Ocena stabilności plonowania populacyjnych i mieszańcowych odmian rzepaku ozimego

Transkrypt

1 NR 50 BIULETYN INSTYTUTU HODOWLI I AKLIMATYZACJI ROŚLIN 008 HENRYK BUJAK 1 STANISŁAW JEDYŃSKI 1 JAN KACZMAREK 1 ANDRZEJ KOTECKI 1 Katedra Genetyk, Hodowl Rośln Nasennctwa, Unwersytet Przyrodnczy we Wrocławu Katedra Szczegółowe Uprawy Rośln, Unwersytet Przyrodnczy we Wrocławu Ocena stablnośc plonowana populacynych meszańcowych odman rzepaku ozmego Evaluaton of yeld stablty of open-pollnated and hybrd cultvars of wnter olseed rape Materałem badawczym były plony odman rzepaku ozmego z dośwadczeń poreestrowych przeprowadzonych na terene Dolnego Śląska w latach w Kroścne Małe, Naroczycach, Pawłowcach, Tarnowe Śląskm, Tomaszowe Bolesławeckm Zybszowe. Badano cztery odmany populacyne: Bazyl, Boan, Cabrolet Calfornum oraz pęć odman meszańcowych: Baldur, Kronos, Mazur, Pomorzann, Ttan. Do analzy stablnośc plonowana wykorzystano parametryczne neparametryczne metody. Spośród metod parametrycznych zastosowano: współczynnk regres odchylene od proste Eberharta Russella, statystykę stablnośc Shukl, ekowalencę Wrckego złożony mernk stablnośc Hansona. Do oceny stablnośc rolncze wykorzystano dwa mernk stablnośc Hühna, metodę Kanga oraz nową metodę opartą na rangach grup ednorodnych współczynnku zmennośc. Ne stwerdzono stotne różncy mędzy plonowanem odman meszańcowych populacynych. Na standardowym pozome agrotechnk parametryczne testy Shukl Wrckego wykazały nawyższą stablność plonowana odmany populacyne Calfornum meszańcowe Ttan. Podobne wynk uzyskano na ntensywnym pozome uprawy. Metoda rang grup ednorodnych współczynnków zmennośc wykazała nawyższą stablność rolnczą wysokoplennych odman meszańcowych Baldur, Kronos Ttan oraz populacyne Cabrolet. Słowa kluczowe: adaptacyność odman, mary parametryczne, mary neparametryczne, plon, rzepak, stablność plonowana Post regstraton yeld trals ncludng wnter olseed rape cultvars were carred out n Lower Slesa n the years at the followng locatons: Kroścna Mała, Naroczyce, Pawłowce, Tarnów Śląsk, Tomaszów Bolesławeck and Zybszów. Four open-pollnated cultvars: Bazyl, Boan, Cabrolet, and Calfornum and fve hybrds: Baldur, Kronos, Mazur, Pomorzann and Ttan were used. Evaluaton of yeld stablty was based upon parametrc and non-parametrc methods. The followng parametrc procedures were appled: lnear regresson coeffcent (b ), varance of the regresson devatons (S d), Shukla s stablty varance( ), Wrcke s ecovalence (W ) and Hanson s statstc (D ). To assess yeldng stablty two Hühn s measures (S 1, S ), Kang s parameter (RS) and a new measure of stablty based on homogeneous group ranks were used. No sgnfcant dfferences were found between the open-pollnated and hybrd cultvars. Accordng to Shukla s and Wrcke s 61

2 6 Henryk Buak... measures, the open-pollnated cultvar Calfornum and hybrd Ttan showed the lowest varaton across the envronments n the standard level (low nput) of cultvaton. The new method based on homogeneous groups rank, whch defnes a dynamc concept of stablty, dentfed the hybrds Baltazar, Kronos, Ttan and open-pollnated cultvar Cabrolet as the most stable. Key words: cultvar adaptaton, parametrc and non-parametrc measures, wnter olseed rape, yeld stablty WSTĘP W 008 roku zareestrowano edenaśce odman rzepaku, w tym sześć populacynych pęć meszańcowych. W kraowym reestrze nadal przeważaą odmany populacyne (44) nad meszańcowym (). Z powodu ch genetycznego zróżncowana odmany mogą neednakowo reagować na warunk środowskowe take ak: nske temperatury, akość gleby, opady, występowane fto agrofagów, nawożene azotowe stosowane chemczne ochrony rośln. W zwązku z dużym genetycznym zróżncowanem odman, znaczena nabera ocena stablnośc plonowana adaptacynośc, czyl zdolnośc odman do wysokego stablnego plonowana w różnych środowskach. Stablność plonowana można analzować znterpretować poprzez metody statystyczne. Metody te mogą być parametryczne, take ak: regresa, analza welozmenna, metoda skupeń (Ln Butler, 1990), multplkatywne np. addytywne efekty główne (Zobel n., 1988; Gauch, 199) lub metody neparametryczne (Hühn, 1990 a, b; Kang, 1988), które służą do analzy nterakc genotypowośrodowskowe. Wyróżna sę dwa rodzae nterakc: nterakcę loścową (nterakca zmena sę pod względem welkośc, a ne kerunku zróżncowana odman w środowskach) nterakcę akoścową (nterakca występue w postac zmany uszeregowana odman w poszczególnych środowskach). Do określena stablnośc odman zaproponowano wele metod parametrycznych neparametrycznych (Becker Leon, 1988; Hühn, 1990 a, b; Mohammad n., 007; Sabaghana n., 006; Scapm n., 000). Parametryczne metody oparte są na koncepc bologczne stablnośc plonowana. Aby uzyskać warygodne wynk na podstawe metod parametrycznych muszą być spełnone założena, take ak rozkład normalny błędu efektów nterakc ze środowskem. Takego wymogu ne ma przy metodach neparametrycznych. Metody neparametryczne zaproponowane przez Hühna (1990 a, b), Kanga (1988) Thennarasu (1995) operaą sę na rangach. Podobne uszeregowane odman pod względem wysokośc plonu, a tym samym rang, śwadczy o duże zdolnośc odmany do adaptac w różnych środowskach, czyl o e adaptablnośc według termnolog Tgerstedta (1994). Celem badań była ocena stablnośc plonowana odman rzepaku ozmego za pomocą czterech metod parametrycznych: Eberharta Russella, ekowalenc Wrckego, statystyk stablnośc Shukl mernka stablnośc Hansona oraz metod neparametrycznych: dwóch mernków stablnośc Hühna, metody Kanga nowe metody oparte na rangach grup ednorodnych odman współczynnku zmennośc.

3 MATERIAŁ I METODY Do oceny plonowana odman rzepaku analzy nterakc genotypowo-środowskowe (stablnośc plonowana) wykorzystano wynk z dośwadczeń Poreestrowego Dośwadczalnctwa Odmanowego (PDO) z dzewęcoma odmanam z lat Wśród badanych odman były meszańce F 1 Baldur, Ttan, Kronos, meszańce złożone F 1z Mazur Pomorzann oraz odmany populacyne: Boan, Bazyl, Cabrolet, Calfornum. Badana przeprowadzono w sześcu mescowoścach Dolnego Śląska: Kroścna Mała, Naroczyce, Pawłowce, Tarnów Śląsk, Tomaszów Bolesławeck Zybszów. Dośwadczena założono metodą pasów prostopadłych na poletkach 15 m w dwóch powtórzenach, porównuąc warant standardowy (a 1 ) z ntensywnym sposobem uprawy rośln (a ). Na pozome ntensywnym (a ) zastosowano wyższe o 50 kg/ha nawożene azotowe nż na standardowym pozome, pełną ochronę chemczną przed chorobam grzybowym, regulator wzrostu oraz dolstne dokarmane rośln preparatem weloskładnkowym. Nawożene fosforowo-potasowe oraz nne zabeg agrotechnczne były take same w obydwu warantach uprawy. Wynk dośwadczeń opracowano statystyczne metodam parametrycznym neparametrycznym. Ze względu na coroczną zmanę składu odman w dośwadczenach, do analzy wybrano tylko dzewęć odman z 3 lat badań 6 mescowośc uzyskuąc układ kompletne klasyfkac odmany mescowośc. W celu weryfkac hpotez zerowych dla odman, lat, mescowośc, środowsk (mescowośc w latach) oraz nterakc odman z latam badań, mescowoścam środowskam wykonano analzę waranc dla dośwadczeń welokrotnych (Calńsk n., 1987 a, b). Oblczena wykonano według programu Sergen 4. Po odrzucenu hpotezy zerowe dla nterakc genotypów ze środowskam wykonano analzę stablnośc plonowana. Metody parametryczne 1. Współczynnk regres b odchylene od proste regres S d Eberharta Russella (1966) Metoda Eberharta Russella (1966) służy do oceny reakc odmany na zmenne warunk środowska. Do tego celu wykorzystywany est lnowy współczynnk regres b waranca odchyleń od regres S d. x x. x. x.. x. x.. b 1 x. x.. 1 Sd E gdze: x plon -te odmany w -tym środowsku, x. średn plon -te odmany, x. średn plon w -tym środowsku, x x. x. x.. b 1 x x.. 63

4 x.. średna ogólna, E lczba środowsk. W przypadku, gdy współczynnk regres b > 1 odmany wykazuą lepsze przystosowane do dobrych warunków środowska. Natomast, gdy b < 1 odmany są przystosowane do gorszych warunków środowska. Wartość b = 1 wskazue na przecętną adaptablność do różnych warunków środowska. Wartość waranc S d = 0 określa odmany nabardze stablne, natomast wysoka wartość S d oznacza nską stablność odman.. Statystyka stablnośc Shukl (197) Waranca stablnośc Shukl (197) określa wkład każde odmany w nterakcę genotypowo-środowskową. 1 t t 1 x x. x. x.. x x. x. x.. s 1 t 1 t gdze: s lczba środowsk, t lczba odman. Odmany o wysoke stablnośc plonowana maą nske wartośc. 3. Ekowalenca Wrckego W (196) Ekowalenca est mernkem wkładu każdego genotypu do sumy kwadratów nterakc genotypowo-środowskowe. Odmany o wysoke stablnośc plonowana charakteryzuą sę nskm wartoścam W. e.... W x x x x 4. Mernk stablnośc genotypowe Hansona D (1970) Mernk stablnośc genotypowe Hansona D (1970) określa udzał danego genotypu w waranc nterakc G E. Reakca genotypu na zmenne warunk środowska, oszacowana est za pomocą współczynnka regres b Eberharta Russella. Mernk stablnośc odmany wyraża odchylene oczekwanego plonu (E ) od e stablnego plonu (S ). Im nższa wartość mernka, tym wyższa stablność odmany. gdze: D ˆ 1 Eˆ Sˆ E x x.. x. x. Sˆ b x. x Metody neparametryczne 1. Parametry Hühna (1990) W pracy zastosowano dwa mernk stablnośc Hühna (1990):.. 64

5 ' r 1 S N gdze: r ranga -tego genotypu w -tym środowsku, r ranga na podstawe poprawonych wartośc x, N lczba środowsk, x = x - x.- x.. gdze: r ' N 1 1 ' 1 r N 1 N( N 1) S N 1 ( r r N 1 N. r / 1 r r. średna ranga dla -tego genotypu. Nanższe wartośc obydwu mernków S 1 oraz S śwadczą o wysoke stablnośc odman.. Metoda Kanga (1988) Metoda Kanga (1988) oparta est na rangach plonów odman warancach stablnośc Shukl. Nawyże plonuąca odmana uzyskue rangę 1. Równeż waranc stablnośc nadae sę kolene rang. Nanższa waranca stablnośc uzyskue rangę 1. Rang dla plonu waranc są sumowane. Odmany o nanższe sume punktów rangowych są stablne nabardze pożądane. 3. Metoda Rang Grup Jednorodnych współczynnka zmennośc (R D ) V Metoda oparta est na welokrotnym teśce rozstępu Duncana współczynnku zmennośc. Grupom ednorodnym z poszczególnych dośwadczeń nadae sę kolene rang. W przypadku zachodzena grup ednorodnych na sebe oblcza sę średną wartość rang z grup, w których występue dana odmana. Suma wszystkch rang dla odmany z dośwadczeń służy do oblczena średne rang ogólne (R D ). Odmany o nanższe średne wartośc R D nanższym współczynnku zmennośc zalczane są do nabardze stablnych plennych.. N WYNIKI BADAŃ I DYSKUSJA Analza waranc dla syntezy weloleca (tab. 1) umożlwła ocenę zmennośc lat, punktów dośwadczalnych, środowsk odman oraz weryfkacę następuących hpotez: o braku nterakc odman z punktam dośwadczalnym, o braku współdzałana odman z latam, o braku nterakc odman ze środowskam. ) N r ' 65

6 Średne kwadraty zmennośc z analzy waranc dla plonu rzepaku ozmego Mean squares from ANOVA for yelds of 9 wnter olseed rape cultvars Źródło zmennośc Source of varaton Lata (L) Years Mescowośc (M) Locatons Środowska (E) Envronments Regresa względem nterakc Regresson on nteractons Odchylene od regres Devaton from regresson Genotypy (G) Genotypes Interakca genotypy lata (GL) Genotypes years nteracton Interakca genotypy mescowośc (GM) Genotypes locatons nteracton Interakca genotypy środowska (GE) Genotypes envronments nteracton Regresa względem środowska Regresson on envronments Odchylene od regres Devaton from regresson Błąd dośwadczalny Expermental error Lczba stopn swobody Degrees of freedom standardowy pozom uprawy standard varant Plon Yeld Tabela 1 ntensywny pozom uprawy ntensve varant 1168,10* 198,7* 5 469,86** 7, ,17** 373,36** 8 339,9** 31,58 1 5,0 859, ,65** 70,76** 16 0,41** 16,73** 40 1,87** 16,88** 7 13,10** 17,46** 8 9,** 10, ,59** 18,39** 153 4,43 4,96 Stwerdzono stotny wpływ warunków glebowo klmatycznych na plonowane odman w latach Istotne współdzałane lat mescowośc wskazue na zróżncowane plonowane w mescowoścach latach badań. Na pozome standardowym występue regresyna zależność plonowana odman względem nterakc środowska, natomast w warunkach ntensywne uprawy zmany plonowana ne można wyaśnć regresą lnową. Istotne odchylene od regres wskazue na to, że występuą odmany stotne odbegaące od lnowe zależnośc regresyne ne można tego opsać prostą zależnoścą lnową. Na podstawe dośwadczeń PDO wyberane są nawłaścwsze odmany do rekomendac dla określonego obszaru terytoralnego. Istotnym kryteram zalecana do uprawy są wysokość stablność plonowana odmany. W tabelach 3 przedstawono średne plony dzewęcu odman rzepaku w latach z sześcu, a w 007 z pęcu mescowośc. Stwerdzono stotne zróżncowane w plonowanu odman uprawanych na różnych pozomach ntensywnośc w różnych latach mescowoścach. Istotna nterakca genotypy środowska wskazue na potrzebę scharakteryzowana stablnośc plonowana odman. Wynk analz stablnośc czterema metodam parametrycznym dla pozomu standardowego (a 1 ) przedstawono w tabel, a dla pozomu ntensywnego (a ) w tabel 3. Według metody Eberharta Russella odmany meszańcowe Baldur populacyne Bazyl Calfornum są bardze dostosowane do lepszych warunków środowska. 66

7 Tabela Parametryczne mernk oceny stablnośc plonowana odman rzepaku na pozome standardowym (a 1 ) Mean yelds and estmates of parametrc stablty measures n standard varant Odmana Plon (dt/ha) Eberhart Russell Cultvar Yeld b S d Hanson D Wrcke W Shukla σ Baldur F 1 47,81 1,19-40,14 308,73 176,0 10,43 Ttan F 1 47,5 1,11-17,37 368,57 144,60 4,49 Kronos F 1 47,09 1,7-0,6 44,41 410,56 1,05 Cabrolet 46,93 0,95 61,74 389,35 357,37 3,95 Boan 45,57 1,01 13,64 53,5 476,47 4,19 Calfornum 45,46 1,4-54,9 390,13 16,68 3,51 Pomorzann F 1Z 44,63 1,10 14,93 33,13 469,13 15,09 Mazur F 1Z 44,40 1,03 39,3 637,61 199,3 11,5 Bazyl 43,59 1,1 19,93 340,69 94,75 13,77 Tabela 3 Parametryczne mernk oceny stablnośc plonowana odman rzepaku ozmego na pozome ntensywnym (a ) Mean yelds and estmates of parametrc stablty measures n ntensve varant Odmana Plon (dt/ha) Eberhatt Russell Cultvar Yeld b S d Hanson D Wrcke W Shukla σ Baldur F 1 53,18 1,38-17,50 91,55 407,45 11,15 Ttan F 1 5,61 1,39-109,40 633,39 310,51 8,44 Kronos F 1 5,6 1,5-99,30 477,35 516,57 6,87 Cabrolet 50,93 1,15-1,38 457,15 470,53 3,4 Calfornum 49,88 1,1-77,14 447,49 403,10 7,31 Boan 49,54 1,06-68, 65,37 563,47,7 Mazur F 1Z 49,3 1,8-18,11 57,80 17,97 8,19 Bazyl 47,33 1,16-50,81 504,8 465,31 7,94 Pomorzann F 1Z 47,11 1,34 81,08 575,57 506,66 1,6 Odmana meszańcowa Kronos populacyna Bazyl maą nske warance S d, co wskazue na ch wysoką stablność, natomast meszanec Baldur odmana populacyna Calfornum wykazuą nższą stablność plonowana. Według metody Hansona nawyższą stablnoścą plonowanem wyróżnła sę odmana meszańcowa Baldur, natomast mne stablny, ale wysokoplenny był meszanec Ttan. Odmana populacyna Bazyl charakteryzowała sę nską stablnoścą plonowanem. W warunkach ntensywne uprawy odmana meszańcowa Baldur równeż była stablna wysokoplenna, natomast meszanec Ttan okazał sę mne stablny. Na uwagę zasługue odmana meszańcowa Kronos odznaczaąca sę wysoką plennoścą wyższą stablnoścą od meszańca Ttan. Oblczone wartośc ekowalenc Wrckego wykazały, że odmany Ttan, Baldur Calfornum charakteryzowały sę nawyższą stablnoścą w standardowych warunkach uprawy, natomast na ntensywnym pozome uprawy stablne były równeż meszańce Ttan Baldur. Statystyka stablnośc Shukl σ wskazue równeż, że meszanec Ttan odmana populacyna Calfornum są nabardze stablne. Stosuąc różne metody parametryczne uzyskue sę wynk, które ne są w pełn zgodne ze sobą dlatego trudne do ednoznaczne oceny stablnośc poszczególnych odman. Porównuąc poszczególne metody 67

8 uzyskano nske korelace pomędzy nm, edyne wyższą wartość współczynnka korelac uzyskano mędzy metodą Eberharta Russella, a metodą Shukl (r = 0,67). Wynk badań uzyskane za pomocą metod neparametrycznych przedstawono w tabelach 4 5. Oba wskaźnk Hühna są wysoko skorelowane można e stosować wymenne. Według tych parametrów w warunkach standardowe uprawy na wyróżnene zasługuą odmana meszańcowa Baldur meszanec złożony Pomorzann, który był ednak nże plonuący. W warunkach ntensywne uprawy (tab. 5) nabardze stablna była odmana populacyna Calfornum. Wskaźnk Hühna ne są bezpośredno powązane z plonem ocenaą główne stablność odman. Tabela 4 Neparametryczne mernk oceny stablnośc plonowana odman rzepaku ozmego na pozome standardowym (a 1 ) Mean yelds and estmates of nonparametrc stablty measures n standard varant Odmana Plon (dt/ha) Hühn 1 Cultvar Yeld S S Kang R D Baldur F 1 47,81 0,83 6,0 4, Ttan F 1 47,5 1,14 6,44 4,4 Kronos F 1 47,09 1,19 7,4 8,6 Cabrolet 46,93 1,49 10,03 1,7 Boan 45,57 1,4 8, , Calfornum 45,46 0,90 4,99 7 3,1 Pomorzann F 1Z 44,63 0,88 5, ,3 Mazur F 1Z 44,40 0,94 5,6 1 3, Bazyl 43,59 1,15 7, ,7 Tabela 5 Neparametryczne mernk oceny stablnośc plonowana odman rzepaku ozmego na pozome ntensywnym (a ) Mean yelds and estmates of nonparametrc stablty measures n ntensve varant Odmana Plon (dt/ha) Hühn 1 Cultvar Yeld S S Kang Baldur F 1 53,18 1,18 7,94 7, Ttan F 1 5,61 0,99 6,1 7,5 Kronos F 1 5,6 1,00 6,4 4,5 Cabrolet 50,93 1,46 9, ,0 Calfornum 49,88 0,75 4,10 7 3, Boan 49,54 1,57 8, ,4 Mazur F 1Z 49,3 1,10 6, ,3 Bazyl 47,33 0,93 7, , Pomorzann F 1Z 47,11 0,86 5,8 16 4,0 Mara Kanga wykazywała wysoką współzależność z plonem (na pozome a 1 r = 0,77, a na a r = 0,7 ). Zarówno na pozome standardowym, ak ntensywnym nabardze pożądanym były odmany meszańcowe Baldur Ttan. W tabel 6 zestawono procent środowsk, w których odmany wystąpły w kolenych rangach R D. Odmany, które w stosunku do wszystkch środowsk w nawyższym procen- R D 68

9 ce zalczono do 1, 3 rang charakteryzowały sę nawyższą rolnczą stablnoścą. W zwązku z tym nabardze pożądanym odmanam były Baldur, Ttan Kronos. Tabela 6 Współczynnk zmennośc, wartośc rang R D oraz % środowsk, w których odmany wystąpły w poszczególnych rangach (grupach ednorodnych) Yeld of wnter olseed rape cultvars and proportons of partcular ranks Współ. zm. % udzał odmany w środowskach Pozom Plon Odmana Coeffcent Ranga Proporton of cultvar n envronments agrotechnk Yeld Cultvar of varablty Rank ranga ranga ranga pozostałe rang Varant (dt/ha) (V%) 1 3 remanng ranks Baldur F 1 a 1 a 47,8 53, 18,6 18,0,, Ttan F 1 a 5,6 19,0, a 1 47,3 17,6, Kronos F 1 a 5,3 17,0, a 1 47,1 1,0, Cabrolet a 50,9 17,0 3, a 1 46,9 17,0, Calfornum a 49,9 16,0 3, a 1 45,5 0,1 3, Boan a 49,5 15,0 3, a 1 45,6 17,8 3, Pomorzann F 1Z a 5,6 19,0, a 1 44,6 1,4 3, Mazur F 1Z a 49,3 18,0 3, a 1 44,4 18, 3, Bazyl a 1 43,6 1,3 3, a 49,5 15,0 3, Średna Mean Średna Mean Rys. 1. Położene odman rzepaku w układze współrzędnych, rang R D współczynnka zmennośc na standardowym pozome agrotechnk Fg. 1. Yeld stablty of wnter olseed rape cultvars based on ranks and coeffcent of varablty n standard varant of cultvaton 69

10 Średna Mean Rys.. Położene odman w układze współrzędnych: rang (R D) współczynnka zmennośc (V) na ntensywnym pozome agrotechnk Fg.. Yeld stablty of rye cultvars based on ranks and coeffcent of varablty n ntensve varant of cultvaton Metoda Rang Grup Jednorodnych współczynnka zmennośc berze pod uwagę dwa mernk: rangę odmany ze względu na plon (R D ) oraz współczynnk zmennośc (V) w zwązku z tym pozwala na oceną rolncze stablnośc odmany. Na rysunkach 1 przedstawono położena odman w układze współrzędnych dla rang współczynnka zmennośc. W warunkach standardowe uprawy (a 1 ) do nabardze stablnych zalczono meszańce Ttan Baldur oraz odmanę populacyną Cabrolet. W uprawe ntensywne (a ) nawyższą stablnoścą cechowała sę odmana Kronos, natomast meszanec Baldur był mne stablny, ale wyże plonował. PODSUMOWANIE I WNIOSKI Stwerdzono stotny wpływ warunków glebowo-klmatycznych na plonowane badanych odman rzepaku ozmego w latach Metody parametryczne dały różne oceny odman pod względem ch stablnośc. Mernk uzyskwane za pomocą tych metod ne są na ogół stotne skorelowane z plonem Wskazuą na bologczną stablność można e zalecać do stosowana w przypadku wększego zanteresowana stablnoścą nż plonem.. Według metody Eberharta Russella odmany meszańcowe Baldur Kronos oraz populacyne Bazyl Calfornum są bardze dostosowane do lepszych warunków 70

11 środowska. Na podstawe waranc S d, stwerdzono równeż, że odmana meszańcowa Kronos populacyna Bazyl odznaczaą sę wysoką stablnoścą. 3. Metody Kanga oraz Rang Grup Jednorodnych wykazuą wysoką współzależność z plonem dlatego można e polecać do oceny rolncze stablnośc plonowana odman. 4. Wynk analzy za pomocą metody Rang Grup Jednorodnych wskazuą na odmany meszańcowe Baldur Ttan, które charakteryzowały sę nższym współczynnkam zmennośc, śwadczącym o ch wysoke stablnośc. W warunkach ntensywne uprawy można równeż wyróżnć odmanę Kronos. LITERATURA Becker H. C., Leon J Stablty analyss n plant breedng. Plant Breedng 101: 1 3. Calńsk T., Czaka S., Kaczmarek Z a. A model for the analyss of seres of experments repeated at several places over a perod of years I. Theory. Bul. Oc. Odm. 10: Calńsk T., Czaka S., Kaczmarek Z b. A model for the analyss of seres of experments repeated at several places over a perod of years. II. Example. Bul. Oc. Odm. 10: Eberhart S. A., Russell W. A Stablty parameters for comparng varetes. Crop. Sc. 6: Gauch H. G Statstcal analyss of regonal yeld trals: AMMI analyss of factoral desgns. Elsever, London. Hanson W. D Genotypc stablty. Theor. Appl. Gen. 40: Hühn M a. Nonparametrc measures of phenotypc stablty. Part 1. Theory. Euphytca 47: Hühn M b. Nonparametrc measures of phenotypc stablty. Part. Applcaton. Euphytca 47: Hühn M Nonparametrc analyss of genotype envronment nteracton by ranks. In: Kang M. S., Gauch H. G. (eds.). Genotype by envronment nteracton. CRC Press, Boca Raton, FL, USA: Kang M. S A rank sum method for selectng hgh yeldng and stable crop genotypes. Cereal Res. Commun. 16: Ln C. S., Butler G Cluster analyss for analyzng two way classfcaton data. Agronomy J. 8: Mohammad R., Abdulah A., Haghparast R., Arman M Interpretng genotype envronment nteractons for durum wheat gran yelds usng nonparametrc methods. Euphytca 157: Sabaghana N., Deghn H., Sabaghpour Nonparametrc methods for nterpretng genotype x envronment nteracton of lentl genotypes. Crop Sc. 46: Shukla G. K Some statstcal aspects of parttonng genotype-envronmental components of varablty. Heredty 9: Scapm C. A., Olvera V. R., Braccn A. L., Cruz C. D., Andrade C. A. B., Vdgal M. C. G Yeld stablty n maze (Zea mays L.) and correlatons among the parameters of the Eberhart and Russell, Ln and Bnns and Hühn models. Genet. Mol. Bol. 3: Thennarasu K On certan non-parametrc procedures for studyng genotype-envronment nteractons and yeld stablty. Ph.D. thess. P. J. School, IARI, New Delh, Inda. Wrcke G Über ene Methode zur Erfassung der ökologschen Streuberete n Feldversuchen. Z. Pflanzenzüchtung 47: Zobel R. W., Wrght M. J., Gauch H. G Statstcal analyss of a yeld tral. Agronomy J. 80: