PROBLEMY ROLNICTWA ŚWIATOWEGO

Transkrypt

1 Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wejskego w Warszawe PROBLEMY ROLNICTWA ŚWIATOWEGO Tom 14 (XXIX) Zeszyt 3 Wydawnctwo SGGW Warszawa 2014

2 Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wejskego w Warszawe Problemy Rolnctwa Śwatowego tom 14 (XXIX), zeszyt 3, 2014: Paweł Dzekańsk 1 Zakład Przedsęborczośc Innowacj, Unwersytet Jana Kochanowskego w Kelcach Koncepcja wskaźnka syntetycznego oceny pozomu rozwoju gmn wejskch województwa śwętokrzyskego w warunkach globalzacj The concept of synthetc ndex assessng the level of development of rural communtes śwętokrzyske vovodshp n the context of globalzaton Synopss. Procesy globalne sprawają, że obszary lokalne stały sę częścą ogólnośwatowego układu gospodarczego społecznego oraz elementem procesu tworzena sę sec powązań współzależnośc w m.n. sferze gospodarczej, technologcznej kulturowej. Konstrukcja wskaźnka syntetycznego umożlwa pomar welowymarowego zjawska, a także lnowe uporządkowane badanych jednostek. Pozwala ona uwzględnć wele aspektów badanego zjawska jednocześne (np. fnanse, nfrastrukturę, stan ochronę środowska). Za korzyśc w tym względze uznać można kwantyfkację złożonego zjawska za pomocą jednej wartośc lczbowej. Celem opracowana była ocena pozomu rozwoju lokalnego przez ocenę kondycj fnansowej, nfrastruktury środowska naturalnego gmn wejskch województwa śwętokrzyskego za pomocą wskaźnka syntetycznego. Województwo śwętokrzyske charakteryzuje sę wyraźnym zróżncowanem wewnętrznym w zakrese badanych cech, a tym samym pozome rozwoju lokalnego. Badana wskazują na pęć rodzajów gmn dobrym (Morawca), średnm (Zagnańsk, Stkówka-Nowny, Daleszyce, Krasocn), słabym (Pekoszów, Masłów, Łonów, Pawłów, Stopnca, Kje) bardzo słabym (Mchałów, Klmontów, Nagłowce, Oksa, Moskorzew) pozome rozwoju. Słowa kluczowe: gmna, rozwój, kondycja fnansowa, nfrastruktura, wskaźnk syntetyczny Abstract. Global processes and local areas that have become part of the worldwde economc and socal development and part of the process of creatng a network of lnkages and nterdependence n the economc, technologcal and cultural spheres. The desgn of the synthetc ndcator allows measurement of a multdmensonal phenomenon, as well as the lnear arrangement of unts surveyed. It allows to take nto account the many aspects of the studed phenomenon at the same tme (for example fnance, nfrastructure, and envronmental protecton). For benefts n ths regard can be quantfcaton of complex phenomena usng a sngle numerc value. The objectve was to assess the level of development of local evaluaton of fnancal health, nfrastructure and the envronment of rural communtes by usng the synthetc ndcator Śwętokrzyske. Vovodshp s characterzed by a clear dfferentaton n terms of trats and the same level of local development. Research suggests fve types of muncpaltes a good (Morawca), medum (Zagnańsk, Stkówka-Nowny, Daleszyce, Krasocn), low (Pekoszów, Masłów, Łonów, Pawłów, Stopnca, Stcks) and very low (Mchałów, Klmontów, Nagłowce, Oksa, Moskorzew) levels of development. Key words: commune, development, fnancal condton, nfrastructure, synthetc ndex 1 Dr, e-mal: pdzekan@ntera.eu

3 62 P. Dzekańsk Wprowadzene Globalzacja jest częścą współczesnych zdarzeń, zjawsk procesów zachodzących w śwatowej gospodarce, mających wpływ na to, co sę dzeje w poszczególnych krajach, gospodarkach społecznoścach. Tak węc polska weś. polske rolnctwo, wszystke jednostk podmot) gospodarcze oraz nstytucje dzałające na ws we wszystkch sferach agrobznesu gospodark wejskej są w jakmś stopnu powązane zależne od obektywne przebegających oraz nezależnych od państw rządów zjawsk procesów globalnych [Adamowcz 2008]. Procesy globalzacyjne sprawają, że obszary wejske staje sę częścą otwartego ogólnośwatowego układu gospodarczego. W wynku procesów globalzacj, zmena sę status zborowośc regonalnych jak równeż sama natura zjawsk zachodzących w gospodarce lokalnej [Paleczny 2008]. Obszary wejske stoją w oblczu stotnych zman strukturalnych wynkających z ch nekorzystnej sytuacj społeczno-ekonomcznej. Zajmując domnującą część przestrzen społeczno-ekonomcznej regonu [Spychalsk 2005], stają przed konecznoścą przeman spowodowanych globalzacją gospodark, a poltyka wobec rolnctwa obszarów wejskch pownna w wększym stopnu dostrzegać pomoc na rzecz modernzacj rolnctwa oraz dywersyfkacj produkcj rolnej poprawy warunków życa na obszarach wejskch [Chmelewska, Merosławska 2007]. Gmna jest podstawową jednostką samorządu terytoralnego. Posada ona osobowość prawną, oraz najszerszy zakres kompetencj, bowem art. 6 ustawy o samorządze gmnnym wprowadza domnemane właścwośc gmny dla wszystkch spraw publcznych o znaczenu lokalnym, jeżel ne są one zastrzeżone ustawam na rzecz nnych podmotów. Główne zadana gmn sprowadzć można do czterech kategor: nfrastruktury techncznej, nfrastruktury społecznej, ochrony bezpeczeństwa publcznego oraz ładu przestrzennego ekologcznego [Ustawa 1990; Newadomsk, Grzelczak 1990; Podgórsk 1991]. W analzach rozwoju regonalnego stneje zasadnczy problem wyboru do badań właścwych cech rzeczywstośc społeczno-ekonomcznej (uwzględnający aspekty fnansowe, demografczne, struktury użytkowana gruntów, stanu meszkalnctwa, ochrony zdrowa kultury, struktury zatrudnana), a co za tym dze konstrukcj odpowednch wskaźnków zastosowana odpowednch metod. W badanach rozwoju społecznogospodarczego poszczególnych regonów wykorzystać można taksonomczną metodę [Hydzk 2012]. Rozwój społeczno-gospodarczy powoduje zmany loścowe jakoścowe w sposobach efektach gospodarowana. Głównym celem rozwoju każdego obszaru jest zapewnene ludzom możlwe najwyższego pozomu życa, który jest zwązany z powstawanem nowych podmotów gospodarczych mejsc pracy, nowych dóbr usług zaspokajających popyt lokalny ponadlokalny oraz rozwojem nfrastruktury zachowanem wysokej jakośc środowska przyrodnczego [Smoleń 2002]. O kondycj fnansowej gmn decyduje przede wszystkm welkość oraz odpowedne dopasowane w czase dochodów wydatków. Jest ona jest zjawskem złożonym, tzn. trudno dokonać jej zmerzena na podstawe jednej merzalnej cechy. Celem racjonalzacj fnansów gmny po strone dochodów jest wzrost ch źródeł, zaś po strone wydatków wzrost efektywnośc realzowanych nwestycj lepsze wykorzystane majątku komunalnego [Standar, Średzńska 2008; Klepack, Kusto 2009]. Powązana gospodark ze środowskem występują w welu dzałanach obserwowanych w samorządze. Stan środowska oraz przedsęwzęca podejmowane w celu jego ochrony coraz częścej traktowane są jako czynnk konkurencyjnośc. Wynka

4 Koncepcja wskaźnka syntetycznego oceny pozomu rozwoju gmn wejskch 63 to ze wzrastającej śwadomośc społecznej, dotyczącej konecznośc ochrony środowska naturalnego, które stopnowo zatraca zdolność do samoregulacj [Kasztelan 2010]. Warto równeż podkreślć znaczne społeczno-gospodarcze odpowednego stopna rozwoju nfrastruktury. Decyduje ona bowem atrakcyjnośc regonu, warunkach życa pracy. Infrastruktura wpływa na przestrzenne rozmeszczene dzałalnośc produkcyjnej. Jest równeż ważnym składnkem determnującym strukturę sec osadnczej oraz elementem ntegracj ekonomcznej społecznej w regone, a także warunkem efektywnej ochrony środowska na ws w rolnctwe [Woźnak 2002]. Cel metoda badana Celem opracowana jest ocena możlwośc wykorzystana wskaźnka syntetycznego do oceny pozomu rozwoju lokalnego (przez ocenę kondycj fnansowej, nfrastruktury środowska naturalnego) gmn wejskch województwa śwętokrzyskego dla 2003 r. (rok poprzedzający przystąpene do UE) 2006 r. oraz w 2012 r. (okres wejśca w życe nowej ustawy o fnansach publcznych z 2009 r.). Tabela 1. Wybrane zmenne (kondycja fnansowa, nfrastruktura, stan ochrona środowska) gmn Table 1. Selected varables (fnancal health, nfrastructure, and envronmental status) communes Symbol X1 X2 X3 X4 X5 X6 X7 X8 X9 X10 X11 X12 X13 X14 X15 X16 S stymulanta; D destymulanty; Źródło: opracowane własne. Nazwa zmennej dochody własne do dochodów ogółem S dochody PIT CIT do dochodów ogółem S dochody z majątku do dochodów ogółem S subwencje do dochodów ogółem D dotacje do dochodów ogółem D wydatk beżące do wydatków ogółem D wydatk nwestycyjne do wydatków ogółem S wydatk na obsługę długu do dochodów własnych D powerzchna gruntów leśnych S aptek - ludność na aptekę ogólnodostępną S przychodne (obekty) S korzystający z wodocągu w % ogółu ludnośc S korzystający z kanalzacj w % ogółu ludnośc S korzystający z nstalacj gazowej w % ogółu ludnośc S ludność korzystająca z oczyszczaln S wydatk w dzale gospodarka komunalna ochrona środowska S Kolejne etapy konstrukcj syntetycznego mernka rozwoju są następujące: 1) dobór zmennych opsujących badane zjawsko ch wstępna analza, 2) normalzacja wartośc zmennych dagnostycznych, przedstawonych w postac stymulant czy destymulanty (pozbawene wartośc zmennych man ujednolcene rzędów welkośc w celu

5 64 P. Dzekańsk doprowadzena ch do porównywalnośc), 3) wyboru formuły agregacyjnej wyznaczena na jej podstawe wartośc syntetycznego mernka rozwoju, 4) grupowane, tworzene klas podobnych jednostek. Dobór cech dagnostycznych mus spełnać określone krytera statystyczne, merytoryczne formalne, a także zapewnać odpowedną wartość nformacyjną zmennych [Podogrodzka 2011]. Zebrane nformacje statystyczne (stymulanty, destymulanty) poddane zostały wstępnej analze. Ostateczny zbór cech obejmuje zmenne charakteryzują sę dużą zmennoścą przestrzenną (współczynnk zmennośc powyżej 0,15), nskm skorelowanu w ramach wyodrębnonych grup (współczynnk ponżej 0,75) [Zelaś 2000]. W celu normalzacj zmennych zastosowano metodę untaryzacj. Procedura untaryzacj zmennych wymaga zastosowana następującej formuły [Wysock, Lra 2005]: dla stymulant dla destymulant X j = (1) max x mn x x mn x max x xj X = (2) max x mn x gdze: X oznacza wartość znormalzowaną, zuntaryzowną czy zestandaryzowaną cechy dla badanej jednostk, x j oznacza wartość j-tej cechy dla badanej jednostk, max maksymalna wartość j-tej cechy, mn mnmalna wartość j-tej cechy. Konstrukcja wskaźnka rozwoju obszarów wejskch bazuje na metodze bezwzorcowej porządkowana lnowego. Zakłada ona, że uzyskana zmenna agregatowa potencjału zawera wszystke nformacje jakch dostarczają mernk wybrane do oceny rozwoju (zmenne fnansowe, oceny stanu środowska nfrastruktury). Syntetyczny wskaźnk przyjmuje wartość z przedzału [0,1]. Wyższa wartość wskaźnka oznacza korzystnejszą sytuację obektu, nższa wartość słabszą. Uzyskane mary agregatowej (syntetycznej) odbywa sę poprzez uśrednene wartośc zważonych wcześnej obszarów potencjału, co zapsać można w postac [Bury, Dzekańsk, 2012]: S = 1 p p j= 1 x ( = 1,2,..., p) j (3) gdze: S syntetyczny mernk kondycj fnansowej gmny w badanym okrese, x j cechy struktury wskaźnka syntetycznego, p lczba wskaźnków cząstkowych wykorzystywanych w konstrukcj agregatowej mary aspektu potencjału.

6 Koncepcja wskaźnka syntetycznego oceny pozomu rozwoju gmn wejskch 65 Tabela 2. Interpretacja wartośc wskaźnka dla przeprowadzonej klasyfkacj Table 2. Interpretaton of the score for a classfcaton Wartość Grupa (klasa) 0,80 bardzo dobra (grupa A) 0,60 < 0,80 dobra (grupa B) 0,40 < 0,60 średna (grupa C) 0,20 < 0,40 słaba (grupa D) < 0,20 bardzo słaba (grupa E) Źródło: opracowane własne. Herarchzacja gmn bazuje na kryterum malejącej wartośc syntetycznej rozwoju. Każda gmna przypsana jest do jednej z pęcu grup. Wyłonene grupy cechują sę zblżonym pozomem potencjału społeczno-ekonomcznego. Punktem wyjśca w tej metodze jest stworzene osobnych klas dla poszczególnych jednostek terytoralnych. Informacja o tym, które gmny znajdują sę w poszczególnych grupach, może meć praktyczne znaczene zarówno dla władz samorządowych, urzędów skarbowych, jak też np. dla nwestorów podejmujących decyzję o lokalzacj frmy. Wskaźnk syntetyczny rozwoju gmn wejskch Powerzchna województwa śwętokrzyskego to 11691,05 km 2, co stanow 3,74% obszaru kraju (15 mejsce, przed województwem opolskm), z lczbą ludnośc prawe tys. (13. mejsce). W województwe wydzelonych jest admnstracyjne 13 powatów zemskch jedno masto na prawach powatu (Kelce - powat grodzk) oraz 102 gmny, w tym 5 mejskch, 26 mejsko-wejske 71 wejske. Następujące sektory przemysłu cężkego, przeżywającego obecne trudny okres, od lat rozwjały sę w północnej częśc województwa: hutnczy, metalowy, maszynowy, odlewnczy. W częśc połudnowej wschodnej, na dobrych glebach, domnuje rolnctwo. Szczególne dobrze rozwja sę branża ogrodnczo-sadowncza. Analzowany zbór zmennych charakteryzuje sę bardzo dużą rozpętoścą współczynnka zmennośc od 0,14 do 1,74 (w 2003, 2006 r.) 0,11 do 1,59 (w 2012 r.). Najwększą wartość współczynnka zmennośc posada wskaźnk X14 (korzystający z nstalacj sec gazowej w % ogółu ludnośc; destymulanta). Wysok współczynnk zmennośc posadają też zmenne: X9 (powerzchna gruntów leśnych; stymulanta), X13 (korzystający kanalzacj w % ogółu ludnośc; stymulanta), X16 (wydatk komunalne na ochronę środowska; stymulanta). Wynoszą one odpowedno X9 (0,93; 0,92; 0,92), X13 (1,39; 1,2; 0,79), X16 (1,32; 0,75; 1,08). Najnższe współczynnk zmennośc posadały zmenne X5 (0,29; 0,17; 0,20; dotacje do dochodów ogółem; destymulanta), X6 (0,14; 0,14; 0,11; wydatk beżące do wydatków ogółem; destymulanta) X12 (0,34; 0,30; 0,22; korzystający z wodocągu w % ogółu ludnośc; stymulanta). Ze względu na wskaźnk zmennośc wyelmnowano X6. Borąc pod uwagę kryterum merytoryczne oraz statystyczne ostateczna lczba cech dagnostycznych jest następująca X1, X2, X3, X7, X9, X10, X11, X12, X13, X14, X16 (stymulanty), X5 (destymulanty).

7 66 P. Dzekańsk Na podstawe oblczeń opracowano dwa rankng dla roku 2003, 2012, które umożlwająą ocenę zman pozomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wejskch województwa śwętokrzyskego w perspektywe progu wejśca Polsk do Un Europejskej (2003 r.) oraz w okresee po ntegracj w 2012 r. (w okrese po kryzyse gospodarczym zapoczątkowanym w 2008 r.). Gmny województwa śwętokrzyskego charakteryzowały sę dużym zróżncowanem pod względem pozomu rozwoju lokalnego. Z jednej strony, można było wyróżnć grupę gmn o średnm rozwoju lokalnym (grupa C; 11 jednostek średn wskaźnk 0,35). Z kole wskaźnk dla gmn o najnższym pozome funkcjonowana neznaczne przekroczył pozom 0,16 (grupa E). Najlcznejsząą grupę stanowły gmny należące do grupy D. Stanowły one 70,83% wszystkch gmn wejskch województwa śwętokrzyskego (średn wskaźnk syntetyczny w grupe 0,27). Szczegółowąą klasyfkację gmn zaprezentowano w tabel 3 (por. też rys. 1). Pozycja gmny Morawca wynka z 1000 podmotów gospodarczych prowadzących dzałalność gospodarczą. Przeważają frmy jedno lub klkuosobowe, często rodznne. Domnującąą dzedzną dzałalnośc są usług (budowlane, spożywcze), handel transport. Gmna ma charakter rolnczy, ale z dużym udzałem sektora pozarolnczego. Slna pozycja gmny Stkówka Nowny wydaje sę być zwązana z blskoścą Kelc oraz funkcjonowanem na terene jednostk oczyszczaln ścekóww (która obsługuje masto Kelce), najwększego pracodawcy w terene, oraz lcznej grupy przedsęborstw różnych branży. Znajdują sę tu zakłady przemysłu cementowo-wapennczego. Ponadto stotne znaczene ma tutaj położene gmny przy głównych szlakach kolejowych drogowych oraz w bezpośrednm sąsedztwe masta Kelce. Rys. 1. Wskaźnk syntetyczny rozwoju lokalnegoo gmn wejskch województwa śwętokrzyskego w 2012 r. Fg. 1. Synthetc ndex of local development n rural communes n 2012 r. Źródło: opracowane własne.

8 Koncepcja wskaźnka syntetycznego oceny pozomu rozwoju gmn wejskch 67 Do głównych atutów gmny Daleszyce należą atrakcyjne położene, sprzyjające zameszkwanu na terene gmny osób z zewnątrz, dostępność szkół, kultury, rynku pracy oraz współtworzene Keleckego Obszaru Metropoltarnego. Gmna ma charakter rolnczomeszkalny. Struktura dzałalnośc gospodarczej wskazuje na następujące branże: rolnospożywcza, przetwórstwo męsa oraz owoców, warzyw, zół, a także stolarka drewnana, branża męsna, produkcja loflzowane żywnośc, produkcja materałów budowlanych. Tabela 3. Klasyfkacja gmn wejskch województwa śwętokrzyskego według wartośc syntetycznego mernka określającego pozom rozwoju lokalnego Table 3. Classfcaton of rural communes n Śwętokrzyske to the synthetc ndcator defnng the level of local development b. dobra (A) - - dobra (B) - Morawca średna (C) słaba (D) b. słaba (E) Źródło: opracowane własne Zagnańsk, Stkówka-Nowny, Daleszyce, Morawca, Brody, Samborzec, Pekoszów, Pawłów, Krasocn, Bodzechów, Medzana, Góra, Strawczyn, Łonów Blżyn, Masłów, Perzchnca, Stopnca, Bogora, Sadowe, Wojcechowce, Raków, Kluczewsko, Mrzec, Gowarczów, Sobków, Wodzsław, Smyków, Szydłów, Rytwany, Belny, Dwkozy, Pacanów, Waśnów, Obrazów, Tarłów, Górno, Solec-Zdrój, Oleśnca, Tuczępy, Nowy Korczyn, Lpnk, Złota, Łączna, Secemn, Klmontów, Kje, Ruda Malenecka, Mnów, Opatowec, Radków, Radoszyce, Łubnce, Łagów, Nowa Słupa, Słupa, Baćkowce, Iwanska, Łopuszno, Gnojno, Fałków, Bałtów, Wślca, Imelno, Nagłowce, Czarnocn, Wlczyce Mchałów, Bejsce, Słupa (Konecka), Oksa, Moskorzew Zagnańsk, Stkówka-Nowny, Daleszyce, Krasocn, Blżyn, Bodzechów, Strawczyn, Brody, Medzana Góra, Solec-Zdrój, Pekoszów, Masłów, Łonów, Pawłów, Stopnca, Kje, Szydłów, Oleśnca, Fałków, Bogora, Bałtów, Mrzec, Rytwany, Ruda Malenecka, Perzchnca, Samborzec, Belny, Wojcechowce, Waśnów, Obrazów, Łączna, Gowarczów, Dwkozy, Tarłów, Górno, Tuczępy, Raków, Mnów, Łagów, Nowa Słupa, Sobków, Nowy Korczyn, Secemn, Wodzsław, Lpnk, Złota, Słupa, Kluczewsko, Baćkowce, Łopuszno, Gnojno, Smyków, Wślca, Bejsce, Pacanów, Opatowec, Iwanska, Imelno, Sadowe, Radków, Radoszyce, Łubnce Mchałów, Klmontów, Nagłowce, Oksa, Moskorzew, Czarnocn, Słupa (Konecka), Wlczyce Gmna Krasocn ma charakter rolnczy. W ewdencj dzałalnośc gospodarczej UG Krasocn zarejestrowano na konec I kwartału 2008 r. 885 podmotów gospodarczych. Najlcznejszą grupę stanową: obróbka drewna tartacznctwo, usług budowlane, handel art. spożywczym przemysłowym, ślusarstwo, produkcja materałów budowlanych, usług w zakrese nstalatorstwa elektrycznego mechank pojazdowej, prowadzena ksąg podatkowo-ubezpeczenowych, usług burowych stomatologczno-opekuńczych oraz gastronoma, handel materałam budowlanym, nstalatorstwo santarne, handel maszynam rolnczym, przewóz osób usług bankowe. Najmnej gmn znajdowało sę w grupe A (bardzo dobra; 0 jednostek) B (dobra; 1 jednostka 2006 wskaźnk 0,65; ,60; ,65). Jak wdać na rysunku 2 gmny grupy B (1 jednostka) C (11 jednostek) znajdują sę w oddzaływanu Kelce. W stosunku do nnych gmn można sę doszukwać cech regonu peryferyjnego oddalonego od głównych obszarów aktywnośc społeczno-gospodarczej, regonu o nskej jakośc

9 68 P. Dzekańsk nfrastruktury, czy nskej gęstośc zaludnena, domnującej rol tradycyjnych czynnków produkcj oraz nsk stopnu powązań regonu z otoczenem zewnętrznym. Tabela 4. Mędzy klasowe zróżncowane pozomu rozwoju wyposażena obszarów wejskch województwa śwętokrzyskego w środk fnansowe oraz nfrastrukturę (wartośc średne w klase w 2012 r.) Table 4. Interclass dfferentaton of the level of rural communes n śwętokrzyske vovodeshp equpment wth fnancal resources and nfrastructure (mean value n classes n 2012) X1 X2 X3 X5 X7 X12 X13 X14 b. dobra (A) dobra (B) 0,53 0,17 0,11 0,11 0,27 94,30 65,30 11,00 średna (C) 0,39 0,11 0,01 0,15 0,23 87,60 43,14 22,01 słaba (D) 0,26 0,08 0,01 0,20 0,17 77,54 21,29 10,02 b. słaba (E) 0,22 0,06 0,01 0,20 0,15 48,63 9,69 0,99 Źródło: opracowane własne Ocenane zmenne kondycj fnansowej (X1, X2, X3, X5, X7) oraz nfrastruktury (X12, X13, X14) prezentują pozom zróżncowany dla gmn wejskch województwa śwętokrzyskego. Najnższy stopeń zróżncowana mędzy grupam obserwujemy w przypadku zmennej X3 (dochody z majątku do dochodów z ogółem). Śwadczyć to może o dużych możlwoścach poprawy dzałana gmn w tym aspekce lub newykorzystanu potencjału gmn. W przypadku zmennych dotyczących nfrastruktury obserwujemy znaczne różnce mędzy gmnam należącym do grupy B E, czy C E (tab. 4) W badanej zborowośc gmn wejskch na pozom ch rozwoju mały stotny wpływ duża samodzelność fnansowa oraz pozom prowadzonej dzałalnośc nwestycyjnej. Tabela 5. Klasyfkacja gmn wejskch województwa śwętokrzyskego według wartośc syntetycznego mernka określającego pozom rozwoju lokalnego Table 5. Classfcaton of rural communes n Śwętokrzyske to the synthetc ndcator defnng the level of local development Samodzelnoścą fnansową (merzona udzałem dochodów własnych w dochodach ogółem) Dzałalność nwestycyjna (merzona udzałem wyd. nwestycyjnych w wydatkach ogółem) b. dobra (A) dobra (B) 0,25 0,37 0,53 0,41 0,31 0,27 średna (C) 0,32 0,29 0,34 0,26 0,17 0,23 słaba (D) 0,24 0,21 0,26 0,18 0,19 0,17 b. słaba (E) 0,23 0,19 0,22 0,12 0,16 0,15 Źródło: opracowane własne W stotę samorządu terytoralnego jest wpsana zasada samodzelnośc, która jest determnowana posadanem przez ną środków fnansowych majątku, służącego do wykonywana zadań. Samodzelność fnansowa gmn jest wyznaczana mędzy nnym udzałem dochodów własnych w dochodach ogółem, ukształtowała sę na pozome 0,53 w 2012 r. dla grupy B (Morawca 0,53), grupy C (0,34 wartość średna w grupe, Zagnańsk 0,35, Stkówka-Nowny 0,71, Daleszyce 0,27; gmna znajdują sę w orbce oddzaływana

10 Koncepcja wskaźnka syntetycznego oceny pozomu rozwoju gmn wejskch 69 Kelc) 0,22 dla grupy E (0,22 przy Mchałów 0,22, Klmontów 0,19, Nagłowce 0,28) (por. tab. 5). Kategora wydatków nwestycyjnych obejmuje wszystko to, co służy powększanu majątku jednostek samorządu terytoralnego. Duży udzał tych wydatków w wydatkach ogółem zwykle śwadczy o wysokm pozome prowadzonej dzałalnośc nwestycyjnej. Wydatk nwestycyjne w gospodarce fnansowej gmn są czynnkem charakteryzującym możlwośc rozwojowe jednostek samorządowych. Nskm wartoścam wskaźnka charakteryzowały sę obszary peryferyjne o słabym zaludnenu, znacznym udzale lasów obszarów prawne chrononych. Średn udzał wydatków nwestycyjnych wynósł w 2012 r. dla grupy B - 0,27 (Morawca 0,27), dla C 0,23 (Zagnańsk 0,21, Stkówka Nowny 0,13, Daleszyce 0,4), dla D 0,17 (Łonów 0,29, Stopnca 0,28, Szydłów 0,33) grupy E 0,15 (Mchałów 0,19, Klmontów 0,10, Nagłowce 0,29). Podsumowane Procesy globalne sprawają, że obszary lokalne stały sę częścą ogólnośwatowego układu gospodarczego społecznego oraz elementem procesu tworzena sę sec powązań współzależnośc mędzy krajam regonam, zarówno w sferze gospodarczej, jak technologcznej kulturowej. Ważnym podmotem w obszarze relacj fnansowych handlowych stały sę gospodark lokalne, co wąże sę z rosnącym przepływam dóbr usług, kaptału rzeczowego fnansowego, ale także kaptału ludzkego w procese rozwoju. Konstrukcja wskaźnka syntetycznego umożlwa pomar welowymarowego zjawska, a także lnowe uporządkowane badanych jednostek. Pozwala ona uwzględnć wele aspektów badanego zjawska jednocześne (np. fnanse, nfrastrukturę, stan ochronę środowska). Za korzyśc w tym względze uznać można kwantyfkację złożonego zjawska za pomocą jednej wartośc lczbowej, która ułatwa wszelke porównana oraz syntezuje obrazy cząstkowe dotyczące badanych elementów. Może ona być pomocnym narzędzem dla władz samorządowych regonu dokonujących oceny trafnośc podjętych w przeszłośc decyzj oraz skutecznośc zastosowanych w przeszłośc nstrumentów zarządzana regonem. Wynk porządkowana klasyfkacj w kolejnych latach badanego okresu pozwalają określć zmany położena jednostk względem nnych oraz wskazać obszary pozytywne negatywne w badanych latach. Zasoby fnansowe, nfrastruktura, środowsko są podstawą dzałana jednostek samorządu terytoralnego oraz warunkem realzowana nałożonych na ne zadań, determnują rozwój gmny. Ma ona zapewnoną samodzelność dzałana, co pozwala na wykonywane swoch zadań według własnego programu, bez nadmernego ngerowana w ne ze strony wększych jednostek samorządowych. Analzowane gmny charakteryzuje sę zróżncowanem wewnętrznym w zakrese kondycj fnansowej, nfrastruktury środowska naturalnego, a tym samym pozome rozwoju lokalnego. Wynk badań mogą sugerować na stotną rolę przestrzennych czynnków lokalzacyjnych, takch jak położene w strefe bezpośrednego oddzaływana wększych mast, w rozwoju społeczno-gospodarczym gmn. Badana wskazują na pęć rodzajów gmn dobrym (Morawca), średnm (Zagnańsk, Stkówka-Nowny, Daleszyce, Krasocn), słabym (Pekoszów, Masłów, Łonów, Pawłów, Stopnca, Kje) bardzo słabym

11 70 P. Dzekańsk (Mchałów, Klmontów, Nagłowce, Oksa, Moskorzew) pozome rozwoju. Ne występują w regone gmny wejske o bardzo dobrym pozome rozwoju. Lteratura Adamowcz M. [2008]: Teoretyczne uwarunkowana rozwoju rolnctwa z uwzględnenem procesów globalzacj mędzynarodowej ntegracj, Rocznk Nauk Rolnczych, Sera G, T 94, z. 2, ss Bury P., Dzekańsk P. [2012]: Porównane wybranych elementów budżetów gmn województwa śwętokrzyskego, ss [w:] P. Dzekańsk (red.), Gospodarka lokalna drogą rozwoju regonu, Wyd. Stowarzyszene Nauka, Edukacja, Rozwój, Ostrowec Śwętokrzysk. Chmelewska B., Merosławska A. [2007]: Krajowa czy regonalna stratega rozwoju rolnctwa obszarów wejskch?, Zagadnena Ekonomk Rolnej, nr 2, ss Hydzk P. [2012]: Zastosowane metod taksonomcznych do oceny pozomu rozwoju społeczno-ekonomcznego powatów województwa podkarpackego, Zeszyty Naukowe Poltechnk Rzeszowskej Nr 286, Ekonoma Nauk Humanstyczne z. 19. Kasztelan A. [2010]: Środowskowa konkurencyjność regonów próba konceptualzacj, Problemy Ekorozwoju Problems Of Sustanable Development, vol. 5, no 2, ss Kselńska J. [2009]: Bezwzorcowa klasyfkacja obektów w ekonomce rolnctwa, Zeszyty Naukowe SGGW Problemy Rolnctwa Śwatowego, t. 8 (XXIII), Wydawnctwo SGGW, Warszawa, ss Klepack B., Kusto B. [2009]: Ocena kondycj fnansowej gmn województwa śwętokrzyskego [Tryb dostępu:] [Data odczytu: styczeń 2014]. Newadomsk Z., Grzelczak W. [1990]: Ustawa o samorządze terytoralnym z komentarzem, Warszawa, s. 12 Paleczny T. [2008]: Procesy regonalzacj a zjawska globalzacj. Przegląd Humanstyczny nr 1 (406) Podgórsk K. [1991]: Ustawowa regulacja zadań gmny jako jednostk samorządu terytoralnego, ST, nr 11 12, ss. 21. Podogrodzka M. [2011]: Analza zjawsk społeczno-ekonomcznych z zastosowanem metod taksonomcznych, Wadomośc Statystyczne, nr 11, ss Smoleń M. [2002]: Czynnk różncujące rozwój gospodarczy gmn w regone krośneńskm, Wydawnctwo Unwersytetu Rzeszowskego, Rzeszów. Spychalsk G. [2005]: Mezoekonomczne aspekty kształtowana rozwoju obszarów wejskch. IRWR PAN, Warszawa, s Standar A., Średzńska J. [2008]: Zróżncowane kondycj fnansowej gmn województwa welkopolskego, Journal of Agrbusness and Rural Development 4(10), ss Ustawa z dna 8 marca 1990 r. o samorządze gmnnym [Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz z późn. zm.] Woźnak M. [2002]: Infrastruktura a zrównoważone zarządzane obszaram wejskm. Inżynera Rolncza nr 3, Warszawa. Wysock F., Lra J. [2005]: Statystyka opsowa, Wyd. AR, Poznań. Zelaś A. (red.) [2000]: Taksonomczna analza przestrzennego zróżncowana pozomu życa w Polsce w ujęcu dynamcznym, Wydawnctwo Akadem Ekonomcznej w Krakowe, Kraków.