ANALIZA I OCENA ZRÓŻNICOWANIA REGIONALNEGO ZMIENNYCH INFRASTRUKTURY I ŚRODOWISKA POWIATÓW POLSKI WSCHODNIEJ

Transkrypt

1 Humantes and Socal Scences 2018 HSS, vol. XXIII, 25 (2/2018), p Aprl-June Paweł DZIEKAŃSKI 1 ANALIZA I OCENA ZRÓŻNICOWANIA REGIONALNEGO ZMIENNYCH INFRASTRUKTURY I ŚRODOWISKA POWIATÓW POLSKI WSCHODNIEJ Ocena zróżncowana nfrastruktury środowska powatów dokonana została za pomocą wskaźnka syntetycznego. Celem artykułu jest ndykacja potencjału mary syntetycznej w procese oceny przestrzennych dysproporcj nfrastruktury środowska 101 powatów Polsk Wschodnej na podstawe wybranych zmennych pozyskanych z Bazy Danych Lokalnych GUS dla 2010, 2013, 2016 r. Zróżncowany rozwój poszczególnych regonów stanow naturalny problem państw. Jest on zjawskem złożonym, trudnym do jednoznacznej oceny. Wynka to ze ogranczonego dostępu do szczegółowych danych. Bardzo stotne dla rozwoju jest wyznaczene czynnków mogących stanowć endogenczny potencjał rozwojowy, a także czynnków egzogencznych wsperających ten rozwój. Zróżncowane w potencjale rozwojowym powatów wynka z środowska naturalnego oraz ładu nfrastrukturalnego. Decydują one o możlwoścach rozwoju ncjatyw gospodarczych oraz przestrzennym rozmeszczenu, przycąganu kaptału, o warunkach życa meszkańców procese rozwoju. Pozom nfrastruktury oraz środowsko naturalne mogą kreować atrakcyjność bądź neatrakcyjność regonu. Stanową o szansach lub barerach rozwoju, szczególne wsparte potencjałem fnansowym stanowącym o możlwoścach nwestycyjnych jednostk. Marę syntetyczną zbudowano w oparcu o metodę bezwzorcową wskazuje jako najlepszy powat masto Lubln, najsłabsze masto Chełm Krosno; w przypadku mary opartej na odległośc w rzeczywstej przestrzen z metryką eukldesową najlepsze to keleck, masto Lubln, najsłabszy zambrowsk. Infrastruktura środowsko mogą stanowć o przewadze konkurencyjnej jednostk, o zróżncowanu regonu, tworzenu szans lub barer rozwoju. Słowa kluczowe: nfrastruktura, środowsko, powat, mara syntetyczna. 1. WSTĘP Samorząd (pracodawca, zlecenodawca, klent nwestor td.) wpływa bezpośredno lub pośredno na rozwój lokalnej gospodark 2. Stablność pewność źródeł fnansowana, jak pozom nfrastruktury środowska determnują zakres pozom usług publcznych śwadczonych przez jednostk samorządu terytoralnego oraz realzację zadań oblgatoryjnych 1 Paweł Dzekańsk, doktor nauk ekonomcznych, Instytut Prawa, Ekonom Admnstracj, Wydzał Prawa, Admnstracj Zarządzana, Unwersytet Jana Kochanowskego w Kelcach. Paweł Dzekańsk, PhD n economcs, Insttute of Law, Economcs and Admnstraton, Faculty of Law, Admnstraton and Management, The Jan Kochanowsk Unversty n Kelce. 2 P. Prus, B.M. Wawrzynak, Zarządzane projektam funkcje gmn w zakrese programów rozwoju obszarów wejskch, Studa Materały Polskego Stowarzyszena Zarzadzana Wedzą/Studes & Proceedngs Polsh Assocaton for Knowledge Management, nr 44/2011, s

2 100 P. Dzekańsk fakultatywnych. Regon staje sę aktywnym podmotem, posadającym własną logkę organzacyjną, której efektywność może pobudzać lub ogranczać rozwój podmotów w nm funkcjonujących 3. System gospodark lokalnej zmena sę w czase. Jako weloelementowa budowa składa sę m.n. z aktorów życa gospodarczego, fnansów, nfrastruktury, środowska naturalnego, td. Kształtują one budują atrakcyjność nwestycyjną wskazują kluczowe dla nwestora obszary uwarunkowań dzałalnośc. Stopeń natężena walorów endogencznych regonu, a także ch struktury wzajemne sprzężena kształtują proces rozwoju. Ważnym zasobem regonu jest kaptał terytoralny, który może w stotny sposób wpływać na jego konkurencyjność zarówno w stopnu lokalnym, jak ponadlokalnym 4. Terytorum jako aktywny podmot, posada ndywdualną własną strukturę organzacyjną, której efektywność może pobudzać lub ogranczać rozwój podmotów w nm funkcjonujących CEL, METODA, MATERIAŁ BADAWCZY Celem artykułu jest ndykacja potencjału mary syntetycznej w procese oceny przestrzennych dysproporcj nfrastruktury środowska na podstawe wybranych zmennych dagnostycznych 101 powatów (zemskch grodzkch) makroregonu Polsk Wschodnej. Dokonana analza ma charakter statyczny oraz dynamczny. Obejmuje ona porównane sytuacj powatów w latach 2010, Dane do badana pochodzą z BDL GUS. Uwzględnając dostępność danych krytera statystyczne, do określena przestrzennego zróżncowana oceny nfrastruktury środowska powatów Polsk Wschodnej, przyjęto następujące zmenne: X1, długość czynnej sec rozdzelczej wodocągowej, X2, ludność korzystająca z sec wodocągowej, X3, zużyce wody w gospodarstwach domowych ogółem na 1 meszkańca, X4, długość czynnej sec kanalzacyjnej, X5, różnca pomędzy odsetkem ludnośc korzystającej z wodocągu z kanalzacj, X6, zmana lczby ludnośc na 1000 meszkańców, X7, lasy publczne ogółem, X8, odpady wytworzone w cągu roku ogółem, X9, odpady poddane odzyskow razem, X10, pomnk przyrody ogółem, X11, udzał przemysłu w zużycu wody ogółem, X12, tereny zelen w gest samorządów powerzchna, X13, wydatk w Dzale 754 (bezpeczeństwo publczne ochrona przecwpożarowa), X14, wydatk w Dzale 600 (transport łączność) 6. 3 A. Jewtuchowcz, Terytorum współczesne dylematy jego rozwoju, Łódź W. Kosedowsk, Teoretyczne problemy rozwoju regonalnego [w:] Zarządzane rozwojem regonalnym lokalnym. Problemy teor praktyk, Toruń 2001, s Z. Przygodzk, Kaptał terytoralny w rozwoju regonów, Acta Unverstats Lodzenss Fola Oeconomca, 2 (319) / X3, X8, X11 destymulanty; X1, X2, X4, X5, X6, X7, X9, X10, X12, X13, X14 stymulanty. Ze zboru usunęto zmenne charakteryzujące sę nską zmennoścą przestrzenną (współczynnk

3 Analza ocena zróżncowana regonalnego 101 Proces normalzacj przeprowadzono za pomocą metody untaryzacj zerowej, wykorzystując następującą formułę: dla stymulanty (1) z j j = (1) max x mn x x mn x dla destymulanty (2) z j j = (2) max max x x x mn x gdze: = 1, 2 N; j = 1, 2, p (N jest lczbą obektów (powatów), a p lczbą cech); oznacza wartość zuntaryzowaną cechy dla badanej jednostk, x j oznacza wartość j-tej cechy dla badanej jednostk, max maksymalna wartość j-tej cechy, mn mnmalna wartość j-tej cechy 7. Marę syntetyczną wyznaczono za pomocą metody bezwzorcowej, polegającej na uśrednenu znormalzowanych wartośc cech prostych, według wzoru: 1 S = p p j j= 1 z ( = 1,2,..., p) (3) gdze: S syntetyczny mernk w badanym okrese, z j cechy struktury wskaźnka syntetycznego, p lczba cech. Wskaźnk przyjmuje wartość z przedzału [0,1]. Wartość blższa jednośc oznacza, że obekt charakteryzuje sę wysokm pozomem analzowanego zjawska 8. zmennośc ponżej 0,10) oraz wysokm skorelowanu zmennych według metody odwróconej macerzy współczynnków korelacj. Por. A. Zelaś (red.), Taksonomczna analza przestrzennego zróżncowana pozomu życa w Polsce w ujęcu dynamcznym, Kraków 2000; A. Malna, Welowymarowa analza przestrzennego zróżncowana struktury gospodark Polsk według województw, Kraków 2004, s F. Wysock, Metody statystycznej analzy welowymarowej w rozpoznawanu typów struktury przestrzennej rolnctwa, Rocznk AR w Poznanu, sera: Rozprawy Naukowe, z. 266, Poznań P. Dzekańsk, Wykorzystane wskaźnka syntetycznego do oceny pozomu rozwoju samorządu na przykładze gmn wejskch województwa śwętokrzyskego [w:] Determnanty rozwoju Polsk. Fnanse publczne, red. S. Owsak, Warszawa 2015, s ; P. Dzekańsk, Spatal Dfferentaton of the Fnancal Condton of the Śwętokrzyske Vovodshp Countes, Barometr Regonalny, t. 14, nr 3/2016; P. Dzekańsk, Dversfcaton synthetc ndcator for evaluatng the fnancal capacty of local government. The case of polsh vovodeshps, Acta Unverstats Agrculturae Et Slvculturae Mendelanae Brunenss; Vol. 65, No. 2 /2017; E. Moduchowska-Jaroszewcz, Metody kerunk oceny kondycj fnansowej jednostek samorządów terytoralnych, ZN US, nr 786/2013, Fnanse, Rynk Fnansowe, Ubezpeczena, nr 64/2, s

4 102 P. Dzekańsk Następne polczono marę syntetyczną opartą na odległośc w rzeczywstej przestrzen z metryką eukldesową zgodne ze wzorem: OE t = p ( 1 zjt ) j= 1 p 2 (4) Mara syntetyczna (4) pozwala na zmerzene sprowadzonej do przedzału [0;1] odległośc w rzeczywstej przestrzen z metryką eukldesową -tej gmny w roku t od hpotetycznej gmny wzorca, czyl takej, która charakteryzowałby sę maksymalną wartoścą każdej z badanych cech. Wartość mary równa 0 oznacza, że jednostka charakteryzuje sę maksymalnym pozomem badanego zjawska 9. Mara syntetyczna pozwolła podzelć badany obszar powatów na 4 grupy kwartylowe. Welkość wskaźnka w perwszej grupe kwartylowej oznacza jednostkę lepszą odpowedno czym grupa nższa, jednostk są słabsze. Zweryfkowano także wzajemną zgodność uzyskanych wynków w oparcu o współczynnk korelacj. 3. KAPITAŁ TERYTORIALNY W WARUNKACH RENTY POŁOŻENIA Rozwój regonu stanow źródło korzyśc ogólnospołecznych 10, wzrost rang ośrodka, powększane zasęgu jego oddzaływana, podnesene stopna atrakcyjnośc jako mejsca zameszkana jako potencjalnego mejsca lokalzacj nwestycj. Rozwój jest generowany przez dzałalnośc egzogenczne efekty podstawowe, które powstają w rezultace dzałalnośc lokalnych endogencznych zasobów. Kaptał terytoralny ujawna specyfczność mejsca jego elementów oraz jej strategczną wartość w rywalzacj rynkowej. Jak psze Markowsk, stanow on korzyśc zewnętrzne wytwarzane dostępne w wynku nterakcj użytkownków względne wyodrębnonego terytorum. Ma on charakter dynamcznego w czase przestrzen złożonego dobra klubowego dostępnego dla użytkownków dzałających w ramach regonu 11. Rozumany jest także jako dostępność do czynnków materalnych nemateralnych na danym obszarze, które mogą tworzyć określone zasoby (naturalne, dobra publczne, prywatne meszane, kaptał ludzk, społeczny relacyjny, zasoby organzacyjne, relacyjne poznawcze) lub ogranczena M. Trojak, T. Tokarsk (red.), Statystyczna analza przestrzennego zróżncowana rozwoju ekonomcznego społecznego Polsk, Kraków P. Prus, A. Marszewska, Perspektywy zrównoważonego rozwoju gmny Bytoń w opn meszkańców, Rocznk Naukowe SERA, t. XI, z. 4/2009, s T. Markowsk, Funkcjonowane gospodark przestrzennej założena budowy modelu zntegrowanego planowana zarządzana rozwojem [w:] System planowana przestrzennego jego rola w strategcznym zarządzanu rozwojem kraju, Studa KPZK PAN, t. CXXXIV, Warszawa 2011, s ; T. Markowsk, Kaptał terytoralny jako cel zntegrowanego planowana rozwoju, Mazowsze Studa Regonalne, nr 18/ R. Capello, U. Frates, L. Resmn, Globalzaton and Regonal Growth n Europe: Past Trends and Future Scenaros, Sprnger, Berln 2011, s [za:] Z. Przygodzk, Kaptał terytoralny w rozwoju regonów, Acta Unverstats Lodzenss Fola Oeconomca, 2 (319)/2016.

5 Analza ocena zróżncowana regonalnego 103 Występowane pewnych elementów na badanym obszarze oraz ch odległość od układu lokalnego regonalnego, jako renta położena czy atrakcyjność lokalzacj, stanow mnej lub bardzej wymerne korzyśc płynące z umejscowena jednostk samorządu terytoralnego w określonym środowsku społeczno-gospodarczym 13. Uwarunkowana pozaprzyrodncze należące do drugej z wymenonych grup, a w szczególnośc położene w stosunku do sec osadnczej komunkacyjnej. Do tej grupy zalczane są take elementy renty położena, jak: powązane z mastem, sąsedztwo węzłów komunkacyjnych czy też położene przygranczne 14. Potencjał samorządu terytoralnego, na który składają sę uwarunkowana przyrodncze oraz pozaprzyrodncze, do których należą m.n. nfrastruktura, blskość ośrodków mejskch, położene geografczne td. stanow o jakośc procesu rozwoju. Powoduje on nestety stotne zróżncowane w pozome rozwoju społeczno-gospodarczego jednostek samorządu terytoralnego. Nezwykle ważnym zagadnenem jest zatem dagnoza oraz ocena zasobów, a następne wdrożene dzałań mających utrzymać wysok pozom rozwoju lub zmenć w porę jego nekorzystny kerunek 15. Infrastruktura jest elementem warunkującym zakres, strukturę przestrzenne rozmeszczene dzałalnośc gospodarczej. Decyduje o atrakcyjnośc bądź neatrakcyjnośc regonu. Stanow o szansach lub barerach jego dalszego rozwoju. Jest wyznacznkem warunków życa ludnośc 16. Infrastruktura stanow wyodrębnony system o różnym zasęgu terytoralnym. Wysok pozom wyposażena nfrastrukturalnego uznawany jest przez nwestorów jako mejsce korzystne dla lokalzacj dzałalnośc gospodarczej. Decyduje ona o pozome życa meszkańców czyn je bardzej lub mnej atrakcyjnym dla potencjalnych meszkańców nwestorów. Pomędzy wyposażenem nfrastrukturalnym a pozomem rozwoju gospodarczego zachodzą relacje mające charakter sprzężena zwrotnego, co oznacza, że zarówno wysoka jakość nfrastruktury techncznej sprzyja procesom rozwojowym, jak wysok pozom rozwoju podmotów gospodarczych wzmaga procesy rozbudowy modernzacj nfrastruktury 17. Stan środowska coraz częścej traktowany jest jako czynnk konkurencyjnośc, jako barera, jak determnanta rozwoju. Iloścowe powększane tego kaptału zależny od lośc dostępnych zasobów naturalnych, jakośc gleby, charakteru klmatu tp. Ze względu gospodarczego stanow ono źródło surowców energ, zapewna przestrzeń geografczną, pole dzałalnośc gospodarczej, mejsce zameszkwana czy wypoczynku L. Ossowska, W. Poczta, Pozom uwarunkowań pozaprzyrodnczych renty położena obszarów wejskch w Polsce, Journal of Agrbusness and Rural Development, 4(30)/2013, s B. Wojtyra, Wpływ renty położena na lokalzację stref aktywnośc gospodarczej na obszarach wejskch województwa welkopolskego, Rozwój Regonalny Poltyka Regonalna, 32/2015, s K. Heffner, Czynnk osadncze wpływające na potencjał rozwojowy obszarów wejskch [w:] Wejske obszary kumulacj barer rozwojowych, red. M. Kłodzńsk, Warszawa M. Dolata, Infrastruktura gospodarcza jako czynnk kształtujący rozwój regonu, Rocznk Naukowe Stowarzyszena Ekonomstów Rolnctwa Agrobznesu, 15/2013, z. 3, s Ł. Satoła, L. Luty, Pozom wyposażena w nfrastrukturę komunalną a sytuacja fnansowa gmn, Metody Iloścowe w Badanach Ekonomcznych, t. XVII/2, 2016, s T. Borys, Nowe kerunk ekonom środowska zasobów naturalnych w aspekce nowej pespektywy fnansowej un europejskej, Ekonoma Środowsko, 1/44/2013.

6 104 P. Dzekańsk 4. SYNTETYCNZY OPIS ZMIENNYCH INFRASTRUKTURY I ŚRODOWISKA POWIATÓW MAKROREGIONU POLSKI WSCHODNIEJ Przestrzeń jak dobro rzadke wymaga podejmowana decyzj dotyczących śwadomego jej kształtowana. Zmany w przestrzen na skutek procesów zachodzących w lokalnej gospodarce rozszerzają przestrzeń nowych możlwośc. Atrakcyjność powatów Polsk Wschodnej w aspekce nfrastruktury środowska jest słaba, na co wskazują nske wartośc mary syntetycznej. Jej wartość wahała sę w grancach od 0,21 (m. Chełm; najsłabsza jednostka, woj. lubelske 19 ) do 0,46 (m. Lubln, woj. lubelske 20 ; najlepsza jednostka) w 2010 r.; od 0,21 (m. Krosno; woj. podkarpacke 21 ) do 0,49 (m. Lubln) w 2013 r. oraz od 0,21 (m. Krosno;) do 0,46 (m. Lubln) w 2015 r. w przypadku mary syntetycznej powstałej w oparcu o metodę bezwzorcową (tabela 1). Analza mary syntetycznej powstałej w aspekce metody opartej na odległośc w rzeczywstej przestrzen z metryką eukldesową wskazywała, ż wartość jej znajdowała sę w przedzale od 0,65 (keleck 22 ; najlepszy) do 0,84 (zambrowsk; najsłabszy) w 2010 r.; od 0,62 (m. Lubln;) do 0,84 (zambrowsk;) w 2013 r. oraz od 0,65 (keleck) do 0,84 (zambrowsk; woj. podlaske 23 ) w 2016 r. Mędzy grupam można zaobserwować przesunęca w czase oraz do pozycj w herarch. 19 Jest ośrodkem subregonalnym położonym we wschodnej częśc województwa lubelskego. Brak w odnesenu do nfrastruktury społecznej, zarządzana oraz kaptału ludzkego społecznego, problem wyludnana sę. Bezroboce przekłada sę na obserwowane nekorzystne trendy mgracyjne. Najwęcej podmotów dzała w sekcj handel hurtowy detalczny, naprawa pojazdów samochodowych, budownctwo. 20 Lubln jest ważnym ośrodkem kulturalnym, handlowo-usługowym oraz przemysłowym, przekraczającym zasęgem oddzaływana grance podregonu województwa. Domnujące dzedzny lubelskej gospodark obejmują handel, różnorodne usług oraz przemysł m.n. maszynowy, samochodowy, energetyczny meblarsk. Lubln jest slnym ośrodkem produkcj spożywczej. Lokalzacja masta w rolnczym regone zapewna doskonałe warunk dla rozwoju przemysłu cukrownczego, mleczarskego, męsnego, pwowarskego, zbożowo-młynarskego, tytonowego, sprytusowego, cukernczego, zelarskego owocowo-warzywnego. 21 Peryferyjne położene masta względem głównych ośrodków w kraju. Słabe powązana komunkacyjne z głównym ośrodkam w kraju ne najlepsze ze stolcą województwa. Postępujący spadek lczby meszkańców Krosna. W strukturze branżowej gospodark domnują frmy usługowe. Najlepej rozwnęte sektory przemysłu to: motoryzacyjny, szklarsk, lotnczy, meblarsk, naftowy przetwórstwo tworzyw sztucznych. Słaba zewnętrzna dostępność komunkacyjna masta. 22 Ma charakter przemysłowo-rolnczy o wysokm stopnu koncentracj tradycyjnych dzałów przemysłu zwązanych z wydobycem przetwórstwem surowców mneralnych oraz produkcją artykułów spożywczych. Wyraźny podzał na przemysłową centralną część powatu, otaczającą masto Kelce rolnczą pozostałą część. 23 Blsko ⅔ podmotów gospodarczych zarejestrowanych w meśce Zambrów (wyraźne domnują handel hurtowy detalczny wraz z szeroko pojętą naprawą oraz budownctwo).

7 Analza ocena zróżncowana regonalnego 105 Tabela 1. Grupy mary syntetycznej oceny nfrastruktury środowska powatów Polsk Wschodnej (2010, 2013, 2016; S) A B C D 1 m. Lubln 0,46 2 keleck 0,43 7 m. Bałystok 0,38 19 sokólsk 0,33 21 błgorajsk 0,32 24 leżajsk 0,32 45 włoszczowsk 0,30 46 belsk 0,29 73 kazmersk 0,27 76 zamojsk 0,27 78 ełck 0,26 90 brzozowsk 0,25 92 m. Krosno 0, m. Chełm 0, m. Lubln 0,49 1 m. Lubln 0,46 2 keleck 0,42 2 keleck 0,44 3 m. Bałystok 0,39 3 m. Bałystok 0,39 25 leżajsk 0,30 28 sokólsk 0,30 29 sokólsk 0,30 30 błgorajsk 0,29 41 belsk 0,27 52 zamojsk 0,27 66 ełck 0,25 68 kazmersk 0,25 79 włoszczowsk 0,25 81 brzozowsk 0, m. Krosno 0,21 29 błgorajsk 0,29 30 leżajsk 0,29 51 zamojsk 0,27 52 belsk 0,26 53 ełck 0,26 77 włoszczowsk 0,25 78 brzozowsk 0,24 79 kazmersk 0, m. Krosno 0,21 Powaty zemske / powaty grodzke obszar; Publkacje sortowane wg roku 2016, gmny w kolejnych latach do wskazanego sortowana wg 2016 r.; grupa A bardzo dobra; B dobra; C słaba; D zła; mary syntetyczne lczone oddzelne dla obu grup powatów; analz dokonano w programe Statstca 13.1 Źródło: opracowane własne na podstawe danych BDL GUS Tabela 2. Grupy mary syntetycznej oceny nfrastruktury środowska powatów Polsk Wschodnej (2010, 2013, 2016) OEt A B C D 1 keleck 0,65 2 m. Lubln 0,65 8 ostródzk 0,7 18 leżajsk 0,74 20 sokólsk 0,74 24 chełmsk 0,75 33 augustowsk 0,76 53 dzałdowsk 0,78 61 grajewsk 0,79 83 tarnobrzesk 0,8 84 zamojsk 0,8 85 gołdapsk 0,81 93 beszczadzk 0, zambrowsk 0, m. Lubln 0,62 1 keleck 0,65 2 keleck 0,66 2 m. Lubln 0,65 7 ostródzk 0,71 3 ostródzk 0,69 22 sokólsk 0,75 25 sokólsk 0,75 28 leżajsk 0,76 30 augustowsk 0,77 32 chełmsk 0,77 60 zamojsk 0,79 49 dzałdowsk 0,79 67 tarnobrzesk 0,8 70 beszczadzk 0,81 72 grajewsk 0,81 83 gołdapsk 0, zambrowsk 0,84 29 leżajsk 0,76 30 augustowsk 0,77 31 chełmsk 0,77 59 zamojsk 0,79 60 beszczadzk 0,8 61 dzałdowsk 0,8 80 tarnobrzesk 0,81 81 gołdapsk 0,82 82 grajewsk 0, zambrowsk 0,84 Powaty zemske / powaty grodzke obszar; Publkacje sortowane wg roku 2016, gmny w kolejnych latach do wskazanego sortowana wg 2016 r.; grupa A bardzo dobra; B dobra; C słaba; D zła; mary syntetyczne lczone oddzelne dla obu grup powatów; analz dokonano w programe Statstca 13.1 Źródło: opracowane własne na podstawe danych BDL GUS

8 106 P. Dzekańsk Rys. 1. Przestrzenne zróżncowane zmennych nfrastruktury środowska (2010, 2016) Źródło: opracowane własne na podstawe danych BDL GUS w CONT-EVO MAP Polska. Analza wykresu rozrzutu wskazuje, że wzrastającej wartośc współczynnków towarzyszy zmana położena punktów, które układają sę coraz blżej ln prostej. Wszystke analzowane powaty Polsk Wschodnej wskazują w 2010, r. relację ujemną wzajemną mary syntetycznej S OE t. Mary podlegały w kolejnych latach dywergencj (współczynnk korelacj Pearsona w 2010 r. r = 0,960 / r2 = 0,922; w 2013 r. r = 0,969 / r2 = 0,940; w 2016 r. r = 0,965 / r2 = 0,931; rysunek 2).

9 Analza ocena zróżncowana regonalnego , ; y = 1,0234-0,8532*x; r = -0,9605; p = ; r2 = 0,9225 mara syntetyczna oparta na odległośc w rzeczywstej przestrzen z metryką eukldesową (2010) ,00 0,75 0,50 0,25 0,00 0,00 0,25 0,50 0,75 1, mara syntetyczna oparta na metodze bezwzorcowej (2010) mara syntetyczna oparta na odległośc w rzeczywstej przestrzen z metryką eukldesową (2010) 0,84 0,82 0,80 0,78 0,76 0,74 0,72 0,70 0,68 0,66 0,64 0,18 0,20 0,22 0,24 0,26 0,28 0,30 0,32 0,34 0,36 0,38 0,40 0,42 0,44 0,46 0,48 mara syntetyczna oparta na metodze bezwzorcowej (2010) 60 0, ; y = 1,0138-0,8443*x; r = -0,9698; p = ; r2 = 0,9406 mara syntetyczna oparta na odległośc w rzeczywstej przestrzen z metryką eukldesową (2013) ,00 0,75 0,50 0,25 0,00 0,00 0,25 0,50 0,75 1, mara syntetyczna oparta na metodze bezwzorcowej (2013) mara syntetyczna oparta na odległośc w rzeczywstej przestrzen z metryką eukldesową (2013) 0,84 0,82 0,80 0,78 0,76 0,74 0,72 0,70 0,68 0,66 0,64 0,62 0,60 0,15 0,20 0,25 0,30 0,35 0,40 0,45 0,50 0,55 mara syntetyczna oparta na metodze bezwzorcowej (2013) 40 0, ; y = 1,009-0,8264*x; r = -0,9653; p = ; r2 = 0,9318 mara syntetyczna oparta na odległośc w rzeczywstej przestrzen z metryką eukldesową (2016) ,00 0,75 0,50 0,25 0,00 0,00 0,25 0,50 0,75 1, mara syntetyczna oparta na metodze bezwzorcowej (2016) mara syntetyczna oparta na odległośc w rzeczywstej przestrzen z metryką eukldesową (2016) 0,84 0,82 0,80 0,78 0,76 0,74 0,72 0,70 0,68 0,66 0,64 0,18 0,20 0,22 0,24 0,26 0,28 0,30 0,32 0,34 0,36 0,38 0,40 0,42 0,44 0,46 0,48 mara syntetyczna oparta na metodze bezwzorcowej (2016) Rys. 2. Wykresu rozrzutu mar syntetycznych nfrastruktury środowska z lną dopasowana (2010, 2013, 2016) Źródło: opracowane własne na podstawe danych BDL GUS w Statstca 13.1 W celu oceny różnc w pozome mary syntetycznej nfrastruktura środowsko w analzowanych latach oraz określenu czy różnce te uległy zmane, wykorzystano m.n. odchylene standardowe, rozstęp oraz wsp. zmennośc (tabela 3) Wykorzystane np. wsp. zmenność do oceny zróżncowana przestrzennego oraz procesów sgmakonwergencj/dywergencj realnej można znaleźć np. w pracy T. Msak, Convergence or Dvergence of Basc Macroeconomc Varables n the Dstrcts of Podkarpacke Provnce, Humantes and Socal Scences Vol (4), 2014, s

10 108 P. Dzekańsk Tabela 3. Zróżncowane mary syntetycznej nfrastruktura środowsko S średna 0,30 0,28 0,28 0,77 0,78 0,78 odch. standardowe 0,04 0,04 0,05 0,04 0,04 0,04 wsp. zmennośc 0,15 0,16 0,16 0,05 0,05 0,05 mn 0,21 0,21 0,21 0,65 0,65 0,63 max 0,46 0,45 0,46 0,84 0,83 0,83 rozstęp 0,25 0,24 0,25 0,19 0,19 0,2 skośność 1,07 1,39 1,38-0,87-1,02-1,08 Źródło: opracowane własne na podstawe danych BDL GUS w Statstca 13.1 OEt Tabela 4. Zgodność wynków mar syntetycznych nfrastruktury środowska wsp. korelacj gamma wsp. korelacj Spermana wsp. korelacj tau Kendalla wsp. korelacj Pearsona mara syntetyczna oparta na metodze bezwzorcowej S ,962 0,966 0,913 0, ,837 0,904 0,782 0, ,779 0,854 0,729 0,903 mara syntetyczna oparta na odległośc w rzeczywstej przestrzen z metryką eukldesową OEt ,966 0,974 0,922 0, ,908 0,947 0,852 0, ,863 0,915 0,809 0,929 S OEt ,942-0,963-0,888-0, ,944-0,963-0,888-0, ,910-0,944-0,853-0,960 Oznaczone wsp. korelacj są stotne z p < 0,05 Źródło: opracowane własne na podstawe danych BDL GUS w Statstca 13.1 Średna wartość mary syntetycznej nfrastruktury środowska wynosła w latach 2010, r. odpowedno 0,30, 0,28, 0,28 dla S oraz 0,77, 0,78, 0,78 dla OE t. Na stałość mary syntetycznej nfrastruktury środowska wskazuje także wsp. zmennośc, który wynosł 0,15-0,16 (dla S ) oraz 0,05 (dla OE t). W badanym okrese odchylene standardowe ne zmenło sę dla OE t wynosło (0,04) dla S z pozomu 0,04 w r. newele wzrosło do 0,05 w 2016 r. Newelke zróżncowane badanych jednostek potwerdza także wartość rozstępu, który był w 2016 r. w relacj do 2010 r. na nezmenonym pozome dla S oraz wzrosła o 0,01 dla OE t (tabela 3). Tabela 4 prezentuje zestawene współczynnków korelacj pomędzy maram syntetycznym nfrastruktury środowska powatów w kolejnych analzowanych latach. Syntetyczna mara podlegała wzrostow spadkow w relacj wzajemnej mar (współczynnk korelacj Pearsona tych mar w tym okrese wynosł w 2010 r. -0,960; w 2013 r. -0,969

11 Analza ocena zróżncowana regonalnego 109 oraz 2016 r. -0,965). Wartość mary korelacj wskazuje na dość stablne przestrzenne zróżncowane nfrastruktury środowska. 5. PODSUMOWANIE Renta geografczna (dodatkowa wartość za lokalzację w układze społeczno-gospodarczym) uwzględna zarówno zasoby naturalne, blskość szlaków komunkacyjnych, jak odległość od centrów aktywnośc gospodarczej begunów wzrostu oraz społeczne hstoryczne uwarunkowana rozwoju gospodarczego. Wpływ wskazanych czynnków na pozom rozwoju lokalnego jest nezaprzeczalny. W takm przypadku samorząd staje sę benefcjentem tego rozwoju bez względu na to, w jakm stopnu był jego przyczyną 25. Współcześne rozpoznane zasęgu rozwoju społecznego, gospodarczego przestrzennego w skal lokalnej staje sę szczególne trudne, poneważ powaty funkcjonują rozwjają sę jako ntegralna część wększej całośc. Regony o wysokm pozome zagospodarowana nfrastrukturalnego są obszaram uznawanym przez potencjalnych nwestorów meszkańców za atrakcyjne mejsca do prowadzena dzałalnośc gospodarczej zameszkana. Pozom środowska naturalnego danego układu lokalnego jego struktura, lokalzacja, jakość dostępność mają slny wpływ na rozwój. Przeprowadzone badana wskazują zróżncowane powatów Polsk Wschodnej w kontekśce nfrastruktury środowska. W przypadku mary opartej na metodze bezwzorcowej najlepszą jednostką okazało sę masto Lubln, najsłabszą masto Chełm Krosno. Według mary opartej na odległośc w rzeczywstej przestrzen z metryką eukldesową najlepsze to powat keleck oraz masto Lubln, najsłabszą jednostką powat zambrowsk. W lepszej sytuacj w badanym okrese znalazły sę masta na prawach powatu. Infrastruktura środowsko mogą stanowć o przewadze konkurencyjnej jednostk, o zróżncowanu regonu, tworzenu szans lub barer rozwoju. Potrzeby w tym zakrese są nadal bardzo duże. Slne zróżncowane lokalne pod względem nfrastruktury zwązane jest przede wszystkm z sytuacją fnansową aktywnoścą władz lokalnych. Otrzymana mara syntetyczna (nfrastruktury środowska) uzależnona jest od lczby rodzaju przyjętych zmennych do badana. Pozwala na ocenę porównane atrakcyjnośc jednej jednostk względem drugej w badanym obszarze. Umożlwa ndykację słabszych lepszych obszarów dzałana. Umożlwa przedstawene herarchzacj ocenę dysproporcj mędzy poszczególnym podmotam, dokonana oceny skutecznośc zastosowanych dotychczas nstrumentów rozwoju. Budowa mary syntetycznej realzowana była w tak sposób, aby było użyteczna w stosunku do obszarów bardzo zróżncowanych strukturalne, a w konsekwencj rozwjających sę według różnych celów. Powyższe ujęce stwarza możlwość spojrzena na procesy rozwoju regonalnego z szerokej perspektywy, uwzględnającej rożne konteksty funkcjonowana jednostk samorządu terytoralnego. 25 M. Kachnarz, Bogactwo gmn efekt gospodarnośc czy renty geografcznej? Ekonoma Economcs, 5(17)/2011.

12 110 P. Dzekańsk LITERATURA 1. Borys T., Nowe kerunk ekonom środowska zasobów naturalnych w aspekce nowej pespektywy fnansowej un europejskej, Ekonoma Środowsko, 1/44/ Capello R., Frates U., Resmn L., Globalzaton and Regonal Growth n Europe: Past Trends and Future Scenaros, Sprnger, Berln 2011, s [za:] Z. Przygodzk, Kaptał terytoralny w rozwoju regonów, Acta Unverstats Lodzenss Fola Oeconomca, 2 (319)/ Dolata M., Infrastruktura gospodarcza jako czynnk kształtujący rozwój regonu, Rocznk Naukowe Stowarzyszena Ekonomstów Rolnctwa Agrobznesu, 15/2013, z Dzekańsk P., Dversfcaton synthetc ndcator for evaluatng the fnancal capacty of local government. The case of polsh vovodeshps, Acta Unverstats Agrculturae Et Slvculturae Mendelanae Brunenss, Vol. 65, No. 2/ Dzekańsk P., Spatal Dfferentaton of the Fnancal Condton of the Śwętokrzyske Vovodshp Countes, Barometr Regonalny, t. 14 nr 3/ Dzekańsk P., Wykorzystane wskaźnka syntetycznego do oceny pozomu rozwoju samorządu na przykładze gmn wejskch województwa śwętokrzyskego [w:] Determnanty rozwoju Polsk. Fnanse publczne, red. S. Owsak, PTE, Warszawa Heffner K., Czynnk osadncze wpływające na potencjał rozwojowy obszarów wejskch [w:] Wejske obszary kumulacj barer rozwojowych, red. M. Kłodzńsk, IRWR PAN, Warszawa Jewtuchowcz A., Terytorum współczesne dylematy jego rozwoju, Wyd. UŁ, Łódź Kachnarz M., Bogactwo gmn efekt gospodarnośc czy renty geografcznej? Ekonoma Economcs, 5(17)/ Kosedowsk W., Teoretyczne problemy rozwoju regonalnego [w:] Zarządzane rozwojem regonalnym lokalnym. Problemy teor praktyk, TNOK, Toruń Malna A., Welowymarowa analza przestrzennego zróżncowana struktury gospodark Polsk według województw, Wyd. AE w Krakowe, Kraków 2004, s Markowsk T., Funkcjonowane gospodark przestrzennej założena budowy modelu zntegrowanego planowana zarządzana rozwojem [w:] System planowana przestrzennego jego rola w strategcznym zarządzanu rozwojem kraju, Studa KPZK PAN, t. CXXXIV, Warszawa Markowsk T., Kaptał terytoralny jako cel zntegrowanego planowana rozwoju, Mazowsze Studa Regonalne, nr 18/ Moduchowska-Jaroszewcz E., Metody kerunk oceny kondycj fnansowej jednostek samorządów terytoralnych, ZN US, nr 786/2013, Fnanse, Rynk Fnansowe, Ubezpeczena, nr 64/ Msak T., Convergence or Dvergence of Basc Macroeconomc Varables n the Dstrcts of Podkarpacke Provnce, Humantes and Socal Scences 19(21 (4))/ Ossowska L., Poczta W., Pozom uwarunkowań pozaprzyrodnczych renty położena obszarów wejskch w Polsce, Journal of Agrbusness and Rural Development, 4(30)/ Prus P., Marszewska A., Perspektywy zrównoważonego rozwoju gmny Bytoń w opn meszkańców, Rocznk Naukowe SERA, t. XI, z. 4/ Prus P., Wawrzynak B.M., Zarządzane projektam funkcje gmn w zakrese programów rozwoju obszarów wejskch, Studa Materały Polskego Stowarzyszena Zarzadzana Wedzą/Studes & Proceedngs Polsh Assocaton for Knowledge Management, nr 44/2011.

13 Analza ocena zróżncowana regonalnego Przygodzk Z., Kaptał terytoralny w rozwoju regonów, Acta Unverstats Lodzenss Fola Oeconomca, 2 (319)/ Satoła Ł., Luty L., Pozom wyposażena w nfrastrukturę komunalną a sytuacja fnansowa gmn, Metody Iloścowe w Badanach Ekonomcznych, t. XVII/2, Trojak M., Tokarsk T. (red.), Statystyczna analza przestrzennego zróżncowana rozwoju ekonomcznego społecznego Polsk, Wyd. UJ, Kraków Wojtyra B., Wpływ renty położena na lokalzację stref aktywnośc gospodarczej na obszarach wejskch województwa welkopolskego, Rozwój Regonalny Poltyka Regonalna, 32/ Wysock F., Metody statystycznej analzy welowymarowej w rozpoznawanu typów struktury przestrzennej rolnctwa, Rocznk AR w Poznanu, sera: Rozprawy Naukowe, z. 266, Poznań Zelaś A. (red.), Taksonomczna analza przestrzennego zróżncowana pozomu życa w Polsce w ujęcu dynamcznym, Wyd. AE, Kraków AN ANALYSIS AND EVALUATION OF REGIONAL DIFFERENTIATION OF VARIOUS INFRASTRUCTURE AND ENVIRONMENT OF EASTERN POLAND An assessment of the dversty of nfrastructure and envronment of povats was made usng the synthetc ndcator. The am of the artcle s to ndcate the potental of a synthetc measure n the assessment of spatal dsproportons n nfrastructure and the envronment of 101 povats of Eastern Poland on the bass of selected varables acqured from the CSO Local Data Base for , The vared development of ndvdual regons s a natural problem for states. It s a complex phenomenon, dffcult to evaluate unequvocally. Ths s due to a lmted access to detaled data. It s very mportant for the development to determne factors that may consttute endogenous developmental potental, as well as exogenous factors that support ths development. Dversfcaton n development potental of povats results from the natural envronment and nfrastructural order. They determne the possbltes of developng economc ntatves and spatal dstrbuton, attractng captal, lvng condtons of ctzens and the development process. The level of nfrastructure and the natural envronment may create the attractveness or unattractveness of the regon. They consttute opportuntes or barrers to development, especally supported by the fnancal potental that determnes the nvestment possbltes of the ndvdual. The synthetc measure based on the model ndcates the best povat the cty of Lubln, the weakest cty of Chełm and Krosno; n the case of a measure based on the dstance n the real space wth the Eucldean metrc, the best s Kelce, the cty of Lubln, the poorest of Zambrów. Infrastructure and the envronment can be a compettve advantage of the ndvdual, the dversty of the regon, creatng opportuntes or barrers to development. Keywords: nfrastructure, envronment, povat, synthetc measure. DOI: /rz.2018.hss.23 Przesłano do redakcj: kweceń 2018 r. Przyjęto do druku: czerwec 2018 r.

14 112 P. Dzekańsk