Osoba jako podmiot prawa i nawiązywanie stosunków prawnych II

Transkrypt

1 Prawo rzymskie i tradycja romanistyczna VI/ Osoba jako podmiot prawa i nawiązywanie stosunków prawnych II Jakub Urbanik Katedra Prawa Rzymskiego i Antycznego Wydziału Prawa i Administracji U.W.

2 Syllabus Możność korzystania z praw: wprowadzenie Osoby niesamodzielne w obrocie (niepełnoletni i minorzy): tutela i kuratela. Pozycja prawna kobiet: nietypowość Rzymu i czasy późniejszych ograniczeń Inst. IV 15 V 19, 20 U podstaw II 1 III 1 2.3

3 Pater familias: piastun władzy Ten zaś nazywa się pater familias, kto ma panowanie (dominium) w domu, i słusznie jest nazywany tą nazwą, jeśli nawet nie ma syna, bo nie opisujemy tylko osoby, ale także jej prawo (D ) współczesny podmiot prawa prywatnego zakres władzy: familia pecuniaque: rzeczy i osoby wolny/a obywatel/ka sui iuris

4 Możność dysponowania prawami jak można kształtować relacje prawne? czynności prawne Wykład V ważne/nieważne/nieskuteczne podziały czynności ze względu na ich cel:

5 Wykład VI, VII czynności prawne

6 czynności prawne przysparzające powiększają majątek działającego (zwiększają aktywa/zmniejszają pasywa) Wykład VI, VII

7 czynności prawne przysparzające umniejszające powiększają majątek działającego (zwiększają aktywa/zmniejszają pasywa) rozporządzające zobowiązujące Wykład VI, VII

8 czynności prawne przysparzające umniejszające powiększają majątek działającego (zwiększają aktywa/zmniejszają pasywa) rozporządzające przenoszą prawo z majątku działającego (zmniejszają aktywa) zobowiązujące obciążają majątek działającego (zwiększają pasywa) Wykład VI, VII

9 Możność dysponowania prawami przysparzające rozporządzające zobowiązujące

10 Możność dysponowania prawami Czy każdy autonomiczny członek wspólnoty podmiot praw może dysponować dowolnie swoimi prawami? przysparzające rozporządzające zobowiązujące

11 Możność dysponowania prawami Czy każdy autonomiczny członek wspólnoty podmiot praw może dysponować dowolnie swoimi prawami? możliwe ograniczenia: wiek stan umysłowy płeć przysparzające rozporządzające zobowiązujące

12 Ograniczenia: uzasadnienie Polityka 1260a ὥστε φύσει 1λείω τὰ ἄρχοντα καὶ ἄλλον γὰρ τρό1ον τὸ ἐλεύθερον τοῦ δούλου [10] ἄρχει καὶ τὸ ἄρρεν τοῦ θήλεος καὶ ἀνὴρ 1αιδός, καὶ 1ᾶσιν τῆς ψυχῆς, ἀλλ ἐνυ1άρχει διαφερόντως. γὰρ δοῦλος ὅλως οὐκ ἔχει τὸ βουλευτικόν, τὸ δὲ θῆλυ ἀλλ ἄκυρον, ὁ δὲ 1αῖς ἀλλ ἀτελές. i tak zgodnie z naturą występują klasy rządzących i rządzonych. w inny jednak sposób rządzi wolny niewolnikiem, mężczyzna kobietą oraz dorosły dzieckiem, każde z nich bowiem zaczyna się a jakąś częścią umysłu, ale każe w inny sposób. I tak niewolnik nie ma woli, kobieta ma, ale niewywołującą skutków prawnych, a dziecko ma wolę bez celu.

13 ochrona szczególnie narażonych podmiotów D pr. (Paulus z księgi o nieznajomości prawa i faktów): Zasada prawa mówi: nieznajomość prawa szkodzi, nieznajomość faktów nie. Sprawdźmy zatem w jakich sytuacjach ma ona zastosowanie, wspomniawszy uprzednio, że minorowi wolno nie znać prawa. Można to powtórzyć i w przypadku kobiet w niektórych przypadkach, z powodu słabości płci, i zatem, o ile nie mamy do czynienia z przestępstwem, ale z nieznajomością prawa, nie ponoszą szkody.

14 ochrona szczególnie narażonych podmiotów D pr. (Paulus z księgi o nieznajomości prawa i faktów): Zasada prawa mówi: nieznajomość prawa szkodzi, nieznajomość faktów nie. Sprawdźmy zatem w jakich sytuacjach ma ona zastosowanie, wspomniawszy uprzednio, że minorowi wolno nie znać prawa. Można to powtórzyć i w przypadku kobiet w niektórych przypadkach, z powodu słabości płci, i zatem, o ile nie mamy do czynienia z przestępstwem, ale z nieznajomością prawa, nie ponoszą szkody. ignorantia iuris nocet, ignorantia facti non nocet (ad D pr.)

15 Możność dysponowania prawami Czy każdy autonomiczny członek wspólnoty podmiot praw może dysponować dowolnie swoimi prawami? możliwe ograniczenia: wiek stan umysłowy płeć przysparzające rozporządzające zobowiązujące

16 Możność dysponowania prawami Czy każdy autonomiczny członek wspólnoty podmiot praw może dysponować dowolnie swoimi prawami? możliwe ograniczenia: wiek stan umysłowy płeć Opiekun przysparzające rozporządzające zobowiązujące

17 Opieka Tutela Kuratela kobiety niedojrzali szaleńcy marnotrawcy minorzy Tutor Kurator Opiekun

18 Tutela Tutela impuberum Tutela mulierum

19 Tutela D pr. Paulus z ks. 38 komentarza do Edyktu: Tutela est, ut Servius definit vis ac potestas in capite libero ad tuendum eum, qui propter aetatem sua sponte sexumve sua sponde se defendere nequit, iure civili data ac permissa. Jak definiuje Servius, opieka to siła i władza wobec osoby wolnej, dana i przyzwolona prawem cywilnym, by opiekować tym, kto z uwagi na wiek lub płeć nie może się sam bronić. Tutela impuberum Tutela mulierum

20 Tutela impuberum pupillus = impuber Wiek dojrzały Prokulejanie: Sabinianie: 12 (kobiety) 14 lat (mężczyźni) inspectio corporis zdolność do zawarcia małżeństwa (płodzenia dzieci) Wykład VIII późniejsze rozwiązania

21 Tutela impuberum tutela testamentaria Titius tutor fili mei Auli esto!: Niech Titius będzie tutorem mojego syna Aulusa tutela legitima (na podstawie Ustawy XII Tab.) tutela dativa/decretalis: najbliższy agnat: brak możności ekskuzacji (potencjalny dziedzic pupila). lex Atilia (plebiscyt, przed 186 p.n.e.), praetor urbanus, potem konsulowie, wreszcie praetor tutelarius, także duowirowie lex Iulia et Titia (31 pne): namiestnicy w prowincjach brak możliwości ekskuzacji.

22 Sprawujący tutelę Agnaci inni krewni, osoby zaufane problem kobiet tutorek (czasy późnoklasyczne i poklasyczne) praktyka prawna a litera prawa Dawna Polska: opieka wdowy nad dziećmi (czasem z towarzyszeniem męskiego krewnego)

23 Tutela impuberum uprawnienia tutora: auctoritas tutoris czynności rozporządzające/zobowiązujące: konieczność zatwierdzenia czynności przysparzające: konieczność tylko przy pupilach młodszych niż 7 lat. czynności o podwójnym (kupno sprzedaż, pożyczka, przyjęcie zwrotu pożyczki): częściowo ważne (czynność kulejąca, negotium claudicans) brak auctoritas skutkuje nieważnością czynności możliwość późniejszej ratihabitio

24 Tutela impuberum obowiązki (obciążenia) możliwość ekskuzacji podstawa: np. prawo trojga dzieci służba państwowa

25 Tutela impuberum: kontrola tutora

26 Tutela impuberum: kontrola tutora accusatio suspecti tutoris

27 Tutela impuberum: kontrola tutora accusatio suspecti tutoris actio rationibus distrahendis

28 Tutela impuberum: kontrola tutora accusatio suspecti tutoris actio rationibus distrahendis actio tutelae directa (ale też contratria)

29 Tutela impuberum: kontrola tutora accusatio suspecti tutoris actio rationibus distrahendis actio tutelae directa (ale też contratria) odwołanie tutora: możliwe tylko przy dativa i testamentaria, tutor legitimus mógł być ograniczony przez powołanie tutor adiunctus albo curator impuberum

30 Tutela impuberum: kontrola tutora accusatio suspecti tutoris actio rationibus distrahendis actio tutelae directa (ale też contratria) odwołanie tutora: możliwe tylko przy dativa i testamentaria, tutor legitimus mógł być ograniczony przez powołanie tutor adiunctus albo curator impuberum cautio rem pupili salvam fore

31 Accusatio suspecti tutoris oskarżenie podejrzanego tutora skarga popularna, od czasu archaicznych actio rationibus distrahendis skarga o rozdział rachunków pupil po dojściu do pełnoletności

32 Actio tutelae D pr: (Ulpian z ks. 36 komentarza do Edyktu): W tym powództwie tutor zdaje sprawę ze wszystkiego, co uczynił, czego czynić nie powinien: jest odpowiedzialny za podstęp (dolus), winę (culpa), a także staranność, jaką ma we własnych sprawach Wykład XVII tutela jako jakby-kontrakt Wykład XXV actio tutelae directa Pupil > Tutor actio tutelae contraria Tutor > Pupil

33 Actio tutelae: P. Babatha ε τ α ξὺ τοῦ δεῖνος [τοῦ] δ [εῖνος] ἐν κα λοῦντος καὶ τοῦ [δεῖνος ἐγ-] (δηναρίου) [Β]φ ξεν ο - 4 κρίται ἔστωσαν ἐ1ε [ὶ] ὁ δεῖνα τοῦ δεῖνος ὀ ρφα νοῦ ἐ [1ι]τ [ρ]ο [1]ὴ [ν] ἐχείρ [ι]σ εν, 1ερὶ οὗ [ατ]ο ς ἄγεται, ὅταν διὰ τοῦτο τὸ 1 ρ ᾶγ@α 8 τὸν δεῖνα τῷ δεῖνι δοῦναι 1οιῆ - σαι δέῃ ἐκ καλῆς 1ίστεω ς, τούτου οἱ ξενοκρίται τὸν δ [εῖ]ν α τῷ ι δην(αρίων) Βφ 12 κατακρεινάτωσαν, ἐὰν δ φαίνηται ἀ1ολυ σάτωσ α [ν]. (ca.130 n.e)

34 Actio tutelae: P. Babatha 29 Pomiędzy tym powodem, a tym pozwanym niech będą sędziowie do wysokości 2500 denarów. Skoro ten prowadził tutelę tego pupila, o co toczy się ten spór, cokolwiek z tej przyczyny ten owemu powienien dać uczynić wedle zasada dobrej wiary, na tyle do wysokości 2500 denarów niech zasądzą sędziowie; jeśli się nie okaże niech uwolnią. (ca.130 n.e)

35 Cautio rem pupili salvam fore Stypulacja (kaucja pretorska), dostępna przy tutela dativa Niewolnik pupila (albo on sam, jeśli starszy niż 7 lat): Rem pupili salvam fore spondes? czy obiecujesz, że majątek pupila będzie zachowany Tutor: Spondeo! obiecuję actio ex stipulatu

36 Od rzeczywistej kontroli po czystą formalność Tutela mulierum rozdzielność majątkowa małżonków Wykład VIII

37 Tutela mulierum powody wprowadzenia: słabość płci, lekkość ducha infirmitas sexus; laevitas animi G. I 144 Wolno zatem ojcom, którzy mają pod swoją władzą dzieci ustanawiać dla nich tutorów: dla niepełnoletniego potomstwa męskiego, dla żeńskiego i niepełnoletniego i dorosłego, nawet gdyby były już zamężne. Przodkowie bowiem (veteres) chcieli, żeby kobiety, nawet w pełni wieku, były pod opieką z powodu lekkości ducha. dotyczy tylko kobiet sui iuris

38 Tutela mulierum tutela legitima (na podstawie Ustawy XII Tab.) tutela testamentaria tutela dativa/decretalis: lex Atilia (plebiscyt, przed 186 p.n.e.), praetor urbanus, potem konsulowie, wreszcie praetor tutelarius, także duowirowie lex Iulia et Titia (31 p.n.e.): namiestnicy w prowincjach

39 Tutela mulierum tutela legitima (na podstawie Ustawy XII Tab.) tutela testamentaria zniesiona przez Claudiusza ( senatusconsultum Claudianum ) tutela dativa/decretalis: lex Atilia (plebiscyt, przed 186 p.n.e.), praetor urbanus, potem konsulowie, wreszcie praetor tutelarius, także duowirowie lex Iulia et Titia (31 p.n.e.): namiestnicy w prowincjach

40 Tutela mulierum tutela legitima (na podstawie Ustawy XII Tab.) tutela testamentaria zniesiona przez Claudiusza ( senatusconsultum Claudianum ) tutela dativa/decretalis: lex Atilia (plebiscyt, przed 186 p.n.e.), praetor urbanus, potem konsulowie, wreszcie praetor tutelarius, także duowirowie lex Iulia et Titia (31 p.n.e.): namiestnicy w prowincjach optio tutoris

41 Tutela mulierum Czasy archaiczne (Ustawa XII Tablic, tab. IV) zachowanie majątku rodowego (tutorem ustawowym najbliższy agnat potencjalny dziedzic kobiety) Westalki wolne od tuteli obowiązki i uprawnienia auctoritas tutoris

42 Auctoritas tutoris mulieris Tit. ex corpore Ulpiani XI 27. Zgoda tutora potrzebna jest kobietom w następujących sytuacjach: kiedy pozywają na podstawie powództwa ustawowego albo ustawy, kiedy się zobowiązują, kiedy dokonują czynności ius civile, kiedy pozwalają swojej wyzwolenicy pozostawać w contubernium z cudzym niewolnikiem, kiedy alienują rzecz należącą do mancypowalnych: nieletni potrzebują zgody w większej liczbie spraw: także kiedy alienują rzeczy niemancypowalne. Wykład IX X

43 Tutela kobiet: rzeczywistość G. I 190 To, że kobiety wieku dojrzałego znajdują się pod opieką zdaje się nie znajdować żadnego dobrego uzasadnienia. Albowiem to, co się powszechnie uważa, że z powodu lekkości swojego ducha często dają się oszukać i słuszne byłoby zatem, żeby tutor udzielał im auctoritas, jest raczej argumentem zwodniczym niż prawdziwym. Dojrzałe bowiem kobiety same prowadzą swoje sprawy, i choć czasem dla zachowania formy tutor udziela swojej Auctoritas, często jednak zmuszony jest do tego przez pretora.

44 Tutela kobiet: rzeczywistość G. I 190: Z tej przyczyny nie udziela się kobiecie skargi z powodu tuteli, natomiast gdy tutorzy zajmują się sprawami pupilów i pupilek, zdają im z tego sprawę za pomocą procesu o tutelę po za dojściu dojrzałości. niedostępność skargi wskazuje na brak praktycznego znaczenia działania opiekuna kobiet

45 Tutela mulierum: Wykład IX XIII Wykład VIII od rzeczywistego uprawnienia do czystej formalności

46 Tutela mulierum: prawo pretorskie Wykład IX XIII Wykład VIII od rzeczywistego uprawnienia do czystej formalności

47 Tutela mulierum: prawo pretorskie Wykład IX XIII rozpoznanie ważności testamentu sporządzonego bez auctoritas oraz skuteczności traditio Wykład VIII od rzeczywistego uprawnienia do czystej formalności

48 Tutela mulierum: prawo pretorskie Wykład IX XIII rozpoznanie ważności testamentu sporządzonego bez auctoritas oraz skuteczności traditio optio tutoris w testamentach Wykład VIII od rzeczywistego uprawnienia do czystej formalności

49 Tutela mulierum: prawo pretorskie Wykład IX XIII rozpoznanie ważności testamentu sporządzonego bez auctoritas oraz skuteczności traditio optio tutoris w testamentach coëmptio fiduciae causa Wykład VIII od rzeczywistego uprawnienia do czystej formalności

50 Tutela mulierum: prawo pretorskie Wykład IX XIII rozpoznanie ważności testamentu sporządzonego bez auctoritas oraz skuteczności traditio optio tutoris w testamentach coëmptio fiduciae causa ius trium liberorum Wykład VIII od rzeczywistego uprawnienia do czystej formalności

51 Tutela mulierum: prawo pretorskie Wykład IX XIII rozpoznanie ważności testamentu sporządzonego bez auctoritas oraz skuteczności traditio optio tutoris w testamentach coëmptio fiduciae causa ius trium liberorum Senatusconsultum Claudianum Wykład VIII od rzeczywistego uprawnienia do czystej formalności

52 Coëmptio fiduciae causa Istota coëmptio > wejście kobiety pod władzę męża Interpretacja pontyfikalna rytuału mancypacji zmiana tutora (G. I 115) Wykład II Cycero, Pro Murena 27: I choć wiele spraw wybornie ułożono prawami, kwestie te zepsuto i wypaczono pomysłami prawników: przodkowie chcieli, żeby kobiety z powodu słabości były pod władzą opiekunów. Prawnicy zaś wymyślili takie rodzaje tutorów, których ogranicza władza kobiet. Z wymysłu prawników znaleziono starców dla przeprowadzenia koempcji, by zniszczyć święte rytuały. Porzucili słuszność w prawie cywilnym, a trzymali się tylko (znaczenia) samych słów

53 Nieobecny tutor G : Poza tym na mocy senatusconsultum pozwala się kobietom prosić o wyznaczenie innego tutora pod nieobecność (właściwego). Po tej prośbie pierwszy (tutor) przestaje pełnić swoją funkcję. Nie ma znaczenia, jak bardzo oddalił się ten (pierwszy) tutor.

54 P.Oxy. XII 720 ( n.e.) C(aio) Ualerio Firm[o praef(ecto) Aeg(ypti)] ab Aurelia{e} Ammo[nario]. rogo, domine, des mi[hi] auctorem Aurel(ium) P[lutammonem] ẹ ḷege Iulia Titia eṭ ẹ ṣ(enatus(?)) c(onsulto(?)). dat(um) d(ominis) n(ostris) Philippo Aug(usto) ii [et] Philippo Caesari[s] c[o(n)s(ulibus)]. (H2) [Α]ὐρηλία Ἀ@@ωνάριον [ἐ1ιδέδωκα.] (H3) [Α]ὐρήλι(ο)ς Πλουτά@@ [ω(ν) εὐδοκῶ τῇ] αἰτήσει. (H1?) (ἔτους) δ Τῦβι ι. (H4) quo ne ab [iusto tutore tutela] abeat Pl[utammonem] e leg(e) Iul(ia) et [Titia et ex s(enatus) c(onsulto) tutorem] do. (H5) legi.

55 P.Oxy. XII 720 ( n.e.) Do Caiusa Valeriusa Firmusa prefeta Egiptu od Aurelii Ammonarion Proszę cię, panie, byś mi dał jako opiekuna Aureliusa Plutammona na mocy ustawy Julijsko-Titijskiej oraz senatusconsultum. Złożono za konsulatu naszego pana Filipa Augusta po raz 2 i Filipa Cezara. (R2) Aurelia Ammonarion przedłożyła. (R3) Aurelius Plutammon zgadzam się na wybór. (R1?) roku 4, Tybi 10 (H4) o ile tutela nie przechodzi od tutora prawnego daję Plutammona na mocy ustawy Julijsko-Tytijskiej oraz senatusconsultum jako tutora. (R5) Przeczytałem.

56 P. Oxy. XXXIV 2710 ( n.e.) Tłumaczenie z łaciny. Do Luciusa Musiusa Aemiliusa najjaśniejszego prefekta Egiptu od Aurelii Hery córki Kastora z matki Syry z miasta Oksyrynchitów. Proszę cię, panie, byś mi dał Aureliusa Chairemona syna Diogenesa, arcykapłana miasta na zarejestrowanego opiekuna zgodnie z ustawą Iulijsko-Tytijską oraz senatusconsultum. Złożono za konsulatu naszych panów i imperatorów Makrynusa po raz 2 i Quietusa, w roku 1, Pachon 22.

57 Senatusconsultum Velleianum uchwała senatu zakazująca kobiecie udzielania poręczeń osobistych dla innych dłużników pierwotnie za Augusta zakaz dotyczył tylko poręczeń dla mężów (ochrona majątku żony) działa na mocy zarzutu procesowego: poręczenie udzielone przez kobietę jest ważne, ale wzruszalne (potencjalnie nieskuteczne) po zbadaniu sprawy pretor udziela kobiecie zarzutu do formułki procesowej Wykład V

58 Senatusconsultum Velleianum D pr. (Callistratus): jeśli kobieta dokonała poręczenia dla kogoś lecz z tej rzeczy, to co otrzymano, było dlań z zyskiem, zarzut na podstawie senatusconsultum nie ma miejsca, ponieważ nie stała się biedniejsza. D pr. (Paulus): Jeśli kobieta dokonała intercesji z z zamiarem oszukania, albo wiedząc, że nie będzie zobowiązana, nie będzie dany zarzut. Najznaczniejszy stan nie wyłączył (udzielenia) skargi, która jest możliwa w przypadku podstępu kobiety. imbecilitas sexus?

59 Senatusconsultum Velleianum D pr. (Callistratus): jeśli kobieta dokonała poręczenia dla kogoś lecz z tej rzeczy, to co otrzymano, było dlań z zyskiem, zarzut na podstawie senatusconsultum nie ma miejsca, ponieważ nie stała się biedniejsza. D pr. (Paulus): Jeśli kobieta dokonała intercesji z z zamiarem oszukania, albo wiedząc, że nie będzie zobowiązana, nie będzie dany zarzut. Najznaczniejszy stan nie wyłączył (udzielenia) skargi, która jest możliwa w przypadku podstępu kobiety. zarzutu nie udziela się: znająca prawo kobieta nie podlega ochronie imbecilitas sexus?

60 Kobiety w procesie W procesie legisakcyjnym potrzebują asystencji tutora W procesie formułkowym i kognicyjnym pozywają i mogą być pozywane w zasadzie same (wyjątek iudicia legitima, zob. wyż.) podejmują nawet próby reprezentowania innych

61 Kobiety adwokatki Titinius, komedia Iuris perita (III w. p.n.e.) Carfania: adwokatka? (I w. p.n.e) D (Ulpian): na drugim miejscu edykt skierowany jest do tych, którzy nie powinni występować w sądzie za innych ale powodem tego (zakazu) była Carfania, kobieta niezwykle lekkomyślna (improbissima), która bezczelnie prowadząc sprawy (za innych) i niepokojąc urzędników dała przyczynę edyktu. Mimo to dopuszcza się prawną reprezentację przez kobiety ich rodziców (D )

62 Podsumowanie D. I 5.9 (Papinian, z ks. 31 problemów): w wielu zasadach naszego prawa pozycja kobiety jest gorsza niż mężczyzny Osłabiająca się, tylko z nazwy, opieka Zniesienie tuteli : Za Konstantyna Wielkiego (może już Dioklecjana?) Realia: Anti Arjava kobiety powrócą do pozycji ekonomicznej, prawnej i społecznej uzyskanej w Rzymie dopiero w Europie powiktoriańskiej.

63 Podsumowanie D. I 5.9 (Papinian, z ks. 31 problemów): w wielu zasadach naszego prawa pozycja kobiety jest gorsza niż mężczyzny Osłabiająca się, tylko z nazwy, opieka Zniesienie tuteli : Za Konstantyna Wielkiego (może już Dioklecjana?) Realia: Anti Arjava kobiety powrócą do pozycji ekonomicznej, prawnej i społecznej uzyskanej w Rzymie dopiero w Europie powiktoriańskiej.

64 za dr Anną Rosner Dalsze dzieje dobra posagowe/wiano system rozdzielności i wspólności dóbr małżeńskich (prawo magdeburskie i chełmińskie) Szczególna pozycja wdowy w dawnym prawie polskim (dożywocie), por. już Księga Elbląska: prawo do władzy nad majątkiem, jaki miała za życia męża, do czasu nowego zamążpójścia).

65 za dr Anną Rosner Olympe de Gouges ( ) Oświecenie i rewolucja Deklaracja Praw Kobiety i Obywatelki (1791) Do zadekretowania przez Zgromadzenie Narodowe na ostatnim posiedzeniu lub w czasie przyszłej kadencji

66 za dr Anną Rosner Deklaracja I: Kobieta rodzi się jako istota wolna i pozostaje równa mężczyźnie we wszystkich prawach. Różnice społeczne mogą opierać się jedynie na wspólnym pożytku. Olympe de Gouges prowadzona na szafot

67 za dr Anną Rosner Deklaracja II: Celem każdego stowarzyszenia politycznego jest zachowanie naturalnych i nieodwołalnych praw Kobiety i Mężczyzny, którymi są: wolność, prawo do własności, bezpieczeństwa i przede wszystkim prawo do przeciwstawiania się opresji. XVII: Własność należy do wszystkich bez względu na płeć, czy trwają w związku czy w separacji, wszyscy mają do niej niepodważalne i święte prawo, nikt nie może zostać jej pozbawiony, gdyż jest ona prawdziwym dziedzictwem natury, chyba że nagła konieczność publiczna, stwierdzona zgodnie i prawem, wyraźnie tego wymaga oraz pod warunkiem sprawiedliwego, uprzedniego odszkodowania

68 za dr Anną Rosner Kodeks Napoleona Mężatka ( wieczyście małoletnia ) nie może: Czynić darowizn, zbywać, hipotekować Stawać w sądzie bez upoważnienia męża Bez zgody męża pracować, pełnić funkcji opiekuńczych Mąż może kontrolować jej życie osobiste, korespondencję podróże. (puissance maritale) Zarząd majątkiem sprawuje mąż

69 za dr Anną Rosner II Rzeczpospolita Dopiero ustawa 1921 r. uchyla w pełni ograniczenia mężatek do sprawowania czynności prawnych i zdolności procesowych W 1929 r. zaczyna obowiązywać zasada równouprawnienia obojga małżonków w stosunkach osobistych

70 Curatela

71 Cura furiosi/prodigi Wykład XXV

72 Cura furiosi/prodigi furiosus prodigus Wykład XXV

73 Cura furiosi/prodigi furiosus prodigus przyczyny wprowadzenia ochrona majątku rodowego Wykład XXV

74 Cura furiosi/prodigi furiosus prodigus przyczyny wprowadzenia ochrona majątku rodowego Ustawa XII Tablic, Wykład XXV

75 Cura furiosi/prodigi furiosus prodigus przyczyny wprowadzenia ochrona majątku rodowego Ustawa XII Tablic, agnatus proximus, gentiles Wykład XXV

76 Cura furiosi/prodigi furiosus prodigus przyczyny wprowadzenia ochrona majątku rodowego Ustawa XII Tablic, agnatus proximus, gentiles później: mianowanie przez urzędnika, czasy poklasyczne: wyjątkowo: matka, babka Wykład XXV

77 Cura furiosi/prodigi furiosus prodigus przyczyny wprowadzenia ochrona majątku rodowego Ustawa XII Tablic, agnatus proximus, gentiles później: mianowanie przez urzędnika, czasy poklasyczne: wyjątkowo: matka, babka uprawnienia Wykład XXV

78 Cura furiosi/prodigi furiosus prodigus przyczyny wprowadzenia ochrona majątku rodowego Ustawa XII Tablic, agnatus proximus, gentiles później: mianowanie przez urzędnika, czasy poklasyczne: wyjątkowo: matka, babka uprawnienia rozliczenie: actio negotiorum gestorum directa/contraria? (jakby-kontrakt) Wykład XXV

79 Cura minorum: ignorantia iuris non nocet? cel wprowadzenia: Lex Laetoria de circumscriptione adulentium (koniec III w. p.n.e.): Plebiscyt Letoryjski o oszukiwaniu młodzieży (karna) później: exceptio legis Laetoriae restitutio in integrum udzielane minor XXV annos

80 czynności prawne przysparzające umniejszające powiększają majątek działającego (zwiększają aktywa/zmniejszają pasywa) rozporządzające przenoszą prawo z majątku działającego (zmniejszają aktywa) zobowiązujące obciążają majątek działającego (zwiększają pasywa) Wykład VI, VII

81 rozporządzające zobowiązujące

82 rozporządzające zobowiązujące Pretor: rozpoznanie sprawy

83 rozporządzające zobowiązujące Pretor: rozpoznanie sprawy restitutio in integrum minor może domagać się zwrotu rozporządzenia za pomocą rei vindicatio

84 rozporządzające zobowiązujące Pretor: rozpoznanie sprawy restitutio in integrum minor może domagać się zwrotu rozporządzenia za pomocą rei vindicatio exceptio legis Laetoriae pozwany przez wierzyciela minor na mocy formułki procesowej powołuje się na zarzut działania niezgodnie z Plebiscytem Letoryjskim

85 rozporządzające zobowiązujące Pretor: rozpoznanie sprawy restitutio in integrum minor może domagać się zwrotu rozporządzenia za pomocą rei vindicatio exceptio legis Laetoriae pozwany przez wierzyciela minor na mocy formułki procesowej powołuje się na zarzut działania niezgodnie z Plebiscytem Letoryjskim czynności wzruszalne, potencjalnie nieskuteczne

86 exceptio legis Laetoriae CAIUS AQUILIUS IUDEX ESTO. SI PARET NUMERIUS NEGIDIUS AULO AGERIO DECEM MILIA SESTERTIUM DARE OPORTERE, QUA DE RE AGITUR, SI QUID CONTRA LEGEM LAETORIAM FACTUM ESSE DICETUR, CAIUS AQUILIUS IUDEX NUMERIUM NEGIDIUM AULO AGERIO DECEM MILIA SESTERIUM CONDAMNATO, SI NON PARET ABSOLVITO. NIECH CAIUS AQUILIUS BĘDZIE SĘDZIĄ. JEŚLI SIĘ OKAŻE, ŻE POZWANY POWINIEN DAĆ POWODOWI DZIESIĘĆ TYSIĘCY SESTERCY, O CO TOCZY SIĘ TEN SPÓR, O ILE NIE PODNOSI SIĘ, ŻE COŚ W TEJ SPRAWL WYDARZYŁO SIĘ Z OBRAZĄ USTAWY LETORYJSKIEJ, NIECH SĘDZIA ZASĄDZI POZWANEGO NA RZECZ POWODA NA DZIESIĘĆ TYSIĘCY SESTERCÓW, JEŚLI SIĘ NIE OKAŻE NIECH UWOLNI

87 Cura minorum: ignorantia iuris non nocet? czynności wzruszalne, potencjalnie nieskuteczne Czynność minora jest zatem wzruszalna, potencjalnie nieskuteczna, o ile pretor uzna to za uzasadnione gwarancja udzielona przez kobietę wbrew sc. Velleianum zatwierdzenie jej przez kuratora czyni ją czynnością bezwględnie skuteczną

88 Plautus, Pseudolus 300 CALIODORUS. Nimis miser sum, nummum nusquam reperire argenti queo; ita miser et amore pereo et inopia argentaria. BALLIO. Eme die caeca hercle olivom, id vendito oculata die: iam Hercle vel ducentae fieri possunt praesentes minae. CAL. Perii, annorum lex me perdit quinavicenaria. metuont credere omnes. BAL. Eadem est mihi lex: metuo credere

89 Plautus, Pseudolus CAL. Jakże jestem biedny, ni jednego srebrnego pieniążka znaleźć nie mogę; biedny, ja biedny, ginę z miłości i niedostatku srebra! BAL. O brzasku kup oliwę, sprzedaj o zmierzchu. Dalibóg zrobisz i dwieście min brzęczących! CAL. Zginąłem. Ustawa dwudziestu pięciu mnie gnębi lat: boją się pożyczać wszyscy! BAL. Ta i moją jest ustawą: boję się pożyczyć!

90 Plautus, Pseudolus CAL. Jakże jestem biedny, ni jednego srebrnego pieniążka znaleźć nie mogę; biedny, ja biedny, ginę z miłości i niedostatku srebra! BAL. O brzasku kup oliwę, sprzedaj o zmierzchu. Dalibóg zrobisz i dwieście min brzęczących! CAL. Zginąłem. Ustawa dwudziestu pięciu mnie gnębi lat: boją się pożyczać wszyscy! BAL. Ta i moją jest ustawą: boję się pożyczyć! nadmierna ochrona może też być ograniczeniem

91 Za tydzień Reprezentacja i zastępstwo w prawie rzymskim: rola podwładnych (alieni iuris i niewolników). Udział w obrocie osób pod władzą: actiones adiecticiae qualitatis Ekskurs: Odpowiedzialność za delikty podwładnych (noxa). Podsumowanie: zdolność prawna i jej ograniczenia; zdolność do czynności prawnych i jej ograniczenia. Elementy teorii czynności prawnej II. Podziały czynności. Wady oświadczenia woli. Inst. IV 15 V 19, 20 U podstaw II 1 III 1 2.3