ZASTOSOWANIE METOD WAP DO OCENY POZIOMU PRZESTRZENNEGO ZRÓŻNICOWANIA ROZWOJU ROLNICTWA W POLSCE

Transkrypt

1 Inżynera Rolncza 1(126)/2011 ZASTOSOWANIE METOD WAP DO OCENY POZIOMU PRZESTRZENNEGO ZRÓŻNICOWANIA ROZWOJU ROLNICTWA W POLSCE Katedra Zastosowań Matematyk Informatyk, Unwersytet Przyrodnczy w Lublne w Lublne Streszczene. Przedmotem badań była analza regonalnego zróżncowana rolnctwa w Polsce. Ocenę pozomu rolnctwa jego dyspersj przestrzennej opracowano na podstawe danych statystycznych gromadzonych przez Główny Urząd Statystyczny, wykorzystując narzędza Welowymarowej Analzy Porównawczej (WAP). Na podstawe skonstruowanej zmennej syntetycznej utworzono rankng województw. Słowa kluczowe: pozom rozwoju rolnctwa, mernk syntetyczny, metody WAP Wstęp Członkostwo w strukturach Un Europejskej oraz możlwość korzystana z unnych funduszy mają stotny wpływ na pozom rozwój polskego rolnctwa. Analzy pozomu rozwoju rolnctwa jego zróżncowana przestrzennego mogą być ważnym narzędzem w kreowanu skutecznej regonalnej poltyk rolnej. Dzałana te zmerzają mędzy nnym do lkwdacj problemów zwązanych ze zbyt dużym różncam medzy regonam, w kerunku bardzej zrównoważonego rozwoju. Sytuacja polskego rolnctwa, a zwłaszcza jego regonalne zróżncowane analzowane było przez welu badaczy, mn. [Bnderman 2009; Borkowsk 2002; Muszyńska 2009; Zegar 2003]. Przedmotem badań była ocena przestrzennego zróżncowana pozomu rolnctwa w Polsce na przestrzen ostatnch lat. W celu porównana poszczególnych województw wykorzystano w pracy metody welowymarowej analzy porównawczej (WAP) przy użycu mernków syntetycznych [Panek 2008]. Dokonano na tej podstawe uporządkowana lnowego województw pod względem pozomu osągnętych mernków oraz pogrupowano województwa w klasy o podobnym pozome rolnctwa. Materał empryczny metodyka badań Materał empryczny w pracy stanowły dane pochodzące z Banku Danych Regonalnych GUS z lat Fnalny zbór zmennych dagnostycznych ustalono, borąc pod uwagę krytera merytoryczne, formalne statystyczne. Determnanty, uwzględnone 91

2 w badanu, opsywały sytuację ekonomczną województwa, warunk przyrodnczoorganzacyjne oraz efekty prowadzonej dzałalnośc rolnczej. Uwzględnając przesłank formalne, wybrano zmenne merzalne, kompletne dostępne. Natomast, jeśl chodz o krytera statystyczne, ze zboru zmennych wyelmnowano zmenne quas-stałe, czyl te, dla których współczynnk zmennośc ne przekraczał 10%. Analzując macerz współczynnków korelacj Pearsona dla zmennych, usunęto cechy nadmerne skorelowane ze sobą. Ostateczne wyspecyfkowano 11 następujących zmennych: X 1 - dochody własne budżetu na 1 meszkańca [zł]; X 2 - pogłowe bydła na 100 ha użytków rolnych [SD 100 ha -1 ]; X 3 - pogłowe trzody chlewnej na 100 ha użytków rolnych [SD 100 ha -1 ]; X 4 - plony podstawowych zbóż w tonach z 1 ha [t ha -1 ]; X 5 - welkość skupu zemnaków na 1 ha użytków rolnych [kg ha -1 ]; X 6 - welkość skupu buraków cukrowych na 1 ha użytków rolnych [kg ha -1 ]; X 7 - welkość zboru warzyw z 1 ha powerzchn upraw [kg ha -1 ]; X 8 - welkość zboru owoców z 1 ha powerzchn upraw [kg ha -1 ]; X 9 - stopa bezroboca na obszarach wejskch [%]; X 10 - udzał użytków rolnych w powerzchn ogółem [%]; X 11 - przecętna powerzchna gospodarstwa rolnego [ha]. Istotne jest określene charakteru zmennych opsujących obekty. Stymulantam są te cechy dagnostyczne, które dzałają w sposób pobudzający, czyl wększe wartośc oznaczają wyższy pozom rozwoju badanego zjawska. Destymulanty, z kole dzałają hamująco, wększe wartośc wpływają negatywne na badane zjawska. Ze zboru zmennych dagnostycznych tylko cechę X 9 uznano za destymulantę, pozostałe zaś przyjęto jako stymulanty. Do oceny pozomu rolnctwa w Polsce oraz jego zróżncowana regonalnego posłużono sę konstrukcją tzw. zmennych syntetycznych przy użycu metody bezwzorcowej. W perwszym kroku dokonano normalzacj wybranych zmennych, poneważ ch wartośc mały różne mana różne rzędy welkośc. W tym celu zastosowano metodę untaryzacj zgodne ze wzorem [Młodak 2006]: dla stymulant z x mn x = (1) max x mn x dla destymulant z max x x = (2) max x mn x gdze: j numer obektu, numer cechy. 92

3 Zastosowane metod WAP... Dla tak przekształconych cech zastosowano metodę bezwzorcowej konstrukcj mary syntetycznej polegającą na uśrednenu znormalzowanych wartośc cech [Młodak 2006]: 1 z = m m z = j 1 (3) gdze: m lczba cech branych pod uwagę. Syntetyczny mernk z przyjmuje wartośc z przedzału [0;1], przy czym wyższa wartość tego wskaźnka oznacza korzystnejszą sytuacje obektu. Wartośc z uporządkowano lnowo według wartośc nerosnących na tej podstawe wyodrębnono klasy typologczne jednostek, wydzelając cztery rozłączne podzbory obektów podobnych w następujący sposób: I grupa: z z + sz II grupa: z z < z + sz III grupa: z s z z z < IV grupa: z < z sz gdze: z średna arytmetyczna, s odchylene standardowe taksonomcznej mary rozwoju. z Wynk badań emprycznych W tabel 1 przedstawono charakterystyk statystyczne zmennych dagnostycznych dla lat Pod względem wartośc analzowanych zmennych poszczególne województwa charakteryzował różny stopeń zróżncowana. Wartośc współczynnka zmennośc wahały sę od około 11% do ponad 90%. Najwększe zróżncowane województw przejawało sę w welkośc skupu zemnaków oraz buraków na 1ha użytków rolnych. Najmnejsze zróżncowane wykazały zmenne opsujące dochody własne budżetu na 1 meszkańca oraz udzał użytków rolnych w powerzchn ogółem. Wyznaczono zmenne syntetyczne z dla każdego województwa w latach , a następne wartość uśrednoną z dla badanego okresu. Rezultaty oblczonych mernków syntetycznych porządkowana województw ze względu na pozom rozwoju rolnctwa zestawono w tabel 2. Dokonując analzy wynków zameszczonych w tabel 2 zauważono, że w badanym okrese mernk syntetyczne wykazały duże zróżncowane przyjmując wartośc od 0.17 do 0,63. Wskaźnk rozwoju dla najlepszego regonu był ponad dwukrotne wyższy od mary dla województwa o najnższym pozome rozwoju. Oznacza to, że Polska jest krajem slne zróżncowanym pod względem pozomu rolnctwa. Wartośc mar syntetycznych dla wększośc województw przekroczyły średną. Były to województwa: welkopolske, kujawskopomorske, opolske, łódzke, pomorske, mazowecke, podlaske, warmnsko-mazurske, dolnośląske śląske. Pozostałych 6 województw charakteryzowało sę pozomem rolnctwa ponżej przecętnej. Pozom rolnctwa w roku 2009 był wyższy w stosunku do roku poprzednego. 93

4 Najwyższy pozom rozwoju rolnctwa w latach osągnęło województwo welkopolske, a najsłabej ocenono województwo podkarpacke. Można zauważyć, że oba województwa zajęły skrajne lokaty w każdym z analzowanych lat. Badana nnych autorów potwerdzają nezmenną sytuację tych regonów już w latach poprzednch [Bnderman 2009; Muszyńska 2009]. Oprócz województwa welkopolskego w grupe charakteryzującej sę najwyższym pozomem rozwoju rolnctwa znalazło sę jeszcze województwo kujawsko-pomorske opolske. Grupa II, najlcznejsza, obejmowała sześć województw (łódzke, pomorske, mazowecke, podlaske warmńsko-mazurske, dolnośląske śląske) charakteryzujących sę stosunkowo wysokm pozomem rozwoju rolnctwa. W grupe III znalazły sę województwa, które można określć jako regony o nskm pozome rozwoju rolnctwa, były to: zachodnopomorske, małopolske, lubelske śwętokrzyske. Ostatne mejsca zajęły dwa województwa zakwalfkowane do Grupy IV, o najnższym pozome rolnctwa: lubuske podkarpacke. Tabela 1. Charakterystyka zmennych do oceny pozomu rozwoju rolnctwa województw w latach Table 1. Characterstcs of varables for the assessment of agrculture development level n vovodeshps n years Współczynnk Średna Mnmum Maksmum Zmenna zmennośc [%] X 1 224,1 220,5 174,33 164,63 297,48 272,53 Lubelske Lubelske Mazowecke Mazowecke 14,1 11,2 X 2 31,24 30,99 10,80 9,60 73,40 80,50 Zachodnopomorskpomorske Zachodno- Podlaske Podlaske 50,5 57,3 X 3 79,00 79,74 31,90 31,50 236,0 233,80 Dolnoślaske Podkarpacke Welkopolske Welkopolske 65,0 66,1 X 4 33,03 35,08 25,30 27,00 51,80 49,00 Lubuske Podlaske Opolske Opolske 18,8 16,5 X 5 70,88 67,06 X 6 489,5 624,0 X 7 221,9 230,8 X 8 87,12 84,05 X 9 3,07 3,61 X 10 0,60 0,60 X 11 16,92 17,46 3,00 Śwętokrzyske 2 Podlaske 171,21 Pomorske 12,08 Zachodnopomorske 1,88 Śląske 0,41 Lubuske 4,88 Małopolske 3,00 Śwętokrzyske 15,00 Podlaske 169,76 Lubuske 17,95 Zachodnopomorske 2,1 Podlaske 0,409 Lubuske 4,89 Małopolske 236 Welkopolske 1486 Kujawskopomorske 315,02 Śląske 150,92 Mazowecke 4,71 Dolnośląske 0,72 Łódzke 37,53 Zachodnopomorske 230,00 Pomorske 1 837,00 Kujawskopomorske 290,07 Śląske 136,64 Lubelske 5,1 Podkarpacke 0,72 Łódzke 39,63 Zachodnopomorske 96,0 95,0 84,7 86,8 16,2 15,1 42,6 41,8 24,7 23,8 13,9 13,9 61,1 60,7 Źródło: oblczena własne autora na podstawe Banku Danych Regonalnych z 2009 r. 94

5 Zastosowane metod WAP... Tabela 2. Rankng klasyfkacja województw w latach Table 2. The vovodeshps rankng and classfcaton n years Pozycja województwo Mernk z w latach z 1. Welkopolske 0,55 0,63 0,59 2. Kujawsko-Pomorske 0,48 0,52 0,51 3. Opolske 0,49 0,52 0,50 4. Łódzke 0,46 0,50 0,48 5. Pomorske 0,46 0,47 0,47 6. Mazowecke 0,47 0,47 0,46 7. Podlaske 0,40 0,44 0,44 8. Warmńsko-Mazurske 0,40 0,44 0,42 9. Dolnośląske 0,39 0,43 0, Śląske 0,45 0,43 0, Zachodnopomorske 0,30 0,37 0, Małopolske 0,36 0,36 0, Lubelske 0,35 0,35 0, Śwętokrzyske 0,33 0,34 0, Lubuske 0,21 0,23 0, Podkarpacke 0,21 0,17 0,19 średna 0,39 0,42 0,40 Grupa Źródło: oblczena własne autora na podstawe Banku Danych Regonalnych z 2009 r. I II III IV Podsumowane Przeprowadzone w pracy badana pozwalają na sformułowane następujących wnosków: 1. Polska jest krajem slne zróżncowanym pod względem pozomu rolnctwa. 2. Zdecydowanym lderem w rankngu jest województwo welkopolske, natomast najnższym pozomem rozwoju rolnctwa wykazało sę województwo podkarpacke, 3. Analza przestrzennego zróżncowana pozomu rolnctwa wskazuje, ż województwa o nskm stopnu rozwoju rolnctwa zlokalzowane są w północno-zachodnej połudnowo-wschodnej częśc Polsk. Bblografa Bnderman A Dynamka rozwoju rolnctwa w Polsce po akcesj do Un Europejskej. Rocznk Naukowe Sera. T.XI. Z.3. Warszawa. s Borkowsk B., Szczęsny W Metody taksonomczne w badanach przestrzennego zróżncowana rolnctwa. Rocznk Nauk Rolnczych. Sera G. T. 89. Z.2. Warszawa. s Młodak A Analza taksonomczna w statystyce regonalnej. Dfn. Warszawa. ISBN Muszyńska A Regonalne zróżncowane rolnctwa w Polsce w 2007 roku. Rocznk Naukowe Sera. T.XI. Z.4. Warszawa. s

6 Panek T Statystyczne metody welowymarowej analzy porównawczej. Wydawnctwo SGH. Warszawa. ISBN Zegar J. (red) Zróżncowane regonalne rolnctwa. GUS, Warszawa. USING THE WAP METHODS TO ASSESS THE LEVEL OF SPATIAL DIVERSIFICATION IN AGRICULTURE DEVELOPMENT IN POLAND Abstract. The subject of the research was to analyse regonal agrculture dversfcaton n Poland. The assessment of agrculture level and ts spatal dsperson has been prepared on the bass of statstcal data acqured by GUS (Central Statstcal Offce), usng the tools of Multdmensonal Comparatve Analyss (MCA). A vovodeshps rankng has been prepared on the bass of the desgned synthetc varable. Key words: the agrculture development level, the synthetc crteron, the MCA methods Adres do korespondencj: ; e-mal: agneszka.kamnska@up.lubln.pl Katedra Zastosowań Matematyk Informatyk Unwersytet Przyrodnczy w Lublne ul. Akademcka Lubln 96