Spis treści. Wprowadzenie... 1

Transkrypt

1 Spis treści Wstęp... Wstęp do drugiego wydania... Wstęp do trzeciego wydania... Wstęp do czwartego wydania... Wstęp do piątego wydania... Wstęp do szóstego wydania... Wykaz skrótów... Opracowania encyklopedyczne i słowniki, podręczniki, wybory źródeł, prace pomocnicze... V VII VIII IX XI XII XXV XXVII Wprowadzenie... 1 Rozdział I. Znaczenie nauki prawa rzymskiego Rola prawa rzymskiego w nauczaniu prawa Znaczenie terminu prawo rzymskie Znaczenie prawa rzymskiego w dziejach prawa w Europie... 5 I. Korzenie współczesnej Europy... 7 II. Prawo rzymskie jako podstawa współczesnego prawa prywatnego... 7 III. Prawo rzymskie jako podstawa historycznego spojrzenia na prawo Rozdział II. Rzymskie definicje prawa, systematyzacje prawa i pojęcia prawne Definicja prawa I. Uwagi wstępne II. Elementy definicji prawa w tekstach jurystów rzymskich Podziały prawa I. Znaczenie podziałów w definiowaniu prawa II. Zasada personalności prawa i wynikające z niej podziały prawa Zasada personalności a zasada terytorialności prawa Ius civile Ius gentium Ius honorarium Ius vetus ius novum III. Podział prawa na ius strictum i ius aequum IV. Podział prawa na publiczne i prywatne V. Podział stosunków prawnych na stosunki chronione za pomocą actiones in rem oraz actiones in personam Uwagi wstępne Prawa władcze skuteczne erga omnes Prawa względne, skuteczne wobec określonych osób (inter partes).. 25

2 XVI Spis treści 6. Rzymskie systematyzacje prawa prywatnego I. Znaczenie systematyki prawa II. Systematyka ustawy XII tablic III. Systematyka edyktowa IV. Systematyka naukowa Idee Cycerona dotyczące sposobu przedstawiania prawa Systematyka Instytucji Gaiusa Systematyka pandektowa Zdarzenia wywołujące skutki prawne I. Uwagi wstępne II. Działania prawne pojęcie i klasyfikacja Pojęcie Czynności formalne i nieformalne Czynności jednostronne i dwustronne Czynności między żyjącymi (inter vivos) i na wypadek śmierci (mortis causa) Czynności rozporządzające i zobowiązujące Czynności odpłatne i nieodpłatne (pod tytułem darmym) Czynności przyczynowe (kauzalne) i czynności abstrakcyjne (oderwane) Czynności fiducjarne III. Elementy czynności prawnej Essentialia, naturalia i accidentalia negotii Warunek Termin Polecenie IV. Oświadczenie woli i jego wady V. Modyfikacja nieważnej czynności prawnej VI. Skutki zdarzeń prawnych VII. Zastępstwo Rozdział III. Źródła prawa Periodyzacja prawa rzymskiego Źródła prawa w okresie archaicznym I. Zwyczaj II. Leges regiae III. Ustawa XII tablic IV. Leges i plebiscita V. Interpretacja ustawy XII tablic i początki rzymskiej jurysprudencji Źródła prawa w okresie przedklasycznym I. Edykty urzędników II. Wpływ jurystów na rozwój i doskonalenie prawa Źródła prawa w okresie klasycznym I. Zaprzestanie uchwalania leges II. Senatus consulta III. Uporządkowanie edyktów IV. Konstytucje cesarskie V. Prawotwórcza działalność prawników Ius respondendi... 58

3 Spis treści XVII 2. Szkoły prawa i najwybitniejsi juryści Instytucje Gaiusa Źródła prawa w okresie poklasycznym I. Pierwsze zbiory konstytucji cesarskich II. Próby uporządkowania ius III. Upadek jurysprudencji i kultury prawnej IV. Przedjustyniańskie próby kodyfikacji leges i ius Źródła prawa justyniańskiego Część I. Prawo dotyczące osób Rozdział IV. Osoby Prawo dotyczące osób w systematyce Instytucji Gaiusa Osoby fizyczne I. Wolni niewolnicy Uwagi wstępne Powstanie niewoli Sytuacja prawna niewolników Formalne i nieformalne sposoby wyzwolenia niewolnika Ustawodawstwo Augusta dotyczące niewolników Sytuacja prawna wyzwoleńców Osoby in mancipio i stany podobne II. Obywatele rzymscy nieobywatele III. Osoby sui iuris i alieni iuris więź agnacyjna IV. Pokrewieństwo kognacyjne V. Zdolność prawna Osoby prawne Rozdział V. Rodzina a. Wprowadzenie Prawo małżeńskie I. Zaręczyny (sponsalia) II. Iustum matrimonium Definicje małżeństwa Zawarcie małżeństwa Wymogi iustum matrimonium Rozwiązanie małżeństwa III. Conventio in manum IV. Stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami Stosunki osobiste Stosunki majątkowe Posag Donatio ante nuptias V. Ustawodawstwo małżeńskie Augusta VI. Konkubinat Patria potestas I. Wejście pod patria potestas Uwagi wstępne Urodzenie z iustum matrimonium

4 XVIII Spis treści 3. Przysposobienie: adoptio i adrogatio Legitimatio II. Uprawnienia i obowiązki wynikające z patria potestas III. Wyjście spod patria potestas IV. Sytuacja prawna osób będących pod patria potestas Opieka (tutela) i kuratela I. Powołanie opiekuna II. Tutela impuberum III. Tutela mulierum IV. Kuratela Zdolność do czynności prawnych Część II. Prawo dotyczące rzeczy Rozdział VI. Rzeczy i ich podziały Pojęcie rzeczy I. Pojęcie res w prawie rzymskim II. Pożytki (fructus) Podziały rzeczy I. Podziały rzeczy w Instytucjach Gaiusa Res in patrimonio res extra patrimonium Res corporales res incorporales Res mancipi res nec mancipi II. Inne podziały rzeczy w prawie rzymskim Rzeczy ruchome (res mobiles) nieruchomości (res immobiles) Rzeczy oznaczone co do gatunku (genus) rzeczy oznaczone co do tożsamości (species) Rzeczy zużywalne rzeczy niezużywalne Rzeczy podzielne rzeczy niepodzielne Rzeczy pojedyncze rzeczy złożone rzeczy zbiorowe Rozdział VII. Władanie rzeczami (prawo rzeczowe) Formy władania rzeczami I. Własność Pojęcie własności Rodzaje własności rzymskiej Uprawnienia właściciela i ich ograniczenia Współwłasność II. Posiadanie Pojęcie posiadania Rodzaje posiadania Nabycie władania rzeczami I. Nabycie własności Uwagi wstępne Mancipatio In iure cessio Traditio Usucapio i longi temporis praescriptio Occupatio

5 Spis treści XIX 7. Accessio Specificatio Thesaurus Fructus II. Nabycie posiadania Ochrona władania rzeczami I. Ochrona własności (ochrona petytoryjna) Uwagi wstępne Rei vindicatio Actio negatoria Actio Publiciana Środki ochrony wynikające ze stosunków sąsiedzkich II. Ochrona posiadania (ochrona posesoryjna) Uwagi wstępne Interdykty retinendae posssessionis Interdykty recuperandae possessionis Zmiany w prawie poklasycznym i justyniańskim Interdykty adipiscendae possessionis Prawa na rzeczy cudzej (tzw. iura in re aliena) I. Uwagi wstępne II. Służebności (servitutes) Służebności gruntowe (servitutes praediorum) Służebności osobiste (tzw. servitutes personarum) Ustanowienie i wygaśnięcie służebności Ochrona służebności Zasady dotyczące służebności III. Zastaw Uwagi wstępne Fiducia Zastaw ręczny (pignus) Zastaw umowny (hipoteka) Ustanowienie i wygaśnięcie zastawu Przedmiot zastawu Realizacja zastawu Ochrona zastawu Wielość zastawów IV. Emfiteuza V. Superficies Rozdział VIII. Spadki Miejsce spadków w systematyce Instytucji Gaiusa Hereditas i bonorum possessio I. Hereditas pojęcie podstawy powołania II. Bonorum possessio Geneza bonorum possessio Sytuacja prawna dziedzica prawa pretorskiego Dziedziczenie testamentowe I. Pojęcie testamentu II. Rodzaje testamentów

6 XX Spis treści 1. Archaiczne formy testamentu Mancipatio familiae testament mancypacyjny Testament pretorski Testamenty w okresie poklasycznym Testament żołnierski III. Treść testamentu Heredis institutio Substitutio Inne postanowienia zawarte w testamencie Wydziedziczenie (exheredatio) i tzw. dziedziczenie przeciwtestamentowe IV. Nieważność i nieskuteczność testamentu V. Kodycyl Dziedziczenie beztestamentowe I. Uwagi wstępne II. Dziedziczenie według ustawy XII tablic III. Dziedziczenie według edyktu pretorskiego IV. Zmiany w dziedziczeniu beztestamentowym w okresie pryncypatu V. Dziedziczenie według Nowel justyniańskich Nabycie spadku i jego skutki I. Nabycie spadku II. Sytuacja prawna spadkobiercy III. Wielość dziedziców IV. Ochrona spadkobiercy Przysporzenia kosztem spadku I. Zapisy testamentowe (legata) II. Fideikomisy (fideicommissa) Rozdział IX. Zobowiązania Wprowadzenie I. Miejsce zobowiązań w systematyce Instytucji Gaiusa II. Pojęcie zobowiązania Uwagi wstępne Określenia zobowiązań w źródłach prawa rzymskiego Elementy rzymskiej obligatio III. Teorie odnoszące się do genezy rzymskiej obligatio Podziały zobowiązań I. Znaczenie klasyfikacji zobowiązań II. Podziały zobowiązań z uwagi na ich charakter Podział zobowiązań na jednostronne i dwustronne Podział zobowiązań na zobowiązania ścisłego prawa (stricti iuris) i dobrej wiary (bonae fidei) Tzw. zobowiązania cywilne (obligationes civiles) i zobowiązania naturalne (obligationes naturales) Świadczenie I. Pojęcie i rodzaje świadczenia II. Wymagania dotyczące świadczenia III. Świadczenie w rzeczach określonych co do genus lub co do species IV. Wielość świadczeń

7 Spis treści XXI 1. Zobowiązanie przemienne (obligatio alternativa) Upoważnienie przemienne (facultas alternativa) V. Podzielność świadczenia i solidarność Podzielność świadczenia Solidarność Źródła zobowiązań I. Uwagi wstępne II. Klasyfikacja źródeł zobowiązań przedstawiona przez Gaiusa w Instytucjach i jej rozwój w Res cottidianae Dwójpodział źródeł zobowiązań w Instytucjach Gaiusa Trójpodział źródeł zobowiązań w Res cottidianae III. Klasyfikacja źródeł zobowiązań w Instytucjach justyniańskich IV. Inne klasyfikacje źródeł zobowiązań Zobowiązania z kontraktów i zdarzeń do nich zbliżonych I. Geneza i rozwój rzymskiego systemu kontraktowego II. Klasyfikacja kontraktów III. Kontrakty realne (obligationes re contractae) Pożyczka (mutuum) Użyczenie (commodatum) Przechowanie (depositum) Zastaw ręczny (pignus) IV. Kontrakty słowne (obligationes verbis contractae) V. Kontrakty literalne (obligationes litteris contractae) VI. Kontrakty konsensualne (obligationes consensu contractae) Kupno-sprzedaż (emptio venditio) Najem (locatio conductio) Spółka (societas) Zlecenie (mandatum) VII. Rozszerzenie rzymskiego systemu kontraktowego Uwagi wstępne Kontrakty realne nienazwane Pacta Rozszerzenie pojęcia kontraktów VIII. Jakby kontrakty (obligationes quasi ex contractu) Pojęcie jakby kontraktów Negotiorum gestio Tutela Legatum Solutio indebiti Zobowiązania powstałe z czynów niedozwolonych i ze zdarzeń do nich zbliżonych I. Pojęcie czynu niedozwolonego (delictum) w prawie rzymskim II. Poszczególne delikty Furtum Rapina Damnum iniuria datum Iniuria III. Przestępstwa prawa pretorskiego Uwagi wstępne

8 XXII Spis treści 2. Metus Dolus Servi corruptio Fraus creditorum IV. Inne zdarzenia rodzące skargę penalną (obligationes quasi ex delicto) Pojęcie jakby deliktów Iudex qui litem suam fecit Effusum vel deiectum Positum aut suspensum Exercitores navis aut cauponae aut stabuli de damno aut furto Inne przypadki zaliczane do jakby deliktów Umocnienie zobowiązań I. Intercessio II. Rzeczowe umocnienie zobowiązań III. Osobowe umocnienie zobowiązań Skutki niewykonania zobowiązań I. Uwagi wstępne II. Podstawy odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązania III. Szkoda majątkowa i odszkodowanie IV. Zwłoka Wygaśnięcie zobowiązań I. Wykonanie świadczenia II. Zwolnienie z długu III. Novatio IV. Zmiana podmiotów w stosunku obligacyjnym V. Confusio VI. Śmierć stron VII. Potrącenie Część III. Prawo dotyczące skarg Rozdział X. Ochrona praw prywatnych Ochrona praw prywatnych w systematyce przedstawiania prawa w Rzymie Postępowanie sądowe I. Uwagi wstępne II. Podstawowe pojęcia z zakresu procesu prywatnego Jurysdykcja (iurisdictio) Actio skarga powództwo Strony Kontradyktoryjność Ciężar dowodu III. Przemiany postępowania sądowego w Rzymie IV. Ogólna charakterystyka postępowania legisakcyjnego i formułkowego Podział postępowania na dwa stadia Pozew prywatny Litis contestatio Wyrok Postępowanie egzekucyjne

9 Spis treści XXIII 44. Postępowanie legisakcyjne I. Ogólna charakterystyka II. Poszczególne legis actiones Legis actio sacramento Legis actio per manus iniectionem Legis actio per iudicis (arbitrive) postulationem oraz legis actio per condictionem Legis actio per pignoris capionem Postępowanie formułkowe I. Ogólna charakterystyka II. Formułka Istota formułki Części zwyczajne formułki Części nadzwyczajne formułki Przykłady formułek III. Klasyfikacje (podziały) skarg Znaczenie podziałów skarg Actiones in rem actiones in personam Skargi cywilne (actiones civiles) skargi pretorskie (actiones honorariae) Skargi ścisłego prawa (actiones stricti iuris) skargi dobrej wiary (actiones bonae fidei) Skargi odszkodowawcze (actiones rei persecutoriae) skargi penalne (actiones poenales) Inne podziały skarg IV. Postępowanie egzekucyjne Postępowanie kognicyjne (cognitio extra ordinem) I. Ogólna charakterystyka Rozwój postępowania kognicyjnego Cechy charakterystyczne procesu kognicyjnego II. Rozpoznawanie spraw w postępowaniu kognicyjnym System sądów cesarskich Rozpoczęcie procesu Rozprawa Wyrok Apelacja III. Postępowanie egzekucyjne IV. Szczególne rodzaje postępowania Ochrona pozaprocesowa I. Znaczenie ochrony pozaprocesowej W okresie postępowania legisakcyjnego i formułkowego W okresie postępowania kognicyjnego II. Środki ochrony pozaprocesowej Interdykty (interdicta) Stypulacje pretorskie (stipulationes praetoriae) Missiones Restitutio in integrum

10 XXIV Spis treści Zakończenie Rozdział XI. Pojustyniańskie dzieje prawa rzymskiego Drogi recepcji prawa rzymskiego i jego wpływ na współczesną kulturę prawną I. Pojustyniańskie dzieje prawa rzymskiego w Bizancjum II. Pojustyniańskie dzieje prawa rzymskiego w Europie Zachodniej III. Recepcja prawa rzymskiego Średniowiecze i czasy nowożytne Prawo rzymskie a nowoczesne kodyfikacje prawa cywilnego Nauka prawa rzymskiego I. Prawo rzymskie jako przedmiot badań naukowych II. Prawo rzymskie jako przedmiot kształcenia uniwersyteckiego Prawo rzymskie w Polsce I. Rola prawa rzymskiego w Polsce przedrozbiorowej II. Nauka prawa rzymskiego w okresie zaborów III. Nauka prawa rzymskiego w okresie II Rzeczypospolitej IV. Nauka prawa rzymskiego po II wojnie światowej V. Obecność prawa rzymskiego w polskiej praktyce prawnej Tablica synoptyczna Indeks źródeł Indeks terminów i zwrotów łacińskich