kerowców przy jednocześne 46

3 malejącym udzale grupy wekowej młodych kerowców, czyl z grupy wekowej 8-4 lata. Należy też dodać, że pozwolene kategor C, czyl uprawnene do prowadzena samochodów cężarowych, zwykle zdobywają osoby mające już znaczny staż jako kerowcy samochodów osobowych.. ROGNOZA ZMIAN LICZEBNOŚCI GRU WIEKOWYCH KIEROWCÓW Z OZWOLENIEM KATEGORII C NA LATA 4-5. odstawa oblczeń prognostycznych Oblczena prognostyczne oparte zostały na zborze n danych, zgromadzonych w okrese < T, T >. Dane te potraktowano jako elementy szeregu czasowego jednocześne jako podstawę do estymacj parametrów model matematycznych opsujących analzowane procesy [, 3, 4]. W pracy wykorzystano modele lnowe logarytmczne. W modelu lnowym funkcja trendu f ( τ) α α τ, τ - zmenna czasowa () jest opsana równanem macerzowym y τ ξ,, α y Xα ξ y y,, X τ α ξ ξ, () α yn τn ξn gdze: n - lczba lat w okrese < T, T >; T, T odpowedno perwszy ostatn rok z okresu, w którym zgromadzono dane o lczebnośc kerowców; y wektor (n ) lczebnośc grup wekowych; X macerz (n ) wartośc zmennej czasowej τ T ; τ ) ; α wektor ( ) ( n T neznanych parametrów funkcj lnowej α α ; ξ wektor (n ) składnków losowych, odzwercedlający efekty przypadkowych oddzaływań na trend. o zastosowanu metody najmnejszych kwadratów do ser analzowanych danych, otrzymuje sę: y Xa e, e y Xa y yˆ (3) y a a τ e e y yˆ,,,,..., n (3a) gdze: yˆ Xa jest wektorem oblczonych wartośc lczebnośc kerowców w analzowanych grupach wekowych, a składowe wektora a a to oszacowana metodą najmnejszych kwadratów składowych wektora α, e jest wektorem reszt modelu. odczas oceny trafnośc przyjętego modelu funkcj trendu oblczano standardowe mary dopasowana [3, 4]: se współczynnk zmennośc resztowej Ve, y współczynnk determnacj gdze: R ; 47

4 s e T e n e n n ( y yˆ ) warancja resztowa, n y y n wartość średna, n ( y yˆ ) ( n ) se n n ( y y ) ( y y ) współczynnk zbeżnośc. Model matematyczny jest tym lepszy, m mnejsza jest wartość współczynnka zmennośc resztowej. W opracowanu przyjęto jako dopuszczalne V %. Wartośc y T prognozy lczebnośc grup wekowych kerowców w czase T > T, oblczano poprzez ekstrapolację oblczonej funkcj trendu na lata 5-5 yt e a a T. (4) Następne oblczano wartośc średnch błędów prognoz ex ante dla modelu lnowego s ( T ) D se T n n ( ) (5) W modelu z logarytmczną funkcją trendu o postac y a a ln τ sprowadzano funkcję trendu do postac lnowej (3). W tym celu transformowano zmenną czasową: ~ τ ln ; natomast prognozowanej zmennej ne przekształcano, czyl y a a ln τ y a a ~ τ (6) odczas oblczana błędu prognozy opartej na modelach nelnowych, transponowanych do postac funkcj lnowej zachodz zależność [3]: ~ s D s T DT, (7) dy ~ ( yt ) dy gdze: s~ jest średnm błędem prognozy oblczonym ze wzoru (5) na podstawe modelu lnowego (otrzymanego po transformowanu zmennych); dy ~ ( dy y T prognozy ) y T. - wartość pochodnej funkcj transformującej model do postac lnowej dla wartośc W modelu logarytmcznej funkcj trendu wzór (7) sprowadza sę (poneważ ne transformowano zmennej y) do zależnośc s ~ s (8) DT 48

5 V W pracy przyjęto, że jeżel względny błąd prognozy ex ante 3%, to prognozy są bardzo dobre, 3% V 6%, to prognozy są dobre, 6% V %, to prognozy mogą być dopuszczalne, V %, to prognozy są nedopuszczalne. sdt VDT spełna nerówność: y T rzedzał rozrzutu prognozowanej lczby kerowców na lata T > T, wyznaczano ( yt u sdt yt yt u sdt ) T (9) gdze: y T prognozowana lczba kerowców w wybranej grupe wekowej; T warygodność prognozy; u współczynnk zwązany z warygodnoścą prognoz, rozkładem zmennej prognozowanej oraz z lczbą lat w okrese < T, T >; (odczytywany z tablc rozkładu t-studenta dla n- stopn swobody zadanego pozomu stotnośc α ); s średn błąd prognozy na czas T.. Wynk oblczeń w grupach wekowych kerowców z pozwolenem kategor C W pracy wyznaczono prognozę lczby kerowców posadających pozwolene kategor C oraz ch lczbę w klku grupach wekowych. Dokonano także oszacowana dokładnośc tych oblczeń rezultat pokazano jako przedzał rozrzutu wartośc na pozome stotnośc =,5. odczas oblczana prognozy przyjęto T 4, T 3. Wynk oblczeń prognozy ogólnej lczby kerowców, które wyznaczono wykorzystując zależnośc (4), (6), przedstawone są na rysunku 4. Na rysunku zaznaczono także przedzał rozrzutu wartośc prognozy, oblczony na podstawe zależnośc (8), (9). Rys. 4. Zmana ogólnej lczby kerowców z pozwolenem kategor C w latach 4-3 oraz prognoza na lata 4-5 Wdoczny jest stały wzrost lczebnośc tej grupy kerowców. Jednak tempo przyrostu systematyczne spada: lata 4-6 średnoroczny przyrost 8 kerowców/rok; lata 7-9 kerowców/rok; lata 5-5 prognoza średnorocznego przyrostu 4 kerowców/rok. 49

6 rognoza pokazuje, że tempo tego przyrostu na lata następne może być ponad cztery razy mnejsze nż lat temu. Do nskego tempa wzrostu lczby kerowców zawodowych dochodzą znaczne zmany w strukturze wekowej tej grupy zawodowej. Wynk oblczeń lczebnośc w grupach wekowych 8-4 lata, lata oraz weku 6+ przedstawono na rysunku 5. Wartośc lczby kerowców w latach 4-3 w grupe wekowej 8-4 wykazują znaczne wahana, które pokazano na rysunku 5b. Zmena sę także tempo zman lczebnośc grupy wekowej lata. o analze tych danych podjęto następujące krok przed oblczanem prognozy w grupach wekowych:. Lczebność grupy wekowej lata w latach 4-8 wyraźne rośne. Jednak w następnych latach tempo wzrostu tej lczebnośc stało sę dużo mnejsze. Na potrzeby wyznaczanej prognozy założono, że w latach następnych utrzymany będze charakter zman z lat odczas oblczana prognozy dla grupy wekowej 8-4 lata, lczbę kerowców z lat 7 9 zastąpono przez wartośc średne odpowedno za lata 6 8 oraz 8 (rys. 5b). ommo tych dzałań dokładność prognozy lczby kerowców młodych w dalszym cągu ne jest zadowalająca (prognoza na 9 rok ma względny błąd predykcj ex ante około %). W tej sytuacj oblczena tej prognozy ogranczono do roku. a) b) Rys. 5. Zmana lczby kerowców z pozwolenem kategor C; a) grupy wekowe w latach 4-3 oraz prognoza ch lczebnośc na lata 4-5; b) lczebność w grupe wekowej 8-4 lata z zaznaczenem danych zamenonych do oblczeń Na rysunku 6 pokazano przebeg prognozy lczebnośc kerowców w grupe wekowej lata, którą oblczono na dwa sposoby: na podstawe danych z lat 4-3 oraz 8-3. Borąc pod uwagę wartośc współczynnka determnacj, za podstawową prognozę do dalszej analzy przyjęto oblczoną na podstawe danych z lat

7 Rys. 6. rzebeg prognozy lczebnośc kerowców z pozwolenem kategor C w grupe wekowej na lata 4-5 dla logarytmcznej funkcj trendu, oblczonej na podstawe danych za 6 lat W tabel podano nektóre wartośc lczby kerowców wynk oblczeń prognostycznych wraz z ch oszacowanem. Tab.. Zmana ogólnej lczby kerowców z pozwolenem kat. C oraz w wybranych grupach wekowych Grupy kerowców Wek V D 5 8,3% V D = 4% V D 5,5% V D,6% V D 5,8% V D 5,% V D,% V D 5,% Kategora C V D 5,4% V D,4% V D 5,5% Tab. 3. Udzał procentowy grup wekowych w ogólnej lczbe kerowców z pozwolenem kategor C Grupy wekowe kerowców 8-4 7,6 4,7 4,,8,9 Ok , 3,4,9 9,6 8, 7, 6+ 6,7 9,3, 6,8 3,8 36,7 ozostałe grupy wekowe 5,5 5,6 5,7 5,8 48, Ok. 45 Na podstawe ogólnej lczby kerowców oraz w branych pod uwagę grupach wekowych kerowców z pozwolenem kategor C z lat 4-3 oblczono wartośc prognozowane na lata 5-5 oraz ch oszacowane, które w tabel podano w postac błędu względnego prognozy ex ante V DT. Na rysunkach 4 5a pokazano przebeg zman prognozowanej lczby kerowców obszar rozrzutu tych wartośc. Zaznaczony obszar ogranczają lne górnej dolnej grancy przedzału rozrzutu. Oblczona prognoza lczby kerowców ogółem w grupach wekowych wskazują na nekorzystne zmany w analzowanej grupe zawodowej, mmo że grupa ta jako całość zwększa swą lczebność, gdy szybko maleje lczba osób w weku produkcyjnym w olsce []. Jednak tempo tego przyrostu wynos tylko 4 kerowców na rok. Zanepokojene budzą także zmany w strukturze wekowej, czyl spadek udzału młodych kerowców, a jednocześne szybke tempo wzrostu lczby kerowców w grupe 6+. To pokazuje zestawene zman procentowego udzału grup wekowych wśród kerowców z pozwolenem kategor C w latach 4-5: 4

8 kerowcy młodz - spadek udzału z 7,6 % do ok. %; kerowcy z grupy odnesena - spadek udzału z 4,% do ok. 7,%; kerowcy stars - wzrost udzału z 6,7% do ok. 36,7%. Tempo zman udzału analzowanych grup wekowych w całośc tej grupy zawodowej jest różne: kerowcy młodz - średnoroczny spadek udzału o,3% ; kerowcy z grupy odnesena - średnoroczny spadek udzału o,3% ; kerowcy stars - średnoroczny wzrost udzału o,8%. Bardzej szczegółowa analza tych zman pokazuje zmnejszane sę tempa spadku udzału młodych kerowców z ok.,6% roczne w latach 4-6 do,% tej populacj w okrese prognozowanym. Natomast tempo wzrostu udzału kerowców starszych zwększa sę z,5% roczne w latach 4-6 do,9% w całośc tej grupy kerowców zawodowych w latach 5-5. ODSUMOWANIE Analza lczebnośc oraz struktury wekowej w grupe kerowców samochodów cężarowych, którzy zawodowo realzują podstawowe zadane logstyczne w obszarze drogowego transportu ładunków została przeprowadzona na podstawe wynków oblczeń, które są oparte na danych z lat 4-3. rognozę sporządzono na lata 5-5. Następne dokonano oszacowana dokładnośc tych oblczeń rezultat pokazano jako przedzał rozrzutu wartośc na pozome stotnośc,5. Oblczena pokazują nekorzystne aspekty zachodzących zman lczbowych. Wynk oblczeń prognostycznych wskazują, że tempo przyrostu lczby kerowców z pozwolenem kategor C w latach następnych może być ponad cztery razy mnejsze nż lat temu. Dodatkowo obserwuje sę przyrost udzału lczby kerowców 6+ w całośc grupy kerowców posadających pozwolene kategor C z,5% roczne na początku analzowanego okresu do,9% w latach następnych. To może meć łączny wpływ na realzację planowanych zadań logstycznych, wdocznych przede wszystkm w prognozach wzrostu drogowego przewozu ładunków. rzeprowadzone oblczena wraz z dokonanym oszacowanem dokładnośc otrzymanych wynków umożlwają poznane zman zachodzących w strukturze wekowej kerowców zawodowych. Informacja ta ma znaczene w welu aspektach, m.n.: konecznośc uwzględnenem struktury wekowej kerowców w organzacj ch pracy; oceny kondycj zawodowej wynkającej z tego programowana edukacj kerowców; planowana zadań transportowych, zatrudnena kerowców dostosowana struktury taboru do możlwośc realzacj zadań transportowych. W pracy wyznaczano prognozy lczebnośc wybranych grup wekowych kerowców przy założenu, że czynnk kształtujące rozpatrywane zjawsko (m. n. gospodarcze, ekonomczne, organzacyjno-prawne) ne zmeną sę w sposób zasadnczy w okrese objętym prognozą (lata 5-5). Streszczene Wek człoweka wpływa na efektywność jego pracy. Zgromadzone dane szczegółowe o lczebnośc wybranych grup wekowych kerowców (8-4 lata, lata, wek 6+) posadających pozwolene kategor C oraz wyznaczone na ch podstawe prognozy na lata 4-5 umożlwły pokazane zachodzących przewdywanych zman w strukturze wekowej kerowców zawodowych. Waga problemu wynka z faktu, osoby starsze są obecne najszybcej rosnącą grupą kerowców w olsce. Do nskego tempa wzrostu lczby kerowców zawodowych dochodzą znaczne zmany w strukturze wekowej tej grupy zawodowej. Zmany te pokazano na tle zman struktury wekowej ludnośc olsk w okrese weloletnm. Słowa kluczowe: transport drogowy, kerowcy samochodów cężarowych, prognozowane lczby kerowców 4

9 Analyss of changes n the age structure of drvers havng powers of category C and the base of prognoss calculatons n ths regards Abstract The age of human affects the effcency of hs work. The collected detaled data concernng the number of drvers n age groups (8-4 years old, age 6+) havng powers of category C and based ths data the prognoss desgnaton for 4-5 enabled the presentaton of the current and predctng changes n the age structure of professonal drvers. Importance of the problem s caused by fact that elderly people are now the fastest ncreasng group of drvers n oland. The low rate of number of the professonal drvers addtonally s accompaned by sgnfcant changes n an age structure of ths professonal group. These changes were shown n the context of changes of an age structure of olsh populaton n multannual perod. Keywords: road transport, truck drvers, forecastng of number of drvers BIBLIOGRAFIA. Dttmann.: rognozowane w przedsęborstwe. Metody ch zastosowane. Wolters Kluwer olska Sp. z.o.o., Kraków 8. Główny Urząd Statystyczny: Stan struktura ludnośc Główny Urząd Statystyczny: rognoza ludnośc na lata 4-5 olska Kochanek H., rochowsk L., Wek kerowców a zagrożene wypadkowe w drogowym transporce ładunków. Logstyka 3/4, Instytut Logstyk Magazynowana, oznań 4 5. Mtchell Chrstopher G.B., The lcensng and safety of older drvers n Brtan. Accdent Analyss and reventon, 5 (3) 6. rochowsk L., Czynnk weku ofar wypadków w ruchu drogowym w olsce. Zeszyty Naukowe Instytutu ojazdów nr 4/9 7. rochowsk L., Kochanek H., Analza weku obrażeń ofar wypadków drogowych w aspekce programowana ratownctwa drogowego. Logstyka 4/ 4, Instytut Logstyk Magazynowana, oznań 4 8. rochowsk L., Żuchowsk A., Technka transportu ładunków, WKŁ, Warszawa 9. Raport 3 Branża motoryzacyjna, opracowane ZMD 3. Rosner A., Stanny M., Demografczne aspekty zasobów pracy w olsce do 3 r. oltyka Społeczna nr /8. System Centralnej Ewdencj ojazdów Kerowców. MSWA, Warszawa 4. Waśkewcz J., Kordel Z., awlak., rognoza rynku pracy kerowców zawodowych w olsce do roku. Gospodarka Materałowa Logstyka, Nr 3/3 3. Zalaś A., awełek B., Wanat S.: rognozowane ekonomczne. Teora, przykłady, zadana. Wydawnctwo Naukowe WN, Warszawa 3 4. Żurowska J.: rognozowane przewozów. Modele, metody, przykłady. Wydawnctwa oltechnk Krakowskej, Kraków 5 43