Wednesday, 23 February 2011 OBLIGATIONES

Transkrypt

1 OBLIGATIONES

2 [ ] THE ROMAN LAW OF OBLIGATIONS IS INDEED A GREAT AND UNIQUE ACHIEVEMENT IN THE HISTORY OF HUMAN CIVILIZATION. Schulz, Classical Roman Law p. 463

3 CO TO JEST ZOBOWIĄZANIE? G. 4.2 In personam actio est, qua agimus cum aliquo, qui nobis vel ex contractu vel ex delicto obligatus est, id est cum intendimus dare facere praestare oportere Skarga osobowa to taka, którą procesujemy się z kimś, kto został wobec nas zobowiązany albo z kontaktu albo z deliktu, to znaczy gdy twierdzimy, że (on) powinien (na podstawie prawa cywilnego) dać, uczynić, zapewnić.

4 CO TO JEST ZOBOWIĄZANIE? D pr. Paulus, 2. Inst.: Obligationum substantia non in eo consistit, ut aliquod corpus nostrum aut servitutem nostram faciat, sed ut alium nobis obstringat ad dandum aliquid vel faciendum vel praestandum. Natura zobowiązania nie polega na tym, że czyni jakąś rzecz naszą albo służebność, lecz że wiąże kogoś wobec nas do dania, uczynienia czy zapewnienia.

5 CO TO JEST ZOBOWIĄZANIE? I pr. Obligatio est iuris vinculum, quo necessitate adstringimur alicuius solvendae rei secundum nostrae civitatis iura. Zobowiązanie to węzeł prawny, którym w konieczny sposób jesteśmy zmuszeni wydać jakąś rzecz wedle praw naszej społeczności.

6 ZOBWIĄZANIE

7 ZOBWIĄZANIE DŁUG złączony z ROSZCZENIEM

8 ZOBWIĄZANIE DŁUG złączony z ROSZCZENIEM DŁUŻNIK <-> WIERZYCIEL

9 ZOBWIĄZANIE DŁUG złączony z ROSZCZENIEM DŁUŻNIK <-> WIERZYCIEL Jak naturalne jest to rozwiązanie?

10 GENEZA ZOBOWIĄZAŃ CZYNNIKI W CZASACH ARCHAICZNYCH

11 GENEZA ZOBOWIĄZAŃ CZYNNIKI W CZASACH ARCHAICZNYCH CZYNY ZABRONIONE (później: DELIKTY): TALION & ugody z poszkodowanym (obowiązek naprawczy wg UStawy XII Tablic:

12 GENEZA ZOBOWIĄZAŃ CZYNNIKI W CZASACH ARCHAICZNYCH CZYNY ZABRONIONE (później: DELIKTY): TALION & ugody z poszkodowanym (obowiązek naprawczy wg UStawy XII Tablic: VIII 2. si membrum rup(s)it, ni cum eo pacit, talio esto. Jeśli urwał członek, a się z nim nie ugodził, niech będzie odwet.

13 GENEZA ZOBOWIĄZAŃ CZYNNIKI W CZASACH ARCHAICZNYCH

14 GENEZA ZOBOWIĄZAŃ CZYNNIKI W CZASACH ARCHAICZNYCH CZYNY DOZWOLONE (później: PACTA, KONTRAKTY):

15 GENEZA ZOBOWIĄZAŃ CZYNNIKI W CZASACH ARCHAICZNYCH CZYNY DOZWOLONE (później: PACTA, KONTRAKTY): NEXUM, FIDUCIA (czynności spiżu i wagi) legis actio per manus iniectionem

16 GENEZA ZOBOWIĄZAŃ CZYNNIKI W CZASACH ARCHAICZNYCH CZYNY DOZWOLONE (później: PACTA, KONTRAKTY): NEXUM, FIDUCIA (czynności spiżu i wagi) legis actio per manus iniectionem

17 GENEZA ZOBOWIĄZAŃ CZYNNIKI W CZASACH ARCHAICZNYCH CZYNY DOZWOLONE (później: PACTA, KONTRAKTY): NEXUM, FIDUCIA (czynności spiżu i wagi) legis actio per manus iniectionem vas (vades), praes (praedes) w procesie legisakcyjnym

18 GENEZA ZOBOWIĄZAŃ CZYNNIKI W CZASACH ARCHAICZNYCH CZYNY DOZWOLONE (później: PACTA, KONTRAKTY): NEXUM, FIDUCIA (czynności spiżu i wagi) legis actio per manus iniectionem vas (vades), praes (praedes) w procesie legisakcyjnym stipulatio

19 GENEZA...

20 GENEZA...

21 GENEZA...

22 GENEZA... Schulds- und Haftungstheorie: Alois von Brinz

23 GENEZA... Schulds- und Haftungstheorie: Alois von Brinz DŁUG contra ODPOWIEDZIALNOŚĆ

24 GENEZA... Schulds- und Haftungstheorie: Alois von Brinz DŁUG contra ODPOWIEDZIALNOŚĆ Argumenty za:

25 GENEZA... Schulds- und Haftungstheorie: Alois von Brinz DŁUG contra ODPOWIEDZIALNOŚĆ Argumenty za: Antropologia prawna/studia porównawcze: reine Sachhaftung

26 GENEZA... Schulds- und Haftungstheorie: Alois von Brinz DŁUG contra ODPOWIEDZIALNOŚĆ Argumenty za: Antropologia prawna/studia porównawcze: reine Sachhaftung Ślady w prawie rzymskim? Zobowiązanie naturalne, nexum, fiducia, vades & praedes

27 ŹRÓDŁA ZOBOWIĄZAŃ G. 3.88: Et nunc transeamus ad obligationes. Omnis enim obligatio vel ex contractu nascitur vel ex delicto. Przejdźmy teraz do zobowiązań. Każde bowiem zobowiązanie powstaje albo z umowy albo z deliktu

28 PODSTAWOWY PODZIAŁ: Kontrakty Delikty

29 PODSTAWOWY PODZIAŁ: Kontrakty Delikty

30 PODSTAWOWY PODZIAŁ: Kontrakty Delikty

31 PODSTAWOWY PODZIAŁ: Kontrakty Delikty jednostronne

32 PODSTAWOWY PODZIAŁ: Kontrakty Delikty jednostronne dwustronne

33 PODSTAWOWY PODZIAŁ: Kontrakty Delikty jednostronne dwustronne

34 PODSTAWOWY PODZIAŁ: Kontrakty Delikty jednostronne dwustronne

35 PODSTAWOWY PODZIAŁ: Kontrakty Delikty jednostronne dwustronne równoczesne

36 PODSTAWOWY PODZIAŁ: Kontrakty Delikty jednostronne dwustronne równoczesne nierównoczesne

37 ARYSTOTELES [1131a (1) e}n de; to; ejn toi'" sunallavgmasi diorqwtikovn. touvtou de; mevrh duvo: tw'n ga;r sunallagmavtwn ta; me;n ejkouvsiav ejsti ta; dæ ajkouvsia, ejkouvsia me;n ta; toiavde oi on pra'si" wjnh; daneismo;" ejgguvh crh'si" parakataqhvkh mivsqwsi". ejkouvsia de; levgetai, (5) o{ti hj ajrch; tw'n sunallagmavtwn touvtwn ejkouvsio"j, tw'n dæ ajkousivwn ta; me;n laqrai'a, oi on kloph; moiceiva farmakeiva proagwgeiva doulapativa dolofoniva yeudomarturiva, ta; de; bivaia, oi on aijkiva desmo;" qavnato" ajrpagh; phvrwsi" kakhgoriva prophlakismov". do podziału zobowiązań: ich są zaś twa rodzaje. istnieją bowiem zobowiązania z własnej woli (powstałe) i bez udzialu woli. Z woli są takie: sprzedaż, kupno, pożyczka, gwarancja, używanie, zastaw, depozyt, wynajem. nazywają się zaś z własnej woli bo początkiem tych zobowiązań jest wolna wola. Z kolei zobowiązania bez udziału woli to: to co popełniono potajemnie, kradzież, cudzołóstwo, trucicielstwo, stręczycielstwo, porwanie niewolników, krzywoprzysięstwo, skrytobójstwo, przemoc, tortura, związanie, zabójstwo, rabunek, okaleczenie, obraza, zniesławienie,

38 ZAMKNIĘTY SYSTEM Zobowiązania cywilne (skargi z oportere) Kontrakty/delikty prawa cywilnego Zobowiązania pretorskie (Actiones in factum) Delikty/umowy prawa pretorskiego:

39 CYWILNE & PRETORSKIE I Omnium autem obligationum summa divisio in duo genera deducitur : namque aut civiles sunt aut praetoriae. civiles sunt, quae aut legibus constitutae aut certe iure civili comprobatae sunt. praetoriae sunt, quas praetor ex sua iurisdictione constituit, quae etiam honorariae vocantur. Podstawowy bowiem podział wszystkich zobowiązań sprowadza się do dwóch rodzajów: albowiem są albo cywilne albo pretorskie. Cywilne to te, które zostały ustawione ustawami albo uznane w sposób pewny przez prawo cywilne. Pretorskie to te, które pretor ustanowił swoją jurysdykcją, zwą się też urzędniczymi.

40 ŹRÓDŁA ZOBOWIĄZAŃ D pr. Gaius 2 aureorum sive rerum cottidianarum: Obligationes aut ex contractu nascuntur aut ex maleficio aut proprio quodam iure ex variis causarum figuris Gaius, ks. 2 Złotych zasad lub Jurysprudencji na co dzień: Zobowiązania powstają albo z umowy, albo z czynu zabronionego, albo wedle samego prawa z innych przyczyn.

41 G : TRZECI SKŁADNIK PODZIAŁU: SOLUTIO INDEBITI Lecz najpierw rozważmy te, które powstają z kontraktu. Tych zaś są cztery rodzaje: zaciąga się bowiem zobowiązanie albo rzeczą, albo słowami, albo pismem, albo [tylko] zgodą. 90. Rzeczą zaciąga się zobowiązanie na przykład dając pożyczkę; danie pożyczki możliwe jest tylko w tych rzeczach, które można zważyć, policzyć i zmierzyć, na przykład: policzonym pieniądzu, winie, oliwie, ziarnie, spiżu, srebrze czy złocie. [ ] 91. Ten także, który przyjmuje, to co nie należne od tego, który przez pomyłkę wypłaca, zobowiązuje się przez rzecz, można bowiem od niego żądać zwrotu za pomocą formuły jeśli się okaże, że powinien dać. I stąd uważa się, że i pupil i kobieta, którym bez zgody tutora wypłaca się błędnie, nie odpowiada z tytułu condictio, tak samo, jak nie odpowiada przy pożyczce. Lecz ten rodzaj zobowiązania, nie powstaje jednak z kontraktu, bowiem dajemy z chęcią zwolnienia się z zobowiązania, bardziej bowiem chcemy rozwiązać zobowiązanie niż zawiązać.

42 G : TRZECI SKŁADNIK PODZIAŁU: SOLUTIO INDEBITI Lecz najpierw rozważmy te, które powstają z kontraktu. Tych zaś są cztery rodzaje: zaciąga się bowiem zobowiązanie albo rzeczą, albo słowami, albo pismem, albo [tylko] zgodą. 90. Rzeczą zaciąga się zobowiązanie na przykład dając pożyczkę; danie pożyczki możliwe jest tylko w tych rzeczach, które można zważyć, policzyć i zmierzyć, na przykład: policzonym pieniądzu, winie, oliwie, ziarnie, spiżu, srebrze czy złocie. [ ] 91. Ten także, który przyjmuje, to co nie należne od tego, który przez pomyłkę wypłaca, zobowiązuje się przez rzecz, można bowiem od niego żądać zwrotu za pomocą formuły jeśli się okaże, że powinien dać. I stąd uważa się, że i pupil i kobieta, którym bez zgody tutora wypłaca się błędnie, nie odpowiada z tytułu condictio, tak samo, jak nie odpowiada przy pożyczce. Lecz ten rodzaj zobowiązania, nie powstaje jednak z kontraktu, bowiem dajemy z chęcią zwolnienia się z zobowiązania, bardziej bowiem chcemy rozwiązać zobowiązanie niż zawiązać.

43 INNY PODZIAŁ: LABEO D Ulpianus libro 11 ad Ed.: Labeo libro primo praetoris urbani definit, quod quaedam agantur, quaedam gerantur, quaedam contrahantur: et actum quidem generale verbum esse sive verbis, sive re quid agatur ut in stipulatione vel numeratione: contractum autem ultrocitroque obligatione, quod Graeci sunãllagma vocant, veluti emptionem venditionem, locationem conductionem, societatem: gestum rem significare sine verbis factam. Labeo w pierwszej księdze o pretorze miejskim ustalił, że co innego [znaczy] działać, co innego prowadzić sprawy, a co innego zawierać umowy. Działanie jest bowiem ogólnym terminem opisującym to, co czynimy za pomocą słów czy rzeczy jak w stypulacji czy odliczeniu pieniędzy. Kontrakt to zobowiązanie dwustronne, które Grecy zwą synallagmą (wzajemnością), takie jak kupno sprzedaż, najem/ wynajem, spółka. Prowadzenie spraw określa zaś rzecz uczynioną bez słów.

44 ŹRÓDŁA ZOBOWIĄZAŃ W PRAWIE JUSTYNIAŃSKIM I Omnium autem obligationum summa divisio in duo genera deducitur : namque aut civiles sunt aut praetoriae. civiles sunt, quae aut legibus constitutae aut certe iure civili comprobatae sunt. praetoriae sunt, quas praetor ex sua iurisdictione constituit, quae etiam honorariae vocantur. 2. Sequens divisio in quattuor species deducitur: aut enim ex contractu sunt aut quasi ex contractu aut ex maleficio aut quasi ex maleficio. Podstawowy bowiem podział wszystkich zobowiązań sprowadza się do dwóch rodzajów: albowiem są albo cywilne albo pretorskie. Cywilne to te, które zostały ustawione ustawami albo uznane w sposób pewny przez prawo cywilne. Pretorskie to te, które pretor ustanowił swoją jurysdykcją, zwą się też urzędniczymi. 2. Natępny podział sprowadza się do czterech typów: są bowiem albo z kontraktu, albo z jak gdyby z kontraktu, albo z czynu zabronionego albo jak gdyby z czynu zabronionego.

45 INNE PODZIAŁY: Bonae fidei stricti iuris: To niech sędzia zasądzi wedle zasad dobrej wiary (co byłoby lepsze lub słuszniejsze) To niech sędzia zasądzi X (tyle ile byłaby ten spór wart).

46 TREŚĆ ZOBOWIĄZANIA: ŚWIADCZENIE Marcus umówił się z zacną wdową Livią, że ta wystąpi w jego przedstawieniu, Livia jednak się rozmyśliła. Czy przysługuje mu odszkodowanie?

47 TREŚĆ ZOBOWIĄZANIA: ŚWIADCZENIE wymogi wobec świadczenia: Marcus umówił się z zacną wdową Livią, że ta wystąpi w jego przedstawieniu, Livia jednak się rozmyśliła. Czy przysługuje mu odszkodowanie?

48 TREŚĆ ZOBOWIĄZANIA: ŚWIADCZENIE wymogi wobec świadczenia: impossibilium nulla obligatio est! Marcus umówił się z zacną wdową Livią, że ta wystąpi w jego przedstawieniu, Livia jednak się rozmyśliła. Czy przysługuje mu odszkodowanie?

49 impossibilium nulla obligatio est!

50 impossibilium nulla obligatio est!

51 impossibilium nulla obligatio est! Niemożliwość faktyczna

52 impossibilium nulla obligatio est! Niemożliwość faktyczna Pierwotna

53 impossibilium nulla obligatio est! Niemożliwość faktyczna Pierwotna Następcza

54 impossibilium nulla obligatio est! Niemożliwość faktyczna Pierwotna Następcza Niemożliwość prawna

55 impossibilium nulla obligatio est! Niemożliwość faktyczna Pierwotna Następcza Niemożliwość prawna Niemożliwość obyczajowa

56 TREŚĆ ZOBOWIĄZANIA: ŚWIADCZENIE

57 TREŚĆ ZOBOWIĄZANIA: ŚWIADCZENIE Nemo alteri stipulari potest

58 TREŚĆ ZOBOWIĄZANIA: ŚWIADCZENIE Nemo alteri stipulari potest Paulus odebrał od Marcusa następujące przyrzeczenie: Czy obiecujesz dać mojemu ojcu 1000? Tak, obiecuję. Czy zawarto ważne zobowiązanie?

59 TREŚĆ ZOBOWIĄZANIA: ŚWIADCZENIE Wymóg ścisłej określoności Wycenialność w pieniądzu (zasada condemnatio pecuniaria)

60 TREŚĆ ZOBOWIĄZANIA: ŚWIADCZENIE G. 4.2 In personam actio est, qua agimus cum aliquo, qui nobis vel ex contractu vel ex delicto obligatus est, id est cum intendimus dare facere praestare oportere Skarga in personam przysługuje, kiedy prowadzimy postępowanie z kimś, kto nam został zobowiazany z umowy lub czynu zabronionego, to znaczy kiedy twierdzimy, że powiniem na podstawie ius civile dać uczynić gwarantować.

61 TREŚĆ

62 TREŚĆ DARE Przenieść własność FACERE Coś uczynić PRAESTARE Zagwarantować (dolum, culpam, custodiam, casum)

63 TREŚĆ DARE Przenieść własność FACERE Coś uczynić PRAESTARE Zagwarantować (dolum, culpam, custodiam, casum)

64 TREŚĆ DARE Przenieść własność Przenieść własność FACERE Coś uczynić PRAESTARE Zagwarantować (dolum, culpam, custodiam, casum)

65 TREŚĆ DARE Przenieść własność Przenieść własność FACERE Coś uczynić PRAESTARE Zagwarantować (dolum, culpam, custodiam, casum)

66 TREŚĆ DARE Przenieść własność Przenieść własność FACERE Coś uczynić Coś uczynić PRAESTARE Zagwarantować (dolum, culpam, custodiam, casum)

67 TREŚĆ DARE Przenieść własność Przenieść własność FACERE Coś uczynić Coś uczynić PRAESTARE Zagwarantować (dolum, culpam, custodiam, casum)

68 TREŚĆ DARE Przenieść własność Przenieść własność FACERE Coś uczynić Coś uczynić PRAESTARE Zagwarantować Zagwarantować (dolum, culpam, (dolum, custodiam, culpam, casum) custodiam, casum)

69 PODZIELNOŚĆ ŚWIADCZENIA... Titius: Centum mihi dari spondes? - Caius: spondeo (Titius pyta Caiusa: Czy obiecujesz, że 100 będzie mi dane? Caius: Tak obiecuję). Caius umiera, pozostawiając dwóch dziedziców: ile można żądać od każdego z nich? Titius: Equum Incitatum mihi dari spondes? - Caius: spondeo. (Titius pyta Caiusa: Czy obiecujesz, że będzie mi dany koń Incitatus?. Caius: Tak obiecuję). Caius umiera, pozostawiając dwóch dziedziców: ile można żądać od każdego z nich?

70 PODZIELNOŚĆ ŚWIADCZENIA... Titius: Centum mihi dari spondes? - Caius: spondeo (Titius pyta Caiusa: Czy obiecujesz, że 100 będzie mi dane? Caius: Tak obiecuję). Caius umiera, pozostawiając dwóch dziedziców: ile można żądać od każdego z nich? Titius: Equum Incitatum mihi dari spondes? - Caius: spondeo. (Titius pyta Caiusa: Czy obiecujesz, że będzie mi dany koń Incitatus?. Caius: Tak obiecuję). Caius umiera, pozostawiając dwóch dziedziców: ile można żądać od każdego z nich? Treść: DARE (przeniesienie własności): PODZIELNE (bez względu na podzielność przedmiotu świadczenia)

71 PODZIELNOŚĆ ŚWIADCZENIA... Caius sprzedał Titiusowi konia Incitatusa. Ten zapłacił, ale Caius umarł nie zdążywszy wydać towaru pozostawiając dwóch dziedziców: ile można żądać od każdego z nich? Caius sprzedał Titiusowi 10 worków pszenicy. Ten zapłacił, ale Caius umarł nie zdążywszy wydać towaru pozostawiając dwóch dziedziców: ile można żądać od każdego z nich?

72 PODZIELNOŚĆ ŚWIADCZENIA... Caius sprzedał Titiusowi konia Incitatusa. Ten zapłacił, ale Caius umarł nie zdążywszy wydać towaru pozostawiając dwóch dziedziców: ile można żądać od każdego z nich? Caius sprzedał Titiusowi 10 worków pszenicy. Ten zapłacił, ale Caius umarł nie zdążywszy wydać towaru pozostawiając dwóch dziedziców: ile można żądać od każdego z nich? Treść zobowiązania: FACERE: NIEPODZIELNE (bez względu na podzielność przedmiotu świadczenia)

73 Obligatio: treść Dare podzielne Facere niepodzielne

74 Obligatio: treść Dare podzielne Facere niepodzielne solidarne

75 SOLIDARNOŚĆ Czynna każdy z wielu wierzycieli może domagać się całości świadczenia Bierna każdy z dłużników musi spełnić całość zobowiązania.