Religijność i kryzysy religijne studentów medycyny a ich opinie na temat przydatności posługi kapelanów i religii w radzeniu sobie z chorobą

Transkrypt

1 Żołierz Joaa, Sak Jarosław, Brzozowska Agieszka. Religiosity ad religious crises of medical studets ad their opiios o the usefuless of chaplais service ad religio i copig with illess. Joural of Educatio, Health ad Sport. 2017;7(6): eissn DOI The joural has had 7 poits i Miistry of Sciece ad Higher Educatio parametric evaluatio. Part B item 1223 ( ) Joural of Educatio, Health ad Sport eissn The Author 2017; This article is published with ope access at Licesee Ope Joural Systems of Kazimierz Wielki Uiversity i Bydgoszcz, Polad Ope Access. This article is distributed uder the terms of the Creative Commos Attributio Nocommercial Licese which permits ay ocommercial use, distributio, ad reproductio i ay medium, provided the origial author(s) ad source are credited. This is a ope access article licesed uder the terms of the Creative Commos Attributio No Commercial Licese ( which permits urestricted, o commercial use, distributio ad reproductio i ay medium, provided the work is properly cited. This is a ope access article licesed uder the terms of the Creative Commos Attributio No Commercial Licese ( which permits urestricted, o commercial use, distributio ad reproductio i ay medium, provided the work is properly cited. The authors declare that there is o coflict of iterests regardig the publicatio of this paper. Received: Revised: Accepted: Religijość i kryzysy religije studetów medycyy a ich opiie a temat przydatości posługi kapelaów i religii w radzeiu sobie z chorobą Religiosity ad religious crises of medical studets ad their opiios o the usefuless of chaplais service ad religio i copig with illess Joaa Żołierz 1, Jarosław Sak 1, Agieszka Brzozowska 2 1 Zakład Etyki i Filozofii Człowieka, Uiwersytet Medyczy w Lubliie 2 Zakład Matematyki i Biostatystyki Medyczej, Uiwersytet Medyczy w Lubliie Słowa kluczowe: Religijość, kryzysy religije, religia, kapelai szpitali Key words: Religiosity, religious crises, religio, hospital chaplais mgr Joaa Żołierz 1, dr hab.. med. Jarosław Sak 1, mgr Agieszka Brzozowska 2 Streszczeie Cel: Celem pracy było uzyskaie iformacji a temat religijości studetów medycyy, wraz z uwzględieiem występowaia zjawiska kryzysu religijego. W pracy podjęto także próbę zweryfikowaia czy występują zależości pomiędzy cetralością religijości a sposobem odpowiedzi a pytaia o przydatość posługi księży kapelaów i fukcję religii w radzeiu sobie z chorobą. Materiał i metoda: Badaia przeprowadzoo wśród 273 studetów kieruku lekarskiego (19 27 r.ż.). Dae uzyskao z wykorzystaiem Skali Kryzysu Religijego W. Prężyy (SKR), 377

2 Skali Cetralości Religijości S. Hubera (tłum. Beata Zarzycka) (C-15) oraz kwestioariusza akiety własego autorstwa. Wyiki: Badai, którzy byli przekoaiu o tym, że religia i kotakt z kapelaem zdecydowaie pomaga w radzeiu sobie z trudościami życiowymi częściej ie mieli kryzysu religijości w porówaiu z badaymi, którzy uważali, że religia raczej pomaga, bądź byli zdaia, że religia ie pomaga w radzeiu sobie z trudościami życiowymi. Odotowao wyższą cetralość religijości w poszczególych wymiarach treściowych w grupie akietowaych, którzy uważali, że religia oraz kotakt z księdzem kapelaem w szpitalu zdecydowaie pomagają w radzeiu sobie z chorobą iż w grupie akietowaych, którzy uważali, że raczej pomagają, bądź ie pomagają lub ie potrafili oceić. Wioski: Przeprowadzoe badaia pozwoliły stwierdzić, że studeci, którzy doświadczają kryzysu religijego częściej iż iedoświadczający kryzysów ie przypisują religii i posłudze kapelaów dużej roli w radzeiu sobie z problemami życiowymi. Badai, którzy uważali, że zarówo religia, jak i kotakt z księdzem kapelaem pomaga w radzeiu sobie z trudościami charakteryzują się wysoką częstotliwością podejmowaia osobistych praktyk religijych. Summary Aim: The aim of the study was to obtai iformatio o the religiosity of medical studets, icludig the occurrece of the pheomeo of religious crisis. The paper also attempts to verify whether there is a relatioship betwee the cetrality of religiosity ad the way to aswer questios about the usefuless of miistry of chaplais ad the role of religio i copig with illess. Method: The study was coducted amog 273 medical studets, aged Data was obtaied usig Scale of the Religious Crisis by W. Prężyy (SKR), Scale of Cetrality of the Religios of S. Huber i traslatio of B. Zarzycka ad a self-devised questioaire. Results: Respodets who were coviced that religio ad cotact with the chaplai helps to cope with life difficulties, compared to those who believed that religio rather helps, or those who thought religio does ot help, experiece a religious crisis less ofte. I the groups of people who believed that religio ad the priest's i-hospital cotact defiitely helps to cope with the disease, i compariso to those who thought it rather helps or tha those who thought it does ot help, a higher cetrality of religiosity i the various subscales was observed. Coclusio: Studies have show that studets who do ot attribute religio ad chaplaicy to a large role i copig with life problems experiece a religious crisis more ofte tha those who do ot experiece crises. Respodets who believed that both religio ad priest's i- 378

3 hospital cotact help i copig with difficulties were characterized by high frequecy of persoal religious practices. WSTĘP Prace badawcze poświęcoe zjawisku religijości cieszą się coraz większą popularością w dziedziach auk medyczych i auk o zdrowiu. Obserwuje się różice w zakresie jakości życia i fukcjoowaia w wymiarze psychiczym, społeczym, a także fizyczym wśród badaych o wysokim i iskim poziomie religijości (Koeig, 2012). Większa religijość koreluje z lepszymi wyikami morfologiczymi pacjetów, iską śmiertelością i zapadalością a określoe choroby (Żołierz, Sak, 2017). Religijość może być także wykorzystywaa w procesie radzeia sobie z sytuacją stresową, jaką jest utrata zdrowia lub perspektywa zbliżającej się śmierci (Klimasiński, 2017). Dowiedzioo także, że otoczeie odpowiedią opieką duchową pacjetów jest ściśle związae z jego zadowoleiem z pracy persoelu medyczego oraz ze zaczym ograiczeiem wydatków świadczoej opieki zdrowotej (Krajik, 2016). Dostrzeżoa duża potrzeba uwrażliwieia persoelu medyczego a potrzeby duchowe pacjetów spowodowała zmiay w programach kształceia a wielu uczeliach medyczych w USA i Europie Zachodiej (Pawlikowski, 2013). Celem artykułu jest zaprezetowaie opiii studetów medycyy dotyczących roli religii i posługi księży kapelaów w radzeiu sobie z chorobą i trudościami życiowymi, z uwzględieiem poziomu cetralości religijości oraz doświadczaych kryzysów religijych. SKALA KRYZYSU RELIGIJNEGO W. PRĘŻYNY (SKR) Władysław Prężya był pierwszym z polskich psychologów, który podjął próbę stworzeia arzędzia psychometryczego do badaia kryzysu religijego. Choć początkowo tworzoa skala miała staowić arzędzie kotrole do Skali Itesywości Postawy Religijej, to zapoczątkowae przez W. Prężyę prace pozwoliły a opracowaie podstaw do stworzeia metody mającej a celu w rzetely sposób mierzyć zjawisko kryzysu religijego. Zjawisko to było rozumiae przez W. Prężyę jako sta acechoway przykrym apięciem emocjoalym, zmiaami zachowań oraz wątpliwościami związaymi ze sferą religiją 379

4 (Nowosielski, Bartczuk, 2011), co zgode jest ze sposobem rozumieia tego pojęcia przez wielu iych psychologów, podejmujących w swoich pracach tę tematykę (Nowosielski, 2012). Skala Kryzysu Religijego po przeprowadzoych aalizach składa się z 5 stwierdzeń. Odpowiedzi umieszczoe są a 7-stopiowej skali Likerta. SKR umożliwia zbadaie atężeia kryzysu religijego zarówo wśród osób dorosłych, jak i młodzieży, w badaiach idywidulaych, jak i grupowych. Uzyskae wyiki iskie ozaczają brak kryzysu, a wysokie jego występowaie. Jak zazaczają M. Nowosielski i R. Bartczuk, pomimo że skala jest krótkim arzędziem i jest wrażliwa a zakłóceia wyikające ze zmieej aprobaty społeczej, to jest dobrym arzędziem pozwalającym a dokoaie selekcji i świetie sprawdza się jako podstawowa metoda diagozy występowaia kryzysu religijego (Nowosielski, Bartczuk, 2011). SKALI CENTRALNOŚCI RELIGIJNOŚCI S. HUBERA (TŁUM. B. ZARZYCKA) (C-15) Skala Cetralości S. Hubera została opracowaa przez iego w oparciu o teorię religijości Glocka i Starka oraz Allporta. S. Huber poszerzył i zoperacjoalizował przedstawioe modele religijości, co pozwoliło a zbadaie także aspektu motywacyjego. Skala opracowaa przez S. Hubera zawierała pięć wymiarów religijości, a aspekt motywacyjy określay był za pomocą częstotliwości i ważości podejmowaia określoych treści (Zarzycka, 2007). Jeśli określoym treściom przypisywaa była większa ważość i częstość, ozaczało to, że religijość fukcjouje w osobowości jako kostrukt autoomiczy i bardziej cetraly wśród pozostałych w systemie jedostki, zatem będzie mieć większy wpływ a kształtowaie zachowań. Zastosowaie polskiej wersji Skali C-15 pozwala oszacować cetralość religijości, jako wartość globalą uzyskaą przez sumowaie wyików z poszczególych podskalach. Niski wyik ogóly dostarcza iformacji o występowaiu religijości margialej, wyższe o religijości heteroomiczej, a wysokie o wysokiej, autoomiczej religijości (Zarzycka, 2011). Wyiki uzyskae w podskalach pozwalają zaś a określeie aspektu motywacyjego: im wyższe wyiki uzyskae w podskali zaiteresowaie problematyką religiją, tym baday częściej podejmuje rozważaia itelektuale dotyczących religii, w podskali przekoaia religije większe przekoaie o istieiu Istoty Wyższej badaego, atomiast w podskali modlitwa częściej podejmowae są przez iego i postrzegae jako waże róże formy idywidulaych praktyk religijych. Wysokie wyiki w podskali 380

5 doświadczeie religije świadczą o wysokiej częstotliwości doświadczeia rzeczywistości trascedetej oraz w podskali kult, o tym, że waże są społecze podstawy zbiorowych zachowań o charakterze religijym (Zarzycka, 2011). Skala Cetralości Religijości S. Hubera w tłumaczeiu B. Zarzyckiej jest metodą bardzo pomocą w określeiu rodzaju religijości, zarówo w badaiach idywidualych, jak i grupowych. ANALIZA WYNIKÓW PROCEDURA BADANIA Badaia zostały przeprowadzoe od listopada 2015 r. do lutego 2016 r. wśród studetów medycyy Uiwersytetu Medyczego w Lubliie. Grupa badaa obejmowała 273 osoby w wieku od 19 do 27 r.ż., z czego 62,27 staowiły kobiety (=170), a mężczyźi 37,73 (=103). Wśród badaych 79,85 (=218) staowili katolicy, 14,66 (=44) osoby iewierzące, pozostali badai byli iego wyzaia 1. Dae uzyskae w wyiku badań akietowych zostały poddae aalizie statystyczej za pomocą oprogramowaia komputerowego STATISTICA 13.0 (StatSoft, Polska). Parametry mierzale przedstawioo za pomocą wartości średiej, mediay i odchyleia stadardowego, a dla iemierzalych - liczości i odsetka. Dla cech mierzalych ormalość rozkładu parametrów oceiao przy pomocy testu W Shapiro-Wilka. Przyjęto poziom istotości p<0,05 wskazujący a istieie istotych statystyczie różic bądź zależości. W aalizie użyto testu jedorodości Ch 2 do wykrycia istieia różic między porówywaymi grupami (dla iepowiązaych cech jakościowych), a do wykrycia zależości - testu iezależości Ch 2. Do porówaia dwóch grup iezależych zastosowao test U Maa-Whiteya. Do porówaia wieku grup zastosowao test Kruskala-Wallisa. WYNIKI I DYSKUSJA Wśród badaych studetów 41,03 (=112) z ich udzieliło odpowiedzi, że religia raczej pomaga w radzeiu sobie z trudościami życiowymi, 25,64 (=70) stwierdziło, że zdecydowaie im pomaga, atomiast 20,52 (=56) ie potrafiło oceić. 8,06 (=22) 1 Szczegółowy opis grupy badaej w artykule: Żołierz J. Wac K. Brzozowska A. Sak J. Poczucie własej skuteczości, religijość a opiie a temat roli religii w radzeiu sobie z trudościami studetów medycyy. Joural of Educatio, Health ad Sport. 2017; 7(4): ( 381

6 badaych udzieliło odpowiedzi, że religia raczej ie pomaga, a 4,76 (=13), że zdecydowaie ie pomaga. Na pytaie o to, czy kotakt z księdzem kapelaem w szpitalu pomaga w radzeiu sobie z chorobą 45,42 (=124) badaych odpowiedziało, że pomaga, atomiast 16,85 (=46) stwierdziło, że zdecydowaie pomaga. Wśród badaych 21,98 (=60) ie potrafiło oceić czy taki kotakt jest pomocy, 9,52 (=26) stwierdziło, że raczej ie jest, atomiast 6,23 (=17) uzało, że zdecydowaie ie. Skala SKR Wśród akietowaych u 23,08 (=63) ie stwierdzoo kryzysu religijego (1-2 decyl), atomiast u 56,78 (=155) kryzys był iezaczy (3-8 decyl), zaś u 20,14 (=55) występował kryzys religijości (9-10 decyl) (ryc.1) Brak Niski Wysoki Ryc. 1. Rozkład akietowaych z uwzględieiem poziomu kryzysu religijości Z badań wyika, że akietowai, którzy byli przekoaiu o tym, że religia zdecydowaie pomaga w radzeiu sobie z trudościami życiowymi częściej ie mieli kryzysu religijości (50,00) w porówaiu z badaymi, którzy uważali, że religia raczej pomaga (16,96) lub ie potrafili powiedzieć (7,14), bądź byli zdaia, że religia ie pomaga w radzeiu sobie z trudościami życiowymi (14,29). Stwierdzoe różice były wysoce istote statystyczie (p<0,00001), (tabela 1). 382

7 Tabela 1. Ocea kryzysu religijości (SKR) z uwzględieiem opiii, czy religia pomaga w radzeiu sobie z trudościami życiowymi Czy religia pomaga w radzeiu sobie z trudościami życiowymi Zdecydowaie ie/raczej ie Trudo powiedzieć Raczej tak Zdecydowaie tak Razem SKR- kryzys religijości Brak Niski Wysoki Ogółem ,29 57,14 28,57 100, ,14 66,07 26,79 100, ,96 59,82 23,22 100, ,00 44,29 5,71 100, ,08 56,78 20,14 100,00 Aaliza statystycza :Chi 2 =44,31; p<0,00001* Przeprowadzoa aaliza wykazała, że akietowai, którzy uważali, że kotakt z księdzem kapelaem w szpitalu zdecydowaie pomaga w radzeiu sobie z chorobą częściej ie mieli kryzysu religijości (45,65) iż badai, którzy raczej tak uważali (19,35) lub ie potrafili oceić (15,00) albo uważali, że zdecydowaie ie pomaga (20,03). Stwierdzoe różice były istote statystyczie (p=0,006), (tabela 2). Tabela 2. Ocea kryzysu religijości (SKR) z uwzględieiem opiii, czy kotakt z księdzem kapelaem w szpitalu pomaga w radzeiu sobie z chorobą Czy kotakt z księdzem pomaga w radzeiu sobie z chorobą Zdecydowaie ie/raczej ie Trudo powiedzieć Raczej tak Zdecydowaie tak Razem SKR- kryzys religijości Brak Niski Wysoki Ogółem ,93 53,49 25,58 100, ,00 63,33 21,67 100, ,35 58,87 21,78 100, ,65 45,65 8,70 100, ,08 56,78 20,14 100,00 Aaliza statystycza :Chi 2 =18,18; p=0,006* 383

8 Średia Średia Średia Średia Skala C-15 Z badań wyika, że ajwyższy poziom cetralości religijości miał miejsce w podskali: Modlitwa i Przekoaia religije, zaś iższy w : Zaiteresowaie problematyką religiją oraz Doświadczeie religije, (tabela 3). Tabela 3. Ocea cetralości religijości Podskale Średia Doly kwartyl Góry kwartyl Zaiteresowaie problematyką religiją 7,95 8,00 6,000 10,00 2,73 Przekoaia religije 11,60 13,00 9,000 15,00 3,73 Modlitwa 11,96 13,00 7,000 17,00 5,24 Doświadczeie religije 7,94 8,00 5,000 10,00 3,46 Z badań wyika, że cetralość religijości była wyższa w poszczególych Podskala w grupie akietowaych, którzy uważali, że religia zdecydowaie pomaga w radzeiu sobie z trudościami życiowymi iż w grupie akietowaych, którzy uważali, że raczej pomaga, bądź ie pomaga lub ie potrafili oceić, (p<0,001), (tabela 4; ryc. 2). Podskale Tabela 4. Ocea cetralości religijości z uwzględieiem opiii, czy religia pomaga w radzeiu sobie z trudościami życiowymi Zdecydowaie ie/raczej ie Trudo powiedzieć Raczej tak Zdecydowaie tak Aaliza statystycza H p Zaiteresowaie problematyką religiją Przekoaia religije 5,80 6,00 1,71 6,29 6,00 2,15 8,04 8,00 2,23 10,21 10,50 2,55 91,08 <0,001* 7,11 6,00 3,61 9,66 9,50 3,12 12,55 13,50 2,90 13,89 15,00 2,67 Modlitwa 6,54 5,00 3,71 8,38 8,00 3,97 12,84 14,00 4,16 16,11 17,00 4,15 Doświadczeie religije Udział w abożeństwach 105, <0,001* <0,001* 4,69 4,00 2,39 6,00 6,00 2,30 8,23 8,00 2,93 10,66 11,00 3,20 94,30 <0,001* 5,80 5,00 2,70 7,09 7,00 3,09 10,76 12,00 3,52 13,19 15,00 3,78 103,6 8 <0,001* 384

9 Średia Średia Średia Średia ; Współczyik: 25-75; Wąs: Zakres ieodstających Zaiteresowaie problematyką religiją Przekoaia religije Modlitwa Doświadczeie religije Udział w abożeństwach Zdecydowaie ie/raczej ie Raczej tak Trudo powiedzieć Zdecydowaie tak Czy religia pomaga w radzeiu sobie z trudościami życiowymi Ryc. 2. Ocea cetralości religijości z uwzględieiem opiii, czy religia pomaga w radzeiu sobie z trudościami życiowymi Z badań wyika, że cetralość religijości była wyższa w poszczególych Podskalach w grupie akietowaych, którzy uważali, że kotakt z księdzem kapelaem w szpitalu zdecydowaie pomaga w radzeiu sobie z chorobą iż w grupie akietowaych, którzy uważali, że raczej pomaga, bądź ie pomaga lub ie potrafili oceić, (p<0,0001), (tabela 5; ryc. 3). Podskale Tabela 5. Ocea cetralości religijości z uwzględieiem opiii, czy kotakt z księdzem kapelaem w szpitalu pomaga w radzeiu sobie z chorobą Zdecydowaie ie/raczej ie Trudo powiedzieć Raczej tak Zdecydowaie tak Aaliza statystycza H p Zaiteresowaie problematyką 6,49 6,00 2,63 6,87 7,00 2,40 8,02 8,00 2,34 10,52 11,00 2,41 58,52 <0,0001* religiją Przekoaia religije 9,19 9,00 4,53 10,38 10,50 3,62 12,11 13,00 3,18 14,09 15,00 2,37 51,12 <0,0001* Modlitwa 9,12 7,00 5,75 9,82 9,00 4,82 12,61 13,50 4,72 15,63 17,00 3,93 48,21 <0,0001* Doświadczeie religije 6,05 6,00 3,24 6,35 6,00 2,66 8,20 9,00 3,01 11,09 12,00 3,35 60,18 <0,0001* Udział w abożeństwach 6,86 6,00 3,73 7,48 7,50 3,33 10,94 12,00 3,84 13,63 14,50 3,09 83,92 <0,0001* 385

10 Średia Średia Średia ; Współczyik: 25-75; Wąs: Zakres ieodstających Zaiteresowaie problematyką religiją Przekoaia religije Modlitwa Doświadczeie religije Udział w abożeństwach Zdecydowaie ie/ie Trudo powiedzieć Raczej tak Zdecydowaie tak Czy kotakt z księdzem kapelaem w szpitalu pomaga w radzeiu sobie z chorobą Ryc. 3. Ocea cetralości religijości z uwzględieiem opiii, czy kotakt z księdzem kapelaem w szpitalu pomaga w radzeiu sobie z chorobą Badaia wykazały, że akietowai u których kryzys religijości ie występował mieli istotie wyższy poziom cetralości religijości w poszczególych podskalach iż badai z iskim poziomem kryzysu religijości lub wysokim, (p<0,001), (tabela 6; ryc. 4). Tabela 6. Ocea cetralości religijości z uwzględieiem ocey kryzysu religijości Podskale Brak Niski Wysoki Aaliza statystycza H p Zaiteresowaie problematyką 9,03 9,00 3,37 7,79 8,00 2,50 7,15 7,0 2,16 14,13 0,0009* religiją Przekoaia religije 13,29 15,00 3,74 11,60 13,00 3,60 9,69 10,0 3,16 47,20 <0,0001* Modlitwa 14,83 17,00 5,44 11,65 13,00 5,00 9,53 9,0 4,19 41,59 <0,0001* Doświadczeie religije 9,95 11,00 3,65 7,67 8,00 3,22 6,40 6,0 2,83 32,08 <0,0001* Udział w abożeństwach 12,10 14,00 4,99 9,90 10,00 3,97 7,85 8,0 3,03 33,17 <0,0001* 386

11 ; Współczyik: 25-75; Wąs: Zakres ieodstających Zaiteresowaie problematyką religiją Przekoaia religije Modlitwa Doświadczeie religije Udział w abożeństwach Brak Niski Wysoki Kryzys religijości (SKR) Ryc. 4. Ocea cetralości religijości z uwzględieiem ocey kryzysu religijości PODSUMOWANIE Podjęcie próby zbadaia opiii studetów medycyy a temat ocey przydatości religii oraz posługi kapelaów szpitalych w radzeiu sobie z trudościami i chorobą jest uzasadioe, szczególie a grucie polskim. Świadomość występujących zależości pomiędzy religijością a staem zdrowia i jakością życia pacjetów wydaje się ie być duża. O ile iemal połowa studetów oceia religię jako raczej pomocą w procesie radzeia sobie z trudościami życiowymi, to grupa osób, które twierdzą, że religia zdecydowaie pomaga, jest iewielka. W badaej grupie zaobserwowao, że ci spośród badaych, którzy doświadczają kryzysu religijego częściej iż iedoświadczający kryzysów ie przypisują religii i posłudze kapelaów dużej roli w radzeiu sobie z problemami życiowymi. Natomiast ci studeci, którzy zarówo stwierdzili, że religia, jak i posługa kapelaów w szpitalu zdecydowaie pomaga w radzeiu sobie z trudościami życiowymi, częściej iż pozostali badai wykazują wysoką częstotliwość podejmowaia idywidulaych praktyk religijych, otwartość a trascedecję i spójość własych przekoań z obowiązującą doktryą (Zarzycka, 2011). 387

12 PIŚMIENNICTWO Refereces Klimasiński M.W. Płocka M. Neuma-Klimasińska N. Pawlikowski J. Czy lekarze powii udzielać wsparcia duchowego swoim pacjetom przegląd badań, Med. Prakt 2017; 3: Koeig H. Kig D. Carso V. Hadbook of Religio ad Health. 2 ed. Oxford Uiversity Press; Krajik M. Kometarz. W: Puchalski Ch.M.: Uwzględieie duchowości w opiece ad chorym iezbędy elemet opieki zorietowaej a pacjeta. Med. Prakt. 2016; 5: Nowosielski M. Bartczuk R. Skala Kryzysu Religijego W. Prężyy. W: Psychologiczy pomiar religijości. Jarosz M. (red.). Lubli: TN KUL; 2011: Nowosielski M. Pojęcie i przyczyy powstawaia kryzysu religijego. Studia Psychologica UKSW 2012; 12(2): Pawlikowski J. Problemy metodologicze w badaiach ad związkiem pomiędzy religijością a zdrowiem. Studia Metodologicze. 2013; 30: Zarzycka B. Skala Cetralości Religijości S. Hubera, RPs. 2007; 10(1): Zarzycka B. Skala Cetralości Religijości S. Hubera. W: Psychologiczy pomiar religijości. Jarosz M. (red.). Lubli: TN KUL; 2011: Żołierz J. Wac K. Brzozowska A. Sak J. Poczucie własej skuteczości, religijość a opiie a temat roli religii w radzeiu sobie z trudościami studetów medycyy. Joural of Educatio, Health ad Sport. 2017; 7(4):