Efektywność systemu ochrony zdrowia w Polsce Effectiveness of the health care system in Poland

Transkrypt

1 Bogdan Magdalena, Drop Bartłomiej, Barańska Agnieszka, Firlej Ewelina, Bartczak Krzysztof, Janiszewska Mariola. Effectiveness of the health care system in Poland. Journal of Education, Health and Sport. 2017;7(2): eissn DOI The journal has had 7 points in Ministry of Science and Higher Education parametric evaluation. Part B item 1223 ( ) Journal of Education, Health and Sport eissn The Author (s) 2017; This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Kazimierz Wielki University in Bydgoszcz, Poland Open Access. This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License ( which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License ( which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. The authors declare that there is no conflict of interests regarding the publication of this paper. Received: Revised Accepted: Efektywność systemu ochrony zdrowia w Polsce Effectiveness of the health care system in Poland Magdalena Bogdan 1,2, Bartłomiej Drop 3, Agnieszka Barańska 3, Ewelina Firlej 4, Krzysztof Bartczak 2, Mariola Janiszewska 4 1 Zakład Medycyny Społecznej i Zdrowia Publicznego, Warszawski Uniwersytet Medyczny 2 Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 3 Zakład Informatyki i Statystyki Medycznej, Uniwersytet Medyczny w Lublinie 4 Katedra Zdrowia Publicznego, Uniwersytet Medyczny w Lublinie 1 Department of Social Medicine and Public Health, Warsaw Medical University 2 Collegium of Business Administration, Warsaw School of Economics 3 Department of Informatics and Medical Statistics, Medical University of Lublin 4 Department of Public Health, Medical University of Lublin Streszczenie Wprowadzenie. Efektywność określana jest jako jeden z najbardziej miarodajnych parametrów oceny systemu zdrowotnego. Należy podkreślić, iż nie istnieje jednolita definicja pojęcia efektywności w ochronie zdrowia, która umożliwiałaby ocenę oraz porównanie funkcjonowania systemów zdrowotnych na świecie. Nie można wskazać najlepszego, czy choćby zbliżonego do ideału systemu ochrony zdrowia. Można natomiast rankingować poszczególne systemy zdrowotne w odniesieniu do oceny jednostkowych parametrów lub grup parametrów. Jedną z możliwości jest ocena efektywności funkcjonowania systemu. 667

2 Cel pracy. Celem artykułu jest zdefiniowanie oraz analiza poszczególnych rodzajów efektywności systemu w kontekście polskiego systemu ochrony zdrowia. Opis stanu wiedzy. W literaturze przedmiotu występuje podział na efektywność operacyjną i dynamiczną. Efektywność dynamiczną dzielimy na adaptacyjną i innowacyjną. Polski system ochrony zdrowia cechuje wysoka efektywność operacyjna. Efektywność operacyjna określa intensywność funkcjonowania systemu. Kluczowym czynnikiem poprawy zdrowia polskiego społeczeństwa, jako czynnika rozwoju społeczno-gospodarczego kraju jest podniesienie efektywności dynamicznej systemu. Wnioski. Ochrona zdrowia w Polsce ma wysoką efektywność operacyjną przy jednocześnie niskiej efektywności dynamicznej, w tym zarówno adaptacyjnej, jak i innowacyjnej, co jednoznacznie świadczy o występowaniu paradoksu ogólnej efektywności systemu ochrony zdrowia w Polsce. Słowa kluczowe: ochrona zdrowia, efektywność systemu Summary Introduction. Efficacy is defined as one of the most valid parameters of health system evaluation. It should be said that there is no consistent definition of the concept of effectiveness in health care, which would allow for the evaluation and comparison of health systems in the world. One can not point to the best or even near ideal of the health system. However, you can rank individual health systems with respect to the evaluation of individual parameters or groups of parameters. One of the possibilities is to evaluate the effectiveness of the system. Aim of work. The aim of the article is to define and analyze particular types of system effectiveness in the context of the Polish health system. Description of knowledge. The literature on the subject is divided into operational and dynamic efficiency. Dynamic efficiency is divided into adaptive and innovative. The Polish health system is characterized by high operational efficiency. Operational efficiency determines the intensity of the system. The key factor for improving the health of the Polish society, as a factor of socio-economic development of the country is to improve the dynamic efficiency of the system. Conclusions. Health care in Poland has high operational efficiency while low dynamic efficiency, both adaptive and innovative, which clearly demonstrates the existence of a paradox of the overall effectiveness of the health care system in Poland. Key words: health protection, system efficiency 668

3 Wprowadzenie Zdrowie określane jest nie tylko jako największe dobro, ale także kapitał społeczny. Coraz częściej postrzegane, jako najważniejszy obok wykształcenia i doświadczenia zawodowego czynnik decydujący o jakości kapitału ludzkiego [1]. W większości krajów rozwiniętych sektor ochrony zdrowia stanowi od 8 do 15% wartości, co czyni go jedną z największych gałęzi gospodarki. Ochrona zdrowia to sektor większy niż edukacja, IT, rolnictwo, turystyka czy telekomunikacja [2]. Wpływ na poprawę wzrostu PKB mogą mieć nie tylko inwestycje w maszyny (kapitał fizyczny), ale również w zdrowie (kapitał społeczny). Inwestycja w zdrowie obywateli, to szybszy powrót do aktywności zawodowej, wyższa jakość życia oraz dłuższe jego trwanie, co w konsekwencji wpływa na poprawę funkcjonowania gospodarki i dobrobyt społeczny. Efektywność określana jest jako jeden z najbardziej miarodajnych parametrów oceny systemu zdrowotnego. Jednocześnie należy podkreślić, iż nie istnieje jednolita definicja pojęcia efektywności w ochronie zdrowia, która umożliwiałaby ocenę oraz porównanie funkcjonowania systemów zdrowotnych na świecie. Cel pracy Celem niniejszego artykułu jest zdefiniowanie oraz analiza poszczególnych rodzajów efektywności w kontekście polskiego systemu ochrony zdrowia. Opis stanu wiedzy Rodzaje efektywności W literaturze przedmiotu występuje podział na efektywność operacyjną i dynamiczną. Efektywność dynamiczną dzielimy na adaptacyjną i innowacyjną (rycina 1) [3]. Rycina 1. Podział rodzajów efektywności Źródło: Opracowanie na podstawie Assessing Dynamic Efficiency: Theory and Evidence (Abel AB, Mankiw NG, Summers LH, Zeckhauser RJ) 669

4 Efektywność operacyjna Polski system ochrony zdrowia cechuje wysoka efektywność operacyjna. Rozumiana jako ocena wartości zdrowia w oparciu o zasadę więcej przy tych samych zasobach. Określa intensywność funkcjonowania systemu. Nakłady na ochronę zdrowia w Polsce są jednymi z najniższych w Europie, jednocześnie koszyk świadczeń gwarantowanych obejmuje bardzo szeroki zakres świadczeń medycznych, także tych nierefundowanych w krajach bogatych [4]. Ponadto posiadamy dobrze wykształconą kadrę medyczną (choć liczba specjalistów jest niewystarczająca), a aparatura w jaką zaopatrzone są polskie podmioty lecznicze nie odbiega standardem i jakością od tej stosowanej w Europie Zachodniej. Wszystko to sprawia, że w ramach posiadanych zasobów istnieje możliwość oferowania szerokiego zakresu usług medycznych na stosunkowo wysokim poziomie w porównaniu do posiadanych nakładów, co jednoznacznie świadczy o wysokiej efektywności operacyjnej naszego systemu. Potwierdzają to także wyniki m.in. corocznego raportu agencji Bloomberg Efektywność Ochrony Zdrowia. W zakresie efektywności systemu ochrony zdrowia rokrocznie wyprzedzamy takie kraje jak Szwecja, Norwegia, Finlandia czy nawet Holandia. W roku 2016 awansowaliśmy do pierwszej dwudziestki, zajmując 18 pozycję na świecie. O systematycznej poprawie efektywności operacyjnej polskiego systemu ochrony zdrowia świadczy skok w rankingu o 9 pozycji w stosunku do roku 2009 [5]. Jednocześnie należy podkreślić, iż problemy kolejek identyfikowane w naszym systemie zdrowotnym wynikają z pękającej granicy progu maksimum efektywności operacyjnej, a nie z powodu jej niskiej wartości czy bezpośrednio z powodu niskiej efektywności funkcjonowania i zarządzania poszczególnymi ogniwami łańcucha systemu (POZ, AOS, diagnostyka, szpitalnictwo, rehabilitacja i ZOL). Efektywność dynamiczna Kluczowym czynnikiem poprawy zdrowia polskiego społeczeństwa, jako czynnika rozwoju społeczno-gospodarczego kraju jest podniesienie efektywności dynamicznej systemu. Na efektywność tą składają się parametry adaptacyjne oraz innowacyjne [6]. Podniesienie wartości obu typów efektywności dynamicznej zalecane jest zarówno w kontekście polityki zdrowotnej (uwarunkowania makroekonomiczne), jak i funkcjonowania podmiotów leczniczych (uwarunkowania mikroekonomiczne). Efektywność adaptacyjna Efektywność ta definiowana jest jako zdolność stopniowego dostosowania się do zmian zachodzących w otoczeniu, a także umiejętność rozpoznawania natury pojawiających 670

5 się problemów oraz możliwość ich właściwego rozwiązania. To głównie ten rodzaj niskiej efektywności odpowiedzialny jest za zbyt długi czas oczekiwania na świadczenia, który wpływa na ograniczenie dostępu do opieki zdrowotnej, czyli na co dzień obserwowane kolejki do lekarzy. Według Eurostatu, Polska pod tym względem zajmuje jedno z ostatnich, niechlubnych miejsc w Unii Europejskiej (wykres 1). Wykres 1. Wskaźnik niezaspokojonych potrzeb w dostępie do opieki medycznej w wybranych krajach europejskich w 2013 roku (w %) ,6 8,8 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Wstrzemięźliwość we wdrażaniu stosownych reform systemowych może doprowadzić do spadku efektywności operacyjnej w sektorze zdrowotnym w Polsce. Pierwsze konsekwencje braku długofalowej, stabilnej polityki zdrowotnej są już zauważalne. Sztampowym przykładem jest problem kolejek do lekarzy oraz ograniczony dostęp do świadczeń medycznych. Sytuacja ta spowodowana jest przede wszystkim socjalnym charakterem systemu opieki zdrowotnej w Polsce. Gwarantuje on więcej niż faktycznie w ramach puli środków finansowych możliwe jest do zaoferowania. Kolejki są również istotną przyczyną niespełnionych, systematycznie rosnących potrzeb zdrowotnych społeczeństwa, co wiąże się z postępującym procesem starzenia się populacji. Efektywność operacyjna polskiego systemu ochrony zdrowia zbliża się do progu maksimum. Nie jest już w stanie objąć rosnącego zapotrzebowania na świadczenia medyczne, a także oferowaną jakością usatysfakcjonować polskich pacjentów. Efektywność innowacyjna Ten rodzaj efektywności dynamicznej określany jest jako zdolność systemu do wdrażania innowacji, czyli metod usprawniających jego funkcjonowanie. Niska efektywność dynamiczna w Polsce, zarówno w ujęciu innowacyjnym jak i adaptacyjnym spowodowana 671

6 jest przede wszystkim niedofinansowaniem systemu, niewystarczającą liczną personelu medycznego, niskim poziomem legislacji, niejasnością przepisów oraz brakiem konsultacji społecznych. Istotnym problemem jest także brak stabilnej długofalowej polityki zdrowotnej w zakresie finansowania ochrony zdrowia oraz regulacji funkcjonowania obszarów zdrowia publicznego, tj. profilaktyka czy edukacja zdrowotna. Podsumowanie Oczywistym jest, że na świecie nie można wskazać najlepszego, czy choćby zbliżonego do ideału systemu ochrony zdrowia. Można natomiast rankingować poszczególne systemy w odniesieniu do oceny jednostkowych parametrów lub grup parametrów. Jedną z możliwości jest ocena efektywności funkcjonowania systemu. Jak zostało nadmienione we wstępnie niniejszego artykułu problematyczne jest stworzenie jednolitej definicji efektywności, w tym w odniesieniu do systemów zdrowotnych. Fakt ten potwierdził raport WHO z 2000 poświęcony determinantom i pomiarowi efektywności systemów zdrowotnych, który to zainicjował szeroką, międzynarodową debatę i ujawnił mnóstwo kontrowersji. Przykładem trudności wynikających z ogólnej oceny efektywności systemu zdrowotnego, są właśnie przeciwstawne wartości poszczególnych składowych tego parametru. Jak zostało pokazane w niniejszym opracowaniu nasza ochrona zdrowia ma wysoką efektywność operacyjną przy jednocześnie niskiej efektywności dynamicznej, w tym zarówno adaptacyjnej, jak i innowacyjnej, co jednoznacznie świadczy o występowaniu paradoksu ogólnej efektywności systemu ochrony zdrowia w Polsce. Lista piśmiennictwa 1. Łyszczarz B. Ocena efektywności systemów opieki zdrowotnej w krajach OECD. Wolters Kluwer business. Warszawa 2014: Walshe K, Smith J. Zarządzanie w opiece zdrowotnej. Wolters Kluwer business. Warszawa 2011: Abel AB, Mankiw NG, Summers LH, Zeckhauser RJ. Assessing Dynamic Efficiency: Theory and Evidence. Rev Econ Stud. 1989; 56(1): Krajowy indeks sprawności ochrony zdrowia PwC (dostęp: ). 672

7 5. Most Efficient Health Care Bloomberg (dostęp: ). 6. Jacbs R, Smith PC, Street A. Mierzenie efektywności w ochronie zdrowia. Wolters Kluwer business. Warszawa 2013: