Poziom wiedzy a częstość występowania powikłań u chorych na cukrzycę Knowledge level and incidence of complications in diabetic patients

Transkrypt

1 Krzyżaowska Ewa, Idycka Ewelia, Łuczyk Robert Ja, Łuczyk Marta, Sawicka Katarzya, Wawryiuk Agieszka, Dailuk Jadwiga. Kowledge level ad icidece of complicatios i diabetic patiets. Joural of Educatio, Health ad Sport. 2017;7(8): eissn DOI The joural has had 7 poits i Miistry of Sciece ad Higher Educatio parametric evaluatio. Part B item 1223 ( ) Joural of Educatio, Health ad Sport eissn The Authors 2017; This article is published with ope access at Licesee Ope Joural Systems of Kazimierz Wielki Uiversity i Bydgoszcz, Polad Ope Access. This article is distributed uder the terms of the Creative Commos Attributio Nocommercial Licese which permits ay ocommercial use, distributio, ad reproductio i ay medium, provided the origial author(s) ad source are credited. This is a ope access article licesed uder the terms of the Creative Commos Attributio No Commercial Licese ( which permits urestricted, o commercial use, distributio ad reproductio i ay medium, provided the work is properly cited. This is a ope access article licesed uder the terms of the Creative Commos Attributio No Commercial Licese ( which permits urestricted, o commercial use, distributio ad reproductio i ay medium, provided the work is properly cited. The authors declare that there is o coflict of iterests regardig the publicatio of this paper. Received: Revised: Accepted: Poziom wiedzy a częstość występowaia powikłań u chorych a cukrzycę Kowledge level ad icidece of complicatios i diabetic patiets Ewa Krzyżaowska 1, Ewelia Idycka 3, Robert Ja Łuczyk 1, Marta Łuczyk 2, Katarzya Sawicka 1, Agieszka Wawryiuk 1, Jadwiga Dailuk 1 1 Katedra Itery z Zakładem Pielęgiarstwa Iteristyczego Uiwersytetu Medyczego w Lubliie 1 Departmet of Iteral Medicie with Iteral Medicie Nursig, Faculty of Health Scieces, Medical Uiversity of Lubli 2 Zakład Okologii, Katedra Okologii i Środowiskowej Opieki Zdrowotej, Wydział Nauk o Zdrowiu Uiwersytetu Medyczego w Lubliie 2 Departmet of Ocology, Departmet of Ocology ad Evirometal Health Care, Faculty of Health Scieces, Medical Uiversity of Lubli 3 Absolwetka Wydziału Nauk o Zdrowiu Uiwersytetu Medyczego w Lubliie 3 Graduated from the Faculty of Health Scieces at the Medical Uiversity of Lubli Streszczeie Wstęp. Cukrzyca jest chorobą cywilizacyją i staowi istoty problem współczesej medycyy. Z roku a rok obserwuje się wzrost zachorowalości a tę chorobę. Zjawisko to dotyczy główie cukrzycy typu 2. [1, 7] Cukrzyca typu 1 dotyczy 3-10 ogółu przypadków chorych a świecie atomiast cukrzyca typu 2 staowi 85 wszystkich przypadków zachorowań. W Polsce u osób diagozowaa jest cukrzyca typu 2. [3] 446

2 Materiał i metoda. W badaiu udział wzięło 100 chorych z rozpozaą cukrzycą typu 1 i 2. Badaia przeprowadzoo w Lubliie: w Szpitalu Wojskowym a Oddziale Chorób Wewętrzych, w SPSK 4 w Kliice Edokryologii oraz w Polikliice SPSK 4 w Poradi Diabetologiczej. Badaia przeprowadzoo od lutego do kwietia 2016 roku. Wyiki badań. Badai w większości posiadali przecięty poziom wiedzy a temat swojej choroby. Tylko u 18 chorych stwierdzoo wysoki poziom wiedzy a temat cukrzycy a u 30 wiedzę a poziomie iskim. Powikłaia cukrzycy częściej obserwowao u chorych z cukrzycą typu 2 iż typu 1. Wioski. Dużą liczbę powikłań cukrzycy stwierdzoo u 19 badaych, ielicze powikłąia u 31 chorych. W grupie kobiet, badaych z miasta i posiadających wykształceie wyższe rówież częściej obserwowao powikłaia iż u mężczyz i chorych mieszkających a wsi oraz posiadających wykształceie zawodowe czy średie. Słowa kluczowe: cukrzyca, powikłaia cukrzycy Summary Admissio. Diabetes is a civilizatio disease ad is a importat issue of moder medicie. There is a aual icrease i the icidece of this disease. Type 1 diabetes affects 3-10 of all cases worldwide, while type 2 diabetes accouts for 85 of all cases. I Polad, of people are diagosed with type 2 diabetes. [3] Material ad method. The study ivolved 100 patiets with diagosed type 1 ad type 2 diabetes. The study was coducted i Lubli: Military Hospital, Departmet of Iteral Diseases, SPSK 4 i the Departmet of Edocriology ad i the SPSK 4 Polycliic i the Diabetological Cliic. The study was coducted from February to April Results. Most of the respodets had average kowledge about their illess. Oly 18 of patiets had a high level of kowledge about diabetes ad 30 of low kowledge. Complicatios of diabetes have bee more frequetly see i patiets with type 2 diabetes tha type 1. Coclusios. A large umber of complicatios were diagosed i 19 of patiets, with few complicatios i 31 of patiets. I the group of wome surveyed i the city ad with higher educatio, complicatios were also more frequet tha i me ad patiets livig i rural areas ad those with vocatioal or secodary educatio. Key words: diabetes mellitus, complicatios of diabetes mellitus 447

3 Wstęp Cukrzyca jest chorobą cywilizacyją i staowi istoty problem współczesej medycyy. Z roku a rok obserwuje się wzrost zachorowalości a tę chorobę. Zjawisko to dotyczy główie cukrzycy typu 2. [1, 7] Cukrzyca typu 1 dotyczy 3-10 ogółu przypadków chorych a świecie. Występowaie tego typu cukrzycy związae jest z wiekiem. Najczęściej rozpozawaa jest w wieku lat, rzadziej w wieku iemowlęcym. Do czyików wpływających a zachorowaie a typ 1 cukrzycy zalicza się między iymi predyspozycje geetycze, przebyte zakażeia wirusowe, karmieie iemowlęcia białkiem mleka krowiego oraz urodzeie dziecka po 40 roku życia. [3] Cukrzyca typu 2 staowi 85 wszystkich przypadków zachorowań a świecie. W Polsce u osób diagozowaa jest cukrzyca typu 2. Wśród czyików zwiększoej zachorowalości a te typ cukrzycy wymieia się między iymi otyłość brzuszą, dietę wysokokaloryczą, brak aktywości fizyczej, paleie papierosów, obciążający wywiad rodziy, admiere spożycie alkoholu, adciśieie tęticze. [3] Cel pracy Celem pracy była ocea wpływu wiedzy a częstość występowaia powikłań u chorych a cukrzycę. Materiał i metoda W badaiu udział wzięło 100 chorych z rozpozaą cukrzycą typu 1 i 2., 52 staowiły kobiety i 48 mężczyźi. 41 akietowaych mieszkało a wsi, zaś 59 w mieście. Wykształceie wyższe posiadało 14 akietowaych, zawodowe36 i 37 średie.. Aktywych zawodowo było 45, 23 badaych ie pracowało, 10 osób było a recie i 22 a emeryturze. 78 chorych miało rozpozaą cukrzycę typu 2, a 22 cukrzycę typu badaych chorowało a cukrzycę poad 15 lat, 22 akietowaych od 1 do 5 lat, rówież 22 osoby 6-10 lat i lat. Badaia przeprowadzoo w Lubliie w Szpitalu Wojskowym a Oddziale Chorób Wewętrzych, w SPSK 4 w Kliice Edokryologii oraz w Polikliice SPSK 4 przy Poradi Diabetologiczej. Łączie przebadao 100 osób. Badaia przeprowadzoo od lutego do kwietia 2016 roku. Charakterystykę badaej grupy przedstawia ryc.1,2,3,4,5,6,7. 448

4 Wyiki badań własych Charakterystyka badaej grupy Badaiami objęto grupę 100 pacjetów z rozpozaą cukrzycą 1 i 2 typu. 13,00 to osoby poiżej 20 lat, 22,00 to badai od 20 do 40 roku życia, 31,00 osoby w wieku lat i 34,00 poad 60 lat (ryc.1) Poiżej 20 lat lat lat Powyżej 60 lat Ryc. 1. Rozkład akietowaych z uwzględieiem wieku Wśród akietowaych 52,00 staowiły kobiety, atomiast 48,00 badaych mężczyźi (ryc. 2) Kobieta Mężczyza Ryc. 2. Rozkład akietowaych z uwzględieiem płci 449

5 Biorąc pod uwagę miejsce zamieszkaia 41,00 akietowaych mieszkało a wsi, zaś 59,00 w mieście (ryc. 3) Wieś Miasto Ryc. 3. Rozkład akietowaych z uwzględieiem miejsca zamieszkaia Akietowai w 13,00 posiadali wykształceie podstawowe, 36,00 37,00 średie i 14,00 wyższe (ryc. 4). zawodowe, Podstawowe Zawodowe Średie Wyższe Ryc. 4. Rozkład akietowaych z uwzględieiem wykształceia 450

6 Akietowai w większości byli aktywi zawodowo (45,00), 23,00 badaych ie pracowało, 10,00 to osoby a recie i 22,00 a emeryturze (ryc. 5) Pracuję Nie pracuję Jestem recistą/ką Jestem emerytem/ką Ryc. 5. Rozkład akietowaych z uwzględieiem aktywości zawodowej Biorąc pod uwagę typ cukrzycy, badai w większości mieli rozpozaą cukrzycę typu 2 (78,00), atomiast 22,00 cukrzycę typu 1 (ryc. 6) Typ 1 Typ 2 Ryc. 6. Rozkład akietowaych z uwzględieiem typu cukrzycy Najlicziejszą grupę (30,00) staowili badai, którzy a cukrzycę chorowali poad 15 lat, 22,00 chorowało od 1-5 lat, rówież 22, lat i 26, lat (ryc. 7). 451

7 lat 6-10 lat lat Dłużej iż 15 lat Ryc. 7. Rozkład akietowaych z uwzględieiem czasu trwaia choroby Omówieie wyików badań Ocea zachowań profilaktyczych pacjetów chorych a cukrzycę Badaych zapytao o częstość dokoywaia pomiarów glikemii. Okazało się, że 76,00 akietowaych raz dzieie lub częściej kotroluje poziom glukozy we krwi, 15,00 przyzało, że sprawdza glikemię 1-2 razy w tygodiu, 8, razy w miesiącu i 1,00 rzadziej (ryc. 8) Raz dzieie lub więcej 1-2 razy w miesiącu Rzadziej 1-2 razy w tygodiu Ryc. 8. Rozkład akietowaych z uwzględieiem częstości pomiaru glukozy we krwi 452

8 Z badań wyika, że 16,00 akietowaych ciśieie tęticze krwi sprawdza raz dzieie lub częściej, 25, razy w tygodiu, 23, razy w miesiącu i 36,00 rzadziej (ryc. 9) Raz dzieie lub więcej 1-2 razy w tygodiu 1-2 razy w miesiącu Rzadziej Ryc. 9. Rozkład akietowaych z uwzględieiem częstości pomiaru ciśieia tęticzego krwi W profilaktyce powikłań cukrzycy uwzględia się kotrolę w poradi okulistyczej. Z badań wyika, że 44,00 akietowaych a badaia okulistycze zgłaszało się tylko w razie potrzeby, 11,00 korzystało z wizyt u okulisty 2 razy w roku, 27,00 raz w roku i 18,00 raz a 2 lata (ryc. 10) razy w roku 1 raz w roku Raz a 2 lata W razie potrzeby Ryc. 10. Rozkład akietowaych z uwzględieiem częstości wizyt u okulisty 453

9 Nefropatia cukrzycowa jest jedym z powikłań cukrzycy. Aby jej zapobiegać pacjeci powii zgłaszać się do lekarza efrologa. Okazało się, że aż 72,00 badaych z wizyt u efrologa korzystało tylko w razie potrzeby, 5,00 2 razy w roku, 8,00 raz w roku i 15,00 raz a 2 lata (ryc. 11) razy w roku 1 raz w roku Raz a 2 lata W razie potrzeby Ryc. 11. Rozkład akietowaych z uwzględieiem częstości wizyt u efrologa Badaych zapytao rówież o korzystaie z porad lekarza eurologa- 58,00 akietowaych tylko w razie potrzeby korzystało z wizyt u eurologa, 10,00 2 razy w roku, 21,00 raz w roku i 11,00 raz a 2 lata (ryc. 12) razy w roku 1 raz w roku Raz a 2 lata W razie potrzeby Ryc. 12. Rozkład akietowaych z uwzględieiem częstości wizyt u eurologa 454

10 Do dalszej aalizy statystyczej w oceie zachowań profilaktyczych wykorzystao pytaia z akiety (8,10, 25; 30, 35). Za każde prawidłowe zachowaie badai otrzymywali 1 pkt, astępie obliczoo sumę uzyskaych puktów. Maksymala ocea wyosiła 5 pkt. Średia ocea zachowań profilaktyczych wyiosła 1,74 ± 1,30 (Me=2,00). Na podstawie uzyskaych wyików (średia ± 1 SD) stwierdzoo, że 18,00 badaych posiadało iski poziom zachowań profilaktyczych (0 pkt), 70,00 przecięty (1-3 pkt), zaś 12,00 wysoki (>3 pkt) (ryc. 13) Niski Przecięty Wysoki Ryc. 13. Rozkład akietowaych z uwzględieiem ocey poziomu zachowań profilaktyczych Przeprowadzoa aaliza statystycza wykazała, że wysoki poziom zachowań profilaktyczych ajczęściej obserwowao w grupie badaych powyżej 60 roku życia, zaś iski ajczęściej w grupie chorych do lat 40. Stwierdzoe różice ie były istote statystyczie, (p=0,33), (tabela 1). 455

11 Tabela 1. Ocea poziomu zachowań profilaktyczych z uwzględieiem wieku Ocea poziomu zachowań Niski Przecięty Wysoki Wiek Do 40 lat ,86 71,43 5,71 100, lata ,35 70,97 9,68 100,00 Powyżej 60 lat ,76 67,65 20,59 100, ,00 70,00 12,00 100,00 Aaliza statystycza: Chi 2 =4,65; p=0,33 Oceiając zachowaia profilaktycze ze względu a płeć badaych okazało się, że mężczyźi częściej iż kobiety prezetowali iski poziom zachowań profilaktyczych. Różice w oceie ie były istote statystyczie(p=0,004) (tabela 2). Tabela 2. Ocea poziomu zachowań profilaktyczych z uwzględieiem płci Ocea poziomu zachowań Niski Przecięty Wysoki Płeć Kobiety ,77 78,85 15,38 100,00 Mężczyźi ,25 60,42 8,33 100, ,00 70,00 12,00 100,00 Aaliza statystycza: Chi 2 =11,25; p=0,004* Uwzględiając miejsce zamieszkaia w oceie poziomu zachowań profilaktyczych okazało się, że akietowai mieszkający w mieście częściej prezetowali wysoki poziom 456

12 zachowań profilaktyczych iż badai ze wsi. statystyczie(p=0,02), (tabela 3). Różice w oceie były istote Tabela 3. Ocea poziomu zachowań profilaktyczych z uwzględieiem miejsca zamieszkaia Ocea poziomu zachowań Miejsce Niski Przecięty Wysoki zamieszkaia Wieś ,27 65,85 4,88 100,00 Miasto ,17 72,88 16,95 100, ,00 70,00 12,00 100,00 Aaliza statystycza: Chi 2 =8,01; p=0,02* Wysoki poziom zachowań profilaktyczych ajczęściej posiadali badai z wykształceiem wyższym, ajiższy chorzy posiadający wykształceie podstawowe/zawodowe. Różice w oceie były statystyczie istote (p=0,002), (tabela 4). Tabela 4. Ocea poziomu zachowań profilaktyczych z uwzględieiem wykształceia Wykształceie Podstawowe/ zawodowe Średie Wyższe Ocea poziomu zachowań Niski Przecięty Wysoki ,65 63,27 4,08 100, ,70 78,38 18,92 100, ,14 71,43 21,43 100, ,00 70,00 12,00 100,00 Aaliza statystycza: Chi 2 =17,34; p=0,002* 457

13 Niski poziom zachowań profilaktyczych ajczęściej obserwowao w grupie badaych zawodowo ie aktywych, atomiast wysoki w grupie emerytów i recistów. Stwierdzoe różice ie były istote statystyczie, (p=0,57), (tabela 5). Tabela 5. Ocea poziomu zachowań profilaktyczych z uwzględieiem aktywości zawodowej Ocea poziomu zachowań Aktywość Niski Przecięty Wysoki zawodowa Pracuje ,78 75,55 6,67 100,00 Nie pracuje ,74 65,22 13,04 100,00 Reta/ emerytura 15,63 65,63 18,74 100, ,00 70,00 12,00 100,00 Aaliza statystycza: Chi 2 =2,94; p=0,57 Akietowai z cukrzycą typu 2 częściej posiadali zarówo iski jak i wysoki poziom zachowań profilaktyczych iż badai z cukrzyca typu 1. Stwierdzoe różice ie były istote statystyczie(p=0,16) (tabela 6). Tabela 6. Ocea poziomu zachowań profilaktyczych z uwzględieiem typu cukrzycy Typ cukrzycy Typu 1 Typu 2 Ocea poziomu zachowań Niski Przecięty Wysoki ,09 86,36 4,55 100, ,51 65,39 14,10 100, ,00 70,00 12,00 100,00 Aaliza statystycza: Chi 2 =3,62; p=0,16 458

14 Sprawdzao rówież poziom zachowań profilaktyczych z uwzględieiem czasu trwaia cukrzycy. Z badań wyika, że akietowai, którzy chorowali a cukrzycę do 5 lat częściej posiadali iski poziom zachowań profilaktyczych w porówaiu z badaymi z dłuższym stażem chorowaia. Stwierdzoe różice były istote statystyczie, (p=0,005) (tabela 7). Tabela 7. Ocea poziomu zachowań profilaktyczych z uwzględieiem czasu trwaia choroby Czas trwaia choroby Do 5 lat 6-10 lat Poad 10 lat Ocea poziomu zachowań Niski Przecięty Wysoki ,36 45,46 18,18 100, ,27 72,73 0,00 100, ,14 78,57 14,29 100, ,00 70,00 12,00 100,00 Aaliza statystycza: Chi 2 =14,93; p=0,005* Występowaie powikłań cukrzycy w badaej grupie Z badań wyika, że ajczęstszymi powikłaiami cukrzycy u akietowaych były: hiperglikemia i hipoglikemia, rzadziej europatia i retiopatia cukrzycowa, atomiast ajrzadziej efropatia i zespół stopy cukrzycowej ( ryc. 14). 459

15 Zespół stopy cukrzycowej Neuropatia cukrzycowa Nefropatia cukrzycowa Retiopatia cukrzycowa Objawy hipergikemii Objawy hipoglikemii Nie wiem Nie Tak Ryc. 14. Rozkład akietowaych z uwzględieiem występowaia powikłań cukrzycy Do dalszej aalizy statystyczej w oceie występowaia powikłań cukrzycy wykorzystao pytaia z akiety (15, 20, 26, 31, 36, 40). Każdy występujący objaw to 1 pkt, astępie obliczoo sumę uzyskaych puktów. Maksymala ocea wyosiła 6 pkt. Średia liczba powikłań wyiosła 2,19 ± 1,58 (Me=2,00). Na podstawie uzyskaych wyików stwierdzoo, że u 31,00 badaych występowały ielicze powikłaia cukrzycy (0-1 pkt), atomiast u 50,00 przecięta liczba powikłań (2-3 pkt), zaś u 19,00 duża liczba powikłań (>=4 pkt), (ryc. 15) Nielicza Przecięta Duża Ryc. 15. Rozkład akietowaych z uwzględieiem ocey występowaia powikłań cukrzycy W badaiach sprawdzoo czy istieje związek między poziomem zachowań profilaktyczych a występowaiem powikłań. Okazało się że akietowai, którzy mieli dużą 460

16 liczbę powikłań częściej posiadali wysoki poziom zachowań profilaktyczych w porówaiu z badaymi, którzy mieli przeciętą lub ieliczą liczbę powikłań. Stwierdzoo istoty statystyczie związek pomiędzy poziomem zachowań profilaktyczych, a występowaiem powikłań cukrzycy (p=0,005), (tabela 8). Tabela 8. Ocea poziomu występowaia powikłań cukrzycy z uwzględieiem poziomu zachowań profilaktyczych Ocea występowaia powikłań cukrzycy Nielicza Przecięta Duża Ocea poziomu zachowań Niski Przecięty Wysoki ,71 54,84 6,45 100, ,00 74,00 14,00 100, ,00 84,21 15,79 100, ,00 70,00 12,00 100,00 Aaliza statystycza: Chi 2 =14,68; p=0,005* Uwzględiając wiek badaych okazało się, że duża liczba powikłań występowała u akietowaych w wieku lat (25,82) i powyżej 60 roku życia (23,53). Nielicze powikłaia obserwowao ajczęściej w grupie badaych do lat 40 (34,29). Stwierdzoe różice ie były istote statystyczie, (p=0,42), (tabela 9). 461

17 Tabela 9. Ocea występowaia powikłań cukrzycy z uwzględieiem wieku Ocea występowaia powikłań cukrzycy Nielicze Przecięta Duża Wiek Do 40 lat ,29 57,14 8,57 100, lata ,03 45,16 25,81 100,00 Powyżej 60 lat ,41 47,06 23,53 100, ,00 50,00 19,00 100,00 Aaliza statystycza: Chi 2 =3,88; p=0,42 Oceiając częstość występowaia powikłań cukrzycy ze względu a płeć, okazało się, że kobiety częściej miały dużą liczbę powikłań cukrzycy (25,00) w porówaiu z mężczyzami, (12,50). Stwierdzoe różice ie były istote statystyczie, (p=0,25), (tabela 10). Tabela 10. Ocea występowaia powikłań cukrzycy z uwzględieiem płci Ocea występowaia powikłań cukrzycy Nielicze Przecięta Duża Płeć Kobiety ,77 44,23 25,00 100,00 Mężczyźi ,25 56,25 12,50 100, ,00 50,00 19,00 100,00 Aaliza statystycza: Chi 2 =2,78; p=0,25 462

18 Uwzględiając miejsce zamieszkaia okazało się że u akietowaych z miasta częściej iż u badaych ze wsi stwierdzao dużą liczbę powikłań cukrzycy Stwierdzoe różice ie były istote statystyczie, (p=0,11), (tabela 11). Tabela 11. Ocea występowaia powikłań cukrzycy z uwzględieiem miejsca zamieszkaia Ocea występowaia powikłań cukrzycy Miejsce Nielicze Przecięta Duża zamieszkaia Wieś ,46 46,34 12,20 100,00 Miasto ,73 52,54 23,73 100, ,00 50,00 19,00 100,00 Aaliza statystycza: Chi 2 =4,33; p=0,11 Badai z wykształceiem wyższym częściej posiadali dużą liczbę powikłań w porówaiu z badaymi z wykształceiem średim, podstawowym lub zawodowym. Różice w oceie były istote statystyczie (p=0,04), (tabela 12). Tabela 12. Ocea występowaia powikłań cukrzycy z uwzględieiem wykształceia Wykształceie Podstawowe/ zawodowe Średie Wyższe Ocea występowaia powikłań cukrzycy Nielicze Przecięta Duża ,90 38,78 16,32 100, ,22 64,86 18,92 100, ,43 50,00 28,57 100, ,00 50,00 19,00 100,00 Aaliza statystycza: Chi 2 =9,80; p=0,04* 463

19 Akietowai pracujący zawodowo częściej mieli dużą liczbę powikłań cukrzycy w porówaiu z badaymi, którzy ie pracowali lub przebywali a recie, emeryturze. Stwierdzoe różice ie były istote statystyczie (p=0,41), (tabela 13). Tabela 13. Ocea występowaia powikłań cukrzycy z uwzględieiem aktywości zawodowej Ocea występowaia powikłań cukrzycy Aktywość Nielicze Przecięta Duża zawodowa Pracuje ,89 48,89 22,22 100,00 Nie pracuje ,08 65,22 8,70 100,00 Reta/ emerytura 37,50 40,63 21,87 100, ,00 50,00 19,00 100,00 Aaliza statystycza: Chi 2 =3,99; p=0,41 Akietowai z cukrzycą typu 2 częściej mieli dużą liczbę powikłań w porówaiu z badaymi z cukrzycą typu 1. Stwierdzoe różice ie były istote statystyczie (p=0,27), (tabela 14). Tabela 14. Ocea występowaia powikłań cukrzycy z uwzględieiem typu cukrzycy Typ cukrzycy Typu 1 Typu 2 Ocea występowaia powikłań cukrzycy Nielicze Przecięta Duża ,27 63,64 9,09 100, ,05 46,16 21,79 100, ,00 50,00 19,00 100,00 Aaliza statystycza: Chi 2 =2,63; p=0,27 464

20 Z badań wyika, że akietowai, którzy chorowali a cukrzycę poad 10 lat częściej mieli dużą liczbę powikłań w porówaiu z badaymi, którzy chorowali krócej. Stwierdzoe różice były wysoce istote statystyczie, (p<0,00001) (tabela 15). Tabela 15. Ocea występowaia powikłań cukrzycy z uwzględieiem czasu trwaia choroby Czas trwaia choroby Do 5 lat 6-10 lat Poad 10 lat Ocea występowaia powikłań cukrzycy Nielicze Przecięta Duża ,73 27,27 0,00 100, ,45 40,91 13,64 100, ,93 62,50 28,57 100, ,00 50,00 19,00 100,00 Aaliza statystycza: Chi 2 =34,24; p<0,00001* W oceie poziomu wiedzy ogólej a temat cukrzycy uwzględioo oceę wiedzy a temat hiperglikemii i hipoglikemii oraz powikłań. Maksymala ocea możliwa do uzyskaia wyosiła 31 pkt. Średia ocea poziomu wiedzy wyiosła 17,79 ± 8,48 pkt (zakres od 0 do 31 pkt). Do dalszej aalizy statystyczej przeliczoo uzyskae wyiki puktowe a ormy steowe wg wzoru: Si = 2zi + 5,5 zi = Gdzie: Si Xi - Xśred. Sx i-ty wyik wystadaryzoway w 465

21 skali steowej zi Xi wartość surowa i-tego wyiku Xśred. średia arytmetycza dla zbioru wyików, z którego pochodzi Xi sx odchyleie stadardowe dla zbioru wyików Xi 2 oraz 5,5 wartości stałe Uzyskae wyiki steowe przedstawia tabela 16 i rycia 16. Tabela 16. Wyiki steowe dla poziomu wiedzy a temat cukrzycy Ste Zakres puktów , , , , , , , , , , ,00 466

22 Stey Ryc. 16. Rozkład akietowaych z uwzględieiem orm steowych dla poziomu wiedzy a temat cukrzycy W wyiku przeprowadzoych badań stwierdzoo, że 30,00 akietowaych posiadało iski poziom wiedzy a temat cukrzycy (1-4 ste), atomiast 52,00 przecięty (4-6 ste) i 18,00 wysoki (7-10 ste), (ryc. 17) Niski Przecięty Wysoki Ryc. 17. Rozkład akietowaych z uwzględieiem poziomu wiedzy a temat cukrzycy W pracy zbadao rówież częstość występowaia powikłań cukrzycy uwzględieiem poziomu wiedzy a temat choroby. W grupie akietowaych posiadających z 467

23 przecięty lub wysoki poziom wiedzy częściej obserwowao dużą liczbę powikłań iż u badaych z iskim poziomem wiedzy. Natomiast u badaych z iskim poziomem wiedzy częściej występowały ielicze powikłaia. Aaliza statystycza wykazała istoty statystyczie związek między występowaiem powikłań cukrzycy a wiedzą badaych a temat choroby (p=0,0002), (tabela 17). Tabela 17. Częstość występowaia powikłań cukrzycy z uwzględieiem poziomu wiedzy a temat choroby Poziom ogólej Niski Przecięty Wysoki wiedzy Ocea występowaia powikłań cukrzycy Nielicze Przecięta Duża ,33 30,00 6,67 100, ,23 55,77 25,00 100, ,11 66,67 22,22 100, ,00 50,00 19,00 100,00 Aaliza statystycza: Chi 2 =21,97; p=0,0002* Dyskusja Cukrzyca jest chorobą przewlekłą. Od tego jak często pacjet będzie kotrolował glikemię, stosował zalecaa dietę, podejmował wskazaą aktywość fizyczą oraz stosował się do iych zaleceń dla diabetyków będzie zależał rozwój powikłań. Z badań własych wyika, że 30,00 akietowaych posiadało iski poziom wiedzy a temat cukrzycy, 52,00 przecięty, atomiast 18,00 wysoki. Najczęstsze powikłaia cukrzycy jakie zazaczali akietowai to: hiperglikemia (62,00), hipoglikemia (60,00), europatia (33,00), retiopatia (29,00) i efropatia cukrzycowa (14,00) oraz zespół stopy cukrzycowej (21,00). 468

24 Nieco ie wyiki otrzymała w swoich badaiach Fabia i wsp., z których wyika, że ajczęstszymi powikłaiami cukrzycy była retiopatia cukrzycowa (24,8), efropatia stwierdzaa była u 1,5, zaś stopa cukrzycowa u 1,5 badaych. U 7,4 chorych występowała kombiacja różych powikłań. [2] Na podstawie uzyskaych wyików własych stwierdzoo, że ielicze powikłaia cukrzycy posiadało 31,00 akietowaych, przeciętą liczbę powikłań 50,00, a dużą 19,00. W grupie badaych z dużą liczba powikłań częściej iż w iych obserwowao wysoki poziom zachowań profilaktyczych (15,79). Natomiast z badań Pisarczyk-Wiza i wsp. z 2011 roku wyika, że tylko u 15,00 osób z długim wywiadem choroby ie stwierdzoo żadych objawów retiopatii cukrzycowej. U pozostałych 85,00 chorych stwierdzoo zmiay o różym stopiu zaawasowaia. U 34,00 akietowaych stwierdzoo efropatię, a u 39,00 europatię cukrzycową. [6] Hipoglikemia jest ostrym powikłaiem cukrzycy, zagrażającym życiu i zdrowiu chorego. Zajomość objawów może uchroić chorego przed przykrymi jej kosekwecjami. W pracy zbadao zajomość objawów hipoglikemii i właściwy sposób reagowaia w sytuacji jej wystąpieia. Okazało się, że 68,00 badaych za objawy hipoglikemii, 79 za przyczyy a 75 właściwy sposób postępowaia. Według Krystoń-Serafi i wsp. prawidłowe objawy hipoglikemii potrafiło wskazać 73,6 akietowaych, przyczyy zało 59,00 a zasady postępowaia 54,5 badaych [5] Z badań Kaliowskiego i wsp. wyika, że przyczyy hipoglikemii właściwie wskazało tyko 31,00 akietowaych, atomiast 24,00 badaych ie zało żadej przyczyy hipoglikemii. [4] Z badań własych wyika, że respodeci w 78,00 zali termi hiperglikemii. Jako objawy ajczęściej podawali wzmożoe pragieie (67,00). Podobe wyiki badań uzyskał Kaliowski i wsp. z których wyika, że termi hiperglikemia wyjaśiło poprawie 62,00 respodetów. Autor badając wiedzę dotyczącą przyczy hiperglikemii wyjaśił, że większość chorych miała iewystarczającą wiedzę z tego zakresu. Prawidłowej odpowiedzi udzieliło 38,00 badaych, którzy uwzględili wszystkie możliwości. Aż 21,00 akietowaych ie zało jakiejkolwiek przyczyy hiperglikemii. [4] Natomiast w badaiach Krystoń-Serafi 63,00 akietowaych potrafiło prawidłowo wskazać objawy hiperglikemii. Do tych objawów zaliczyli wielomocz, wzmożoe pragieie, drżeie rąk, osłabieie. 26,00 badaych błędie uważało, że objawem tego powikłaia może być admiere tycie. Objawów hiperglikemii ie zało 11,00 respodetów. [5] 469

25 Z badań własych wyika, że 51,00 badaych zało ostre powikłaia cukrzycy, do których zaliczyli hipoglikemię, kwasicę i śpiączkę ketoową. Przewlekłe powikłaia cukrzycy zała poad połowa akietowaych. Do tych powikłań prawidłowo zaliczyli europatie i zespół stopy cukrzycowej. Badaia włase korelują z badaiami Kaliowski i wsp., z których wyika że 48,00 badaych ie zało ostrych powikłań cukrzycy. Poprawą odpowiedź wskazało 21,00 badaych, którzy do ostrych powikłań zaliczyli wszystkie możliwe stay. Część respodetów wskazała odpowiedź częściowo prawidłową. Do późych powikłań akietowai ajczęściej zaliczali retiopatię (86,00), efropatię (79,00) oraz zespół stopy cukrzycowej (74,00). Część akietowaych (9,00) ie zała późych powikłań. [4] Respodeci w 73,00 zali termi retiopatia cukrzycowa. Natomiast tylko 37,00 badaych wiedziało prawidłowo, że chory z cukrzycą powiie zgłaszać się do okulisty raz w roku. Aż 30,00 badaych zgłasza się do poradi okulistyczej w razie potrzeby. W swoich badaiach Kaliowski i wsp. wykazali, że termi retiopatia zało 36,00 respodetów. Na pytaie dotyczące częstości wizyt kotrolych u okulisty 36,00 badaych uważała, że z takiej wizyty ależy skorzystać raz w roku. Natomiast 11,00 akietowaych ie potrafiło prawidłowo odpowiedzieć a to pytaie. [4] W badaiach Krystoń-Serafi i wsp. 50,00 akietowaych wiedziało o koieczości odbywaia wizyt kotrolych u okulisty raz w roku. [5] W większości akietowai zali termi efropatii cukrzycowej( 78,00) i zasady jej profilaktyki.71,00 akietowaych uzało, iż jest to kotrola ciśieia tęticzego krwi a 32,00 rezygacja z paleia papierosów. Tylko 35,00 badaych wiedziało, że do poradi efrologiczej ależy zgłaszać się raz w roku. Z badań Kaliowskiego i wsp. wyika, że 56,00 akietowaych ie zała termiu efropatii cukrzycowej. W pytaiu dotyczącym sposobów zapobiegaia efropatii 32,00 respodetów ie zało prawidłowej odpowiedzi. Według 22,00 badaych profilaktyka powia polegać a kotrolowaiu ciśieia tęticzego, glikemii i lipidemii, 15,00 twierdziło, że ależy zaprzestać paleia tytoiu. [4] Respodeci w 76,00 zali prawidłowy termi europatii cukrzycowej. W większości zali rówież objawy europatii cukrzycowej i prawidłowo podawali, że jest to mrowieie i drętwieie stóp oraz zaburzeie czucia w stopach. Tylko 32,00 badaych wiedziało jak często ależy korzystać z wizyt u eurologa. Natomiast 38,00 akietowaych uważało, że w razie potrzeby. 470

26 Według badań Kaliowskiego i wsp. tylko 29,00 akietowaych poprawie wyjaśiło termi europatia cukrzycowa. Zajomość objawów towarzyszących europatii cukrzycowej była zróżicowaa. [4] W większości akietowaia zali prawidłowy termi stopy cukrzycowej. W pytaiu o rodzaje stopy cukrzycowej 40,00 badaych przyzało, że ie za odpowiedzi a to pytaie. Większość respodetów zała zasady profilaktyki zespołu stopy cukrzycowej, do której zaliczyli główie codziee oglądaie stóp 71,00. Z badań Kaliowskiego i wsp. wyika, że właściwej odpowiedzi a pytaie o rodzaje stopy cukrzycowej udzieliło 33,00 badaych. Aż 50,00 akietowaych ie potrafiła udzielić prawidłowej odpowiedzi a to pytaie. Według 94,00 badaych profilaktyka zespołu stopy cukrzycowej powia polegać a dbaiu o stopy, aby zawsze były suche i czyste oraz oszeiu wygodego obuwia. Część badaych uważała, że ależy codzieie oglądać stopy i stosować gimastykę stóp. Niepoprawą odpowiedź wskazała iezacza liczba akietowaych. 26,00 badaych uważała, że ależy często chodzić boso oraz 15,00 twierdziła, że ależy moczyć stopy w wodzie. [4] W badaiach Krystoń-Serafi i wsp. 48,00 akietowaych do profilaktyki zespołu stopy cukrzycowej zaliczyli codziee oglądaie stóp. Aż 52,00 chorych ie wiedziało ic a temat zalecaej profilaktyki. [5] W badaiach własych udowodioo, że akietowai posiadający wysoki poziom wiedzy a temat powikłań cukrzycy zaczie częściej mieli dużą liczbę powikłań z powodu choroby w porówaiu z badaymi z przeciętym lub iskim poziomem wiedzy. Wioski 1. Dużą ilość powikłań cukrzycy stwierdzoo u 19 chorych, ielicze powikłaia obserwowao u 31 badaych. Pozostałe 50 to akietowai z przeciętą liczbą powikłań. 2. Powikłaia występowały ajczęściej u chorych w wieku lat, ajrzadziej u badaych poiżej 40 roku życia. 3. W grupie kobiet częściej iż u mężczyz występowały powikłaia cukrzycy. 4. U badaych z miasta, posiadających wykształceie wyższe częściej stwierdzao powikłaia cukrzycy iż u badaych ze wsi z wykształceiem podstawowym czy średim. 471

27 5. Dużą liczbę powikłań częściej stwierdzao u chorych z cukrzycą typu 2 iż u badaych z cukrzycą 1 typu. 6. Niski poziom wiedzy a temat cukrzycy stwierdzoo u 30 chorych, przecięty u 52 i wysoki u 18 badaych. 7. Największą liczbę powikłań stwierdzoo u badaych posiadających przecięty i wysoki poziom wiedzy a temat swojej choroby. Najmiej powikłań występowało u chorych z iskim poziomem wiedzy a temat cukrzycy. Bibliografia 1. Ejma M.: Neurologicze powikłaia cukrzycy. Polski Przegląd Neurologiczy 2010; 6 (4): Fabia W., Majkowska L., Stefański A., Molęda P.: Ocea częstości występowaia cukrzycy i jej powikłań u osób pozostających pod opieką lekarzy podstawowej opieki zdrowotej. Diabetologia Doświadczala i Kliicza 2004; 4, 1: Filipek B.: Postępy w farmakoterapii cukrzycy typu 2 i chorób układu sercowo - aczyiowego w cukrzycy. Farmakologia Polska 2009; 65 (6): Kaliowski P., Bojakowska U., Kowalska M. E.: Ocea wiedzy pacjetów o powikłaiach cukrzycy. Medycya Ogóla i Nauki o Zdrowiu 2012; Tom 18, Nr 4: Krystoń-Serafi M., Jakowiak B., Krajewska-Kułak E., Sierakowska M., Popławska E.: Ocea wiedzy pacjetów a temat cukrzycy typu 2 jako iezbędy elemet terapii. Diabetologia Praktycza 2005; tom 6, 1, Pisarczyk-Wiza D., Zozulińska-Ziółkiewicz D., Piłaciński S., Milcarek M., Wierusz- Wysocka B.: Częstość występowaia przewlekłych powikła w zależości od wieku rozpozaia cukrzycy typu 1 u chorych z poad 30-letim wywiadem choroby. Pediatrc Edocriolgy Diabetes ad Metabolism 2014; 22 (4): Swoboda R., Sirek S., Markowicz A., Strojek K.: Objawy kliicze hiper i hipoglikemii u chorych a cukrzycę. Problemy Medycyy Rodziej 2009; 4 (29):