województwa lubelskiego THE IMPLEMENTATION OF AGRI-ENVIRONMENTAL PROGRAMME IN LUBLIN REGION

Transkrypt

1 62 Barbara Bujanowcz-Haraś, Stowarzyszene Małgorzata Ekonomstów Halnarz, Rolnctwa Jarosław Susk Agrobznesu Rocznk Naukowe tom XVI zeszyt 4 Barbara Bujanowcz-Haraś *, Małgorzata Halnarz *, Jarosław Susk ** * Unwersytet Przyrodnczy w Lublne, ** Agencja Restrukturyzacj Modernzacj Rolnctwa Realzacja programu rolnośrodowskowego na terene województwa lubelskego THE IMPLEMENTATION OF AGRI-ENVIRONMENTAL PROGRAMME IN LUBLIN REGION Słowa kluczowe: programy rozwoju obszarów wejskch, program rolnośrodowskowy, województwo lubelske Key words: rural development programs, agr-envronmental programme, Lubln regon Abstrakt. Przeprowadzono analzę wykorzystana w województwe lubelskm programu rolnośrodowskowego realzowanego w ramach PROW jako nstrumentu obowązkowego dla wszystkch państw członkowskch UE, promującego produkcję rolną opartą na metodach przyjaznych środowsku. Na Lubelszczyźne o przyznane płatnośc w ramach realzacj programu złożono wnosk, spośród których 98,4% otrzymało pozytywne decyzje. Kwota wypłaconych środków fnansowych w latach wynosła 428,4 mln zł. W ostatnm roku dopłatam objęto powerzchnę 204,0 tys. ha. Partycypacja powatów w realzacj poszczególnych paketów była zróżncowana. Najwększym zanteresowanem ceszył sę paket Ochrona gleb wód. Wstęp Człowek od czasu swojego powstana jest ntegralną częścą środowska naturalnego, elementem lcznych złożonych ekologcznych zależnośc [Kośmck 2009]. Wszechstronna dzałalność ludz prowadz do zman w krajobraze naszej planety, a rabunkowa gospodarka przyczyna sę do powstawana welu zagrożeń środowskowych. Szczególną rolę w kształtowanu ekosystemów odgrywa rolnctwo, które nerozerwalne zwązane jest z warunkam przyrodnczym [Gddens 2010]. Narzędzem o szczególnym znaczenu w kontekśce postrzegana budowana relacj dzałalność rolncza środowsko naturalne jego ochrona są programy rolnośrodowskowe (PRŚ). W krajach Wspólnoty stanową one oblgatoryjny nstrument poltyk rozwoju obszarów wejskch [Sobolewska 2005]. Podstawowym celem PRŚ jest upowszechnane dobrych praktyk rolnczych, a tym samym zmnejszane polutogennośc rolnctwa. W PRŚ wyraźne zaakcentowano znaczene wzajemnych powązań pomędzy gospodarką rolną a środowskem przyrodnczym [Kocszewsk 2013, Mroczek n. 2013]. PRŚ wdrażane są horyzontalne obejmując cały kraj, bądź wybrane strefy o szczególnych walorach przyrodnczych [Zegar 2012]. Każdy kraj ma prawo przyjąć adekwatne do swoch warunków potrzeb zasady organzacj programu oraz welkość rekompensat fnansowych [Newęgłowska 2006]. Bogaty zróżncowany zestaw przedsęwzęć stwarza możlwość ogranczena antropopresj, tworzena warunków dla utrzymana cennych sedlsk wykorzystywanych rolnczo, boróżnorodnośc, pękna krajobrazu terenów wejskch, stosowana zrównoważonych ekologcznych systemów gospodarowana. Wsparce fnansowe stanow swego rodzaju wynagrodzene za generowane środowskowych dóbr publcznych [Bałtromuk, Kłodzńsk 2011]. W pracy przestawono analzę wykorzystana w województwe lubelskm PRŚ realzowanego w ramach PROW , z podzałem na powaty. Materałem źródłowym były dane lczbowe udostępnone przez Agencję Restrukturyzacj Modernzacj Rolnctwa (ARMR). Program rolnośrodowskowy w programach rozwoju obszarów wejskch Na terene kraju realzację PRŚ rozpoczęto w 2004 roku. Dzałane Wsperane przedsęwzęć rolnośrodowskowych poprawy dobrostanu zwerząt zwane Krajowym Programem Rolnośrodowskowym (KPR) zostało umeszczone w prorytece Ochrona środowska zachowane

2 Realzacja programu rolnośrodowskowego na terene województwa lubelskego 63 walorów przyrodnczych obszarów wejskch Planu Rozwoju Obszarów Wejskch (PROW) na lata , fnansowanego z Europejskego Funduszu Orentacj Gwarancj Rolnej. W skład programu weszło sedem przedsęwzęć określanych jako pakety 1. Pakety zróżncowano na 40 opcj, o różnym zasęgu wdrażana. Producenc roln na pozome gospodarstwa mogl wdrażać od jednego do trzech paketów, przestrzegając ustalonych zasad ch łączena. Wsparce fnansowe było udzelane benefcjentom w forme corocznych zryczałtowanych płatnośc, tak aby rekompensować utracony dochód dodatkowe koszty w rezultace przyjętych korzystnych dla środowska zobowązań [Plan Rozwoju 2004]. Dzałana rolnośrodowskowe zostały uwzględnone także w PROW na lata (PROW ). Jednak program różnł sę od poprzednego. Został uzupełnony o dodatkowe pakety: Ochrona zagrożonych gatunków ptaków sedlsk przyrodnczych poza obszarem Natura 2000: (4), Ochrona zagrożonych gatunków ptaków sedlsk przyrodnczych na obszarach Natura 2000 (5), oraz Zachowane zagrożonych zasobów genetycznych rośln w rolnctwe (6). Pakety P01 P02 zespolono w jeden o nazwe Ekstensywne trwałe użytk zelone. Łączne dzałane obejmowało 9 paketów. W obrębe każdego z nch uwzględnono możlwość realzacj warantów rolnośrodowskowych. Dla paketów: Rolnctwo zrównoważone, Rolnctwo ekologczne, Ekstensywne trwałe użytk zelone (z wyłączenem obszarów Natura 2000) oraz Ochrona gleb wód obowązywała degresywność. Podobne jak w latach ubegłych, należność fnansowa była wypłacana rolnkow po zrealzowanu przedsęwzęć w ramach danego warantu. Program rolnośrodowskowy mał charakter 5-letnego zobowązana, które rolnk podejmował dobrowolne przez złożene wnosku [Program Rozwoju 2014]. Obecne trwają prace nad planem kolejnej edycj PROW na lata , w którym PRŚ zostały nazwane dzałanam rolnośrodowskowo-klmatycznym. Program ukerunkowany jest na zrównoważone gospodarowane nawozam, dzałana zapobegające erozj gleb przyczynające sę do ochrony gleb wód, zachowane ochronę cennych sedlsk przyrodnczych zagrożonych gatunków rośln zwerząt, ochronę zagrożonych zasobów genetycznych rośln uprawnych zwerząt gospodarskch, a także ochronę różnorodnośc krajobrazu [Projekt Programu 2014]. Wsparce obejmuje dwa poddzałana: Płatnośc w ramach zobowązań rolno-środowskowo- -klmatycznych oraz Wsparce ochrony zrównoważonego użytkowana oraz rozwoju zasobów genetycznych w rolnctwe. W programe wzmocnono aspekty klmatyczne. Zaplanowano płatnośc w ramach 7 paketów rolnośrodowskowo-klmatycznych. Środek ten aktualne ne obejmuje paketu Rolnctwo ekologczne, który dotychczas był elementem KPR. Zobowązana rolnośrodowskowo-klmatyczne zostały wpsane do programów rozwoju obszarów wejskch jako nstrument o charakterze oblgatoryjnym [Projekt Programu 2014]. Wdrażane programu rolnośrodowskowego na Lubelszczyźne W trakce realzacj programu na terene województwa lubelskego złożono wnosk (wnosk nowe kontynuacyjne dla PROW ). Lczba złożonych deklaracj różnła sę znacząco pomędzy poszczególnym powatam (rys. 1). Najwęcej wnosków wpłynęło w powatach balskm (12 317), chełmskm (5040) oraz włodawskm (4488). Z kole, najmnejsze zanteresowane programem obserwowano w powatach opolskm (734) śwdnckm (716). Przyrost lczby składanych wnosków w latach w powatach województwa lubelskego był nerównomerny. Najwększy zanotowano na terene powatów: śwdnckego (1256,3%), hrubeszowskego (1184,8%), ryckego (1076,2%), zaś najmnejszy w powatach balskm (298,2%), łukowskm (350,8%), puławskm (367,2%), parczewskm (384,0%) oraz radzyńskm (396,4%). Z danych ARMR wynka, że spośród wnosków poddanych weryfkacj ne wszystke uzyskały pozytywną ocenę (rys. 2). Ogółem wydano decyzj wykonawczych. Było to 98,4% w stosunku do lczby złożonych wnosków. Najwększy odsetek pozytywnych decyzj uzyskal 1 Rolnctwo zrównoważone (S01), Rolnctwo ekologczne (S02), Utrzymane łąk ekstensywnych (P01), Utrzymane pastwsk ekstensywnych (P02), Ochrona gleb wód (K01), Strefy buforowe (K02), Zachowane lokalnych ras zwerząt gospodarskch (G01).

3 64 Barbara Bujanowcz-Haraś, Małgorzata Halnarz, Jarosław Susk bals k hrub błgo cheł jano eszo rajsk msk wsk wsk krasn kraśn osta ck wsk lubar lubel łęczy łuko tows sk ńsk wsk k parcz opols puła ewsk k wsk radzy ryck śwd toma szow ńsk nck sk włod zamo awsk jsk Rysunek 1. Lczba złożonych wnosków w ramach dzałana Program rolnośrodowskowy (płatnośc rolnośrodowskowe) PROW w województwe lubelskm Fgure 1. The number of submtted applcatons under 2010 the acton 2011 Agr-envronmental programme (agrenvronmental payments) RDP n Lubln regon Źródło: opracowane własne na podstawe danych ARMR Source: own study based on AARM data bals k hrub błgo cheł jano eszo rajsk msk wsk wsk krasn kraśn osta ck wsk lubar lubel łęczy łuko tows sk ńsk wsk k parcz opols puła ewsk k wsk radzy ryck śwd toma szow ńsk nck sk włod zamo awsk jsk Rysunek 2. Lczba wydanych decyzj o przyznanu płatnośc w ramach dzałana Program rolnośrodowskowy (płatnośc rolnośrodowskowe) PROW w województwe lubelskm Fgure 2. The number of decsons regardng 2008 grant 2009 payments 2010 under 2011 the 2012 acton 2013 Agr-envronmental programme (agr-envronmental payments) RDP n Lubln regon Source: see fg. 1

4 Realzacja programu rolnośrodowskowego na terene województwa lubelskego 65 rolncy z powatów: włodawskego 99,8%, błgorajskego 99,6%, opolskego 99,0% tomaszowskego 99,0%. Pod względem lczby zawartych umów perwsza lokata przypadła powatow balskemu (12 187), a ostatna śwdnckemu (696). Borąc pod uwagę analzę lczby złożonych deklaracj w ramach poszczególnych paketów stwerdzono, że najwększym zanteresowanem benefcjentów ceszył sę paket Ochrona gleb wód (tab. 1). Na jego realzację w ostatnm roku programu złożono ogółem 9450 wnosków. Najwęcej deklaracj uwzględnających ten paket realzowal rolncy z powatów: balskego (1 688), chełmskego (857), lubelskego (793) parczewskego (719). Na drugm mejscu pod względem zanteresowana benefcjentów uplasował sę paket Ekstensywne trwałe użytk zelone. Uczestnczyło w nm 3858 producentów rolnych. Chęć podjęca realzacj omawanego paketu wskazal przede wszystkm benefcjenc z powatów balskego (1 096), włodawskego (453) oraz chełmskego (363). Deklaracje złożone w tych powatach stanowły odpowedno: 28,4%, 11,7%, 9,4% wszystkch aplkacj. Duże zanteresowane producentów rolnych skerowane było także na praktyk zwązane z wdrażanem zasad rolnctwa zrównoważonego. Realzację tego paketu deklarowało 3659 właśccel gospodarstw. Spośród analzowanych powatów najwększy popyt na ten paket obserwowano w powatach hrube- Tabela 1. Lczba realzowanych paketów w ramach złożonych wnosków w 2013 roku Table 1. The number of mplemented packages wthn submtted applcatons n the 2013 Powat/Dstrct Paket/Package * Balsk Błgorajsk Chełmsk Hrubeszowsk Janowsk Krasnostawsk Kraśnck Lubartowsk Lubelsk Łęczyńsk Łukowsk Opolsk Parczewsk Puławsk Radzyńsk Ryck Śwdnck Tomaszowsk Włodawsk Zamojsk * 1. Rolnctwo zrównoważone /sustanable agrculture, 2. Rolnctwo ekologczne /organc farmng, 3. Ekstensywne trwałe użytk zelone /extensve permanent grassland, 4. Ochrona zagrożonych ptaków sedlsk przyrodnczych poza obszaram Natura 2000 /protecton of endangered brds and habtats outsde Natura 2000 stes, 5. Ochrona zagrożonych ptaków sedlsk przyrodnczych na obszarach Natura 2000 /protecton of endangered brds and habtats on Natura 2000 areas, 6. Zachowane zagrożonych zasobów genetycznych rośln w rolnctwe /preservaton of endangered plant genetc resources n agrculture; 7. Zachowane zagrożonych zasobów genetycznych zwerząt w rolnctwe /preservaton of endangered anmal genetc resources n agrculture; 8. Ochrona gleb wód /sol and water protecton; 9. Strefy buforowe /buffer zones Source: see fg. 1

5 66 Barbara Bujanowcz-Haraś, Małgorzata Halnarz, Jarosław Susk tys. ha/thous. ha bals k hrub błgo cheł jano eszo rajsk msk wsk wsk krasn lubar kraśn lubel łęczy łuko osta tows ck sk ńsk wsk wsk k parcz opols puła radzy ewsk ryck śwd toma szow k wsk ńsk nck sk włod zamo awsk jsk ,5 0,7 2,6 0,8 0,4 0,8 0,5 0,7 1,2 0,6 0,5 0,1 2,7 0,6 0,9 0,1 0,1 1,8 1,4 0, ,6 1,6 4,9 2,4 0,6 1, ,1 1,6 0,8 0,2 3,9 0,8 1,5 0,4 0,2 2,9 4 1, ,6 2,2 9,9 5,7 2,2 3,7 1,9 3,7 6,3 2,3 1,8 0,6 7,7 1,1 2,6 1,2 1,7 5,4 8,7 4, ,3 3,3 15,5 11,9 2,9 6,1 3,5 5,4 10,2 3 2, ,6 3,4 1,5 2,9 9,7 13,7 9, ,9 4,5 21,9 17,1 4,7 7,8 5 7,3 14,2 5,1 3,6 1,3 14,8 2,3 4,6 1,8 3,8 14,7 19,5 14, ,1 4,4 21,1 19,4 4,4 8,2 5 7,5 15,3 4,3 3,2 1,3 15,4 1,9 4,3 1,7 4,2 15,1 20,1 15,3 Rysunek 3. Powerzchna realzacj programu rolnośrodowskowego w ramach PROW na terene województwa lubelskego Fgure 3. Implementaton surface of agr-envronmental programme of the RDP n the Lubln regon Source: see fg. 1 szowskm (599 wnosk), chełmskm (418), lubelskm (407) tomaszowskm (347). Tylko 24 benefcjentów wybrało dzałane polegające na utrzymanu stref buforowych. W 2013 roku powerzchna zgłoszona do programu rolnośrodowskowego w województwe lubelskm wynosła 204,0 tys. ha zwększyła sę o 180,3 tys. ha (760,8%) w porównanu do 2008 roku (rys. 3). Najwększy obszar objęty realzacją programu rolnośrodowskowego stwerdzono w powatach balskm, chełmskm włodawskm. W ramach programu rolnośrodowskowego na lata zrealzowano płatnośc na łączną kwotę 428,4 mln zł. Pod względem welkośc wypłaconych środków perwsza lokata przypadła powatow balskemu (79,4 mln zł), zaś ostatna opolskemu (2,9 mln zł). Aspekt wsparca fnansowego wynkający z uczestnctwa w programach rolnośrodowskowych przedstawono na rysunku 4. ryck łukowsk puławsk opolsk kraśnck lubartowsk janowsk radzyńsk lubelsk parczewsk łęczyńsk śwdnck błgorajsk balsk włodawsk chełmsk krasnostawsk zamojsk tomaszowsk hrubeszowsk Rysunek 4. Zróżncowane przestrzenne wypłaconych środków z tytułu przystąpena do programu rolnośrodowskowego w województwe lubelskm Fgure 4. Spatal dversty of funds pad for accesson to the agr-envronmental programme n the Lubln provnce Source: see fg. 1

6 Realzacja programu rolnośrodowskowego na terene województwa lubelskego 67 Podsumowane O popularnośc dzałań służących poprawe środowska przyrodnczego obszarów wejskch śwadczy lczba złożonych deklaracj o przystąpene do programu rolnośrodowskowego. W województwe lubelskm o przyznane płatnośc w ramach realzacj programu złożono wnosk, spośród których 98,4% otrzymało pozytywne decyzje. Kwota wypłaconych środków fnansowych latach wynosła 428,4 mln zł. W ostatnm roku realzacją programu została objęta powerzchna 204,2 tys. ha. Wzrastająca lczba składnych wnosków w poszczególnych latach funkcjonowana programu śwadczy o rosnącym zanteresowanu rolnków wdrażanem dzałań prośrodowskowych. Zdecydowanym lderem w lczbe złożonych wnosków był powat balsk. Na terene województwa partycypacja powatów w realzacj poszczególnych paketów rolnośrodowskowych była zróżncowana. Najwększym zanteresowanem ceszył sę paket 9. Ochrona gleb wód. Lteratura Bołtromuk A., Kłodzńsk M. (red.) 2011: Natura 2000 jako czynnk zrównoważonego rozwoju obszarów wejskch regonu Zelonych Płuc Polsk, IRWIR PAN, Warszawa, 64, Gddens A. 2010: Socjologa, PWN, Warszawa, 632. Kocszewsk K. 2013: Ekologzacja polskego rolnctwa a jego zrównoważony rozwój w warunkach członkostwa w Un Europejskej, Wyd. Unwersytetu Ekonomcznego we Wrocławu, Wrocław, 151. Kośmck E. 2009: Główne zagadnena ekologzacj społeczeństwa gospodark, Agencja Wydawnczo- -Edytorska EkoPress, Bałystok, 7. Mroczek J.R., Kostecka J., Korczyńska M. 2013: Ocena rol programu rolnośrodowskowego w postrzeganu przez rolnków wybranych aspektów problematyk środowskowej, Inż. Ekol., nr 34, 190. Newęgłowska G. 2006: Wdrażane programu rolnośrodowskowego w perwszych latach jego realzacj, Zesz. Nauk. Akadem Rolnczej we Wrocławu, nr 540, 383. Plan Rozwoju Obszarów Wejskch na lata : MRRW, Warszawa, Program Rozwoju Obszarów Wejskch na lata : MRRW, Warszawa, Projekt Programu Rozwoju Obszarów Wejskch : MRRW, Warszawa, Sobolewska A. 2005: Zmany w polskm programe rolnośrodowskowym ch wpływ na dochody małych gospodarstw rolnych, Zesz. Nauk. SGGW, Problemy Rolnctwa Śwatowego, t. XIII, Warszawa, 468. Zegar J.S. 2012: Współczesne wyzwana rolnctwa, PWN, Warszawa, 305. Summary In ths paper an analyss of the use of agr-envronmental program mplemented under the RDP the Lubln regon, beng an oblgatory nstrument for all Member States of the European Unon promotes agrcultural producton based on envronmentally frendly methods. In the Lubln regon of agrenvronmental payment grant appled for benefcares, of whom 98.4% receved postve decsons. The amount pad out of funds n the perod amounted to mllon PLN. In the last year, area thousand ha has been acqured subsdes. Partcpatng dstrcts n the mplementaton of partcular packages vared. The greatest nterest was a package of sol and water protecton. Adres do korespondencj dr nż. Barbara Bujanowcz-Haraś, dr nż. Małgorzata Halnarz Unwersytet Przyrodnczy w Lublne Katedra Ekonom Zarządzana ul. Akademcka 13, Lubln tel. (81) wew. 157, e-mal: barbara.bujanowcz-haras@up.lubln.pl tel. (81) , e-mal: malgorzata.halnarz@up.lubln.pl