VADEMECUM. Język niemiecki jako język mniejszości w praktyce. opracowanie Waldemar Gaida

Transkrypt

1 VADEMECUM Język iemiecki jako język miejszości w praktyce opracowaie Wademar Gaida 1

2 Spis treści Wstęp: jakość edukacji a kształceie dwujęzycze. Daczego warto? I. Zakładamy szkołę od pomysłu po fukcjoowaie. II. Szkoła stowarzyszeiowa co to takiego, czy warto i daczego powio się posiadać uprawieia szkoły pubiczej? III. Uczymy się języka iemieckiego modee auczaia języka iemieckiego, w tym dwujęzyczego w przedszkou i szkoe, w zaeżości od etapu edukacyjego, w ujęciu przepisów prawa oświatowego w Posce. Korzyści da ucziów. IV. Fiasujemy aszą oświatę źródła fiasowaia i jak iczymy subwecję a uczia. V. Kataog dobrych praktyk auka iemieckiego w kasach dwujęzyczych w regioie. VI. Podsumowaie Akty prawe obowiązujące w zakresie poruszaych probemów Przydate iki 2

3 wstęp Jakość edukacji a kształceie dwujęzycze. Daczego warto? Kształceie dzieci i młodzieży w języku iemieckim, a w ramach tego auczaie dwujęzycze są podstawowym eemetem budowaia jakości kształceia językowego, ae także istotym eemetem pełego fukcjoowaia młodego pokoeia w otaczającym as świecie z zachowaiem pełej swobody tożsamościowej. Z tego też wzgędu zadaiem każdego przedszkoa i szkoły jest przygotowaie dzieci oraz młodzieży do życia w wieojęzyczym i zróżicowaym kuturowo świecie, szczegóie ze wzgędów itegracyjych we wspóej Europie. Datego warto ukierukować się a auczaie i wychowaie dwujęzycze, dbając o ajwyższy poziom kształceia oraz wszechstroy rozwój wszystkich ucziów. Nasze dzieci edukujmy i wychowujmy w obu językach, zarówo poskim, jak i iemieckim. Twórzmy autorskie programy auczaia, łączące a zasadzie syergii poską podstawę programową Miisterstwa Edukacji Narodowej (jako obowiązkową) z iemieckim programem auczaia. Dzieci będą uczyć się, iż te same treści moża przekazać w róży sposób, w dwóch różych językach, a przy tym będą pozawać, jakże istotą z puktu widzeia tożsamości, szeroko pojętą kuturę oraz historię kraju macierzystego, a także wiedzę o regioie, z którym wiąże się ich dziedzictwo tradycja i obyczaje. Starajmy się rówież rozwijać kompetecje w komuikowaiu się dzieci/ucziów a pozio- mie dwujęzyczości fukcjoaej, tz. budować zdoości do swobodego posługiwaia się zarówo językiem poskim, jak i językiem iemieckim a co dzień. Dzięki temu już a starcie wyrówamy ich szase i zburzymy bariery. Przecież według L. Wittgesteia, Graice mojego języka ozaczają graice mojego świata Właśie datego spróbujemy pokazać Państwu drogę od pomysłu do szkoły, sposób jej założeia w różych formach oraz zorgaizowaie, a awet przejęcie od samorządu przez włase stowarzyszeie. Udzieimy odpowiedzi, kto to może zrobić, czyi kto może zostać orgaem prowadzącym szkołę. Przyjrzymy się i doradzimy jak auczać dwujęzyczie oraz jakie są modee kształceia dwujęzyczego w przedszkou i a różych etapach edukacyjych oraz jakie mogą być tego dodatkowe korzyści w szkoe da ucziów. Pokażemy jakie są źródła fiasowaia kształceia miejszościowego, w tym dwujęzyczego i daczego warto orgaizować takie auczaie. Podamy przykłady, w ramach kataogu dobrych praktyk, jak auczyciee sobie radzą z auczaiem dwujęzyczym, z reaizacją programów auczaia różych przedmiotów w języku iemieckim i z jakich programów korzystają. Wszystko to w oparciu o istiejące prawodawstwo i obowiązujące przepisy, biorąc pod uwagę projekty zmia, a w szczegóości rozporządzeia w sprawie waruków i sposobu wykoywaia przez przedszkoa, szkoły i pacówki pubicze zadań umożiwiających podtrzymywaie poczucia tożsamości arodowej, eticzej i językowej ucziów aeżących do miejszości arodowych i eticzych oraz społeczości posługującej się językiem regioaym (Dz. U. z 2007 r., Nr 214 poz. 1579, z póź. zm.) oraz o doświadczeia przedszkoi, szkół i auczyciei w reaizacji takiego auczaia. 3

4 I. Rodzaj szkół, które mogą zakładać osoby fizycze i prawe Rodzaj szkół, które mogą zakładad osoby fizycze i prawe Zakładamy szkołę Rodzaj szkół, które mogą zakładad osoby fizycze i prawe Rodzaj szkół, które mogą zakładad osoby fizycze i prawe od pomysłu szkoły pubicze szkoły pubicze po fukcjoowaie szkoły pubicze Osoby prawe i szkoły iepubicze Osoby Aby odpowiedzieć a pytaie, jak założyć szkołę, trzeba ajpierw przypomieć, kto może fizycze prawe mogą i szkoły o uprawieiach iepubicze Osoby prawe i fizycze zakładad mogą szkoły iepubicze szkół o uprawieiach pubiczych fizycze założyć szkołę. Ustawa z dia 7 wrześia 1991 zakładad szkół pubiczych mogą zakładad o uprawieiach szkół pubiczych roku o systemie oświaty (tekst jedoity: Dz. U. z 2004 r., Nr 256, poz. 2572, z póź. zm.) szkoły iepubicze szkoły iepubicze wprost odpowiada a to pytaie. I tak szkoły szkoły iepubicze mogą być zakładae i prowadzoe przez: Zakładamy szkołę wersja mii Orga prowadzący szkołę Orga prowadzący szkołę Szkoły mogą pr ie osoby prawe ie osoby prawe osoby fizycze osoby fizycze osoby fizycze Szkoły Szkoły mogą Szkoły mogą prowadzid: jedostki samorządu terytoriaego ie osoby prawe osoby fizycze Założeie szkoły pubiczej przez ią iż jedostka samorządu terytoriaego osobę prawą ub osobę fizyczą wymaga uzyskaia zezwoeia. Powyższe zezwoeie jest wydawae przez orgay jedostki samorządu terytoriaego, do której zadań aeży prowadzeie daego typu szkół. Jeśi p. do zadań gmiy aeży prowadzeie szkół podstawowych czy gimazjów, to właśie gmia musi wydać takie zezwoeie. Rodzaj szkół, Możiwości które mogą powyższe zakładad wyikają osoby fizycze wprost z i art. prawe 5 ust. 2 wspomiaej wyżej ustawy. Geeraie trzeba podkreśić, iż zakładaie szkoły pubicze i prowadzeie szkół aeży do zadań własych poszczegóych jedostek samorządu terytoriaego (tj. p. gmiy), jedakże istieją możiwości zakładaia mogą szkół przez ie podmioty o uprawieiach wymieioe Osoby prawe i szkoły iepubicze fizycze zakładad w ustawie. szkół pubiczych W ustawie o systemie oświaty wymieioe są róże rodzaje szkół. Rodzaj zakładaej szkoły szkoły iepubicze zaeży częściowo od rodzaju orgau założycieskiego. Jedostki samorządu terytoriaego mogą zakładać i prowadzić jedyie szkoły pubicze. Natomiast ie osoby prawe oraz osoby fizycze mogą zakładać i prowadzić astępujące rodzaje szkół: 4

5 II. Szkoła stowarzyszeiowa co to takiego, czy warto i daczego powio się posiadać uprawieia szkoły pubiczej? przestrzegaia zawartej umowy oraz działaości z aruszeiem prawa oświatowego. W myś powyższych zapisów moża zauważyć, iż ajłatwiejszym sposobem a założeie szkoły miejszościowej jest przejęcie od jedostki samorządu terytoriaego prowadzeia szkoły iczącej miej iż 70 ucziów. Takie rozwiązaie ie iesie za sobą koieczości poszukiwaia odpowiediego okau, który spełiałby wszystkie waruki przewidziae da jedostek oświatowych (w tym przeciwpożarowe, BHP i saitare). Sposób wydaje się ajłatwiejszy, ae ie jedyy. Od wyżej wymieioej zasady istieje jedak wyjątek. Jeżei jedostka samorządu terytoriaego prowadzi szkołę iczącą poiżej 70 ucziów, to może, zgodie z art. 5 ust. 5g ustawy o systemie oświaty, przekazać takie zadaie, a podstawie odpowiediej umowy a prowadzeie daej szkoły, iej osobie prawej ub fizyczej. Przekazaie prowadzeia szkoły może astąpić po uzyskaiu pozytywej opiii kuratora oświaty a podstawie uchwały orgau staowiącego daej jedostki samorządu terytoriaego czyi rady gmiy, rady powiatu, czy też sejmiku województwa. Umowa w sposób jedozaczy musi okreśać: w przypadku szkoły podstawowej i gimazjum wskazaie, czy szkoe ustaa się obwód, a jeżei szkoe ie ustaa się obwodu waruki przyjmowaia ucziów do szkoły, waruki korzystaia z mieia przejętej szkoły ub pacówki, tj. budyku, ławek, sprzętu mutimediaego, tryb kotroi przestrzegaia waruków umowy, tz.: kto, kiedy i co może kotroować aby sprawdzić, czy umowa jest reaizowaa, waruki i tryb rozwiązaia umowy za wypowiedzeiem, czyi kto, daczego i kiedy umowę może rozwiązać. Poadto w umowie muszą zostać zawarte zapisy, które okreśają sposób przejęcia szkoły z powrotem przez jedostkę samorządu terytoriaego w przypadku egatywych wyików kotroi Trzy kroki do podjęcia decyzji o formie utworzeia szkoły miejszościowej Przed podjęciem decyzji o formie utworzeia szkoły miejszościowej trzeba sobie odpowiedzieć a dwa astępujące pytaia. Po pierwsze, czy istieje możiwość przejęcia szkoły pubiczej od jedostki samorządu terytoriaego. W zamia za prowadzeie zadań właściwej gmiy ub powiatu otrzymujemy do dyspozycji bazę okaową i materiaą szkoły. Musimy jedak pamiętać, iż wtedy obowiązują as wszystkie przepisy dotyczące szkół pubiczych. Drugie pytaie, a które aeży odpowiedzieć, to w jakiej formie będzie istiał orga prowadzący szkołę. Ustawa o systemie oświaty daje am dwie możiwości: jeda to osoba prawa, czyi p. stowarzyszeie, druga to osoba fizycza. Przy osobie fizyczej ie ma probemów z rejestrowaiem dodatkowych działaości, p. wydawiczych czy iych, atomiast Forma orgau Forma Forma orgau orgaizacyja Forma orgaizacyja Forma Forma orgau orgau Forma Forma orgaizacyja prowadzącego orgaizacyja szkołę: Forma szkoły: orgau szkoła Forma orgaizacy prowadzącego szkołę: szkoły: szkoła prowadzącego prowadzącego szkołę: szkołę: szkoły: szkoły: szkoła osoba szkoła fizycza czy prowadzącego pubicza czy szkołę: szkoła szkoły: szkoła osoba fizycza czy pubicza czy szkoła Szkoła osoba fizycza czy pubicza czy szkoła miejszościowa Szkoła miejszo osoba fizycza czy pubicza czy szkoła prawa o osoba iepubicza fizycza czy o pubicza czy szk prawa iepubicza o Szkoła prawa iepubicza o Szkoła miejszościowa miejszościowa prawa iepubicza o uprawieiach szkoły uprawieiach prawa szkoły iepubicza o uprawieiach uprawieiach szkoły szkoły pubiczej pubiczej uprawieiach sz pubiczej pubiczej pubiczej Schemat a a koiec Schemat str str 44 a koiec str 4 Schemat Schemat a koiec a koiec str 4 str 4 Schemat a koiec str 4 5

6 ograiczyc` a pewo będzie oa obdarzoa miejszym zaufaiem społeczym. Także odpowiedziaość za działaia szkoły i jej pracę jest jedoosobowa, a więc trudiej się zdecydować a podjęcie próby założeia ub przejęcia takich zadań. W przypadku osób prawych mamy róże możiwości, od spółek prawa hadowego po stowarzyszeie tworzoe a podstawie ustawy z dia 7 kwietia 1989 roku Prawo o stowarzyszeiach (Dz. U. z 2001 r., Nr 79, poz. 855, z póź. zm.). Do założeia stowarzyszeia potrzebujemy jedyie 15 osób dorosłych, które będą staowiły komitet założycieski. Taki orga dokouje zarejestrowaia stowarzyszeia w Krajowym Rejestrze Sądowym. Człokowie stowarzyszeia wybierają spośród siebie zarząd, który dokouje czyości prawych w imieiu stowarzyszeia. Stowarzyszeie poadto może zarejestrować się jako orgaizacja pożytku pubiczego. Z tego tytułu ma możiwość otrzymywaia 1% odpisu od podatku dochodowego od osób fizyczych, co może w zaczy sposób wspomóc system fiasowy takiego stowarzyszeia, a przeto i prowadzoej szkoły. Stowarzyszeie poadto może zostać obdarzoe większym zaufaiem społeczym, poieważ za jego działaie ie odpowiada jeda osoba samodzieie. Koejym zagadieiem jest rodzaj szkoły. Szkoła pubicza obiguje as do przestrzegaia wszystkich przepisów przewidziaych da szkół pubiczych, w tym dość istotych przepisów prawa dotyczących zatrudiaia i wyagradzaia auczyciei, czyi Karta Nauczyciea. Szkoła iepubicza o uprawieiach szkoły pubiczej jest dobrym rozwiązaiem, poieważ jedostka samorządu terytoriaego, do zadań której aeży prowadzeie daego typu i rodzaju szkoły, musi am przekazać 100% przysługującej a 1 uczia daego typu i rodzaju szkoły części oświatowej subwecji ogóej. A więc otrzymujemy dokładie takie same środki jak szkoła pubicza, a do tego możemy skorzystać z dodatkowych, p. z opłat za czese, czy prowadzeie działaości gospodarczej a cee statutowe stowarzyszeia, czyi szkoły. Poadto przy zatrudiaiu auczyciei ie obowiązują as przepisy Karty Nauczyciea, co może wpłyąć a obiżeie kosztów wyagrodzeń pracowików pedagogiczych. Naeży jedak pamiętać, iż w takim przypadku ie mamy możiwości bezpłatego korzystaia z mieia istiejących szkół, ae moża i temu zaradzić. Wystarczy zawrzeć umowę z ią szkołą, która w wyiku iżu demograficzego ma woe pomieszczeia ub wydzierżawić od gmiy budyek szkoły, gdzie gmia właśie zikwidowała działaość edukacyją (przykład Grodziska w Gmiie Strzece Oposkie), a przeto wykazać się spełieiem wymogów formaych a etapie tworzeia szkoły, tj. wpisu do ewidecji szkół prowadzoej przez właściwy samorząd oraz uzyskaia uprawień szkoły pubiczej, po pozytywej opiii kuratora oświaty. W myś powyższych odpowiedzi założeie szkoły wcae ie wydaje się być trude. Trzeba być jedyie zdecydowaym w swoich działaiach i mieć jaso okreśoe cee i sposoby ich osiągięcia. 6

7 III. Uczymy się języka iemieckiego modee auczaia języka iemieckiego, w tym dwujęzyczego w przedszkou i szkoe, w zaeżości od etapu edukacyjego, w ujęciu przepisów prawa oświatowego w Posce. Korzyści da ucziów Kształceie w języku iemieckim czy też auczaie języka iemieckiego może być reaizowae w przedszkou i szkoe pubiczej w różej formie. W przedszkou program edukacji dwujęzyczej może być oparty a kocepcji immersji, która zakłada, że środkami komuikacji oraz przekazu wiedzy w przedszkou są dwa języki - ojczysty oraz koejy. W przedszkou dwujęzyczym ie odbywa się formaa auka języka obcego ub języka miejszości, ecz dzieci są otaczae tym językiem podczas zajęć przedszkoych. Program edukacji biiguaej odpowiada założeiom kocepcji eary partia immersio udział języka poskiego i języka miejszości w codzieości przedszkoej powiie wyosić około 50/50 procet. Da osiągięcia sukcesu programu dwujęzyczego muszą jedakże zostać spełioe okreśoe waruki: kotakt z językiem miejszości w przedszkou powiie być możiwie itesywy aeży dążyć do 50% udziału tego języka we wszystkich sytuacjach komuikacyjych w pacówce, kotakt z językiem miejszości powiie być długi i ieprzerway, aeży zapewić kotyuację edukacji dwujęzyczej a wszystkich etapach edukacyjych, wszyscy uczesticy programu: auczyciee, dzieci, dyrektor i rodzice powii zać i akceptować zasady edukacji dwujęzyczej, auczyciee biorący udział w programie powii posiadać odpowiedie kwaifikacje: kompetecje pedagogicze uprawiające do prowadzeia zajęć w grupach przedszkoych, kompetecje w zakresie języka poskiego oraz kompetecje w zakresie języka miejszości, umożiwiające swobode komuikowaie się i profesjoae prowadzeie zajęć dydaktyczych w tym języku. Na poziomie przedszkoa wiy to być: kieruek podstawowy wychowaie przedszkoe oraz kompetecje językowe tj. począwszy od germaisty przez absoweta koegium języków obcych po certyfikat językowy (patrz stroa 12). W przypadku reaizacji podstawy programowej wychowaia przedszkoego w języku miejszości zajęcia prowadzoe są w tym języku 4 godziy tygodiowo. Wówczas przez godzię 7

8 System kształceia języka miejszości iemieckiej System kształceia języka miejszości iemieckiej Przedszkoe Nauczaie metodą immersji auczaie przez dwóch auczyciei - jede po w j. posku poskim drugi w j. iemieckim 4 godziy tygodiowo cała ekcja Nauczaie dwujęzycze godzi 480 godzi w cyku, w cyku, godzi godzi tygodiowo Nauczaie w formie zajęć dodatkowych w w wymiarze 3 godzi 3 godzi tygodiowo Doświadczeia auczyciei auczaie poprzez prowadzeie ekcji w jezyku miejszości Doświadczeia auczyciei poszczegóe łatwiejsze części daego tematu auczaie poprzez wprowadzaie dodatkowego słowictwa auczycie wprowadzoa tyko iektóre zwroty Szkoła podstawowa zajęć aeży rozumieć 60 miut dydaktyczych i opiekuńczych. Reaizacja podstawy programowej dwujęzyczie ozacza prowadzeie zajęć w języku poskim i w języku miejszości. Przepisy prawa oświatowego ie okreśają formy auczaia dwujęzyczego w przedszkou, aeży więc przyjąć, iż możemy prowadzić te zajęcia astępująco z zachowaiem zasady immersji: dwoje auczyciei a tych samych zajęciach (jede w języku poskim, drugi w języku miejszości), ub zajęcia prowadzi auczycie dwujęzyczy. Wybraa forma prowadzeia zajęć wia być wzmocioa działaiami otaczającymi typu: spotkaie z ciekawymi udźmi, czytaie dwujęzycze z rodzicami, wizyta gościa z Niemiec, teatrzyk a róże okazje itp. Ustawa o systemie oświaty (tekst jedoity: Dz. U. z 2004 r., Nr 256 poz. 2572, z póź. zm.) okreśa am pojęcie szkoły z oddziałami dwujęzyczymi oraz szkoły dwujęzyczej. Pierwsza to taka, w której fukcjouje przyajmiej jede oddział szkoy, z auczaiem prowadzoym w dwóch językach: poskim oraz obcym owożytym, będącym drugim językiem auczaia. Nie dotyczy to zajęć obejmujących język poski, część historii dotyczącej historii Poski i część geografii dotyczącej geografii Poski. Natomiast w obu językach prowadzoe są co ajmiej dwa zajęcia edukacyje, w tym co ajmiej jede wybrae spośród zajęć obejmujących: bioogię, chemię, fizykę, część geografii odoszącą się do geografii ogóej, część historii odoszącą się do historii powszechej i matematykę. Druga to szkoła, w której wszystkie oddziały są oddziałami dwujęzyczymi i reaizują tożsamy zakres zadań. W szkołach (oddziałach) dwujęzyczych auczaie języka obcego owożytego, będącego drugim językiem auczaia, odbywa się w wymiarze od 15 do 18 godzi tygodiowo a całym etapie edukacyjym. Zakres treści przedmiotów auczaych dwujęzyczie obejmuje także zagadieia z zakresu historii i kutury oraz zagadieia społeczo-ekoomicze 8

9 związae z krajami daego obszaru językowego. Proporcje zajęć z daego przedmiotu w języku poskim i w języku obcym ustaa auczycie przedmiotu auczaego dwujęzyczie, uwzgędiając poziom umiejętości ucziów w zakresie języka obcego (o tym w rozdziae o dobrych praktykach auczyciei uczących w tej formie). W powyższych szkołach/oddziałach może rówież być auczay język iemiecki jako język miejszości arodowej, a szczegóły orgaizacji tego auczaia okreśa rozporządzeie w sprawie waruków i sposobu wykoywaia przez przedszkoa, szkoły i pacówki pubicze zadań umożiwiających podtrzymywaie poczucia tożsamości arodowej, eticzej i językowej ucziów aeżących do miejszości arodowych i eticzych oraz społeczości posługującej się językiem regioaym (Dz. U. z 2007r., Nr 214, poz.1579, z póź. zm.) Najpopuariejszą z ich jest auczaie języka iemieckiego, jako języka miejszości arodowej w formie dodatkowej auki języka. Wprowadzają taką formę kształceia przede wszystkim samorządy okae, czyi gmiy, zaspokajając w te sposób oczekiwaia rodziców w oparciu o składae wioski. Nauczaie takie jest prowadzoe obecie w iości 3 godzi tygodiowo (2-4 z owei projektu rozporządzeia), biorąc pod uwagę etap kształceia i typ szkoły. Zajęcia reaizowae są w oparciu o autorskie programy auczaia przyjęte w szkoe i karty pracy przygotowae przez auczyciea prowadzącego. języku miejszości, będącym drugim językiem auczaia. Wiee moża apisać o zaetach kształceia dwujęzyczego. Dzieci edukowae w takim systemie uczą się szybciej, są bardziej rozwiięte umysłowo, operują bogatszym słowictwem, epiej działają i kocetrują się, posługują się pełiejszymi zdaiami w obu językach, łatwiej rozwiązują probemy, szybciej pracują itp. Ae przede wszystkim pozają korzeie własej tożsamości. Mają możiwość zapozaia się z iemieckojęzyczą iteraturą, muzyką. Pozają twórczość postaci historyczych związaych z własym regioem małą ojczyzą oraz utożsamiają się z własymi obyczajami i tradycjami regioaymi. Język iemiecki auczay dwujęzyczie w gimazjum ub iceum ogóokształcącym może być reaizoway a różych poziomach zaawasowaia. Pamiętać aeży, że a każdym etapie kształceia co ajmiej 30 godzi (wg owei rozporządzeia) w cyku auczaia przezaczyć aeży a auczaie własej historii i kutury. Daje to możiwość wprowadzeia w treści auczaia jakże istotych eemetów tożsamościowych, takich jak włase obyczaje, tradycje, ae także eemetów wiedzy o regioie w bardzo szerokim ujęciu. Ceem samym w sobie jest jedak skocetrowaie się a auczaiu dwujęzyczym, czyi takim, w którym zajęcia edukacyje są prowadzoe w dwóch językach: poskim oraz 9

10 Szkoła podstawowa I etap edukacyjy auczaie w języku miejszości iemieckiej auczaie dwujęzycze Szkoła Szkoła podstawowa podstawowa I etap II edukacyjy etap edukacyjy auczaie w jęz miejszości iemi auczaie dwujęz auczaie, w którym zajęcia prowadzoe są w wymiarze 4 godz. Modee auczaia języka iemieckiego tygodiowo jako języka miejszości auczaie w języku auczaie w języku w przedszkou i szkoe Formy auczaia miejszości iemieckiej języka iemieckiego miejszości miejszościowego iemieckiej Formy auczaia auczaie dwujęzycze w języka przedszkou iemieckiego auczaie i szkoe miejszościowego dwujęzycze auczaie z dodatkową auką auczaie z dodatkową języka miejszości w przedszkou i auką szkoe języka miejszości auczaie w języku miejszości iemieckiej auczaie dwujęzycze auczaie z dodatkową auką języka miejszości auczaie, w któ zajęcia prowadzo w wymiarze 4 go tygodiowo auczaie w języku miejszości iemieckiej auczaie dwujęzycze auczaie z dodatkową auką języka miejszości Przedszkoe Przedszkoe Przedszkoe auczaie w języku miejszości iemieckiej auczaie dwujęzycze auczaie z dodatkową auką języka miejszości auczaie w języku miejszości auczaie iemieckiej auczaie w języku Szkoła podstawowa I etap języku Szkoła podstawowa II Liceum edukacyjy ogóokształcące miejszości miejszości iemieckiej auczaie dwujęzycze iemieckiej Liceum ogóokształcące Gimazjum Szkoła etap edukacyjy Szkoła Szkoły podstawowa podstawowa podstawowe I etap Szkoła etap Szkoła Szkoły podstawowa podstawowa podstawowe II II edukacyjy auczaie edukacyjy auczaie dwujęzycze dwujęzycze etap edukacyjy I etap edukacyjy auczaie, w którym II etap edukacyjy zajęcia auczaie, prowadzoe auczaie, w którym są w którym zajęcia wymiarze zajęcia prowadzoe 4 godz. prowadzoe są są w tygodiowo wymiarze wymiarze 4 godz. godz. auczaie w języku tygodiowo tygodiowo auczaie w języku miejszości iemieckiej miejszości iemieckiej auczaie auczaie w języku auczaie języku auczaie w języku języku auczaie miejszości dwujęzycze auczaie dwujęzycze miejszości iemieckiej miejszości iemieckiej miejszości iemieckiej iemieckiej auczaie z dodatkową auką z dodatkową auczaie dwujęzycze auczaie dwujęzycze auczaie dwujęzycze dwujęzycze języka miejszości auką języka miejszości auczaie auczaie z dodatkową dodatkową auką auczaie auką auczaie z dodatkową dodatkową języka języka miejszości auką miejszości auką języka języka miejszości miejszości auczaie w języku miejszości auczaie iemieckiej auczaie w języku języku auczaie miejszości dwujęzycze miejszości iemieckiej iemieckiej auczaie z dodatkową auką auczaie dwujęzycze dwujęzycze języka miejszości auczaie auczaie z dodatkową dodatkową auką auką języka języka miejszości miejszości Liceum ogóokształcące Liceum Liceum Szkoły poadgimazjae ogóokształcące ogóokształcące Gimazjum Gimazjum Gimazjum 10

11 Ceem auczeia w kasach gimazjaych (dwujęzyczych) jest opaowaie języka zapewiające sprawą kompetecję językową w różych sytuacjach prywatych i pubiczych poszerzoą o wiadomości z regioaizmu i kuturozawstwa. Kokrete uszczegółowieia zajdują się w poszczegóych programach auczaia rozbite a sprawości: słuchaie, mówieie, czytaie i rozumieie tekstu pisaego oraz kreatywe pisaie, poszerzoe o auczaie eemetów kutury krajów iemieckiego obszaru językowego. Dwujęzyczość w tych kasach poega a auczaiu iych przedmiotów w języku iemieckim, co przekłada się a przyswajaie słowictwa specjaistyczego w różych dziedziach. W cyku trzech at w trzeciej kasie ucziowie iektórych szkół (tzw. certyfikowaych szkoły parterskie RFN uprawioe do zdawaia egzamiów DSD) mają możiwość zdawaia egzamiu DSD I, który jest uzawaym a całym świecie certyfikatem językowym poświadczającym zajomość języka iemieckiego a poziomie A2/B1wg skai Europejskiego Systemu Opisu Kształceia Językowego Rady Europy. Z założeia ma to pozwoić ucziowi a obiektywą oceę abytych umiejętości i zmotywować do daszej pracy ad rozwojem umiejętości językowych zwieńczoych w trzeciej kasie iceum certyfikatem DSD II a poziomie C1 bardzo wysoki poziom biegłości językowej: Skuteczie i swobodie potrafi posługiwać się językiem w kotaktach towarzyskich i społeczych, edukacyjych bądź zawodowych. Niestety, w stosuku do auczaia tzw. dwujęzyczego miejszościowego przepisy wspomiaego rozporządzeia w sposób jedozaczy defiiują koieczość auczaia w tej formie wszystkich przedmiotów okreśoych w ramowych paach auczaia w daej szkoe pubiczej. Staowi to bardzo dużą barierę, gdyż występuje a ryku usług edukacyjych deficyt auczyciei posiadających, a potrzeby kształceia dwujęzyczego, pełe kwaifikacje do auczaia kokretego przedmiotu oraz języka iemieckiego. Mówiąc geeraie i wprost auczycie powiie być, p. matematykiem i germaistą o pełych kwaifikacjach w jedym. Wymagaia kwaifikacyje auczyciei w poszczegóych typach szkół pubiczych okreśa Rozporządzeie w sprawie szczegółowych kwaifikacji wymagaych od auczyciei oraz okreśeia szkół i wypadków, w których moża zatrudić auczyciei iemających wyższego wykształceia ub ukończoego zakładu kształceia auczyciei (Dz. U. z 2009 r., Nr 50, poz. 400). Kwaifikacje do auczaia w szkołach (oddziałach) dwujęzyczych przedmiotów iych iż języki obce oraz do prowadzeia zajęć w języku obcym posiada osoba, która ma kwaifikacje wymagae do zajmowaia staowiska auczyciea w daym typie szkoły, a w zakresie zajomości języka, w którym aucza ub prowadzi zajęcia: 1) ukończyła studia magisterskie a kieruku fioogia w specjaości daego języka obcego ub igwistyki stosowaej w zakresie daego języka obcego, ub 2) ukończyła studia pierwszego stopia: a) a kieruku fioogia w zakresie daego języka obcego, ub b) w specjaości daego języka obcego ub igwistyki stosowaej, ub 11

12 3) ukończyła studia wyższe w kraju, w którym językiem urzędowym jest day język obcy, ub 4) ukończyła auczycieskie koegium języków obcych w specjaości odpowiadającej daemu językowi obcemu, ub 5) egitymuje się świadectwem zajomości daego języka obcego w stopiu co ajmiej podstawowym. Natomiast kwaifikacje do auczaia ub prowadzeia zajęć w przedszkoach ub szkołach umożiwiających ucziom podtrzymywaie poczucia tożsamości arodowej i językowej posiada osoba, która ma kwaifikacje wymagae do zajmowaia staowiska auczyciea w przedszkou ub w daym typie szkoły, a poadto za język daej miejszości arodowej, w którym aucza ub prowadzi zajęcia. Zajomość języka, o której mowa wyżej, potwierdza się dypomem ukończeia studiów wyższych a kieruku fioogia w specjaości daego języka, dypomem ukończeia auczycieskiego koegium języków obcych w specjaości odpowiadającej daemu językowi ub świadectwem zajomości daego języka, o którym mowa w przepisach wydaych a podstawie art. 11 ust. 3 ustawy z dia 6 styczia 2005 r. o miejszościach arodowych i eticzych oraz o języku regioaym (Dz. U. Nr 17, poz. 141 z póź. zm.), tj. dokumety potwierdzające zdaie egzamiów ze zajomości języka iemieckiego a miaowicie: a) Zertifikat Deutsch (ZD), Die Zetrae Mittestufeprüfug (ZMP), Die Zetrae Oberstufeprüfug (ZOP), Das Keie Deutsche Sprachdipom (KDS), Das Grosse Deutsche Sprachdipom (GDS) egzamiy orgaizowae przez Goethe Istitut, b) Prüfug Wirtschaftsdeutsch Iteratioa (PWD) egzamiy orgaizowae przez Goethe Istitut, Niemiecką Izbę Przemysłowo-Hadową i Istytut Cara Duisberga, c) Österreichisches Sprachdipom für Deutsch as Fremdsprache (ÖSD) od poziomu Mittestufe, Dipom Wirtschaftssprache Deutsch (DWD) egzamiy orgaizowae przez Istytut Austriacki, d) Zertifikat Deutsch (B1), Zertifikat Deutsch Pus (B2), Zertifikat Deutsch für de Beruf (B2) egzamiy TELC (The Europea Laguage Certificates) admiistrowae przez WBT (Weiterbidugs-Testsysteme GmbH), e) Deutsches Sprachdipom (DSD I), Deutsches Sprachdipom (DSD II) egzamiy orgaizowae przez Kutusmiisterkoferez; abo zaświadczeie wydae przez orgaizację społeczą miejszości arodowej, czyi w przypadku miejszości iemieckiej Niemieckie Towarzystwo Oświatowe, Związek Niemieckich Stowarzyszeń Społeczo-Kuturaych w Posce oraz Towarzystwo Społeczo-Kuturae Niemców a Śąsku Oposkim w przypadku Oposzczyzy. 12

13 IV. Fiasujemy aszą oświatę źródła fiasowaia i jak iczymy subwecję a uczia. Aby móc w pełi pozać system zakładaia i prowadzeia szkół aeży skocetrować się ad tematem źródeł fiasowaia działaości oświatowej. Szkoły pubicze oraz częściowo szkoły iepubicze są fiasowae z budżetu państwa w ramach subwecjoowaia zadań edukacyjych, które w większości są przypisae jako zadaia włase samorządom. I tak patrząc w ustawę o systemie oświaty do zadań własych: 1. Gmiy aeży zakładaie i prowadzeie pubiczych przedszkoi, w tym z oddziałami itegracyjymi, przedszkoi specjaych oraz iych form wychowaia przedszkoego, szkół podstawowych oraz gimazjów, w tym z oddziałami itegracyjymi. 2. Powiatu aeży zakładaie i prowadzeie pubiczych szkół podstawowych specjaych i gimazjów specjaych, szkół poadgimazjaych, w tym z oddziałami itegracyjymi, szkół sportowych i mistrzostwa sportowego oraz pacówek oświatowo-wychowawczych, w tym szkoych schroisk młodzieżowych, umożiwiających rozwijaie zaiteresowań i uzdoień oraz korzystaie z różych form wypoczyku i orgaizacji czasu woego, młodzieżowych ośrodków wychowawczych, młodzieżowych ośrodków socjoterapii, specjaych ośrodków szkoo-wychowawczych oraz specjaych ośrodków wychowawczych da dzieci i młodzieży wymagających stosowaia specjaej orgaizacji auki, metod pracy i wychowaia, a także ośrodków umożiwiających dzieciom i młodzieży z upośedzeiem umysłowym z iepełosprawościami sprzężoymi reaizację odpowiedio obowiązku szkoego i obowiązku auki oraz burs i iteratów, z wyjątkiem szkół i pacówek o zaczeiu regioaym i poadregioaym. Każda jedostka oświatowa, rówież taka, która otrzymuje w drodze dotacji środki fiasowe a reaizację zadań edukacyjych od samorządu (p. szkoła tzw. stowarzyszeiowa ub szkoła iepubicza o uprawieiach szkoły pubiczej) musi wypełić obowiązki sprawozdawcze arzucoe ustawą z dia 19 utego 2004 r. o systemie iformacji oświatowej (Dz. U. Nr 49, poz. 463, z póź. zm.). 13

14 Szkoła podstawowa > 84 Gimazjum, szkoła poadgimazjaa > 42 P 9-0,20 943,40 zł Schemat a str 12 Szkoła podstawowa < 84 Gimazjum, szkoła poadgimazjaa < 42 P 10-1, ,52 zł Sprawozdaie tzw. SIO jest sporządzae w astępujących okresach: według stau a dzień 31 marca, według stau a dzień 30 wrześia. Dae ujęte w sprawozdaiu a dzień 30 wrześia są bardzo waże, gdyż są podstawą do aiczeia części oświatowej subwecji ogóej da poszczegóych jedostek samorządu, które dotują ie szkoły, w tym p. stowarzyszeiowe. Sposób wyiczeia subwecji oświatowej jest coroczie okreśay w rozporządzeiu Miistra Edukacji Narodowej w sprawie sposobu aiczeia subwecji ogóej da jedostek samorządu terytoriaego. W 2011 roku obowiązuje rozporządzeie MEN z dia 16 grudia 2010 roku ogłoszoe w Dz. U., Nr 249, poz Wysokość fiasowego stadardu A w roku 2011 roku została ustaoa a poziomie 4.717,0119 zł. Na podstawie powyższego rozporządzeia i iformacji a temat wartości fiasowego stadardu A moża obiczyć, ie daa jedostka samorządu terytoriaego otrzyma środków a kształceie poszczegóych ucziów. W świete tegoż rozporządzeia eemety ALGORYTMU, czyi tzw. wagi miejszościowe związae z podziałem części oświatowej subwecji ogóej da jedostek samorządu terytoriaego a rok 2011 przedstawiają się astępująco w stosuku do kształceia miejszości arodowych: Waga P9 = 0,20 da ucziów oddziałów i szkół da miejszości arodowych i eticzych oraz społeczości posługującej się językiem regioaym, da których szkoła podejmuje dodatkowe zadaia edukacyje. Waga P10 = 1,50 da ucziów oddziałów i szkół da miejszości arodowych i eticzych oraz społeczości posługującej się językiem regioaym, da których szkoła podejmuje dodatkowe zadaia edukacyje, dotyczy szkół podstawowych, w których łącza iczba ucziów korzystających z zajęć da miejszości arodowej ub eticzej, ie przekracza 84, oraz gimazjów i szkół poadgimazjaych, w których łącza iczba ucziów korzystających z zajęć da miejszości arodowej ub eticzej, i e p r z e k r a c z a 4 2 (waga P10 wykucza się z wagą P9). Ozacza to, że tzw. fiasowy stadard A mający w 2011 roku wartość 4.717,0119 zł a uczia a rok, zostaje powiększoy o wagę P9 ub P10 a uczia miejszości, co w przypadku wagi P10 wyosi 7.075,52 zł a uczia roczie i zwiększa wartość subwecji da samorządu, a w efekcie da szkoły. Wartość dodatkowych środków a uczia w przypadku wagi P9 wyosi tyko 943,40 zł roczie. Stadard A jest da wszystkich taki sam i wagi są takie same, dopiero po przeiczeiu kokretej wagi wartość iezaczie obiża się o wskaźik korygujący Di, iy da każdej jedostki samorządu terytoriaego, gdyż zaeży od struktury zatrudioych auczyciei. Oczywiście wartość całkowita akładów a uczia uzaeżioa jest jeszcze od iych wag okreśoych w cytowaym rozporządzeiu, ae w aszym przypadku wagi P9 i P10 są ajważiejsze z puktu widzeia tego opracowaia. Da zobrazowaia waga P25 dotycząca kształceia dwujęzyczego w oddziałach z drugim auczaym językiem obcym ma wagę 0,17, co przekłada się a wartość tyko 801,89 zł roczie (waga P25 wykucza się z wagami P9 i P10). 14

15 Każdy uczeń w zaeżości, między iymi od tego w jakiej szkoe się uczy, jaki posiada p. stopień upośedzeia, jakiego zawodu się uczy, czy jest w oddziae itegracyjym, czy uczy się a wsi itp., jest różie traktoway w okreśeiu wiekości subwecji. I tak da przykładu w roku 2011 przy założeiu, iż wskaźik korygujący wiekość subwecji wyosi 1 (wskaźik korygujący uzaeżioy jest od struktury zatrudioych w daej jedostce samorządu auczyciei) a jedego uczia jedostka samorządu terytoriaego otrzymała: w szkoe podstawowej w mieście 4.717,01 zł, w szkoe podstawowej a wsi 6.509,48 zł, w szkoe zawodowej w mieście 6.000,04 zł, uczia upośedzoego w stopiu ekkim w szkoe podstawowej w mieście ,83 zł, uczia upośedzoego w stopiu ekkim w szkoe podstawowej a wsi ,29 zł, w kasach dwujęzyczych 5.518,90 zł, da ucziów, da których jest prowadzoa dodatkowa auka języka miejszości iemieckiej w szkołach, w których łącza iczba ucziów ie przekracza 84 w szkołach podstawowych oraz 42 w gimazjach i szkołach poadgimazjaych ,53 zł, da ucziów, da których jest prowadzoa dodatkowa auka języka miejszości iemieckiej w szkołach o większej iczbie ucziów 5.660,41 zł. (dae z roku 2011) których zadań aeży prowadzeie daego typu i rodzaju szkoły. Da szkół, w których reaizoway jest obowiązek szkoy (auka jest obowiązkowa do ukończeia 18 roku życia), jedostki samorządowe muszą przekazywać dotację w wysokości ie iższej iż kwota przewidziaa a jedego uczia w rozporządzeiu o sposobie podziału części oświatowej subwecji ogóej. Warukiem otrzymaia dotacji jest podaie przez orga prowadzący szkołę paowaej iczby ucziów w termiie ie późiej iż do 30 wrześia roku poprzedzającego rok udzieeia dotacji. Niespełieie tego wymogu powoduje, iż jedostka samorządu terytoriaego ie ma obowiązku ai prawa przyzać szkoe iepubiczej dotacji. Poadto szkoły iepubicze mogą być fiasowae z iych źródeł, w tym z czesego opłacaego przez poszczegóych ucziów. Iaczej wygąda sytuacja w przypadku szkół pubiczych prowadzoych przez ie osoby prawe ub fizycze. Jeżei stowarzyszeie, ia osoba prawa ub osoba fizycza przejęła prowadzeie szkoły pubiczej w myś zasad zawartych w ustawie o systemie oświaty (przejęcie szkoły iczącej poiżej 70 ucziów) to fiasowaie działaości powyższej szkoły Jak widać z przytoczoych przykładów ajkorzystiej jest prowadzić szkołę miejszościową da miejszej iczby ucziów, poieważ wtedy środki fiasowe przekazywae a rzecz fukcjoowaia daej pacówki są dużo wyższe. Szkoły pubicze w całości fiasowae są poprzez system subwecji oświatowej uzupełiay przez iektóre jedostki samorządowe dochodami własymi. Szkoły iepubicze w myś przepisów ustawy o systemie oświaty (art. 90) są dotowae przez jedostki samorządu terytoriaego, do 15

16 odbywa się tyko a podstawie dotacji przekazaej przez jedostkę samorządu terytoriaego oraz ewetuaie ze środków orgau prowadzącego. Nie ma tutaj możiwości pobieraia czesego od ucziów, poieważ w myś zasady okreśoej w art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie oświaty, szkoła pubicza zapewia bezpłate auczaie w zakresie ramowych paów auczaia. A więc wszystkie godziy przewidziae w ramowym paie auczaia są bezpłate da ucziów, szkoła może atomiast pobierać opłaty za dodatkowe zajęcia ie ujęte w ramówce. Dodajmy, że tzw. ramówka okreśa iość godzi dydaktyczych, które aeży zreaizować a daym etapie edukacyjym w daym typie szkoły w całym cyku kształceia, czyi w okresie, w którym uczeń tam się uczy, p. w gimazjum są to 3 ata. Podsumowując, ajkorzystiejszym wariatem fiasowym jest prowadzeie szkoły miejszościowej jako szkoły iepubiczej o uprawieiach szkoły pubiczej datego, iż orga prowadzący musi otrzymać z budżetu jedostki samorządu terytoriaego dotację ie iższą iż wysokość subwecji przewidziaej a 1 uczia daego typu i rodzaju szkoły pubiczej, a poadto orga prowadzący taką szkołę, czyi p. stowarzyszeie, może pobierać opłaty za przeprowadzae godziy (czese). Jedakże w takim wypadku ie mamy możiwości przejęcia od jedostki samorządu terytoriaego bezpłatie mieia szkoły. Orga prowadzący szkołę musi sam zadbać o odpowiedie miejsce, które spełi wysokie wymagaia przepisów prawa oświatowego, saitarego i przeciwpożarowego. Naeży rówież zazaczyć, iż w przypadku szkoły pubiczej przy zatrudiaiu i wyagradzaiu auczyciei obowiązują as przepisy Karty Nauczyciea oraz rozporządzeń wydaych a jej podstawie, które są dość skompikowae i adają auczycieom szeroki wacharz uprawień i przywiejów zawodowych. W przypadku szkoły iepubiczej to orga prowadzący okreśa zasady przyjmowaia i wyagradzaia auczyciei oraz iość godzi pesum dydaktyczego. Na przykład w szkoe pubiczej pesum dydaktycze wyosi średio godzi tygodiowo, a w szkoe stowarzyszeiowej iepubiczej o uprawieiach pubiczej może wyieść 25 godzi tygodiowo przyjmując tożsamą wartość wyagrodzeia i dodając p. premię za efekty pracy. 16

17 V. Kataog dobrych praktyk jak uczymy iemieckiego dwujęzyczie w regioie Kataog dobrych praktyk to wspaiały zbiór doświadczeń zaagażowaych auczyciei w auczaiu języka iemieckiego jako języka miejszości w formie dwujęzyczej i ie tyko, a obszarze województwa oposkiego. Nauczyciee wypracowai, dzięki wieoetiej praktyce, włase metody auczaia. Stworzyi ub współtworzyi włase autorskie programy auczaia kokretych przedmiotów w formie dwujęzyczej. Opracowai włase zestawy kart pracy uczia, zeszytów ćwiczeń, czy amiastek przyszłych podręczików przedmiotowych. Nauczyi się jak decydować ie czasu poświęcić a okreśoe formy pozawcze ucziów i jakimi metodami je reaizować. Warto zapozać się z tymi doświadczeiami, które zobrazują przyajmiej w części istotę auczaia dwujęzyczego. Zespół Szkoo-Przedszkoy Stowarzyszeia Pro Liberis Siesiae w Raszowej Aeksadra Nowak Jestem auczycieem w przedszkou biiguaym, w którym język iemiecki jest obok języka poskiego, środkiem porozumiewaia oraz iterakcji 50% wszystkich sytuacji komuikacyjych. Jest to program dwujęzyczego wychowaia metodą tzw. częściowej immersji (Eary Tota Immersio). Metoda ta umożiwia bardzo itesywy kotakt z drugim językiem. W mojej pracy komuikuję się z dziećmi jedyie w języku iemieckim. Formaa auka języka iemieckiego zostaje zastąpioa auką w sposób aturay i ieświadomy poprzez zabawy, taiec, wykoywaie czyości mauaych i motoryczych, aśadowaie i powtarzaie wyrażeń, pioseek i rymowaek w języku iemieckim. W swojej pracy staram się zaurzać dzieci w drugim języku wszystkimi zmysłami poprzez różorode projekty, które stymuują samodziee działaie dziecka. Dzięki stałej obecości języka iemieckiego staje się o arzędziem, poprzez które dziecko pozaje świat. Dzieci mają możiwości przyswojeia języka w sytuacjach autetyczych, co umożiwia zrozumieie go a podstawie kotekstu sytuacyjego. Podczas zajęć wykorzystuję rówież wiee pomocy dydaktyczych m.i. książki, gry oraz materiały Motessori, które umożiwiają wszechstroy rozwój dziecka. Dzieci w pełi akceptują stałą obecość dwóch języków i chętie uczesticzą w dwujęzyczym życiu przedszkoym. Zespół Szkół Dwujęzyczych w Oeśie Nauczyciee Zespołu Szkół Dwujęzyczych w Oeśie opracowai iowacyje programy dwujęzyczego auczaia da trzech etapów edukacyjych w dwóch wariatach: ekstesywym, gdzie dobór treści i słowictwa jest ograiczoy i dostosoway do możiwości ucziów do ok. 30% treści reaizowaych a zajęciach. itesywy treści i słowictwo są rozszerzoe. Zakres owego słowictwa 17

18 stało się pełiejsze i ciekawsze da uczia. (a podstawie oprac. Regiy Woźiak) obejmuje 30-50% treści reaizowaych a zajęciach, a awet więcej, jeśi grupa jest językowo zaawasowaa. W takiej sytuacji wybrae zajęcia mogą być prowadzoe w języku doceowym iemieckim. Wówczas osiągamy pełą dwujęzyczość. W pierwszym etapie edukacyjym w auczaiu wczesoszkoym (k. I-III), dzieci pozają język iemiecki w trakcie zabaw i gier dydaktyczych. W ramach zitegrowaych zajęć, które tworzą boki dydaktycze, ucziowie przyswajają słowictwo w języku iemieckim związae z ajbiższym otoczeiem. Podstawowym ceem auczaia dwujęzyczego a tym etapie edukacyjym jest opaowaie języka iemieckiego a takim poziomie, aby mógł o stać się istrumetem pozawaia, kuczem do wiedzy i umiejętości zdobywaych w procesie dydaktyczym. Aby te ce osiągąć, auczycie orgaizuje zabawy wykorzystując aturaą zdoość imitacyją dziecka, jego ciekawość, otwartość, brak uprzedzeń do pozaia czegoś owego, kreatywość i fatazję w posługiwaiu się językiem w zabawie. Te właściwości uczącego się dziecka pozwaają a rozwijaie kompetecji komuikacyjej a poziomie rutyowym w kokretych sytuacjach, bez świadomej aaizy struktury języka. W drugim etapie edukacyjym (k. IV-VI SP), dwujęzyczość obejmuje przedmiot przyrodę, itegrujący podstawowe treści z zakresu bioogii, fizyki, geografii i chemii. Zagadieia z przyrody związae są z pozawaiem ajbiższego otoczeia dziecka, kraju, Europy i świata. Są oe a tye biskie dziecku, by wprowadzić język doceowy iemiecki, aby pozawaie Gabriea Jokie Prowadzę auczaie dwujęzycze w pierwszym etapie edukacyjym. Słowictwo dwujęzycze wprowadzam werbaie w formie zabawowej. Na bazie słów zaych już ucziom prowadzę zabawy, gry symuacyje, śpiewamy pioseki, rozwiązujemy rebusy i krzyżówki. Wszystko to ma służyć dobremu przyswojeiu i zapamiętaiu przez ucziów wprowadzoego słowictwa. Zdecydowaa większość zajęć dwujęzyczych przyjmuje formy gier edukacyjych. Regia Woźiak Jako auczycie przyrody prowadzę zajęcia dwujęzycze z tego przedmiotu w kasach IV-VI. W trakcie zajęć ucziowie wykorzystują umiejętości językowe podczas wypowiedzi, rozwijają słowictwo poprzez wdrażaie owej termioogii przyrodiczej, którą wprowadza się główie w trakcie reaizacji treści programowych, a utrwaa w czasie podsumowaia zajęć i powtórek. Język iemiecki staje się a przyrodzie arzędziem pozawaia. W kosekwecji wiedza zdobywaa w czasie zajęć jest pełiejsza, gdyż ucziowie mają możiwość korzystaia zarówo z posko- jak i iemieckojęzyczych źródeł iformacji. Irea Schudy Drugi rok prowadzę zajęcia dwujęzycze z matematyki w kasach gimazjaych. Po sześciu atach itesywej auki języka w szkoe podstawowej ucziowie reprezetują wysoki poziom kompetecji językowych. Moja roa ograicza się więc do wprowadzeia termioogii fachowej, jej utrwaeia i sprawdzeia stopia opaowaia jej przez ucziów. Pojęcia w języku iemieckim wprowadzam rówoege do pojęć i defiicji poskich. Ich przyswojeiu przez ucziów i utrwaeiu służą icze ćwiczeia i zadaia, które przygotowuję w postaci kart pracy. Rówież prace kotroe z daego działu zawierają zadaia zarówo w języku poskim, jak i iemieckim. Mam adzieję, że wiadomości i umiejętości zdobyte w tracie zajęć dwujęzyczych pozwoą moim ucziom pełiej korzystać z możiwości jaką jest auka w dwujęzyczych kasach iceaych. 18

19 Zespół Szkół Ogóokształcących Gimazjum z oddziałami dwujęzyczymi w Strzecach Oposkich Joaa Schäfer Zajęcia z fizyki z eemetami języka iemieckiego prowadzę po posku, po omówieiu i utrwaeiu pewej partii materiału przygotowuję ucziom iemieckie słowictwo. Są to ajczęściej teksty, które czytamy i tłumaczymy zazaczając podstawowe pojęcia. Następie ucziowie próbują swoimi słowami opowiedzieć przeczytay tekst ub w wersji łatwiejszej odpowiadają a pytaia. Sprawdzeie słowictwa to tekst (Lücketext), w którym brakuje wyrazów (wersja trudiejsza) ub są podae a doe tekstu i trzeba je odpowiedio dopasować. Korzystam z iemieckich podręczików do fizyki wyd. Dude zakupioych w Niemczech oraz iemieckiej Ecykopedii Fizyki. Często tworzę jedoity tekst z kiku źródeł i taką wersję otrzymują ucziowie. Nauczaie dwujęzycze to ciekawe doświadczeie, wymagające więcej pracy od obu stro korzyścią da uczia jest z koei większy zasób słów. Reata Hurek Lekcje chemii w wersji dwujęzyczej prowadzoe są w zaeżości od stopia trudości materiału, iczby godzi przezaczoych a jego reaizację oraz stopia zajomości języka różymi metodami. Domiują wśród ich metody itesywe. Stosuję w zasadzie trzy sposoby prowadzeia zajęć w wersji dwujęzyczej: 1) ekcja prowadzoa jest częściowo w języku poskim, częściowo w języku iemieckim te sposób stosuję dyspoując większą iczbą godzi przezaczoych a reaizację treści; 2) ekcja prowadzoa jest główie w języku poskim, zaś istote pojęcia wprowadzam rówież w języku iemieckim; 3) ekcja prowadzoa jest główie w języku iemieckim te sposób stosuję w grupach cechujących się dobrą zajomością języka iemieckiego przy omawiaiu treści łatwiejszych. Jeśi jedak wymaga tego sytuacja rekapituację prowadzę w języku poskim. Stosowae przeze mie materiały dydaktycze pochodzą z różych źródeł. Są to zarówo samodzieie przygotowae karty pracy jak rówież karty pracy pochodzące z materiałów dydaktyczych stosowaych w Niemczech, zakupioych po kosutacjach z auczycieami chemii w Kasse oraz szkoły parterskiej w Soest. Nauczaie chemii w wersji dwujęzyczej jest ciekawą i aturaą formą uczeia się języka obcego w sytuacjach autetyczych. Podczas ekcji z eksperymetem chemiczym ucziowie formułują obserwacje i wioski stosując pozae wcześiej słowictwo i struktury gramatycze. Dużym ułatwieiem w auczaiu dwujęzyczym jest międzyarodowy zapis symboi, wzorów i reakcji chemiczych. Rówież obiczeia chemicze bazują a międzyarodowych wzorach i ozaczeiach. Praca z tekstem fachowym daje uczącemu się możiwość rozwijaia oprócz sprawości czytaia, słuchaia i mówieia rówież sprawość tłumaczeia. Edyta Maecko Podejmując się osiem at temu auczaia bioogii w języku iemieckim miałam wiee obaw i wątpiwości. Przede wszystkim zastaawiała mie ceowość tych zajęć. Nie wiedziałam też, jak w praktyce sprawdzą się przygotowae przeze mie sceariusze ekcji, a także metody i formy pracy. Dzisiaj mogę powiedzieć, że auczaie dwujęzycze otwiera przed ucziami owe możiwości. Spotkałam się osobiście z podziękowaiami rodziców i ucziów, którzy po skończoym gimazjum podjęi daszą aukę w szkoe średiej w Niemczech. Dostałam od ich iforma- 19

20 cję zwrotą, że wszystko, czego auczyi się a bioogii w języku iemieckim bardzo im się przydało. Wiee zagadień i tematów bioogiczych zostało wręcz powtórzoych w bardzo zbiżoy sposób w ich owej szkoe. Ta iformacja zmotywowała mie do daszej pracy. Wiem teraz z całą pewością, że takie auczaie rozwija kompetecje językowe ucziów, a przede wszystkim wzbogaca ich słowictwo z daej dziedziy. To z koei umożiwi iektórym ucziom podjęcie daszej auki ub studiów za graicą. Dwóch ucziów aszej szkoły studiuje obecie medycyę w Niemczech. W zaeżości od przyzaej a day cyk iczby godzi reaizuję zagadieia i tematy bioogicze całościowo ub wybiórczo. Stosuję podobe metody i formy pracy, jak a ekcjach bioogii w języku poskim. Wykouję z ucziami wiee rysuków schematyczych, które potem opisujemy. Jest to sprawdzoa przeze mie co do skuteczości metoda przyswajaia ieraz bardzo skompikowaej budowy morfoogiczej, czy aatomiczej różych orgaizmów. Lubiaą przez ucziów jest rówież metoda przygotowywaia referatów ub prezetacji mutimediaych. Daje to ucziom możiwość zaprezetowaia przed całą kasą wieu swoich umiejętości. Na sprawdziaach i kartkówkach z bioogii w języku iemieckim ucziowie opisują rysuki azwami iemieckimi, wyjaśiają po iemiecku zjawiska, uzupełiają teksty, tłumaczą też słowictwo z języka poskiego a język iemiecki i odwrotie. Nauczaie dwujęzycze ajwięcej trudości sprawia a początku roku szkoego ucziom kas pierwszych. Wyika to ze zróżicowaia ich poziomu językowego oraz z faktu, że po raz pierwszy uczą się bioogii jako osobego przedmiotu, ie w ramach przedmiotu przyroda. W astępych kasach ucziom jest już łatwiej. Opaowai już podstawowe słowictwo bioogicze w kasie pierwszej, podieśi swoje kompetecje językowe i miej czasu potrzebują a auczeie się daego tematu w języku iemieckim. Na ekcjach bioogii w języku iemieckim wykorzystuję wszystkie pomoce dydaktycze dostępe w aszych obu pracowiach bioogiczych, a więc pasze, mikroskopy, preparaty, szkieety itp. Do zaprezetowaia tematów w języku iemieckim wykorzystuję bardzo róże źródła. Są to zakupioe w Niemczech książki (p. Der meschiche Orgaismus gesud ud krak, Das Bid der modere Bioogie, Zooführer, dtv - Atas Bioogie itp.) i iemieckie podręcziki do auki bioogii. Coraz częściej zarówo ja, jak i moi ucziowie korzystamy z zasobów iteretu. Zespół Szkół w Chróścicach Gmia Dobrzeń Wieki Maria Haeka, auczycie dypomoway, w Zespoe Szkół w Chróścicach Od roku szkoego 2003/2004 uczę matematyki dwujęzyczie w kasach gimazjaych aszego Zespołu Szkół. Nauczaie dwujęzycze odbywa się w oparciu o program auczaia matematyki Matematyka z pusem dostosoway do auczaia dwujęzyczego. Bazę metodyczą w mojej pracy staowią: podręcziki do matematyki Badeii Wirtembergii Schittpukt, wydawictwo Kett, książki z serii Ler Traiig, wydawictwo Kett, książki z serii Gute Note i Mathe, wydawictwo Tadem Verag, iteret. Pragę admieić, że rozpoczyając auczaie matematyki dwujęzyczie moim ceem przewodim było zdobycie materiałów do pracy. Ww. książki i podręcziki kupowałam we własym zakresie podczas koejych wizyt w Niemczech, gdyż ie są w Posce dostępe materiały adekwate do moich potrzeb. Reaizacja treści auczaych w języku iemieckim jest dostosowywaa do poziomu umiejęt- 20

21 ości językowych daej kasy. Są to abo całe ekcje reaizowae a materiae z matematyki w języku iemieckim (teksty matematycze, zestawy zadań), bądź fragmety ekcji, gdzie przepatają się treści w obydwu językach języku poskim i iemieckim. To eastycze traktowaie auczaia dwujęzyczego sprzyja swobodemu i aturaemu poruszaiu się ucziów a płaszczyźie treści matematyczych, przekazywaych zarówo w języku poskim, jak i iemieckim. Ucziowie rozpoczyający aukę w kasie 1 gimazjaej zakładają teczki, w których gromadzoe są przez cały etap edukacji a poziomie gimazjum materiały w języku iemieckim. Są to zarówo materiały, staowiące część teoretyczą, jak rówież zestawy zadań, rozwiązywaych a ekcjach, czy też ciekawostki z wiedzy międzyprzedmiotowej. Teczki te staowią cee uzupełieie podręczika i zeszytu ćwiczeń, czyi środków dydaktyczych, wydaych do programu Matematyka z pusem. Z iformacji otrzymywaych przez ucziów, wyika, iż wieokrotie sięgają do tych materiałów a koejym etapie edukacyjym. Doświadczeia z auczaiem dwujęzyczym w Zespoe Szkół Dwujęzyczych w Soari Ioa Wochik-Kukawska, dyrektor Zespołu Szkół Dwujęzyczych im. Josepha Freiherra vo Eichedorffa w Soari Z auczaiem dwujęzyczym spotkałam się w roku 1998, gdy poproszoo mie o poprowadzeie ekcji matematyki w języku iemieckim w Dwujęzyczej Szkoe Podstawowej w Brzeźcach. W roku 1999 zostałam dyrektorem tejże szkoły, która przeiosła się wówczas do owego budyku w Soari. W szkoe prowadzoe jest auczaie dwujęzycze począwszy od kasy pierwszej szkoły podstawowej. W kształceiu zitegrowaym auczyciee wprowadzają dwujęzycze azewictwo a zajęciach z edukacji przyrodiczej i matematyczej w formie zabawowej. Dzieci uczą się różorodych zabaw i prostych pioseek w języku iemieckim. Bardzo dobrze sprawdzają się krótkie formy teatrae, które bardzo rozwijają słowictwo doskoałą wymowę ucziów. W kasach IV-VI szkoły podstawowej oraz I-III gimazjum auczyciee wprowadzają karty pracy z azewictwem, orygiae teksty p. a historii. Na ekcjach reigii ucziowie uczą się podstawowych moditw w języku iemieckim. Część pasz do bioogii i chemii jest opracowaa dwujęzyczie Osobiście uczę matematyki zarówo w szkoe podstawowej, jak i w gimazjum. Lekcja jest prowadzoa w zaeżości od tematu: może być wprowadzeie w języku poskim, poszerzeie o termiy w języku iemieckim i późiej zadaia w języku poskim i iemieckim. Przygotowując materiały do ekcji wybieram te treści, które uzupełiają i poszerzają wiedzę, a także pozwaają a epsze jej utrwaeie. Wybierając program auczaia do matematyki od razu modyfikuję go w te sposób, że wpisuję w iego te treści, które pauję przeprowadzić dwujęzyczie. Na ekcje przygotowuję karty pracy, dopasowując je do możiwości uczia, korzystam z podręczików z Niemiec oraz z zasobów w iterecie. Czasami ucziowie piszą w zeszycie p. azwy iczb, czy pisząc rówocześie w języku poskim i iemieckim azwy figur geometryczych, pojęć z arytmetyki i agebry. Bardzo kształcące jest rozwiązywaie zadań z treścią, poieważ wymagają dużego 21