Ocena kondycji finansowej gmin oraz jej wybranych uwarunkowań na przykładzie województwa wielkopolskiego przy wykorzystaniu metody TOPSIS*

Transkrypt

1 Weś Rolnctwo 2 (175)/2017 ISSN do: /wr022017/04 Aldona Standar Ocena kondycj fnansowej gmn oraz jej wybranych uwarunkowań na przykładze województwa welkopolskego przy wykorzystanu metody TOPSIS* Streszczene: Celem pracy jest ustalene kondycj fnansowej gmn, ocena jej zróżncowana oraz wskazane wybranych uwarunkowań wpływających na jej pozom. Posłużono sę przykładem województwa welkopolskego. Do oceny kondycj fnansowej gmn pozyskano materał źródłowy pochodzący z baz: Mnsterstwa Fnansów oraz Banku Danych Lokalnych GUS. W perwszym etape badań oblczono syntetyczny mern kondycj fnansowej przy wykorzystanu metody TOPSIS. Budowa tego merna poprzedzona została doborem wskaźnów, których wzajemną zależność sprawdzono metodą Warda. W drugm etape badań przeprowadzono charakterystykę wyodrębnonych grup gmn według kondycj fnansowej. W tym celu zastosowano wybrane metody statyk opsowej. Następne metodą Ch-kwadrat sprawdzono zależność pomędzy grupą kondycj fnansowej a wybranym grupam uwarunkowań. Przeprowadzone badana wykazały, że gmny cechują sę na ogół średną kondycją. Położene gmn, ch typ, wyposażene w nfrastrukturę technczną są determnantam kondycj fnansowej. W najlepszej sytuacj fnansowej są gmny położone bezpośredno obok dużego masta, szczególne Poznana, natomast peryferyjna lokalzacja wąże sę przede wszystkm z nższym potencjałem dochodowym, który powoduje także ogranczene możlwość realzacj nwestycj. Część gmn o nższej nezależnośc fnansowej także przeprowadza lczne przedsęwzęca, ale przy jednoczesnym pozyskanu znaczącego dofnansowana z UE. Słowa kluczowe: gmny, kondycja fnansowa, metoda TOPSIS, syntetyczny mern, rozwój gmn. Dr Aldona Standar, Katedra Ekonom Poltyk Gospodarczej w Agrobznese, Unwersytet Przyrodnczy w Poznanu, ul. Wojska Polskego 28, Poznań, standar@up.poznan.pl. * Projekt został sfnansowany ze środków Narodowego Centrum Nauk przyznanych na podstawe decyzj numer DEC-2013/11/D/HS4/ Weś Rolnctwo 2 (175)/2017 Weś Rolnctwo 2 (175)/

2 Aldona Standar 1. Wstęp Badane kondycj fnansowej gmn jest obecne przedmotem lcznych rozważań. Jak psze Łukasz Satoła (2015), w lteraturze przedmotu ne ma jednoltej defncj tego pojęca. Kondycja fnansowa jest pewnym stanem fnansów, której poznane wymaga wykorzystana narzędza w postac analzy fnansowej (Semńska 2002). Jest to wyn zarządzana fnansam zarówno osoby fzycznej, jak przedsęborstwa czy JST (jednostka samorządu terytoralnego), jednak samo pojęce jest różne dla tych podmotów defnowane. Dla osób fzycznych oznacza wysokość gromadzonych dochodów, skłonność do oszczędzana oraz pozom zobowązań termnowość ch zapłaty. W przypadku przedsęborstwa berze sę pod uwagę rentowność, płynność fnansową wypłacalność. Podstawowym celem dzałana przedsęborstwa jest maksymalzacja zysków, dochody stanową wyn sprzedaży dóbr usług, a cena jest penężnym wyrazem wartośc produktu. Tymczasem celem funkcjonowana gmny jest zaspokojene potrzeb meszkańców. Źródłem dochodów JST są główne podatk opłaty lokalne wraz z transferam z budżetu państwa. Gmny to przede wszystkm podmoty usługowe, zalczane do kategor non-proft. Ne oznacza to, że ne mogą wypracować przychodów w procese gospodarczym. Uwarunkowana rynkowe wymuszają na samorządach podejmowane dzałań prorynkowych, z których wygospodarowane środk fnansowe zostaną przeznaczone na rozwój gmny poprawę warunków bytowych ludnośc (Msterek 2008; Sekuła 2008; Patterson 2011). W artykule przyjęto, że kondycja fnansowa to stan fnansów gmny w określonym momence czasu, który jest wynem posadanych dochodów oraz ch struktury, wydatków oraz ch struktury, stopna wykorzystana środków zwrotnych, aktywnośc skutecznośc w pozyskanu środków pozabudżetowych, a także sprawnośc ogólnego zarządzana zasobam fnansowym rzeczowym. Samorząd gmnny jest najbardzej stotnym podmotem dla rozwoju gospodarczego ze względu na posadany potencjał fnansowy, ale też swobodę określana poltyk rozwojowej (Strojny, Skca 2010, s. 76). Na kreowany przez nego rozwój lokalny wpływa wele czynnów, zarówno zależnych, jak nezależnych od samej gmny, wśród nch za jeden z najważnejszych należy uznać kondycję fnansową (Chursk n. 2013, s. 107). Należy podkreślć, że pomędzy rozwojem a sytuacją fnansową stneje sprzężene zwrotne. Z jednej strony środk fnansowe są nezbędne, by fnansować zadana, w tym nwestycyjne pobudzające rozwój. Z drugej strony napływ nowych meszkańców nwestorów następuje tam, gdze obszar jest gospodarczo rozwnęty, co pocąga za sobą dalsze wpływy do budżetu w postac np. podatku od neruchomośc, udzałów w podatkach PIT CIT, które umożlwają podejmowane kolejnych przedsęwzęć prorozwojowych. 70 Weś Rolnctwo 2 (175)/2017

3 Ocena kondycj fnansowej gmn oraz jej wybranych uwarunkowań Należy zauważyć, że gospodarowane środkam przez JST jest trudne, gdyż nadal stanow płaszczyznę ustawcznych przeman dokonujących sę zarówno w warstwe ustrojowej (konceptualnej), jak sferze fnansowej (Strojny, Skca 2010, s. 76). Na fnanse samorządowe w ostatnch latach negatywny wpływ wywera kryzys gospodarczy (Satoła 2015, s ), który powoduje mnejsze wpływy podatkowe do budżetów JST (Msąg 2009; Krakowak-Drzewecka 2011). Z kole pozytywne oddzałuje możlwość pozyskana dofnansowana unjnego w celu przeprowadzena znaczących nwestycj (Standar, Bartkowak-Bakun 2014). Co prawda, jak wskazuje Satoła (2016, s. 146), choć skuteczne pozyskwane efektywna absorpcja środków UE są dużym wyzwanem zarówno organzacyjnym, jak fnansowym, to tworzą także szansę przyspeszena procesów rozwojowych. Należy jednak podkreślć, że przy ogranczenu dochodowym powodują, że w jednostkach samorządowych, w których realzuje sę nwestycje, nawet przy współfnansowanu z UE, zadłużene wzrasta, gdyż brakuje środków na zagwarantowane tzw. wkładu własnego. Wykorzystane nstrumentów zwrotnych śwadczy o aktywnośc zarządzających w fnansowanu swoch zadań, choć też przy wyższym pozome ch zaangażowana pogarsza ch ogólną sytuację. Pommo tych zmenających sę warunków prowadzena gospodark fnansowej, władze samorządowe są ważnym nwestorem w gospodarce, których rola, zdanem Magdaleny Kogut-Jaworskej (2011, s. 322), będze jeszcze wzrastać. Warto jednak podkreślć, że podstawą stablnego rozwoju lokalnego jest przede wszystkm wysok pozom dochodów własnych śwadczący o nezależnośc samodzelnośc fnansowej JST (Surówka 2013; Lubńska, Frank, Będzeszak 2007). W zwązku z tym zasadne wydaje sę postawene następujących pytań badawczych: jak duże zróżncowane cechuje kondycję fnansową gmn jake czynn determnują taką sytuację. Na ch podstawe sformułowano cel, czyl ustalene kondycj fnansowej, ocena jej zróżncowana oraz wskazane determnant wpływających na jej pozom. Powyższy cel pozwolł zdefnować hpotezę badawczą: kondycja fnansowa gmn jest zróżncowana, a wpływ na to wywerają czynn zwązane z położenem, typem oraz pozomem rozwoju. 2. Materały metoda badawcza Do oceny kondycj fnansowej gmn posłużono sę materałem źródłowym pochodzącym z baz Mnsterstwa Fnansów oraz Banku Danych Lokalnych GUS. Badanem objęto wszystke 226 gmn województwa welkopolskego 1, w tym cztery 1 Przyjęto założene, że pozom kondycj fnansowej zostane wyznaczony dla wszystkch badanych gmn, a ne, jak czyn to wększość autorów, tylko w stosunku do jednej wybranej grupy. Zwązane jest to Weś Rolnctwo 2 (175)/

4 Aldona Standar masta na prawach powatu (mnpp), 19 gmn mejskch, 90 gmn mejsko-wejskch 117 wejskch. Analze poddana została wartość medany wskaźnów z trzech lat ( ), jednakże w przypadku wskaźnów, które przyberały zarówno wartośc dodatne, jak ujemne, oblczono średną ważoną harmonczną. Taka procedura pozwala wykluczyć ewentualne odchylena jednoroczne, np. ze względu na realzację w jednym roku kosztochłonnej nwestycj. Jest to powszechne stosowana praktyka (np. Majchrzak 2012). W perwszym etape badań wybrano wskaźn charakteryzujące kondycję fnansową gmn, uwzględnając przede wszystkm te, które są rekomendowane przez Mnsterstwo Fnansów oraz znawców problematyk fnansów lokalnych 2 (np. Dylewsk 2004; 2010). Pogrupowano je według autorskej klasyfacj oraz sprawdzono wzajemną zależność za pomocą metody Warda. Z uwag na fakt, że wszystke dotyczyły sfery fnansów, wartość nformacyjna welu z nch była podobna, stąd redukcja objęła wele z nch. Następne scharakteryzowano już tylko wybrane wyselekcjonowane za pomocą wybranych metod statystyk opsowej. Kolejno oblczono syntetyczny mern kondycj fnansowej przy wykorzystanu metody TOPSIS 3. W dalszej częśc badań przeprowadzono charakterystykę wyodrębnonych grup gmn według pozomu kondycj fnansowej. W tym celu zastosowano wybrane metody statystyk opsowej. Następne metodą Ch-kwadrat sprawdzono zależność pomędzy grupą kondycj fnansowej a wybranym grupam uwarunkowań. Dane ukazano w przekrojach: typ gmny, położene, welkość (merzona lczbą meszkańców) oraz pozom nfrastruktury techncznej (mara syntetyczna) 4. z faktem, że grupy admnstracyjne są także wewnętrzne zróżncowane, a o ch type ne decyduje potencjał fnansowy. Na przykład gmny aglomeracj poznańskej otaczające Poznań, chocaż mają status wejskch, pod względem potencjału demografcznego fnansowego przypomnają masta. 2 Nektórzy badacze, np. Anna Benasz, Zbgnew Gołaś Aleksandra Łuczak (2014), także korzystają ze wspomnanej bazy, jednak ne dzelą wskaźnów według obszarów fnansowych, jakch dotyczą, ale odgórne przyjętego przez Mnsterstwo podzału. Z kole nn, jak np. Paweł Dzekańsk (2013), konstruując tak mern syntetyczny, przede wszystkm wykorzystują cechy zwązane z dochodam własnym oraz wydatkam, ne uwzględnając stotnych cech zwązanych z zadłużenem oraz płynnoścą fnansową. 3 Metoda TOPSIS (The Technque for Order of Preference by Smlarty to Ideal Soluton) została opracowana przez Chng-Laa Hwanga Kwangsoona Yoona. Zalczana jest do podstawowych metod wzorcowych porządkowana lnowego obektów welocechowych. Polega na określenu odległośc rozpatrywanych obektów od rozwązana wzorcowego antywzorcowego. Końcowym rezultatem tej analzy jest wskaźn syntetyczny tworzący rankng badanych obektów. Za najlepszy obekt uważa sę ten, który ma najmnejszą odległość od rozwązana wzorcowego jednocześne najwększą od rozwązana antywzorcowego (Zalewsk 2012). 4 Syntetyczny mern pozomu nfrastruktury techncznej skonstruowano na podstawe weloetapowej procedury proponowanej przez Felsa Wysockego Jarosława Lrę (2005). Zastosowano metodę wzorcową Hellwga. Po sprawdzenu przesłanek merytorycznych statystycznych do badana przyjęto następujące cechy: lczba korzystających z oczyszczaln śceków w ogóle ludnośc (%), długość sec wodocągowej 72 Weś Rolnctwo 2 (175)/2017

5 Ocena kondycj fnansowej gmn oraz jej wybranych uwarunkowań Welowymarowa metoda TOPSIS jest obecne coraz częścej wykorzystywana spośród metod klasyfacj lnowej. Posłużyła do oceny sytuacj fnansowej np. branż poszczególnych sektorów (Florek, Czerwńska-Kayser, Stansławska 2013), rozwoju rolnctwa (Majchrzak 2008), przedsęborstw (Zalewsk 2012). Wcześnej znalazła nelczne zastosowane przy badanu sytuacj fnansowej JST, a o jej przydatnośc śwadczą badana Anny Benasz, Zbgnewa Gołasa Aleksandry Łuczak (2013). Metody porządkowana lnowego umożlwają pomar welowymarowego zjawska, jak równeż uprządkowane badanych obektów według przyjętych założeń, przez co pozwalają określć ch pozycję. Wykorzystane tych mar ma równeż wady, do których zalcza sę główne to, że prowadzą do uproszczeń trudno je bezpośredno nterpretować (Strahl 2006, s. 160). Zgodne z zalecenam Felsa Wysockego (2010), w procese konstrukcj mary syntetycznej kondycj fnansowej TOPSIS przyjęto następujące postępowane. Najperw dokonano wyboru zmennych opsujących kondycję fnansową gmn na podstawe przesłanek merytorycznych, w podzale na pęć grup: I grupa Dochody: X 1 Udzał dochodów beżących w dochodach ogółem (%), X 2 Udzał dochodów własnych w dochodach ogółem (%), X 3 Udzał subwencj ogółem w dochodach ogółem (%), X 4 Transfery beżące na meszkańca (zł), X 5 Dochody ogółem na meszkańca (zł), X 6 Dochody własne na meszkańca (zł); II grupa Wydatk: X 7 Obcążene wydatków beżących wydatkam na wynagrodzena pochodne (%), X 8 Udzał wydatków majątkowych w wydatkach ogółem (%), X 9 Wydatk nwestycyjne na 1 meszkańca; III grupa Możlwośc nwestycyjne płynność fnansowa: X 10 Wskaźn samofnansowana. Udzał nadwyżk operacyjnej dochodów majątkowych w wydatkach majątkowych (%), X 11 Udzał nadwyżk operacyjnej w dochodach ogółem (%), X 12 Udzał nadwyżk operacyjnej dochodów ze sprzedaży majątku (%), X 13 Nadwyżka operacyjna na meszkańca (zł); IV grupa Zadłużene: X 14 Udzał zobowązań ogółem w dochodach ogółem, X 15 Udzał zobowązań bez zobowązań na projekty unjne w dochodach ogółem, X 16 Obcążene dochodów ogółem wydatkam na obsługę zadłużena, X 17 Obcążene dochodów ogółem obsługą zadłużena bez rat kaptałowych na projekty unjne, X 18 Obcążene dochodów własnych wydatkam na obsługę zadłużena, X 19 Obcążene dochodów beżących wydatkam beżącym obsługą zadłużena, X 20 Udzał zobowązań wymagalnych w zobowązanach w km na 100 km 2, długość sec kanalzacyjnej w km na 100 km 2, długość dróg gmnnych o nawerzchn twardej w km na 100 km 2. Szerzej na temat wynów badań zob. Aldona Standar Natala Bartkowak- -Bakun (2014). Weś Rolnctwo 2 (175)/

6 Aldona Standar ogółem, X 21 Zobowązana ogółem na meszkańca, X 22 Zobowązana ogółem bez zobowązań na projekty unjne na meszkańca, X 23 Zobowązana ogółem bez zobowązań na projekty unjne na meszkańca; V grupa Aktywność w pozyskwanu pozabudżetowych źródeł fnansowana gmnnych potrzeb: X 24 Środk UE w dochodach ogółem (%), X 25 Środk UE na 1 meszkańca (zł). Następne dokonano weryfacj statystycznej ze względu na dwa podstawowe krytera: potencjał nformacyjny zmennych oraz ch zdolność dyskrymnacyjną (Panek 2009). W perwszym przypadku posłużono sę, polecaną do zastosowana w tym celu przez Andrzeja Stansza (2007, s ), metodą analzy skupeń Warda. Badając odległość eukldesową pomędzy zmennym, a w zwązku z tym ch potencjał nformacyjny, dokonano redukcj cech: X 3, X 4, X 6, X 8, X 11, X 12, X 15, X 17, X 18, X 21, X 22, X 23, X 24. Analzując zmenność cech wyrażoną wskaźnem zmennośc, odrzucono 5 zmenne X 1, X 7 oraz X 19. W rezultace do dalszych badań przyjęto dzewęć cech, z których uznano za stymulanty cechy: X 2, X 5, X 9, X 13, X 25, a za destymulanty: X 14, X 16, X 20 6, natomast cechę X 10 uznano za nomnantę. Następne ujednolcono wartośc cech dagnostycznych, przeprowadzając normalzację na podstawe formuł: 1) dla stymulant: z 2) dla destymulant: z x max mn x x mn x x mn x, ( = 1,2,,n); k = 1,2,m) x max x x, max ( = 1,2,,n); k = 1,2,m) 5 Wskaźn zmennośc ponżej 10%. 6 Wskaźn zadłużena uznano za destymulanty z uwag na fakt, że przeważa jednak opna, że zadłużene ograncza możlwośc nwestycyjne w zwązku z tym w ratngach sporządzanych przez bank w celu oceny sytuacj kredytowej uznaje sę je za czynn nekorzystne oddzałujące na kondycję fnansową. W ocene banków m wyższe zadłużene, tym lczba punktów w ocene skorngowej nższa. Autorka zdaje sobe sprawę z faktu, że w opn częśc ekspertów można też uznać je za nomnanty, gdyż zastosowane środków zwrotnych śwadczy też o wykorzystanu wszystkch dostępnych możlwośc fnansowana gmnnych zadań, co przemawa za aktywnoścą włodarzy. Zacągane zobowązań w celu sfnansowana wydatków ponoszonych na nwestycje, które doprowadzają do wystąpena mnożnowego, uznać można za korzystne z jednej strony (Btner, Chojna-Duch 2007, s. 118), a z drugej za nekorzystne, gdyż przyczyna sę do efektu wypychana do narastana kosztów zwązanych z obsługą długu publcznego (Moźdzerz 2009, s. 31). 74 Weś Rolnctwo 2 (175)/2017

7 Ocena kondycj fnansowej gmn oraz jej wybranych uwarunkowań 3) dla nomnant: mn mn x x x x z, x nom x nom x x nom x x max x x z, x nom x, max gdze: max mn x nom x x maksymalna wartość k-tej cechy, mnmalna wartość k-tej cechy, nomnalna wartość k-tej cechy. Na podstawe wystandaryzowanych wartośc cech prostych oblczono odległoś - c eukldesowe poszczególnych gmn od wzorca antywzorca rozwoju. m 2 k k 1 m 2 k k 1 d z z d z z. Kolejno, zgodne z metodą TOPSIS, oblczono wartośc syntetycznego merna kondycj fnansowej gmn na podstawe wzoru: d q, ( 1,2,, n). d d W kolejnym etape, wykorzystując średną arytmetyczną odchylene standardowe z wartośc merna syntetycznego, dokonano uporządkowana lnowego gmn według pozomu kondycj fnansowej. Mern syntetyczny przyjmuje wartośc od 0 do 1. Im wyższa jego wartość, tym korzystnejsza kondycja fnansowa gmny (Wysock, Lra 2005). Klasa I (bardzo wysok pozom): q q sq; Klasa II (wysok pozom): q sq q q; Klasa III (średn pozom): q q q sq; Klasa IV (nsk pozom): q q sq; gdze q jest średną arytmetyczną wartośc merna, natomast s q jest odchylenem standardowym. Weś Rolnctwo 2 (175)/

8 Aldona Standar 3. Charakterystyka elementów składowych kondycj fnansowej gmn W tabel 1 przedstawono wybrane statystyk charakteryzujące wskaźn wchodzące w skład syntetycznego merna kondycj fnansowej gmn. W ramach grupy dochodów uwzględnono dwa wskaźn: udzał dochodów własnych w dochodach ogółem oraz dochody ogółem na 1 meszkańca. Perwszy z nch pozwala sprawdzć samodzelność fnansową 7 gmny oraz stopeń jej zależnośc od zewnętrznych źródeł fnansowana (Dylewsk 2010, s. 77), a także atrakcyjność nwestycyjną danej JST (Dylewsk 2004). Im wyższy pozom wskaźna, tym sytuacja korzystnejsza oznacza, że gmna jest w stane z własnych środków kształtować poltykę fnansową. Zdanem Leszka Patrzałka (2004, s. 74), to dochody własne najbardzej stymulują rozwój. Środk te cechują sę ponadto swobodą w rozdysponowanu, w zwązku z tym władzom gmn łatwej nm zarządzać. Ogólne 50% gmn charakteryzuje sę 40-procentowym pozomem wskaźna, a tylko w przypadku 25% gmn wększość dochodów ogółem stanową wpływy pozyskane z własnej dzałalnośc. Najnższe pozomy wskaźna osągają mnejsze jednostk, z reguły wejske, położone peryferyjne wobec wększych mast z podregonu kalskego konńskego. Z drugej strony najwyższy pozom cechuje gmny tzw. obwarzankowe, zlokalzowane w blskch otoczenu przede wszystkm Poznana lub nnych mast powatowych w województwe welkopolskm, np. Suchy Las, Tarnowo Podgórne, Komorn, Kórn. Gmny te charakteryzują sę także znaczącym potencjałem dochodowym. Im wyższy wskaźn dochodów ogółem w przelczenu na 1 meszkańca, tym bogatsza gmna (Wśnewsk 2011, s. 126). Dochody budżetowe w stotny sposób oddzałują na pozom lokalnych warunków życa (Heller 2006, s. 148). To przede wszystkm od ch pozomu zależy welkość wydatków nwestycyjnych oraz pośredno równeż możlwość wykorzystana środków zwrotnych, gdyż ch pozom należy uwzględnć, oblczając lmt zadłużena. Poza wspomnanym bogatym gmnam wejskm, szczególne powatu poznańskego, do grupy gmn, które osągają ponadprzecętne dochody, należą gmny mejske masta na prawach powatu. Należy zaznaczyć, że masta na prawach powatu generują dochody z tytułu posadanego statusu powatowego oraz gmnnego. Następną grupę wskaźnów dotyczącą wydatków reprezentuje tylko jeden z nch wydatk nwestycyjne na 1 meszkańca. Im węcej w gmne przeznacza sę środków na nwestycje, tym bardzej jest ona prorozwojowa. Jednostk samorządowe, które przeznaczają znaczne środk na nwestycje, cechują sę potem wysokm pozomem nfrastrukturalnym, który powoduje, że są bardzej atrakcyjne do zameszkana prowadzena dzałalnośc gospodarczej. W zwązku z tym po pewnym 7 Szerzej na temat samodzelnośc fnansowej gmn zarówno dochodowej wydatkowej w: Dylewsk (2004); Kosek-Wojnar (2006); Heller (2006); Kosek-Wojnar, Surówka (2007). 76 Weś Rolnctwo 2 (175)/2017

9 Ocena kondycj fnansowej gmn oraz jej wybranych uwarunkowań czase nwestycje zwrócą sę gmne w forme wpływów podatkowych. Według Mar Jastrzębskej (2004) wydatk te cechują sę wyższą elastycznoścą dochodową nż wydatk beżące zgodne z wynam badań Eugenusza Ruśkowskego (2004) stneje pewen zwązek mędzy ch pozomem a dochodam własnym. Jak zauważa Jolanta Zawora (2010, s. 142), znaczne środk przeznaczane na dzałalność beżącą przy newystarczających dochodach dalej będą jednym z powodów ogranczających samodzelność fnansową gmn. Wartośc tego wskaźna są znaczne zróżncowane, o czym śwadczy współczynn zmennośc równy 57% 8. Wśród gmn województwa welkopolskego odnotowuje sę take, dla których analzowany wskaźn wynos newele ponad 50 zł, oraz take, dla których był ponad 50 razy wększy. Do gmn, które ponadprzecętne środk przeznaczają na nwestycje, należą take, które albo posadają znaczne środk własne, albo pozyskują znaczne środk unjne. Wśród najbardzej prorozwojowych gmn znajdują sę: Suchy Las, Kleczew, Poznań, ale także Masteczko Krajeńske, w którym prawe 2,7 tys. zł przeznacza sę na nwestycje, przy tylko 32-procentowym udzale dochodów własnych w dochodach ogółem jednocześne 940 zł pozyskanych z funduszy unjnych. Możlwośc nwestycyjne płynność fnansową przedstawono za pomocą wskaźna samofnansowana oraz nadwyżk operacyjnej na meszkańca. Oba wskaźn charakteryzują sę bardzo dużą dyspersją. Perwszy z nch wskazuje na stopeń, w jakm JST fnansuje nwestycje środkam własnym, czyl możlwość do samofnansowana. Im wyższa jest wartość wskaźna samofnansowana, tym mnejsze ryzyko utraty płynnośc fnansowej w zwązku z nadmernym kosztam obsług zadłużena. Jednak jego wysoka wartość może równeż śwadczyć o nskm pozome realzowanych nwestycj w stosunku do własnych możlwośc (Wskaźn do oceny 2011, s. 10). W zwązku z tym wskaźn uznano za nomnantę, a jako jego najbardzej pożądaną wartość wskazano 100%. Okazuje sę, że dla 25% gmn w latach relacja wynosła 64%, co oznacza, że w dużej częśc realzacja nwestycj przyczynała sę do konecznośc wykorzystana nstrumentów zwrotnych. Do tej grupy gmn należą: Perzów, Nechanowo Meleszyn. Jednak w przypadku klku gmn obserwuje sę dużą nadpłynność. W gmnach takch jak Ostroróg, Lądek, Osek Mały w latach posadano średno od 3 do 5 razy węcej środków na nwestycje nż na ne wydano. Uzyskane nadwyżk operacyjnej na 1 meszkańca umożlwa jednostce samorządowej realzację przedsęwzęć nwestycyjnych, poprzez ch sfnansowane lub poprzez zwrot wcześnej wykorzystanych nstrumentów zwrotnych pozyskanych na cele nwestycyjne (Wskaźn do oceny 2011, s. 10). Jest to także wskaźn 8 Przyjmuje sę, że pozom wskaźna zmennośc powyżej 50% oznacza bardzo dużą zmenność cechy (za: Wysock, Lra 2005, s. 51). Weś Rolnctwo 2 (175)/

10 Aldona Standar Tabela 1. Wybrane statystyk charakteryzujące wskaźn wchodzące w skład syntetycznego merna kondycj fnansowej gmn Table 1. Selected statstcs characterzng the ndcators ncluded n the synthetc measure of the fnancal standng of gmnas Wyszczególnene Średna Medana Mnmum Maksmum Kwartyl dolny Kwartyl górny Współczynn zmennośc I grupa Dochody Udzał dochodów własnych w dochodach ogółem (%) 42,52 39,92 16,40 83,15 31,11 53,69 35,03 Dochody ogółem na meszkańca (zł) 2930, , , , , ,75 20,79 II grupa Wydatk Wydatk nwestycyjne na 1 meszkańca (zł) 623,20 568,60 52, ,92 389,59 773,11 56,98 III grupa Możlwośc nwestycyjne płynność fnansowa Wskaźn samofnansowana (%) 85,46 79,52 19,53 493,38 63,63 98,68 51,38 Nadwyżka operacyjna na meszkańca (zł) 239,89 218,29 11, ,64 133,60 310,84 68,35 IV grupa Zadłużene Udzał zobowązań ogółem w dochodach ogółem (%) 30,75 30,75 0,00 70,02 20,15 40,91 95,09 Obcążene dochodów ogółem wydatkam na obsługę zadłużena (%) 7,17 6,66 0,00 21,59 4,73 9,15 49,96 Udzał zobowązań wymagalnych w zobowązanach ogółem (%) 0,25 0,00 0,00 14,10 0,00 0,00 100,00 V grupa Aktywność w pozyskwanu pozabudżetowych źródeł fnansowana gmnnych potrzeb Środk UE na 1 meszkańca (zł) 165,47 122,06 0,00 938,68 52,22 221,35 95,09 Źródło: opracowane własne. Source: own study. 78 Weś Rolnctwo 2 (175)/2017

11 Ocena kondycj fnansowej gmn oraz jej wybranych uwarunkowań stotny z punktu wdzena obecnych przepsów regulujących lmt zadłużena ( Us tawa o fnansach publcznych z 2009 r., art. 234). Jego pozom jest jednym z najbardzej zróżncowanych (wskaźn zmennośc wynósł 68,35%). Najkorzystnejszy w latach cechował gmny: Komorn (914 zł), Przykonę (994 zł) Suchy Las (1237 zł). Są to najbogatsze najlepej rozwnęte gmny, których potencjał nwestycyjny umożlwa realzację kolejnych kaptałochłonnych przedsęwzęć. Jedyną gmną, której średna ważona harmonczna pozostała ujemna, była gmna Zduny. Defcyt operacyjny oznacza, że beżące wydatk przekraczają możlwośc fnansowe jednostk, w zwązku z tym ne mogą być realzowane cele nwestycyjne. W przypadku JST nawet zadana beżące są realzowane kosztem zacągana nowych zobowązań lub wręcz dzęk sprzedaży majątku gmny. Przyczyną takej sytuacj może być mnejszy nż zakładano pozom dochodów beżących (w tym wpływów podatkowych, które w czase kryzysu uległy obnżenu) lub nadmerny wzrost obsług zadłużena, szczególne w czase coraz częstszego sęgana po zwrotne źródła fnansowana nwestycj. Zgodne z art. 170 ust. 1 ustawy o fnansach publcznych z dna 30 czerwca 2005 r. łączna kwota długu jednostk samorządu terytoralnego na konec roku budże towego ne może przekroczyć 60% wykonanych dochodów ogółem tej jednostk, z kole według art. 169 ust. 1 łączna kwota obsług zadłużena ne może przekroczyć 15%. Należy podkreślć, że przestrzegane tylko tych ustawowych progów ne gwarantuje dobrej kondycj fnansowej (Gonet 2006). Twórcy raportu Zdolność kredytowa (2006) zauważają stotną wadę obu mernów. Wystarczy bowem, że w kolejnym roku dochody ogółem sę zmnejszą, przy tym samym pozome zadłużena wspomnane wskaźn ustawowe w kolejnym roku mogą przekroczyć lmty. Oba wskaźn wraz z mernem udzału zobowązań wymagalnych w zobowązanach ogółem weszły w skład grupy zadłużene. Tylko trzy gmny w województwe welkopolskm w badanym czase w ogóle ne korzystały z nstrumentów zwrotnych (Pogorzela, Krzemenewo wejske Obrzycko). Z kole wspomnany lmt ustawowy przekroczyły: Łęka Opatowska, Poznań Czermn. Wymenone gmny należą do zarówno bardzo samodzelnych fnansowo (np. Poznań), jak bardzo uzależnonych od budżetu państwa (np. Pogorzela), dlatego trudno potwerdzć zależność pomędzy brakem własnych środków a potrzebą zadłużena sę. Problem natomast z podwyższonym pozomem obsług zadłużena w stosunku do ustawowego progu odnotowano przede wszystkm w gmnach wejskch: Pakosławe, Złotowe, Łubowe, Gzałkach, Łęce Opatowskej Choczu, których średn pozom wskaźna wynósł ponad 15%. W latach aż w przypadku 41 gmn odnotowano problem netermnowej spłaty płatnośc, z czego w Wtkowe średno wskaźn udzału zobowązań wymagalnych w zobowązanach ogółem wynósł 14%. Jest to wskaźn cechujący sę najwększą dyspersją wśród analzowanych w tej grupe. Weś Rolnctwo 2 (175)/

12 Aldona Standar Aktywność w pozyskwanu pozabudżetowych źródeł fnansowana gmnnych potrzeb jest reprezentowana przez jeden mern: środk UE w przelczenu na 1 meszkańca. W latach tylko w przypadku budżetu czterech gmn ne odnotowano żadnego wsparca unjnego. Medana środków UE per capta wynosła 122 zł, gdy średna równała sę 165 zł, co oznacza znaczne rozproszene pozomu cechy. W przypadku Młosława Masteczka Krajeńskego analzowany wskaźn wynósł ponad 900 zł, co przełożyło sę na olbrzyme kwoty przeznaczone na nwestycje w tych gmnach, gdze odpowedno wynosły one 1113 zł 2655 zł. 4. Klasyfacja gmn według pozomu kondycj fnansowej Na rysunku 1 zaprezentowano klasyfację gmn ze względu na syntetyczny pozom kondycj fnansowej, natomast w tabel 2 wybrane statystyk charakteryzujące cechy proste wchodzące w skład tego syntetycznego merna w podzale na grupy kondycj fnansowej. Grupę gmn o bardzo wysokm pozome kondycj fnansowej stanową 32 gmny, których syntetyczna mara wynosła od 0,62 do 0,51. Są to gmny, które cechują sę najkorzystnejszym wynam badanych wskaźnów. To gmny bogate na ogół bardzo samodzelne fnansowo. Cechują sę dobrą płynnoścą fnansową, a także możlwoścam nwestycyjnym, o których śwadczy najwyższy pozom nadwyżk operacyjnej. W przypadku tej grupy gmn na ogół tak korzystna sytuacja pozwala przeznaczać władzom znaczącą część środków na nwestycje, a przy tym ch realzacja ne powoduje zagrożena zbyt wysokego zadłużena, dalej obsług zadłużena, a także w ch przypadku ne odnotowuje sę problemu netermnowej spłaty zobowązań. Gmny te charakteryzują sę równeż najwększym pozyskanym środkam UE w przelczenu na 1 meszkańca. Borąc pod uwagę lokalzację, usytuowane są w podregonach poznańskm, konńskm leszczyńskm, natomast uwzględnając powat, przoduje poznańsk. Jest to naturalne zjawsko, że gmny znajdujące sę w sąsedztwe dużego masta czerpą znaczące korzyśc z tzw. efektu aglomeracj (Rosner, Stanny 2007). Aglomeracja poznańska obecne znajduje sę na etape suburbanzacj, a gmny sąsadujące przeżywają boom nwestycyjny meszkanowy, który powoduje wzrost wpływów z CIT, PIT podatku od neruchomośc, co generalne determnuje ch bogactwo. Dodatkowo, np. Suchy Las pozyskuje znaczące dochody z polgonu usytuowanego w jego obrębe. Część z tych gmn, np. Kleczew, to tzw. gmny surowcowe, które czerpą stotne wpływy z opłaty eksploatacyjnej oraz CIT PIT. W zwązku z tym 62% gmn tej grupy to gmny wejske w 44% powyżej 5000 meszkańców. Cechą charakterystyczną jest równeż to, że gmny te są bardzo dobrze lub dobrze (58%) wyposażone w nfrastrukturę technczną, która powoduje dalszy napływ nowych meszkańców nwestorów. W efekce tego gmny będą pozyskwać ponadprzecętne 80 Weś Rolnctwo 2 (175)/2017

13 Ocena kondycj fnansowej gmn oraz jej wybranych uwarunkowań wpływy do ch budżetów, jednocześne bez potrzeby przeznaczana dużych środków na rozbudowę już rozwnętej nfrastruktury. W skład tej grupy wchodz tylko jedno masto na prawach powatu (Konn), gdyż pozostałe są na tyle zadłużone, że pommo olbrzymego potencjału dochodowego znalazły sę w grupe 2. Rysunek 1. Klasyfacja gmn ze względu na pozom kondycj fnansowej Fgure 1. Classfcaton of gmnas accordng to the level of fnancal standng Źródło: opracowane własne. Source: own calculaton. Grupa 2 oprócz wspomnanych Poznana, Leszna, Kalsza skupa jeszcze 75 gmn, których syntetyczna mara kondycj fnansowej wynosła od 0,45 do 0,51. Są to w znacznej częśc pozostałe gmny powatu poznańskego, zwłaszcza położone w drugm kręgu od Poznana, a także z podregonu konńskego kalskego. W grupe tej znajduje sę 2/3 gmn mejskch oraz co trzeca gmna wejska mejsko-wejska. Borąc pod uwagę welkość gmny merzoną lczbą meszkańców, są to duże jednostk (gmny mejske) oraz średne (41% gmn stanową gmny wejske Weś Rolnctwo 2 (175)/

14 Aldona Standar powyżej 5000 meszkańców oraz 21% gmny mejsko-wejske do meszkańców). Są to też gmny cechujące sę nższym pozomem rozwoju nż grupa 1 w wększośc kwalfujące sę do grup o średnowysokm średnonskm pozome nfrastruktury techncznej. Ne są one już tak bardzo atrakcyjne zlokalzowane jak wększość gmn grupy 1, gdyż położone są dalej od ośrodka regonalnego, stąd ch potencjał dochodowy jest nższy, co z kole wpływa na nższą nezależność od zewnętrznych środków. Ich możlwośc nwestycyjne są o połowę nższe nż grupy 1, stąd nwestują o nemal połowę mnej środków. Charakteryzują sę znaczne nższą absorpcją unjnej pomocy nż grupa 1, ale ch zadłużene kształtuje sę na podobnym pozome jak grupy o bardzo wysokm pozome kondycj fnansowej. Najbardzej lczną grupą (83 jednostk) jest grupa cechująca sę średnonskm stopnem kondycj fnansowej, dla których oblczona mara syntetyczna zawerała sę w przedzale od 0,40 do 0,45. Przede wszystkm na tę grupę składa sę prawe co druga gmna z podregonu leszczyńskego kalskego, które w sume stanową aż połowę jednostek samorządowych tej grupy. Uwzględnając typ gmny, w grupe tej znalazło sę pęć pozostałych jednostek mejskch, 41 wejskch 37 mejsko- -wejskch. Aż 45 gmn grupy 3 charakteryzuje sę średnonskm pozomem nfrastruktury techncznej 9. Gmny tej grupy osągają zdecydowane gorsze wyn fnansowe nż grupa 1 neco gorsze nż grupa 2, a oblczona dla nch średna kształtuje sę mnej korzystne nż przecętny wyn ogółu gmn. Ta grupa jest uzależnona od zewnętrznych środków, gdyż ch samodzelność fnansowa wynos około 40%, choć ch potencjał dochodowy jest zblżony do grup 2 4. W zwązku z tym w wększym stopnu wykorzystują środk zwrotne, gdyż średno przekraczają ponad połowę dopuszczalnego lmtu zadłużena jego obsług. Poneważ pozyskują znaczne mnejsze środk z UE nż grupa 1 (około 1/3), węc ch nwestycje w przelczenu na 1 meszkańca są o połowę nższe. Warto także dodać, że jest to grupa, których oblczone statystyk dla wskaźna samofnansowana są najnższe, co oznacza, że zarządzający częścą z nch mogą meć problem z zagwarantowanem środków na realzację całej nwestycj, gdyż posadają mnejszy kaptał na nwestycje w połączenu z nadwyżką operacyjną. Do grupy 4 o nskm pozome kondycj fnansowej trafły jednostk samorządowe, których syntetyczny mern wynósł od 0,28 do 0,40. Jest to grupa mało lczna (33 gmny), z czego 19 to gmny wejske, a 14 gmny mejsko-wejske, wększość zlokalzowana jest w konńskm (13) kalskm (10). 19 gmn wejskch w ramach tej grupy stanow aż 58% jednostek tego pozomu kondycj fnansowej. 9 To wyn nałożena dwóch klasyfacj: kondycj fnansowej pozomu rozwoju nfrastruktury techncznej. Szerzej na temat wpływu pozomu nfrastruktury techncznej na pozom kondycj fnansowej w dalszej częśc artykułu. 82 Weś Rolnctwo 2 (175)/2017

15 Ocena kondycj fnansowej gmn oraz jej wybranych uwarunkowań Tabela 2. Średna wewnątrzklasowych wartośc wskaźnów wchodzących w skład syntetycznego merna kondycj fnansowej gmn Table 2. Average of nter-class values of ndcators ncluded n the synthetc measure of the fnancal standng of gmnas Wskaźn Grupa 1 Grupa 2 Grupa 3 Grupa 4 Ogółem I grupa Dochody X2 Udzał dochodów własnych w dochodach ogółem (%) 52,08 43,70 40,00 36,79 42,52 X5 Dochody ogółem na meszkańca (zł) 3700, , , , ,04 II grupa Wydatk X9 Wydatk nwestycyjne na 1 meszkańca (zł) 1035,43 622,07 540,11 435,13 623,20 III grupa Możlwośc nwestycyjne płynność fnansowa X10 Wskaźn samofnansowana. Udzał nadwyżk operacyjnej dochodów majątkowych w wydatkach majątkowych (%) 88,92 80,77 78,47 110,79 85,46 X13 Nadwyżka operacyjna na meszkańca (zł) 440,54 256,02 180,53 156,51 239,89 IV grupa Zadłużene X14 Udzał zobowązań ogółem w dochodach ogółem (%) 25,04 27,31 33,15 38,38 30,75 X16 Obcążene dochodów ogółem wydatkam na obsługę zadłużena (%) 5,54 6,22 7,61 9,87 7,17 X20 Udzał zobowązań wymagalnych w zobowązanach ogółem (%) 0,01 0,05 0,18 1,12 0,25 V grupa Aktywność w pozyskwanu pozabudżetowych źródeł fnansowana gmnnych potrzeb X25 Środk UE na 1 meszkańca (zł) 311,29 157,48 132,00 127,14 165,47 Źródło: oblczena własne. Source: own study. Weś Rolnctwo 2 (175)/

16 Aldona Standar Są to przede wszystkm mnejsze gmny wejske (ponżej 5000 meszkańców) mejsko-wejske (ponżej meszkańców). Aż 60% gmn o nskm pozome kondycj fnansowej to gmny o średnonskm pozome rozwoju. W grupe tej ne znalazła sę żadna gmna o wysokm pozome nfrastruktury techncznej. Są to w zwązku z tym gmny, w przypadku których w wększośc trudno będze poprawć kondycję fnansową. Mała lczba ludnośc oraz słabsze wyposażene nfrastrukturalne powoduje, że są mnej atrakcyjne dla nwestorów, co ograncza ch potencjał dochodowy uzależna od środków z budżetu państwa. W efekce realzacja najmnejszych kwotowo nwestycj w przelczenu na 1 meszkańca powoduje wykorzystane w najwększym stopnu nstrumentów dłużnych. Średno osągają one 2/3 lmtu dozwolonego zadłużena oraz jego obsług. Część z tych gmn netermnowo wywązuje sę ze zobowązań. Warto także dodać, że jest to jedyna grupa, dla której oblczone statystyk wskaźna samofnansowana przekraczają 110%, co oznacza, że część z nch ne wykorzystuje też dostateczne posadanych środków, skoro wydaje mnej na nwestycje nż posada na ne środków wraz z nadwyżką operacyjną. W przypadku gmn tej grupy odnotowuje sę najnższe kwoty pozyskanych środków UE, które mogą wynać z problemu zagwarantowana tzw. wkładu własnego. 5. Wybrane determnanty kondycj fnansowej gmn Z uwag na wcześnej zauważone prawdłowośc, zbadano zależność pomędzy kondycją fnansową gmny a wybranym cecham zaprezentowanym w tabel 3. Wśród badanych cech znalazło sę położene (lokalzacja w podregone 10 ), typ gmny (masto na prawach powatu, mejska, wejska, mejsko-wejska), klasa pozomu nfrastruktury techncznej oraz welkość gmny (merzona lczbą ludnośc) 11. Na pozome p < 0,10 potwerdzono zależność pomędzy grupą kondycj fnansowej a lokalzacją w podregone (Ch-kwadr. 22,46 przy p =,0963), typem gmny (Ch- -kwadr. 15,51 przy p =,0779) oraz pozomem nfrastruktury techncznej (Chwadr. 16,31 przy p =,0601). Ne potwerdzła sę zależność pomędzy grupą kondycj fnansowej a welkoścą gmny. Lokalzacja w bezpośrednm sąsedztwe dużego masta, szczególne ośrodka regonalnego, pozytywne oddzałuje na fnanse otaczających gmn. Powoduje napływ do ch budżetów znacznych dochodów z tytułu udzału w podatku PIT CIT czy podatku od neruchomośc. W zwązku z tym gmny podregonu poznańskego ( samego Poznana) mają 10 W momence zberana danych z BDL GUS wyróżnano podzał gmn według podregonów. W województwe welkopolskm były to: konńsk, kalsk, plsk, leszczyńsk, poznańsk oraz Poznań. 11 Gmny wejske mejsko-wejske podzelono, uwzględnając lczbę meszkańców: do 5 tys., 5 15 tys., tys. oraz powyżej 25 tys. meszkańców. 84 Weś Rolnctwo 2 (175)/2017

17 Ocena kondycj fnansowej gmn oraz jej wybranych uwarunkowań znaczną nezależność fnansową. Szczególne gmny powatu poznańskego 12 odznaczają sę wysokm samofnansowanem (69%), kedy dla Poznana wynos on 70%. Wysoke pozomy wskaźna osągają też pozostałe masta na prawach powatu: Kalsz (50%), Konn (55%) Leszno (52%). Jako ośrodk regonalne mają olbrzym potencjał ne tylko ludnoścowy, ale także gospodarczy. Tak znaczne dochody własne przekładają sę na wysok pozom ogólny dochodów w przelczenu na 1 meszkańca. Grupa gmn będąca jednocześne mastam na prawach powatu znów uzyskuje najbardzej korzystne wyn: Poznań, Kalsz, Konn, Leszno na ogół ponad 4000 zł per capta. Spośród powatów zemskch najwyższy pozom merna odnotowano w: turec km, poznańskm wągroweckm. Wspomnane powaty zarówno zemske, jak grodzke charakteryzują sę także najwększym możlwoścam nwestycyjnym, które wykorzystują, przeznaczając ogromne kwoty na nwestycje, np. w Poznanu jest to 1570 zł, podczas gdy w powatach: kolskm, średzkm, szamotulskm ta suma wynos zaledwe 400 zł. Tak olbrzyme nwestycje powodują potrzebę wykorzystana każdego nstrumentu fnansowego, w tym środków zwrotnych, stąd grupa mast na prawach powatu jest najbardzej zadłużona. W zwązku z tym, borąc pod uwagę typ gmny, powaty grodzke cechują sę najwyższym pozomam każdego z badanych wskaźnów, zarówno stymulant, jak destymulant. Wśród pozostałych typów JST warto zauważyć znaczne zróżncowane gmn wejskch. Małe jednostk wejske (do 5000 meszkańców) pozyskały najwększe środk unjne w przelczenu na 1 meszkańca (755 zł), co spowodowało że po mastach na prawach powatu (979 zł) były drugą najbardzej pronwestycyjną grupą. Wspomnane dotacje przyczynły sę do tego, że ta grupa okazałą sę bogatsza (3274 zł) od wększych jednostek wejskch (2952 zł), pommo znaczne mnejszego potencjału własnego (34% przy 41% dla gmn wejskch powyżej 5000 meszkańców). Warto podkreślć, że pozom życa meszkańców ws jest coraz mnej zwązany z rolnctwem. Weś staje sę mejscem atrakcyjnym do zanwestowana zameszkana. Im blżej ośrodka mejskego m lepej jest z tym ośrodkem skomunowana, tym bardzej ta zależność wzajemna masto-weś wzrasta (Heller 2006, s. 149). Zróżncowaną grupą pod względem szczególne samodzelnośc fnansowej, możlwośc nwestycyjnych pozomu zadłużena są równeż gmny mejsko-wejske. Znów to jednostk mnejsze (ponżej meszkańców) charakteryzowały sę ogólne lepszą kondycją fnansową. Należy także zauważyć, że w wększych gmnach mejskch (powyżej meszkańców) najgorzej poradzono sobe z pozyskanem środków UE (55 zł na meszkańca), co może wynać ze znacznej 12 Dodatkowo sprawdzono zależność pomędzy grupą kondycj fnansowej a lokalzacją w powece, która okazała sę jeszcze slnejsza: Ch-kwadr. = 126,8350 przy p =, Weś Rolnctwo 2 (175)/

18 Aldona Standar Tabela 3. Charakterystyka badanych gmn w wybranych układach Table 3. Characterstcs of the studed gmnas by selected sectons Wyszczególnene I grupa Dochody II grupa Wydatk III grupa Możlwośc nwestycyjne płynność fnansowa Udzał dochodów własnych w dochodach ogółem [%] Dochody ogółem na meszkańca [zł] Wydatk nwestycyjne na meszkańca [zł] Wskaźn samofnansowana [%] Nadwyżka operacyjna na meszkańca [zł] Typ wejska 39, ,84 666,47 87,60 268,98 mejsko-wejska 44, ,48 584,77 84,50 215,69 mejska 49, ,25 421,38 79,75 151,63 mnpp 56, ,35 979,08 66,07 264,62 Ludność pon , ,24 754,90 86,69 247,83 pow , ,95 637,32 87,90 275,95 pon , ,41 610,80 87,94 210,19 pow , ,70 527,14 76,88 227,86 pon , ,40 424,97 84,21 154,71 pow , ,95 414,19 70,85 145,49 mnpp 56, ,35 979,08 66,07 264,62 Podregon konńsk 39, ,91 627,64 88,95 236,21 kalsk 35, ,79 586,93 76,44 220,96 plsk 39, ,74 637,26 82,63 210,32 leszczyńsk 43, ,35 630,62 85,85 242,16 poznańsk 56, ,58 616,97 95,75 296,16 Poznań 70, , ,51 42,21 315,52 86 Weś Rolnctwo 2 (175)/2017

19 Ocena kondycj fnansowej gmn oraz jej wybranych uwarunkowań Tabela 3 cd. Table 3 contnued Wyszczególnene IV grupa Zadłużene V grupa Aktywność w pozyskwanu pozabudżetowych źródeł fnansowana gmnnych potrzeb Udzał zobowązań ogółem w dochodach ogółem [%] Obcążene dochodów ogółem wydatkam na obsługę zadłużena [%] Udzał zobowązań wymagalnych w zobowązanach ogółem [%] Środk UE na meszkańca [zł] Typ wejska 29,25 7,32 0,12 186,06 mejsko-wejska 32,17 6,85 0,45 146,98 mejska 29,41 7,70 0,12 108,85 mnpp 47,61 8,03 0,10 191,55 Ludność pon ,02 8,27 0,13 228,23 pow ,33 7,00 0,12 172,17 pon ,62 6,87 0,63 156,27 pow ,61 6,82 0,05 126,39 pon ,59 8,86 0,17 135,91 pow ,04 5,38 0,01 54,74 mnpp 47,61 8,03 0,10 191,55 Podregon konńsk 28,83 7,36 0,55 194,82 kalsk 30,86 7,70 0,10 165,37 plsk 32,33 7,28 0,20 177,67 leszczyńsk 30,07 6,64 0,18 161,69 poznańsk 31,84 6,60 0,13 113,74 Poznań 67,32 9,36 0,00 93,76 Źródło: oblczena własne. Source: own study. Weś Rolnctwo 2 (175)/

20 Aldona Standar samodzelnośc fnansowej tych gmn (54%) w zwązku z tym brakem presj wynającej z olbrzymej potrzeby absorpcj tej pomocy. Gmny take jak Komorn, Tarnowo Podgórne, Konn mają zarówno bardzo dobrze rozwnętą nfrastrukturę technczną, jak dobrą kondycję fnansową, która będze determnować ch dalszy rozwój. Wyodrębnć można jednak grupę gmn w o wele trudnejszej sytuacj, gdyż bez znaczącego własnego potencjału, a w zwązku z tym z nskm możlwoścam nwestycyjnym ze średną skutecznoścą pozyskana środków unjnych. Takm jednostkom będze trudno o przyspeszene rozwoju względem już bardzo rozwnętych gmn. Do grupy, w której pozom rozwoju nfrastruktury techncznej był nsk lub średnonsk przy jednocześne nskej lub średnonskej kondycj fnansowej, należały 84 gmny, z czego 50 to gmny wejske, w tym 15 do 5000 meszkańców, a 34 to mejsko-wejske, z czego 32 do meszkańców. Borąc pod uwagę ch położene, 25 gmn należy do makroregonu kalskego, 20 konńskego, 18 leszczyńskego, 15 plskego tylko sześć do poznańskego. Pozom nfrastruktury techncznej w dużej merze determnuje ogólny rozwój. Bez jego odpowednego pozomu trudno pozyskać nowego nwestora czy meszkańca, w zwązku z tym zwększyć tak stotny potencjał własny. 6. Podsumowane wnosk Celem pracy była próba ustalena kondycj fnansowej gmn, ocena jej zróżncowana oraz wskazane wybranych uwarunkowań wpływających na jej pozom. Posłużono sę przykładem województwa welkopolskego. Kondycję fnansową wyznaczono za pomocą metody TOPSIS, uwzględnając m.n. potencjał dochodowy, płynność fnansową, możlwośc nwestycyjne czy pozom zadłużena. Spośród rozpatrywanych cech, do tych, które slne różncowały wyodrębnone klasy typologczne, należały wskaźn: zobowązań, pozyskana środków UE oraz nadwyżk operacyjnej na 1 meszkańca. Wyodrębnono cztery grupy typologczne. Na podstawene przeprowadzonych analz można stwerdzć, że zdecydowana wększość gmn (70%) cechuje sę średnm pozomem kondycj fnansowej. Z kole 14% badanych JST charakteryzuje sę wysokm pozomem, a 16% nskm. W najlepszej sytuacj fnansowej są gmny położone bezpośredno obok dużego masta, szczególne Poznana, natomast położene peryferyjne ograncza przede wszystkm potencjał dochodowy, który powoduje obnżene możlwośc nwestycyjnych. Część gmn o nższej nezależnośc fnansowej także podejmuje lczne przedsęwzęca, ale przy jednoczesnym pozyskanu znaczącego dofnansowana z UE. Borąc z kole pod uwagę typ gmny, najkorzystnejszym wynam cechują sę masta, szczególne na prawach powatu. Ich duży potencjał własny okazuje sę jednak newystarczający w stosunku do potrzeb, stąd są to najbardzej zadłużone 88 Weś Rolnctwo 2 (175)/2017

21 Ocena kondycj fnansowej gmn oraz jej wybranych uwarunkowań jednostk, dla których z kole wysok pozom zadłużena jest relatywne bezpeczny przy tak znaczącej samodzelnośc fnansowej. Uwzględnając wyposażene w nfrastrukturę technczną, wykazano, że te jednostk, które charakteryzują sę najwyższym pozomem rozwoju, odznaczają sę równeż najkorzystnejszą sytuacją fnansową. Zwązane jest to ze wzajemnym ch oddzaływanem. Z jednej strony, dobra sytuacja fnansowa gmny oznacza możlwość realzacj welu prorozwojowych przedsęwzęć. Z drugej strony, to właśne obszar wyposażony w odpowedną nfrastrukturę sprzyja osedlanu sę nowych meszkańców lokalzacj dzałalnośc gospodarczej, a w zwązku z tym warunkuje napływ zwększonych środków budżetowych z tytułu podatków opłat lokalnych, które mogą zostać przeznaczone na kolejne przedsęwzęca. Należy podkreślć, że bardzo dużym zróżncowanem pod względem kondycj fnansowej cechują sę gmny wejske mejsko-wejske. Wśród tych grup wyróżnć można jednostk, w przypadku których trudno będze realzować nwestycje tylko za pomocą środków budżetowych grupa 4 charakteryzująca sę nskm pozomem kondycj fnansowej. Są to gmny zależne od środków transferowanych z budżetu państwa, a ch położene wyposażene nfrastrukturalne są mało atrakcyjne do zameszkana prowadzena dzałalnośc gospodarczej. Jest to szczególna grupa gmn, która bez dodatkowego wsparca ne będze mogła przezwycężyć swojej margnalzacj, gdyż w jednostkach tych występuje nawet problem z zagwarantowanem wkładu własnego dla unjnych projektów lub skutecznoścą w ubeganu sę o dodatkową pomoc fnansową. W zwązku z tym pownny one zostać objęte szczególnym systemem preferencyjnym umożlwającym przełamanem tego mpasu. Bblografa Benasz A., Gołaś Z., Łuczak A. (2013). Zastosowane metody TOPSIS do oceny kondycj fnansowej gmn w Polsce w 2010 roku. Zeszyty Teoretyczne Rachunkowośc, 70, 126, Benasz A., Gołaś Z., Łuczak A. (2014). Welowymarowa analza kondycj fnansowej gmn wejskch w Polsce w latach Weś Rolnctwo, 2, 163, Btner M., Chojna-Duch E. (2007). Dług publczny defcyt sektora fnansów publcznych. W: Chojna-Duch E., Ltwńczuk H. (red.), Prawo fnansowe (s ). Warszawa: Ofcyna Prawa Polskego. Chursk P., Borowczak A., Dolata M., Domnak J., Hauke J., Perdał R., Konecka-Szydłowska B. (2013). Czynn rozwoju obszarów wzrostu obszarów stagnacj gospodarczej w Polsce. Raport IV. http.//owsg.pl/raporty.html [dostęp: ]. Dylewsk M. (2004). Analza wskaźnowa pozycj atrakcyjnośc fnansowej jednostk samorządu terytoralnego. W: Dylewsk M., Flpak B., Gorzałczyńska-Koczkodaj Weś Rolnctwo 2 (175)/

22 Aldona Standar M. (red.), Analza fnansowa w jednostkach samorządu terytoralnego (s ). Warszawa: Muncpum. Dylewsk M. (2010). Analza ponowa pozoma sprawozdań jednostek samorządu terytoralnego. W: Dylewsk M., Flpak B., Gorzałczyńska-Koczkodaj M. (red.), Metody analtyczne w dzałalnośc jednostek samorządu terytoralnego (s ). Warszawa: Dfn. Dzekańsk P. (2013). Wskaźn syntetyczny w procese oceny gospodark fnansowej gmn wejskch. Ekonoma = Economcs, 3, 24, Florek J., Czerwńska-Kayser D., Stansławska J. (2013). Klasyfacja branż sektora przemysłu spożywczego według ch sytuacj fnansowej. Zarządzane Fnanse, 1/3, Gonet W. (2006). Pomoc nadmerne zadłużonym jednostkom samorządu terytoralnego. Fnanse Komunalne, 5, 15, Heller J. (2006). Samodzelność fnansowa samorządów terytoralnych w Polsce. Studa Regonalne Lokalne, 2, 24, Jastrzębska M. (2004). Analza samodzelnośc fnansowej sytuacj fnansowej jednostek samorządu terytoralnego w latach Fnanse Komunalne, 5, Kogut-Jaworska M. (2011). Wpływ spowolnena gospodarczego na potencjał wydatkowy gmn (na przykładze województwa zachodnopomorskego). Zeszyty Naukowe PTE, 10, Kosek-Wojnar M. (2006). Samodzelność jednostek samorządu terytoralnego w sferze wydatków. Fola Oeconomca Bochnensa, 4, Kosek-Wojnar M., Surówka K. (2007). Podstawy fnansów samorządu terytoralnego. Warszawa: Wydawnctwo Naukowe PWN. Krakowak-Drzewecka M. (2011). Wpływ śwatowego kryzysu ekonomcznego na funkcjonowane samorządu terytoralnego w Polsce. http.// znpnudps/2011_1/ /11ldmtwp.pdf [dostęp: ]. Lubńska T., Frank S., Będzeszak M. (2007). Potencjał dochodowy samorządu w Polsce na tle zman ustawy o dochodach jednostek samorządu terytoralnego. Warszawa: Dfn. Majchrzak A. (2008). Zróżncowane rozwoju rolnctwa województwa welkopolskego w przekroju gmn. Scentarum polonorum Oeconoma, 7, 2, Majchrzak A. (2012). Czynn warunkujące kondycję fnansową gmn województwa welkopolskego. Praca doktorska, Unwersytet Przyrodnczy w Poznanu, Poznań. Msąg W. (2009). Budżetowe skutk kryzysu śwatowego systemu fnansowego. http.// -fnanse.com, nr 3 [dostęp: ]. Msterek W. (2008). Zewnętrzne źródła fnansowana dzałalnośc nwestycyjnej jednostek samorządu terytoralnego. Warszawa: Dfn. Moźdzerz A. (2009). Nerównowaga fnansów publcznych. Warszawa: PWE. Panek T. (2009). Statystyczne metody welowymarowej analzy porównawczej. Warszawa: Szkoła Główna Handlowa. Patrzałek L. (2004). Fnanse samorządu terytoralnego. Wrocław: Wydawnctwo Akadem Ekonomcznej we Wrocławu. Patterson R. (2011). Kompendum termnów z zakresu fnansów po polsku po angelsku. T. 2. Kraków: Zelona Sowa. 90 Weś Rolnctwo 2 (175)/2017

23 Ocena kondycj fnansowej gmn oraz jej wybranych uwarunkowań Rosner A., Stanny M. (2007). Zróżncowane przestrzenne pozomu rozwoju społeczno- -gospodarczego obszarów wejskch a zróżncowane dynam przeman. Warszawa: Instytut Rozwoju Ws Rolnctwa. Ruśkowsk E. (2004). Fnanse lokalne w dobe akcesj. Warszawa: Dom Wydawnczy ABC. Satoła Ł. (2015). Kondycja fnansowa gmn w warunkach zmennej konunktury gospodarczej. Journal of Agrbusness and Rural Development, 1, 35, Satoła Ł. (2016). Wykorzystane funduszy Un Europejskej na nwestycje komunalne a ogranczane zadłużena samorządów. Zeszyty Naukowe SGGW, sera Poltyk Europejske, Fnanse Marketng, 15, 64, Sekuła A. (2008). Marketng terytoralny. W: Strzeleck Z. (red.), Gospodarka regonalna lokalna (s ). Warszawa: Wydawnctwo Naukowe PWN. Semńska E. (2002). Metody pomaru oceny kondycj fnansowej przedsęborstwa. Toruń: Wydawnctwo Dom Organzatora. Standar A., Bartkowak-Bakun N. (2014). Ocena wkładu Un Europejskej w realzację nwestycj w zakrese gospodark komunalnej ochrony środowska. Przykład gmn województwa welkopolskego. Journal of Agrbusness and Rural Development, 2, 36, Stansz A. (2007). Przystępny kurs statystyk z zastosowanem STATISTICA PL na przykładach z medycyny. T. 3. Kraków: Statsoft. Strahl D. (2006). Metody porządkowana lnowego w ocene rozwoju regonalnego. W: Strahl D. (red.), Metody oceny rozwoju regonalnego. Wrocław: Wydawnctwo Akadem Ekonomcznej. Strojny J., Skca T. (2010). Analza porównawcza gospodark budżetowej gmn woj. podkarpackego w latach Fnansowy Kwartaln Internetowy e-fnanse, 6, 2, &type=attachment&d=549 [dostęp: ]. Surówka K. (2013). Samodzelność fnansowa samorządu terytoralnego w Polsce. Warszawa: PWE. Ustawa o fnansach publcznych z 2005 r. (Dz.U nr 249, poz. 2104). Ustawa o fnansach publcznych z 2009 r (Dz.U nr 157, poz. 1240). Wśnewsk M. (2011). Ocena zdolnośc kredytowej gmny. Warszawa: Dfn. Wskaźn do oceny sytuacj fnansowej jednostk samorządu terytoralnego w latach (2011). Warszawa: Mnsterstwo Fnansów, http.// [dostęp: ]. Wysock F. (2010). Metody taksonomczne w rozpoznawanu typów ekonomcznych rolnctwa obszarów wejskch. Poznań: Wydawnctwo Unwersytetu Przyrodnczego w Poznanu. Wysock F., Lra J. (2005). Statystyka opsowa. Poznań: Wydawnctwo Unwersytetu Przyrodnczego w Poznanu. Zalewsk W. (2012). Zastosowane metody TOPSIS do oceny kondycj fnansowej spółek dystrybucyjnych energ elektrycznej. Economcs and Management, 4, Zawora J. (2010). Samodzelność fnansowa samorządów gmnnych Podkarpaca. Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wejskego. Ekonoma Organzacja Gospodark Żywnoścowej, 81, Weś Rolnctwo 2 (175)/