cf. Cic. de div. I 102 MMXIX quod bonum, faustum, felix fortunatumque SIT!

Transkrypt

1 cf. Cic. de div. I 102 quod bonum, faustum, MMXIX felix fortunatumque SIT!

2

3

4 Prawo rzymskie i tradycja romanistyczna XI XII/ Nabycie własności Zuzanna Benincasa Jakub Urbanik Katedra Prawa Rzymskiego i Antycznego Wydziału Prawa i Administracji U.W.

5 Syllabus Sposoby nabycia własności. Nabycie posiadania. Pierwotność a pochodność nabycia. Między współczesną klasyfikacją, a prawem rzymskim Mancipatio a traditio: czynności abstrakcyjne vs. czynności kauzalne. Traditio w czasach późniejszych (Abstraktionsprinzip i Savigny ego kontrakt rzeczowy). Inst. VII 23, 24 U podstaw V 2 3.4

6 Nabycie własności W sposób pochodny W sposób pierwotny Formalnie mancipatio in iure cessio Nieformalnie traditio zawłaszczenie occupatio połączenie accessio pożytki fructus zasie- dzenie usucapio przetworzenie specificatio

7 Problemy z klasyfikacją rzymskich sposobów nabycia własności

8 Problemy z klasyfikacją rzymskich sposobów nabycia własności Rzymska dogmatyka prawa:

9 Problemy z klasyfikacją rzymskich sposobów nabycia własności Rzymska dogmatyka prawa: nabycie iure gentium/iure civili

10 Problemy z klasyfikacją rzymskich sposobów nabycia własności Rzymska dogmatyka prawa: nabycie iure gentium/iure civili brak dalszej klasyfikacji, przypadki omawiane ad hoc

11 Problemy z klasyfikacją rzymskich sposobów nabycia własności Rzymska dogmatyka prawa: nabycie iure gentium/iure civili brak dalszej klasyfikacji, przypadki omawiane ad hoc accessio, specificatio (komentatorzy: XII w. Corpus legum sive Brachylogus iuris civilis)

12 Problemy z klasyfikacją rzymskich sposobów nabycia własności Rzymska dogmatyka prawa: nabycie iure gentium/iure civili brak dalszej klasyfikacji, przypadki omawiane ad hoc accessio, specificatio (komentatorzy: XII w. Corpus legum sive Brachylogus iuris civilis) Problem z nabyciem własności rzeczy porzuconej: zasiedzenie, zawłaszczenie czy traditio in incertam personam?

13 Problemy z klasyfikacją rzymskich sposobów nabycia własności Rzymska dogmatyka prawa: nabycie iure gentium/iure civili brak dalszej klasyfikacji, przypadki omawiane ad hoc accessio, specificatio (komentatorzy: XII w. Corpus legum sive Brachylogus iuris civilis) Problem z nabyciem własności rzeczy porzuconej: zasiedzenie, zawłaszczenie czy traditio in incertam personam? Sens klasyfikacji nabycia pierwotnego/pochodnego

14 Nabycie pochodne Prawo własności nabywa się od osoby poprzednika nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse haberet nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw, niż sam by miał Sens klasyfikacji nabycia pierwotnego/pochodnego

15 Nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse haberet D. L (Ulp. 46 ad ed.): Nikt nie może przenieść na inną osobę więcej praw niż sam ma. D. XLI 1.20 pr. (Ulp. 29 ad Sab.): Wydanie rzeczy (traditio) nie powinno ani nie może przenieść na nabywcę więcej praw niż ma zbywca. A zatem właściciel gruntu przez traditio przenosi jego własność, podczas gdy niewłaściciel nie przenosi nic na nabywcę.

16 Nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse haberet D. L (Ulp. 46 ad ed.): Nikt nie może przenieść na inną osobę więcej praw niż sam ma. D. XLI 1.20 pr. (Ulp. 29 ad Sab.): Wydanie rzeczy (traditio) nie powinno ani nie może przenieść na nabywcę więcej praw niż ma zbywca. A zatem właściciel gruntu przez traditio przenosi jego własność, podczas gdy niewłaściciel nie przenosi nic na nabywcę. wyjątki: nabycie od zastawnika na mocy ius vendendi nabycie rzeczy pupila od tutora

17 Nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse haberet D. L (Ulp. 46 ad ed.): Nikt nie może przenieść na inną osobę więcej praw niż sam ma. D. XLI 1.20 pr. (Ulp. 29 ad Sab.): Wydanie rzeczy (traditio) nie powinno ani nie może przenieść na nabywcę więcej praw niż ma zbywca. A zatem właściciel gruntu przez traditio przenosi jego własność, podczas gdy niewłaściciel nie przenosi nic na nabywcę. wyjątki: nabycie od zastawnika na mocy ius vendendi nabycie rzeczy pupila od tutora Ochrona publicjańska nabywcy w dobrej wierzy od niewłaściciela

18 Nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse haberet Wyjątki od tej zasady znane w prawie germańskim Nabycie ruchomości od niewłaściciela znane w BGB (par. 932, par. 892 wiara publiczna ksiąg wieczystych, por. ZGB 973), ABGB (par. 367, obrót publiczny); Code civil (art. 2276), dalszy rozwój

19 Nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse haberet Art Jeżeli osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze. 2. Jednakże gdy rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela zostaje zbyta przed upływem lat trzech od chwili jej zgubienia, skradzenia lub utraty, nabywca może uzyskać własność dopiero z upływem powyższego trzyletniego terminu. Ograniczenie to nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub wtoku postępowania egzekucyjnego. 3. Przepisów 1 i 2 nie stosuje się do rzeczy wpisanej do krajowego rejestru utraconych dóbr kultury. kodeks cywilny

20 Mancipatio Czynność prawna formalna abstrakcyjna wymagająca obecności 5 świadków i libripensa. - przeniesienie własności res mancipi, Coemptio fiduciae causa Adoptio/emancipatio Mancipatio familiae Wykład II

21 Mancipatio: Gai : Jest zaś mancipatio rodzajem pozorowanej sprzedaży, co jest prawem właściwym obywatelom rzymskim. A odbywa się to tak: przybrawszy co najmniej 5 świadków, obywateli rzymskich w wieku dojrzałym, tudzież innego człowieka tego samego stanu, by trzymał wagę, którego zwie się libripensem, ten, kto nabywa władzę tak mówi Ja twierdzę, że ten niewolnik jest mój według prawa Kwirytów i niech mi on będzie kupiony przez ten spiż i spiżową wagę Następnie spiżem uderza o wagę i daje spiż temu, od kogo otrzymuje pod władzę, jak gdyby tytułem ceny.

22 Jest zaś mancipatio rodzajem pozorowanej sprzedaży. Czy pierwotnie realna sprzedaż? problemy Mancipatio jako czynność symboliczna (Corbino) Interpretacja pontyfikalna Wykład III

23 Jest zaś mancipatio rodzajem pozorowanej sprzedaży. Czy pierwotnie realna sprzedaż? problemy Mancipatio jako czynność symboliczna (Corbino) Interpretacja pontyfikalna Wykład III

24 Jest zaś mancipatio rodzajem pozorowanej sprzedaży. Czy pierwotnie realna sprzedaż? problemy Mancipatio jako czynność symboliczna (Corbino) Interpretacja pontyfikalna Wykład III Caroline Islands, the Isle of Yap

25 Jest zaś mancipatio rodzajem pozorowanej sprzedaży. Czy pierwotnie realna sprzedaż? problemy Mancipatio jako czynność symboliczna (Corbino) Interpretacja pontyfikalna Mancipatio nummo uno Wykład III Caroline Islands, the Isle of Yap

26 Jest zaś mancipatio rodzajem pozorowanej sprzedaży. Czy pierwotnie realna sprzedaż? problemy Mancipatio jako czynność symboliczna (Corbino) Interpretacja pontyfikalna Mancipatio nummo uno Solutio per aes & libram Wykład III Caroline Islands, the Isle of Yap

27 Jest zaś mancipatio rodzajem pozorowanej sprzedaży. Czy pierwotnie realna sprzedaż? problemy Mancipatio jako czynność symboliczna (Corbino) Interpretacja pontyfikalna Mancipatio nummo uno Solutio per aes & libram Coëmptio fiduciae causa Wykład III Caroline Islands, the Isle of Yap

28 Jest zaś mancipatio rodzajem pozorowanej sprzedaży. Czy pierwotnie realna sprzedaż? problemy Mancipatio jako czynność symboliczna (Corbino) Interpretacja pontyfikalna Mancipatio nummo uno Solutio per aes & libram Coëmptio fiduciae causa Emancipatio/Adoptio Wykład III Caroline Islands, the Isle of Yap

29 Jest zaś mancipatio rodzajem pozorowanej sprzedaży. Czy pierwotnie realna sprzedaż? problemy Mancipatio jako czynność symboliczna (Corbino) Interpretacja pontyfikalna Mancipatio nummo uno Solutio per aes & libram Coëmptio fiduciae causa Emancipatio/Adoptio Mancipatio familiae Wykład III Caroline Islands, the Isle of Yap

30 Jest zaś mancipatio rodzajem pozorowanej sprzedaży. Czy pierwotnie realna sprzedaż? problemy Mancipatio jako czynność symboliczna (Corbino) Interpretacja pontyfikalna Mancipatio nummo uno Solutio per aes & libram Coëmptio fiduciae causa Emancipatio/Adoptio Mancipatio familiae Rabel: nachgeformtes Rechtsgeschäft Wykład III Caroline Islands, the Isle of Yap

31 mancipatio: zastosowanie W ten sposób nabywa się obrzędowo osoby wolne i niewolne, także stworzenia zaliczane do res mancipi, do których zalicza się woły, konie, muły, osły; takoż grunty miejskie i wiejskie, które są res mancipi, a takimi są grunty położone w Italii. Wykład II, IX, X

32 In iure cessio Czynność prawna formalna o charakterze abstrakcyjnym używana do przenoszenia: własności res mancipi praw (spadek, użytkowanie) władztwa nad osobami Wykład II Confessio in iure - uznanie przez powoda praw pozwanego w pierwszej fazie procesu, które pozwalało pretorowi dokonać addictio (przysądzenia) spornej rzeczy powodowi.

33 In iure cessio Gai. II 24-25: In iure cessio dokonuje się natomiast w taki sposób: przed urzędnikiem ludu rzymskiego, np. pretorem miejskim albo namiestnikiem prowincji, ten, na rzecz którego dokonuje się in iure cessio tak mówi: TWIERDZĘ, ŻE TEN NIEWOLNIK JEST MÓJ NA PODSTAWIE PRAWA KWIRYTÓW; potem skoro dokonał on windykacji, pretor zapytuje tego, który zbywa, czy występuje z twierdzeniem przeciwnym. Gdy ten zaprzecza lub milczy, wtedy przyznaje rzecz temu, kto windykował. ( )

34 Traditio Czynność prawna kauzalna służyła do przenoszenia własności res nec mancipi.

35 D. XLI1.9.5 (Gai 2 rer. cott. sive aur.): Również te rzeczy, które staja się naszymi wskutek Traditio (wręczenia) nabywamy na podstawie ius gentium. Nic bowiem nie jest tak zgodne z zasadą naturalnej słuszności, jak uznanie woli właściciela chcącego przenieść swoja rzecz na kogoś innego.

36 Traditio jako czynność prawna kauzalna D. XLI 1.31pr (Paulus, z ks. 31 kom. do Edyktu): Samo wręczenie rzeczy nie przenosi własności, lecz tylko wtedy, gdy poprzedzała je sprzedaż lub jakaś inna słuszna przyczyna, ze względu na którą nastąpiło wręczenie rzeczy. iusta causa traditionis

37 Traditio zbywca musi mieć prawo rozporządzać rzeczą (właściciel oraz np. tutor, zastawnik) rzecz musi być nec mancipi iusta causa traditionis

38 Traditio zbywca musi mieć prawo rozporządzać rzeczą (właściciel oraz np. tutor, zastawnik) rzecz musi być nec mancipi iusta causa traditionis venditionis, donationis, dotis, solutionis, mutui... sprzedaż, darowizna, posag, spełnienie zobowiązania, pożyczka

39 Kłopoty z tradycją D. XLI 1.36 (Julian, z ks. 13 Digestów): Kiedy zgadzamy się co do przedmiotu, który ma być wręczony, a nie zgadzamy się co do przyczyn, nie uważam, aby wręczenie było nieskuteczne, jak np. kiedy sądzę, że jestem wobec ciebie zobowiązany wydać ci grunt na podstawie legatu, a ty sądzisz, że należy ci się na podstawie stypulacji. Ponieważ nawet jeśli wręczam ci odliczone pieniądze jako darowiznę, a ty przyjmujesz je jako pożyczkę, uważa się, że własność przeszła na ciebie i nie jest przeszkodą to, że nie zgadzamy się co do przyczyny wręczenia i przyjęcia. cf. glossa XLI nec sic enim

40 Kłopoty z tradycją D. XII 1.18 pr. (Ulpian, z ks. 7 Kontrowersji): Jeśli wręczę ci pieniądze celem darowizny, a ty je przyjmiesz jako pożyczkę, Julian pisał, że nie zachodzi darowizna: a czy doszło do pożyczki, zobaczymy. Sądzę, że pieniądze nie są pożyczką, ani tym bardziej nie stały się przyjmującego, jeśli w je w innym przekonaniu przyjął. Jeśli je wydał, chociaż można go pozwać o zwrot, to jednak może posłużyć się zarzutem podstępu, gdyż wydał pieniądze zgodnie z wolą dającego.

41 Zgodny zamiar stron D. XLIV 7.55 (Iav. 12 epist.): We wszystkich przypadkach, w których następuje przeniesienie własności, musi zachodzić zbieżność woli obu umawiających się stron. Bez względu na to, czy przyczyną zawarcia porozumienia była sprzedaż, darowizna czy najem, czy jakakolwiek inna przyczyna, nie można doprowadzić do końca tego, co zaczęto, jeśli nie ma zgodnej woli po obu stronach. Traditio i przeniesienie własności

42 CAUSAE Causa proxima (causa acquirendi) By własność przeszła wystarczy, by strony porozumiały się, że ma przejść, nadal jednak można domagać się jej równowartości za pomocą condictio Causa remota (causa retinendi) By zatrzymać własność potrzebujemy ważnej przyczyny traditio. Donandi, obligandi, solvendi Traditio i przeniesienie własności

43 Traditio i przeniesienie własności ius commune: Titulus (causa podstawa przeniesienia: stosunek zobowiązaniowy) a modus (sposób przeniesienia, czynność wykonawcza) Umowa o podwójnym skutku (Grocjusz, Pufendorf, Code Civil, KC polski) Savigny (BGB): kontrakt rzeczowy Dinglicher Vertrag

44 Savigny i kontrakt rzeczowy IJust. II 1.40 Per traditionem quoque iure naturali res nobis adquiruntur: nihil enim tam conveniens est naturali aequitati, quam voluntatem domini volentis rem suam in alium transferre, ratam haberi. Rzeczy dostają się nam przez przekazanie na mocy prawa naturalnego:nic bowiem nie jest tak odpowiednie dla naturalnej słuszności, niż zatwierdzić wolę pana, który chce swoją rzecz przenieść na drugiego.

45 Savigny i Julian kontrakt rzeczowy dinglicher Vertrag

46 Savigny i Julian Abstraktionsprinzip: kontrakt rzeczowy dinglicher Vertrag

47 Savigny i Julian Abstraktionsprinzip: BGB 929: Einigung und Übergabe kontrakt rzeczowy dinglicher Vertrag

48 Savigny i Julian Abstraktionsprinzip: BGB 929: Einigung und Übergabe Zur Übertragung des Eigentums an einer beweglichen Sache ist erforderlich, daß der Eigentümer die Sache dem Erwerber übergibt und beide darüber einig sind, daß das Eigentum übergehen soll. kontrakt rzeczowy dinglicher Vertrag

49 Savigny i Julian Abstraktionsprinzip: BGB 929: Einigung und Übergabe Zur Übertragung des Eigentums an einer beweglichen Sache ist erforderlich, daß der Eigentümer die Sache dem Erwerber übergibt und beide darüber einig sind, daß das Eigentum übergehen soll. Ist der Erwerber im Besitz der Sache, so genügt die Einigung über den Übergang des Eigentums. kontrakt rzeczowy dinglicher Vertrag

50 Savigny i Julian Cf. IJust. II 1.40 kontrakt rzeczowy dinglicher Vertrag

51 Savigny i Julian Cf. IJust. II 1.40 Abstraktionsprinzip: kontrakt rzeczowy dinglicher Vertrag

52 Savigny i Julian Cf. IJust. II 1.40 Abstraktionsprinzip: BGB 929: Einigung und Übergabe kontrakt rzeczowy dinglicher Vertrag

53 Savigny i Julian Cf. IJust. II 1.40 Abstraktionsprinzip: BGB 929: Einigung und Übergabe 929. Do przeniesienia własności rzeczy ruchomej potrzeba, aby właściciel oddał rzecz nabywcy i aby obydwaj zgodzili się na przejście prawa własności. kontrakt rzeczowy dinglicher Vertrag

54 Savigny i Julian Cf. IJust. II 1.40 Abstraktionsprinzip: BGB 929: Einigung und Übergabe 929. Do przeniesienia własności rzeczy ruchomej potrzeba, aby właściciel oddał rzecz nabywcy i aby obydwaj zgodzili się na przejście prawa własności. Jeżeli nabywca posiada rzecz, wystarcza zgoda na przejście prawa własności. kontrakt rzeczowy dinglicher Vertrag

55 Kodeks cywilny: kauzalność umów przenoszących własność Art Jeżeli zawarcie umowy przenoszącej własność następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, z zapisu zwykłego, z bezpodstawnego wzbogacenia lub z innego zdarzenia, ważność umowy przenoszącej własność zależy od istnienia tego zobowiązania. Przyczyna prawna uzasadniająca przeniesienie własności zawarta jest w innym akcie prawnym

56 czynności abstrakcyjne/formalne czynności kauzalne.

57 Wykład XVI Czynność prawna Proces kazualne traditio Konieczność dowodu Słabo abstrakcyjne Ściśle abstrakcyjne stipulatio mancipatio Kauza domniena iuris tantum (domniemanie wzruszalne) Kauza domniemana iuris et de iure (domniemanie niezwruszalne)

58 Traditio bez wydania rzeczy traditio brevi manu constitutum possessorium traditio longa manu traditio symbolica

59 Traditio brevi manu D. XLI (Gai. 2 rer. cott. sive aur.): Czasem do przeniesienia własności wystarcza sama wola właściciela bez faktycznego przekazania, na przykład jeśli sprzedam ci rzecz, którą ci wcześniej użyczyłem lub oddałem w najem albo dałem na przechowanie. Chociaż bowiem nie przekazuje ci jej tym tytułem, to jednak czynię ją twoją własnością ze względu na to, że pozwalam, by pozostała u ciebie z tytułu kupna.

60 Traditio symbolica D (Gai. 2 rer. cott. sive aur.): Również jeśli ktoś sprzeda towary złożone w magazynie i jednocześnie wręczy kupującemu klucze do magazynu, przenosi własność towarów na kupującego.

61 Inne przypadki zaliczane do pochodnych sposobów nabycia własności Adiudicatio Legatum per vindicationem Wykład XIV Zapłacenie litis aestimatio w procesie przez pozwanego Wykład X

62 Syllabus Zasiedzenie: cel instytucji. Przesłanki wykształcone w czasie. Zawłaszczenie. Pożytki: pojęcie i zasady nabycia. Połączenie i przetworzenie: w poszukiwaniu reguły i jej uzasadnienia. Inne modele rozwiązania problemu. Skarb. Inst. VII 23, 24 U podstaw V 2 3.4