Ä0, '=<0à27(0$.2:$'à(0 &=</,5=(&= O KULTURZE NAUCZYCIELSKIEGO OCENIANIA

G5$)<1$SZYLING 8QLZHUV\WHW*GDVNL Ä0, '=<0à27(0$.2:$'à(0 &=</,5=(&= O KULTURZE NAUCZYCIELSKIEGO OCENIANIA 1 2 3.RQWURODRVLJQLüXF]QLyZMHVWLQWHJUDOQF]FLV\VWHPRZHJRSRGHMFLD GRNV]WDáFHQLDUR]XPLDQHJRMDNRFHORZ\XNáDGV\WXDFMLG\GDNW\F]Q\Fh 1. Nieza- GRZDODMFH Z\QLNL SRPLDUX VSUDZG]DMFHJR NWyUHJR VDPRG]LHOQLH GRNRQXM nauczyflhohx]qdzdqhv]d(uygárqdmf]flhmlfklqvsluxmfhgrzsurzdg]dqld ]PLDQZHZáDVQ\PV\VWHPLHG\GDNW\F]Q\P7DNZLFRFHQLDQLHZHZQWU]V]NROne 2 PR*H EH]SRUHGQLR VW\PXORZDü WDNL UR]ZyM SURFHVX NV]WDáFHQLD NWyU\ XZ]JOGQLDáE\SRWU]HE\LPR*OLZRFLXF]QLyZ(ZROXFMDWDQLHSU]ebiega jednak mimo warunków zezqwu]q\fk VWZRU]RQ\FK SU]H] V\VWHP HGXNDFML D ZUF] przeciwnie PR*HE\üSU]H]QLHZVSLHUDQDEG(KDPRZana. 1LHSRNyM*HGRQLRVáRüZ\QLNyZHJ]DPLQyZ]HZQWU]Q\FKPR*H]QDF]FR REQL*\ü UDQJ FRG]LHQQHJR RFHQLDQLD D SU]H] WR RJUDQLF]\ü MHJR LQVSLUuMF\ ZSá\ZQDG]LDáDQLDXF]QLDLQDXF]\FLHODSRMDZLáVLMX*NLONDODWWHPXSRGF]DV dyskusji panelowych toczonyck ZH :URFáDZLX Z UDPDFK 9,, 2JyOQopolskiej Konferencji DiaJQRVW\NL(GXNDF\MQHMNWyUDSRZLFRQDE\áDGDZQ\PLQRZ\P formom egzaminowania. Uznano wówczas 3 *HKDUPRQLMQHSRáF]HQLHGZXQLe- ]DOH*Q\FK V\VWHPyZ RFHQLDQLD Z WDNL VSRVyE E\ PRJá\ RQH VáX*\ü przede ZV]\VWNLPUR]ZRMRZLXF]QLDLGRVNRQDOHQLXLQG\ZLGXDOQ\FKV\VWHPyZNV]WDáFe- QLDMHVWPR*OLZHDOHVWDQRZLRJURPQHZ\]ZDQLHGODQDXF]\FLeli. 3RNLONXODWDFKGRZLDGF]H]ZL]DQ\FK]HJ]DPLQDPL]HZQWU]Q\PLLLFK VSRáHF]Q\PIXQNFMRQRZDQLHPPR*HZDUWRSRQRZQLH]DVWDQRZLüVLMDNZSáy- 'HILQLFMDLFKDUDNWHU\VW\NDQDXF]\FLHOVNLHJRV\VWHPXNV]WDáFHQLDRSDUWHVQDNVL*FH%1Lemierki, 3RPLDUZ\QLNyZNV]WDáFHQLD, WSiP, Warszawa 1999, s. 15-27. 3RMFLDPLHJ]DPLQRFHQLHQLHGRQLRVá\]HZQWU]ny oraz egzamin (ocenienie) powszednie / wezqwu]v]nroqhsrváxjxmvlz]qdf]hqlx]ghilqlrzdq\psu]h]%1lhplhunzocenianie szkolne bez tajemnic, WSiP, Warszawa 2002; WyniNL NV]WDáFHQLD [w:] Sztuka nauczania. &]\QQRFLQDXF]\ciela, red. Kruszewski K., PWN, Warszawa 2004. Szyling G., &]\PRJOLE\P\]UH]\JQRZDü]RFHQLDQLD]HZQWU]QHJR"Maszynopis sprawozdania z panelu dysnxv\mqhjrsurzdg]rqhjrzudpdfk9,,.'(:urfádz

376 *UD*\QD6]\OLQJ Qá\RQHQDUR]ZyMQDXF]\FLHOVNLHMNXOWXU\RFHQLDQLD"-DNLP]DJUR*HQLRPPXVL ona stazldüf]rád"-dnlh]qdf]hqlhpd]dfkrzdqlhmhmrgueqrfl" 1. Rzecz o kulturze i rynku edukacyjnym.xowxud VWDQRZL RJyá WHJR FR SLHOJnujemy [...] celem urzeczywistnienia ZDUWRFLEG(VWZRU]HQLDGyEU 4. :MHMV]HURNLPSRMFLXPLHV]F]VLPLG]\Ln- Q\PLQRUP\LZDUWRFLVSRáHF]QHUHJXOXMFHVWRVXQNLUROHLXNáDG\Oudzi w ich Z]DMHPQ\FKSRZL]DQLDFK 5 :W\P]QDF]HQLXWDN*HV]NRáDWUDNWRwana jako or- JDQL]DFMDSRVLDGDVZRMNXOWXUDMHGQ\P]MHMVNáDGQLNyZMHVWRFHQLDQLHRVL- JQLüXF]QLyZD]ZáDV]F]D]ZL]DQH]QLPZLHG]DHPRFMHSU]HNRQDQLDLSostawy 6 =GDMVL RQH E\ü ZD*niejsze od wytworów kultury, czyli oficjalnych dokumentów (typu szkolne systemy oceniania) tworzonych w szkole zgodnie z XVWDZRZ\PLZ\PDJDQLDPLSRQLHZD*RLVWRFLHNXOWXU\SHGDJRJLFzQHMVWDQRZL QLHNRGHNV\SRVWSRZDQLDDV\VWHP\SRVWDZ]LQWHUQDOL]RZDQ\FKSU]H]MHGQRVWNL OXE]ELRURZRFL 7 &]DVHPVRQHRWZDUFLHJáRV]RQHDF]DVHPVNU]WQLHVNU\ZDQH EG(QDZHWQLHGRNRFDXZLDGDPLDQH7DNUR]XPLDQDNXOWXUDRFHQLDQLDV]NRl- QHJR PD ZLF FKDUDNWHU ORNDOQ\ Z ]QDF]QHM PLHrze zindywidualizowany, co zdecydowanie oduy*qld M RG RILFMDOQHM NXOWXU\ RFHQLDQLD ]HZQWU]Qego, silnie skodyfikowanej i normatywnej. 3URFHVSU]HREUD*HNXOWXU\V]NRá\MHVW]MHGQHMVWURQ\XZDUXQNRZDQ\PR*- lizrflvzrergqhjrz\eruxfhoyzg]ldádqldlnlhuxqnyzur]zrmxrsdrtych na warwrfldfksrg]lhodq\fksu]h]juxsfrz\gdmvl]dshzqldüsudwne regulacje refoup\ RZLDW\ = GUXJLHM MHGQDN VWURQ\ ]PLDQ\ Z NXOWXU]H VW\PuORZDQH V koniecznofluhdjrzdqldsu]h]vsráhf]qrünwyudwzru]\rujdql]dfmqdzsáywy zezqwu]qh EG( RNROLF]QRFL RG QLHM QLH]DOH*QH F]\OL V]HURNR UR]XPLDQ\ kontekst kszwdáfhqld(ihnwhpw\fkf]vwrsu]hflzvwdzq\fkvrelhsurfhvyzvwdmh VLQRZDNRQILJXUDFMD]QDF]HZHZQWU]V]NRá\0R*HRQDSoOHJDüQDDGDSWDcji W\ONRWDNLFKZDUWRFL]HZQWU]Q\FKNWyUHVQLHVSU]HF]QH]QRUPDPLLZ]RUDPL kultury lokalnej, lub na przemfiu elementów innej kultury i stopniowym prze- REUD*DQLXZáDVQHM:VNUDMQ\FKSU]\SDGNDFKZSURZDG]DQLHUDG\NDOQ\FK]PLDQ SRGZSá\ZHPSUHVML]HZQWU]QHMJUR]LGHNXOWXUDFMF]\OL]DQLNDQLHPLVWRWQ\FK VNáDGQLNyZGRW\FKF]DVRZHMNXOWXU\V]Noá\ 2VáDELDQLHNXOWXUORNDOQ\FKSU]H]NXOWXUGRPLQXMFX]QDZDQHMHVWGRV\ü powszechnie za zjazlvnrqlhnru]\vwqh]xer*dmfhuy*qrurgqrünwyudvwdqrzl QLH]EGQSU]HFLZZDJGODSRVWSXMF\FKSURFHVyZJOREDOL]DFML:HGáXJ-HUe- 4 5 6 7 :árgduf]\n(kultura, [w:] Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku, ToP,,,Ä)$. :Drszawa 2004, s. 950. Ibid., s. 954. :FKDUDNWHU\VW\FHNXOWXU\V]NRá\MDNRRUJDQL]DFMLZ\NRU]\VWXMSRJOG\(+6FKHLQDCareer anchors, University Associates, San Diego 1990, przytaczane za: Touhy D., 'XV]DV]NRá\ O tym, co sprzyja zmianie i rozwojowi, PWN, Warszawa 2002, s. 22-26. Winiarski M., Kultura pedagogiczna, [w:] Encyklopedia Pedagogiczna, op. cit., s. 973-974.

Ä0LG]\PáRWHPDNRZDGáHP F]\li rzecz o kulturze nauczycielskiego oceniania 377 my ego Rifkina, autora studium o nowej kulturze hiperkapitalizmu 8, konieczno- FLZQDdchoG]FHM HU]H GRVWSX, opartej na komercji, gospodarce sieciowej i ZLUWXDOQHM U]HF]\ZLVWRFL MHVW odnawianie czy nawet wskrzeszanie kultury lokalnej.7\onrrqderzlhpnuhxmhsr]\w\zqhuhodfmhvsráhf]qhzl*fhvl]su]estrzegaqlhp SRGMW\FK ]RERZL]D JRWRZRFL GR VDPRRJUDQLF]H GEDQLHP o LQWHUHV\ZVSyOQRW\6LáWDNLFKQLHZLHONLFKVSRáHF]QoFL]DMDNLHPR*QDX]QDü WDN*HSRV]F]HJyOQHV]NRá\LURGRZLVNRZNWyU\PIXQNFMRQXMMHVW]DXIDQLHGR ZDUWRFL wspólnie tworzonych i praktykowaq\fk QD FR G]LH 3R]ZDODM RQH X]\VNDüQLH]EGQ\G\VWDQVGRNXOWXU\JOREDOQHMSRddanej wymaganiom rynku i SUDZRPHNRQRPLL7HRVWDWQLH]DSUyEXMQDU]XFLüNRQVXPSF\MQHSRGHMFLHGR ZV]\VWNLFKDVSHNWyZ*\FLD WDN*HRZLDW\FRZSU]\SDGNXV]NRá\PR*HSU]HMa- ZLDüVLWUDNWRZDQLHPNRPSHWHQFMLXF]QLyZMDNRURG]DMXWRZDUXVSU]HGDZDQHJR QDU\QNXHGXNDF\MQ\P6NXWNXMHWRSRGSRU]GNRZaQLXNXOWXU\V]NRá\LRFHQLDQLD V]NROQHJRZVNRUR]XPLDQ\PZDUWRFLRPXW\OLWDUnym, które nie ssu]\mdmdqlmhm ZáDVQHPXUR]ZRMRZLDQLUR]ZRMRZLZ\FKowanków. =MDZLVNDWDNLHSRMDZLDMVLWDN*HZQDV]\PNUDMXD]ZL]DQHV]RJURP- Q\P]DLQWHUHVRZDQLHPVSRáHF]Q\PZ\QLNDPLHJ]DPLQyZ]HZQWU]Q\FK=OHNWu- U\ OLF]Q\FK DUW\NXáyZ SUDVRZ\FK SRZLFRQ\FK W\P]DJDGQLHQLRP Z\QRVL VL przezldgf]hqlh*hlvwqlhmhw\onrmhghqz\miar oceqldqldnwyuhjruromhvwgo- VWDUF]HQLHVSRáHF]Hstwu informacji o tym, w janlpvwrsqlxv]nráduhdoizuje ocze- NLZDQLDWHJR*VSRáHF]HVWZD7H]DFRUD]SRwszechniej narzuca retoryka dyskursu ekonoplf]qhjr NWyUD WUDG\F\MQH FHOH HGXNDFML ]DNRWZLF]RQH Z ZLHFLH ZDUWRFL HW\F]Q\FK ]avwsxmh SR]EDZLRQ\PL DNVMRORJLF]QHJR VHQVX KDVáDPL HIHNW\ZQRFLLVNuWHF]QRFL 9. 8SRZV]HFKQLDQLXVLWDNLFKSRVWDZVSU]\MD]UHGXNRZDQLHZDUWRci ocenia- QLD]HZQWU]QHJRGRMHJRIXQNFMLVHOHNF\MQHMLVWUDW\ILNDF\MQHMFKDUDNWHU\VW\F]QH dla potocznego postrzegania egzaminów. W szumie medialnym, który towarzy- V]\RJáDszaniu wyninyzjlqqlholf]qhsuye\grnrq\zdqlddqdol]mdnrflrz\fk a na plan pierwszy wyvxzdmvluy*qhjrurg]dmxudqnlqjlv]nyársduwhqdkryte- ULDFKLORFLRZ\FK:HIHNFLHHJ]DPLQ\VWDMVLLQVWUXPHQWHPU\QNXHGXNDF\MQego LQDU]G]LHPVSUDZRZDQLDNRQWUROLQDGV]NRáDPLSU]H]Uy*QHV]F]HEOHQDG]oru. Tendencje te QLHSRNRMFH z pedagogicznego punktu widzenia utrwala najsilniej chyba zakou]hqlrqhvsráhf]qlhdf]]juxqwxidáv]\zhsu]hnrqdqlh 10 *H egzamiq\grqlrváhmdnrzsháqlrelhnw\zqhleh]eágqhsr]zdodmeh]vwurqqlh RFHQLüSUDFQDXF]\FLHOLLV]Nyá$SU]HFLH*ZEUHZ rynkowej perspektywie my- OHQLDRHGXNDFMLV]NRá\QLHSUDFXMZZDUXQNDFKVSU]\MDMF\FKVZRERGQHMNRn- NXUHQFMLD]QDF]QDLFKZLNV]RüQLHPDPR*OLZRFLGRNRQDQLDZVWSQHMVHOHNFML 8 Rifkin J., :LHN GRVWSX 1RZD NXOWXUD KLSHUNDSLWDOL]PX Z NWyUHM SáDFL VL]DND*GFKZLO *\FLD, WydawniFWZR'ROQROVNLH:URFáDZ 9 Zagadnienie to omawia T. Szkudlarek w tekstach: Ekonomia i etyka: przemieszczenia dyskursu edukacyjnego Ä7HUD(QLHMV]Rü &]árzlhn Edukacja 2001, Numer specjalny. oraz Pozór i zmiana: o epistemologicznych unikach pedagogiki GHNDGLWURFKSy(QLHM, Ars Educandi, 7RP,9:\G8QLZHUV\WHWX*GDVNLHJR 10 Niemierko B., &KáRGQHREOLF]HHJ]DPLQX]HZQWU]QHJR, Edukacja 2001, nr 3.

378 *UD*\QD6]\OLQJ NDQG\GDWyZ : ND*GHM WDNLHM SODFyZFH ]QDMGXMVLZLF ]arówno uczniowie o specjalnych potrzebach edukacyjnych 11 MDNLWDF\NWyU]\QLHVZVWDQLHRSDQR- ZDü SU]HZLG]LDQHM SURJUDPHP WUHFL NV]WDáFHQLD]SRZRGX]DQLHGEDURGRZiskowych i dydaktycznych czy braku motywacji do uczeqldvl 2. Rzecz o presji W przedstawionym NRQWHNFLH]DVDGQHZ\GDMVLREDZ\*HZSU]JQLWH w PHFKDQL]P U\QNRZ\ RFHQLDQLH ]HZQWU]QH L MHJR RILFMDOQH SURFHGXU\ NWyUH nauczyflhoh]qdmfrud]ohslhmprjqlhü]hvre]djur*hqlhgodrfhqldqldsowszedniego 12, pozostawionego przez MENiS w gestllv]nyálqdxf]\flhol1lheh] znaczenia dla stymuorzdqld WHJR SURFHVX]GDMH VL E\ü WDN*H SROLW\ND SDVWZD skupiona od janlhjr F]DVX JáyZQLH QD HJ]DPLQRZDQLX GRQLRVá\P L PR*OLZo- FLDFKZ\NRU]\VWDQLDMHJRZ\Qików. 5R]ZD*P\]DWHPZMDNLHMV\WXDFMLVWDZLDQDXF]\FLHODVSRáHF]QDSUHVMDZ\ZLH- UDQD QD QLHJR]ZáDV]F]D ZyZF]DV JG\ Z\QLNL RVLJDQH SU]H] MHJR XF]QLyZ] eg- ]DPLQyZ]HZQWU]Q\FKRND]XMVLQL*V]HRGRFHQZ\VWDZLRQ\FKQDZLadectwie. :WDNLFKRNROLF]QRFLDFKSUDZLHQLHPR*OLZHRND]XMHVLXQLNQLcie konflik- WXZDUWRFLZSLVDQHJRRGSRF]WNXG]LDáDUHIRUPDWRUVNLFKZV\VWHPSROVNLHJR szkolnictwa 13 NRQIOLNWXNWyUHJR(UyGáDOH*ZEUDNX]JRGQRFLPLG]\OLEHUDlnym stylem zau]g]dqldv]nrádpldolehudoqshgdjrjln 14 -HJRLVWRWQDXF]\FLHO mo*hrgczuzdümdnrrpdo*hqlhur]zl]\zdoqvsu]hf]qrüplg]\srvwxodwhp pragmatycznego i ing\zlgxdolvw\f]qhjr SRGHMFLD GR XF]QLD ] MHGQHM VWURQ\ a wymaganiami stawiaq\pl SU]H] SURJUDP QDXF]DQLD L ]HZQWU]QH VWDQGDUG\ egzaminacyjne z drugiej. MówiF LQDF]HM RWZDUFLH QDXF]\FLHOD QD SRWU]HE\ i PR*OiZRFLXF]QLyZ]ZáDV]F]DW\FKPQLHM]GROQ\FKF]VWRSU]HFLZVWDZLDVL logice rynku edukacyjnego nastawioqhjr QD Z\VRN Z\GDMQRü L HIHNW\ZQRü NV]WDáFHQLD PLHU]RQH OLF]E SXQktów zdobytych na egzaminie GRQLRVá\P 7H RVWDWQLH]DPRJ]DGHF\GRZDüQLHW\ONRRSUHVWL*XDOH- w skrajnych przypadkach WDN*HRORVLHV]NRá\LVDPHJRQDXF]yciela..XOWXUD RFHQLDQLD ]HZQWU]QHJR - MHGQRZDUWRFLRZD 15 MHGQRP\OQD SowszechQLHRERZL]XMFDSURSRQXMFD]ZDUW\system norm oraz procedur, zdaje VLZWDNLHMV\WXDFML]GRE\ZDüSU]HZDJQDGZLHORZDUWRFLRZNXOWXUQDXF]y- 11 'R WHM JUXS\ ]DOLF]DQH V ZV]\VWNLH G]LHFL NWyUH QLH SRWUDIL SRGRáDü Z\PDJDQLom po- ZV]HFKQLH RERZL]XMFHJR L UXW\QRZR UHDOL]RZDQHJR Z V]NRáDFK SURJUDPX QDXF]DQLD >]D@ Bogdanowicz M., Niezwyczajni uczniowie, [w:] Kruszewski K. (red), Sztuka nauczania, op.cit. 12 =ZUDFDQDWRXZDJ$1LWNRZWHNFLH0RGHOHJ]DPLQyZSDstwowych opartych na programie nauczania, [w:] Niemierko B., Kowalik E. (red.), Perspektywy diagnostyki edukacyjnej, WydawnicWZR8**GDVN 13 Potworowski J., 3LHUZLDVWHN DQJLHOVNL Z WUDQVIRUPDFML SROVNLHM RZLDW\, [w:] Pedagogika w pokoju nauczycielskim, Kruszewski K. (red.), WSiP, Warszawa 2000. 14 Szkudlarek T., Ekonomia [...], op. cit., s. 183. 15 5R]Uy*QLHQLHGZyFKW\SyZNXOWXUZSURZDG]LáàXNDV]HZVNL:6]DQVHUR]ZRMXRVRERZRFL,.L::DUV]DZDSU]\WRF]RQH]D:áRGDUF]\N(RSFLWV

Ä0LG]\PáRWHPDNRZDGáHP F]\li rzecz o kulturze nauczycielskiego oceniania 379 cielvnlhjr RFHQLDQLD NWyUHM LVWRW MHVW QLH W\ONRÄORNDOQRü DOHWDN*HNRQLHF]- QRü FLJáHJR GRNRQ\ZDQLD Z\ERUyZ PLG]\ VNUDMQRFLDPL L SRGHMPowania kompromisowych decyzji. =DVDGQRüWHJRSU]\SXV]F]HQLD]\VNXMHVZRMHSRWZLHUG]HQLHZGRZLDGF]e- QLDFK DQJLHOVNLFK 2ND]XMH VL *H Z\QLNL HJ]DPLQyZ ]HZQWU]Q\FK Z $QJOLL z któuhm Z]RUyZ KRMQLH F]HUSDQR UHIRUPXMF SROVNRZLDW XWU]\PXMVLRG UQDVWDá\PSR]LRPLHPLPR*HGRWHJRF]DVXV\VWHPDW\F]QLHURVá\3U]yczyn owego zjawiska Jan Potworowski 16 XSDWUXMH PLG]\ LQQ\PL Z IDNFLH *H nauczyciele ulegamf QDFLVNRP U\QNX HGXNDF\MQHJR upodobnili ocenianie ZHZQWU]QHGR]HZQWU]nego, bo w tym dostrzegli najbardziej dla nich oczywiste (UyGáRSU]\V]á\FKHJ]DPLnacyjnych sukcesów swoich uczniów. W konsekwencji ]GHF\GRZDQLHREQL*\áDVLMDNRüNV]WDáFHQLDZV]NRáDFKSRQLHZD*QDXF]\FLHOH uznali doskonalenie profhvxxf]hqldvlxf]qlyz]dpqlhmzd*qhql*su]\jrwowanie ich do sprawdzianów pastwowych. 3U]\NáDG $QJOLL SRND]XMH *H MHGQ\P ]H VNXWNyZ SU]\VWRVRZDQLD VL QauczyFLHOLGRU]HF]\ZLVWRFLVWZRU]RQHMSU]H]SROLW\NRZLDWRZSDVWZDRND]DáD VLGeNXOWXUDFMDRFHQLDQLDZHZQWU]V]NROQHJR0R*QDSU]\SXV]F]Dü*HXWUDFLáR RQRVZRMFHFKG\VW\QkW\ZQ]DNWyU%ROHVáDZ1LHPLHUNR 17 uznaje znaczenie komentarza dygdnw\f]qhjr GRPLQXMFH QDG ]QDF]HQLHP LQIRUPDFML R Z\niku XF]HQLDVL7RG]LNLNRPHQWDU]RZLG\GDNW\F]QHPXQDVWSXMHERZLHP przesu- QLFLH SXQNWX FL*NRFL] NRFRZHJR HIHNWX QD SURFHV NV]WDáFHQLD FR ] NROHL XPR*OLZLDZVSLHUDQLHURzwoju ucznia. =DWHP]DQLHSRNRMF]PLDQZQDXF]\FLHOVNLFKSUDNW\NDFKRFHQLDQLDNWó- UDPR*H]DFKRG]LüQLHW\OHSRGZSá\ZHPXSRZV]HFKQLDQLDVLkultury egzaminów zezqwu]q\fklohzz\qlnxsuhvmlz\zlhudqhmqdv]nrá\su]h]u\qhnhgxnacyjny, nale*dáre\x]qdüvnxslhqlhvlqdhzdoxdfmlvxpxmfhmrvljqlüxf]qlyz 7D]D-]QDWXU\VZRMHM]ZUyFRQDNXSU]HV]áRFL- prowadzi raczej do kontrolowanldsurfhvxxf]hqldvlql*grnlhurzdqldqlp7hqghqfmdwd]yskuje na sile ]ZáDV]F]DZyZF]DVJG\QDXF]\FLHOHJáyZQLH]DSRPRFRFHQSUyEXM]PRELOi- ]RZDüXF]QLyZGRSUDF\0R*HWRSURZDG]LüGRXWUZDOHQLDQLHNRU]\VWQLHMSHGa- JRJLF]QLHPRW\ZDFML]HZQWU]nej 18 : XF]QLRZLHSRGHMPXMSUDFW\ONRZWHG\JG\ EG]LHRQDSRGOHJDáDRFHQLHLMHOLWDRFHQDEG]LHPLDáD]QDF]HQLH 19. Taki rodzaj motywacji nie tylko hamuje rozwój ucznia 20 DOHLX]DOH*QLDJRRGQDXF]\FLHOD 16 Potworowski J., &HOHLVWUDWHJLDZGUD*DQLDRFHQLDQLDNV]WDáWXMFHJRZ$QJOLL:\NáDGZ\Jáoszony na Konferencji MENiS, Warszawa 2005, www.ceo.org.pl/dokument.php?dzial= 2032&id=37601 17 Niemierko B.: :\QLNLNV]WDáFHQLD[w:] 6]WXNDQDXF]DQLD&]\QQRFLQDXF]\ciela, Kruszewski K. (red.), PWN, Warszawa 2004, s. 107 18 5RG]DMHPRW\ZDFMLUR]Uy*QLRQR]D..UXV]HZVNLPSztuka nauczania, op. cit., s. 253. 19 Knight P., :DUWRü RJyOQRSURJUDPRZHJR SRGHMFLD GRRFHQLDQLD [w:] Niemierko B. (red.), Pedagogika, pomiar dydaktyczny i ocenianie szkolne. Skrypt dla uczestników II PSED, *GDVN 2000, s. 51. 20 :VND]XM QD WR EDGDQLD 5 %XWOHU GRW\F]FH ZSá\ZX RFHQ\ QD XF]HQLH VL NWyUH SU]\WDF]D B. Niemierko w Ocenieniu szkolnym bez tajemnic, WSiP, Warszawa 2002, s. 253; zob.wdn*h Potworowski J., Cele i strategia [...], op. cit.

380 *UD*\QD6]\OLQJ w JHVWLL WHJR GUXJLHJR SR]RVWDZLDMF NU\WHria uczniowskiego sukcesu. Zanika FLHNDZRüLVDPRGHWHUPLQDFMDDSRWU]HEDSRGHMPRZDQLD]aGDQLD]HZ]JOGXQD MHJRWUHü]RVWDMH]DVWSLRQDXXF]QLyZZDONRZ\QLNQDZHWZyZF]DVJG\WHQ SRVLDGD MHG\QLH RJUDQLF]RQ\ Z\PLDU XW\OLWDUQ\ F]\OL ]DSHZQLD XFKZ\WQ Nor]\ü NWyU PR*H E\ü VDW\VIDNFMRQXMFH PLHMVFH Z UDQkingu klasowym, stano- ZLF\PZW\PSU]\SDGNXPLQLDWXUU\QNXHGXNDF\MQego. Istnieje jednak jeszcze jedna konsekwencja omawianej postawy nauczycieli ZREHFRFHQLDQLDSRZV]HGQLHJR=ZUDFDQDQLXZDJ3HWHU Knight 21 ZHGáXJNWó- UHJR GRPLQDFMD SRGHMFLD VXPXMFHJR Z QDXF]\FLHOVNLFK SUDNW\NDFK RFHQLDQLD sprazld *H ND*GH VSUDZG]DQLH RVLJQLü XF]QLyZ VWDMH VL GRQLRVáH : HIHNFLH SRMDZLDVLXQDXF]\FLHOLSRF]XFLH]REOLJRZDQLDGR]DSHZQLHQLDZ\VRNLHMU]HWHlnoFL GRNonywanemu pomiarowi, co z kolei Z\ZRáXMH QLHFKü GR NRU]\VWDQLD z ]DGD RFHQLDQ\FK Z RSDUFLX R NU\WHULD NWyUH GRPDJDM VL Z\FLJDQLD GDOHNR LGF\FK ZQLRsków 22. 6WG MX* SURVWD GURJD GR QDGDQLD QDdmiernego znaczenia obiektywizmowi oceny powszednihmur]xpldqhpxzvnrmdnreh]vwurqqrüv\wu- DFMLVSUDZG]DQLDGRNáDGQRüSXQNWRZDQLDLOXE]JRGQRü]XVWDORQ\PLRdgórnie NU\WHULDPLF]VWRLORFLRZ\PL3URZDG]LWRZVNUDMQ\FKSU]\SDGNDFKGRZ]URVWX rygoryzmu oceniaqldsrplmdqldrvljqlüwzyuf]\fkxczniów czy wspomniane- JR MX* SU]H] 3.QLghta - ]DZ*HQLD ]DNUHVX WUHFL QDXF]DQLD REMWHM VSUDZG]aniem 23. Wszystkie te czynqlnlpr*qdx]qdü]dqlhvsu]\mdmfhqlhw\onrlqg\zlgxdlnemu rozwojowi ucznia, ale i doskonaleniu nauczycielskich systemów ksztaáfhqld 7UXGQR QD UD]LH RNUHOLü ]DNUHV Z\VWSRZDQLD WHJR ]MDZLVND Z SROVNLFK szkoádfk&rsudzgdzrilfmdoq\fkv]nroq\fkgrnxphqwdfkf]vwrsrmdzldmvl zaslv\ NWyUH ZLDGF] R LFK VZRLVW\P]DZLHV]HQLX PLG]\ GDZQ\PL SDVWZowymi regulaminami ocenianid ] ODW G]LHZLüG]LHVLW\FK D VNUDMQLH LORFLowo SRMPRZDQ\P SRPLDUHP G\GDNW\F]Q\P L Z]RUDPL ]DF]HUSQLW\PL ] V\VWHPX HJ]DPLQyZ ]HZQWU]Q\FK DOH QLH VSRVyE RFHQLü QD LOH NUHXM RQH NXOWXU Qa- XF]\FLHOVNLHJRRFHQLDQLDDQDLOHSR]RVWDMVHUZLWXWHPQDU]Hcz ministerialnych Z\PDJD 24. Prawdziwa transirupdfmdgrnrqxmhvlerzlhpzoxg]ldfklzw\p F]\PNLHUXMVLZVZRLPSRVWpowaniu. :PLDUSHZQHMHVWW\ONR*HSHGDJRJLF]QLHQLHNRU]\VWQ\FK]PLDQZSUDktyNDFK SRZV]HGQLHJR RFHQLDQLD QLH QDOH*\ SU]\SLV\ZDü JáyZQLH ]DXURF]HQLX nauczyflhol NXOWXU HJ]DPLQRZDQLD GRQLRVáHJR EXGRZDQ Z RSDUFLX R WHoUL pomiaru dygdnw\f]qhjrzvslhudqsu]h]dxwru\whw\qdxnrzhlsurihvmrqdoistów, HPSLU\F]QLHX]DVDGQLRQ:LNV]\ZSá\Z podobnie jak w przytaczanych do- ZLDGFzeniach angielskich wywiera najprawdopodobniej centralna i lokalna SROLW\NDRZLDWRZDZ\NRU]\VWXMFDSRPLDUG\GDNW\F]Q\MDNRQDU]G]LHVWHURZa- QLD HGXNDFM =GDM VL WR SRWZLHUG]Dü WDN*H EDGDQLD QDXF]\FLHOL L G\UHNWRUyZ 21 Knight P., op. cit. 22 Ibid., s. 51. 23 3RUWDN*H1LHPLHUNR%Ocenianie [...], op. cit., s. 170-179. 24 :\QLNL EDGD ZáDVQ\FK Sprawozdanie z realizacji studium przypadku [...],=DáF]QLN GR SWDQGDUG\ Z\PDJD HJ]DPLQDF\MQ\FK 5DSRUW ] EDGDQLD HZDOXDF\MQHJR. Centralna Komisja Egzaminacyjna, Warszawa 2003.

Ä0LG]\PáRWHPDNRZDGáHP F]\li rzecz o kulturze nauczycielskiego oceniania 381 V]Nyá NWyUH Z OLVWRSDG]LH URNX SU]HSURZDG]Lá.U]\V]WRI.RQDU]HZVNL 25. =JURPDG]RQHGDQHZVND]XM*HZSU]\SDGNXZ\VWSRZDQLDUR]ELH*QRFLPL- G]\ RFHQ ZHZQWU]V]NROQ L Z\QLNLHP WHVWRZDQLD EDUG]LHM ZLDU\JRGQD GOD ZLNV]RFL UHVSRQGHQWyZ MHVW WD SLHUZV]D 26. Ponadto znaczna grupa badanych postrzega wyniki egzaminowania jako niemiarodajne (28%) czy niesprawiedliwe (12%). Dane te -ZHGáXJDXWRUDUDSRUWX-PRJE\üLnterpretowane jako wyraz QLHXIQRFL ]QDF]QHM JUXS\ QDXF]\FLHOL L G\UHNWRUyZ V]Nyá ZREHF HJ]DPLnów zewqwu]q\fk:v]\vtko to jednak nie przeszkadza respondentom w deklarowa- QLX *H SRGHMPXM G]LDáDQLD ]PLHU]DMFH GR GRVNRQDOHQLD ZáDVQ\FK V\stemów NV]WDáFHQLD7\OHW\ONR*HSU]HGVLZ]LFLDWHZ]QDF]QHMPLHU]HVSURZDG]DMVL do uczenia pod egzamin. To po raz kolejny NLHUXMHQDV]HP\OHQLHNX]DJUR*eniu, jakie dla ceoyznv]wdáfhqldlrfhqldqldqlhvlhsrmprzdqlhlfkzndwhgoriach ZVNRGHILQLRZDQHJRXW\OLWDU\]PXQDU]XFDQHJRUHWRU\NU\QNXHGXNDcyjnego. 5]HF]RRGUEQRFL 7URVNDRZ\VRNU]HWHOQRüSRPLDUXRVLJQLüLSRUyZQ\ZDOQRüZ\QLNyZ SRZV]HFKQLH RELHUDQD MDNR FHFKD G\VW\QNW\ZQD HJ]DPLQyZ ]HZQWUznych PR*HVWDüVLVáDERFLRFHQLDQLDZHZQWU]V]NROQHJRMHOL co bardzo prawdopodobne RJUDQLF]DüEG]LHMHJRV]HURNRUR]XPLDQWUDIQRü 27 :P\OEowiem ]DáR*H WHM RVWDWQLHM ]DVDGQRü Z\NRU]\VWDQLD Z\QLNyZ GR RNUHORQego celu ]DOH*\QLHW\ONRRG]QDF]HQLDWUHFLRZHJRRFHQ\ 28 DOHWDN*HRG]DNUHVXZMDNLP QDXF]\FLHO SU]HZLGXMH NRQVHNZHQFMH MHM Z\VWDZLHQLD RUD] XZ]JOGQLHQLD VSoáHF]Q\NRQWHNVWNV]WDácenia. 3U]\MFLH WDNLHM SHUVSHNW\Z\ ND*H GRVWU]HF Z V]NROQHM RFHQLH RVLJQLü XF]QLDQLHW\ONRLQIRUPDFMRSR]LRPLH]UHDOL]RZDQLDSU]H]QLHJRZ\PDJDSURgraPRZ\FK DOH UyZQLH* RNUHORQH ZDUWRFL L ]QDF]HQLD NWyUH QDXF]\FLHO XZ]JOGQLD Z W\P Z\QLNX 7D ZáDFLZRü VSUDZLD *H QDXF]\FLHOVNLH NU\WHULD RFHQLDQLDWZRU]VLLIXQNFMRQXMQDFRG]LHZREV]DU]HQDSLüPLG]\RILFMDlnym i udokumentozdq\pdrvrelvw\pf]vwrqlhmdzq\pv\vwhphpnv]wdáfhqld ND*GHJRQDXF]\FLHla 29,PVáDELHMQDXF]\FLHODNFHSWXMHcele i procedury skodyfikowanej kultury oceniaqld W\P VLOQLHM VWDUD VL ]D]QDF]\ü VZRM RGUEQRü 30, 25 Konarzewski K.,.V]WDáFHQLH L Z\FKRZDQLH Z V]NRáDFK SRGVWDZRZ\FK L JLPQD]MDFK Z URNX szkolnym 2002/2003, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2004. 26 2 W\P VDP\P ]MDZLVNX SLV]H WH* % 1LHPLHUNR Z WHNFLH (J]DPLQ\ SR*GDQH L QLHFKFLDQH Edukacja 2004, nr 4. 27 =REPLG]\LQQ\PL0HVVLFN6Validity, [w:] Niemierko B. (red.) Pedagogika [...], op. cit., s. 38-42; Niemierko B., Pomiar wyników [...], op. cit., s. 169-223; Niemierko B., Ocenianie [...], op. cit., s.173-179. 28 =QDF]HQLHWUHFLRZH RFHQ\MHVWWDNLPSRZL]DQLHPVWRSQL]RNUHORQWUHFLNV]WDáFHQLD*H o uczniu uzyskumf\p ND*G\ VWRSLHPR*QDZQLRVNRZDü MDNLH HOHPHQW\ WHM WUHFLRSDQRZDá DMDNLFKQLHRSDQRZDá (Niemierko B., Ocenianie [...], op. cit., s. 223). 29 Liszka K., Nauczycielskie kryteria oceniania uczniów:\gdzqlfwzr8qlzhuv\whwxovnlhjr Katowice 2001. 30 Schein E. H., Career [...], op.cit.

382 *UD*\QD6]\OLQJ NWyUHM Z\UD]HP VWDM VL LndywiGXDOQH VWUDWHJLH RFHQLDQLD 2 W\P F]\ V RQH rodzajem szarej strefy, czy odplhqq NXOWXU GHF\GXMH SU]HGH ZV]\VWNLP Qa- XF]\FLHOVNDZLDGRPRü]DNáDGDQ\FKFHOyZLNUHRZDQ\FKZDUWRFL 31. 3UREOHPWHQVWDMHVLV]F]HJyOQLHZLGRF]Q\ZREV]DU]HGUXJLHJRXNáDGXZ\- PDJDSURJUDPRZ\FK 32 LVWQLHMF\PQLHMDNRSR]DRGJyUQLHXVWDORQ\PLVWDQGDrdami i dlatego ujawnianym poprzez bardzo nivnlhz\qlnlrvljdqhsu]h]xf]qlyz z egzaplqyz]hzqwu]q\fk2pdzldqh]mdzlvnrsrzvwdmhsrgvloq\pzsá\zhp NRQWHNVWXSUDF\XF]QLDLV]NRá\NWyUHRPDO*HZ\PXV]DMQDQDXF]\FLHODFKGostosowanie najql*v]\fk Z\PDJD GR PR*OLZRFL XF]QLyZ MHOL QLHZEUHZRficjalnym oczekiwaqlrp WR QD SHZQR PLPR QLFK 8F]QLRZLH FL QLH V ERZLHP w VWDQLH RSDQRZDü SU]HZLG]LDQHM SURJUDPHP SRGVWDZRZHM WUHFL NV]WDáFHQLD z powodu specjalnych powu]he HGXNDF\MQ\FK]DQLHGED URGRZLVNRZ\FK L Gydaktycznych czy braku motywacji GRXF]HQLDVL:LFKSU]\SDGNXQDXF]\FLHOH F]VWRGHF\GXMVLQDZystawienie oceny pozytywnej zamiast niedostatecznego, ]ZáDV]F]DZSU]\SDGNXNODV\ILNDFMLVHPHVWUDOQHMOXENRFowej..RPSURPLVOH*F\XSRGVWDZ]DVWRVRZDQLDZREHFXF]QLDGUXJLHJRXNáDGX w\pdjd SURJUDPRZ\FK SR]ZDOD ]DOLF]\ü WDNLH SRVWSRZDQLH QDXF]\FLHOL GR strawhjllsu]hwuzdqldnwyuhvuh]xowdwhpz\eruxplg]\fkfldpllpdu]hqldpl a PR*OLZRFLDPL 33 7DNDLQG\ZLGXDOQDIRUPDUDG]HQLDVRELH]HV]NROQU]HF]\Zi- VWRFLPR*HVáX*\üEDUG]LHMHIHNW\ZQHPXNV]WDáFHQLX]ZLkszeniu motywacji XF]QLD GR XF]HQLD VL OXE SR SURVWX NRQIRUPLVW\F]QHPX SU]HWUZDQLX Z ZDUXnkach niesprzyjamf\fk UR]ZLMDQLX XPLHMWQRFL SR]QDZF]\FK XF]QLyZ %H] Z]JOGXMHdnak na cele stawiane sobie przez nauczycieli, drujlxnádgz\pdjd jest nie do pogodzenia z zavdgphu\wrnudw\f]qhmvsudzlhgoizrflgrpdjdmf VL VWRVRZDQLD Z RFHQLDQLX RVLJQLü XF]QLyZ XQLZHUVDlnych i obiektywnych NU\WHULyZ7RSR]ZDODZ\NOXF]\üWDNUR]XPLDQVSUDZLHGOLZRüVSRUyGZDUWo- FLNWyUHPRJNUHRZDüNXOWXURFeQLDQLDSRZV]HGQLHJRLSR]ZROLüVSRáHF]QRFL V]NROQHMX]\VNDüG\VWDQVGRSUHVMLZ\ZLHUDQHMSU]H]U\QNRZLQWHUSUHWDFMZ\Qi- NyZHJ]DPLQyZ]HZQWU]Q\FK 3U]HGVWDZLRQDV\WXDFMDLPSOLNXMHSRMDZLHQLHVLZWSOLZRFLQDWXU\HW\Fz- QHM]ZL]DQ\FK]QLHMDVQRFLDNVMRORJLF]QLQLHSU]HMU]\VWRFLSUDZQQDXF]y- FLHOVNLFKSUDNW\NRFHQLDQLD,FKQLHIRUPDOQ\FKDUDNWHURUD]WUXGQRFL]UR]SR]Qa- QLHPSRVWDZQDXF]\FLHOLLXF]QLyZVNáDQLDMGRSRWUDNWRZDQLDGUXJLHJRXNáDGX Z\PDJDSUogramowych w kategoriach szarej strefysrvwu]hjdqhmmdnrgrud(qd ucieczka od ograqlf]hqdu]xfdq\fk]hzqwu]q\plvwdndardami. -HGQDNEOL*V]H SU]\MU]HQLHVLLVWRFLHNRQIOLNWXZSLVDQHJRZWHQREV]DUFRG]LHQQHJR*\FLDV]Noá\F]\QL]DVDGQ\PUR]ZD*HQLHWH]\*HPDP\GRczynieQLDQLH]SDWRORJLDOH z ZLHORZDUWRFLRZNXOWXUEGFSáDV]F]\]QVW\NXZLHOXV\VWHPyZZDUWRFL VWZDU]DMFNRQLHF]QRüGRNonywania wyborów i podejmowania decyzji, gdzie 31 :SRQL*V]\FKUR]ZD*DQLDFKZ\NRU]\VWDQRWDN*HZ\QLNLEDGDZáDVQ\FKSURZDG]RQ\FKZ latach 2002-2004. 32 0RGHOWHRUHW\F]Q\GUXJLHJRXNáDGXZ\PDJDSURJUDPRZ\FK]RVWDáVIRUPXáRZDQ\LZVWSQLH schaudnwhu\]rzdq\su]h]%1lhplhunocenianie [...], op. cit. 33 Janowski A., UczeZWHDWU]H*\FLDV]NROQHJR, WSiP, Warszawa 1995, s. 117.

Ä0LG]\PáRWHPDNRZDGáHP F]\li rzecz o kulturze nauczycielskiego oceniania 383 SRZVWDQLHZáDVQHJRV\WHPXZDUWRFLVWDQRZLV\QWH]OXEZ\SDGNRZZLHOXofert aksjologicznych 34. 2IHUW\ DNVMRORJLF]QH ] NWyU\FK QDXF]\FLHOH EXGXM VZyM V\VWHP RFeniania, PDM jak twierdzi Susan Brookhart 35 -FKDUDNWHUGXDOLVW\F]Q\SRQLHZD*UR]SLQaM VLPLG]\GZRPDVSU]HF]Q\PLURODPLVG]LHJRLDGZRkata. W przypadku pierw- V]HM]QLFKGRPLQXMHG*HQLHGRRELHNW\ZQHJRUR]VWU]\JDQLDQDMDkim poziomie XF]HVSHáQLáZ\PDJDQLDSURJUDPRZH1DWRPLDVW]UROadwokataZL*HVLSU]HGH ZV]\VWNLP DOWUXLVW\F]QH P\OHQLH R ZDUWRFLDFK L NRQVHNZHQFMDFK ]DVWRVRZDQLD oceny. NauczycielHLGHQW\ILNXMVL]WVWUDWHJL]ZáDV]F]DZV\WuDFMLJG\XF]H ma probohp\ ]H VSURVWDQLHP PLQLPDOQ\P Z\PDJDQLRP RNUHOonym oficjalnymi SURJUDPDPL:ZLNV]RFLWDNLFKSU]\SDGNyZSU]\Z\VWDZLaQLXRFHQ\XZ]JOG- QLDMRQLQLHSR]LRPXPLHMWQRFLXF]QLa, ale czynniki kontekvwrzhf]vwrqlh]a- OH*QHRGMHJRSRVWDZ\:UyGQLFKQDXF]\FLHOHZ\PLHQLDMQDSLHUZV]\PPLHMVFX warunki rodzinne i socjalno-bytowe oraz zdarzenia losozhfr]eol*dlfkp\ohqlh GR]DVDGRNUHORQ\FKSU]H]VSRáHF]QNRQFHpFMUywQRFLV]DQV $NFHSWDFMDSDUW\NXODUQ\FKSUHIHUHQFMLSU]\RFHQLDQLXRVLJQLüXF]QLyZQLH Z\NOXF]DMHGQDNVWRVRZDQLDZQDXF]\FLHOVNLFKSUDNW\NDFKRFHQLDQLDWDN*HL obiektywnych kryteulyz =QDPLHQQH SU]\ W\P MHVW *H ZLNV]Rü QDXF]\FLHOL JRG]L WH dwa spr]hf]qh V\VWHP\ ZDUWRFL ND*G\ ] QLFK SU]\SLVXMF Z\VWDZLDQLX RFHQ V]NROQ\FKRUy*QHMZ\VRNRFL:REHFXF]QLDNWyUHJRRVLJQLFLDZ\NUaF]DMSR]D Z\PDJDQLD SRGVWDZRZH RF]\ZLVWH Z\GDMH VL QDXF]\FLHORP SU]\Mcie roli Vdziego. Równie naturalne dla bard]rzlhox]qlfkmhvwuyzqrf]hvqhzhmflhzuro adwokata w przypadku ucznia, którepxqdsu]\nádgjur]leudnsurprfml Ta dwolvwrüzwudnwrzdqlxxf]qlyzruy*q\fk]groqrciach nie tylko nie VWRL Z VSU]HF]QRFL ] QDXF]\FLHOVNLP UR]XPLHQLHP VSUDZLHGOLZRFL DOH ZUF] staqrzlrmhjrlvwrflhdsu]h]wrrvzrlvwrflrfhqldqldsrzv]hgqlhjr-hgqdn ND*GD ] W\FK RSR]\F\MQ\FK SRVWDZ LPSOLNXMH RGPLHQQH ZDUWRFL L ZSLVXMH VL w RGPLHQQH ZLG]HQLH IXQNFML V]NRá\ FR PR*H VWDQRZLü SRZD*QH XWUXGQLHQLH zarówno dla rozzrmx QDXF]\FLHOVNLFK V\VWHPyZ NV]WDáFHQLD EXGRZDQ\FK QD doplqxmfhm REHFQLH G\GDNW\FH WUHFL 36 MDN GOD UR]ZRMX V]NRá\ L MHM NXOWXU\ 1LHPR*OLZHERZLHPGRSU]e]Z\FL*HQLD-MDNWZLHUG]L=ELJQLHZ.ZLHFLVNL 37 - Z\GDMH VL SRáF]HQLH Z GREU]H IXQNFMRQXMF FDáRü ZSLVDQHJR Z LGHRORJL U\QNRZLG*cego do uniformizacji etosu akademickiego oraz etosu opieki, RGZRáXMFHJR VL GR HGXNDFML GOD GHmokracji i skupionego na potrzebach XF]QLyZ]ZáDV]F]DW\FKPQLHM]GROQ\FK W kategoriach nierozstrzygalnego koqiolnwx SRVWU]HJDMWHQSUREOHPQDM- SUDZGRSRGREQLHM UyZQLH* QDXF]\FLHOH ] NWyU\FK ZLNV]Rü SU]\MPXMH XNUyW stratejl G]LDáDQLD Z REV]DU]HGUXJLHJRXNáDGXZ\PDJD, nie infoupxmfnodv\ 34 :árgduf]\n(rsflwv 35 :QLRVNL]EDGD6%URRNKDUWTeachers` Grading Practices: Meaning and Values, Journal of Educational Measurement 1993, Summer, Vol. 30, No. 2, s. 123-142. 36 Niemierko B., Horyzonty diagnostyki edukacyjnej, tekst opublikowany w niniejszym zbiorze. 37.ZLHFLVNL = Rynek edukacyjny a demokracja: sprzeczne wyzwania >Z@ WHQ*H Tropy ODG\ Próby. Studia i szkice z pogranicza('<7253r]qd-olsztyn 2000, s. 133.

384 *UD*\QD6]\OLQJ o okazjonalq\p REQL*HQLX SRGVWDZRZ\FK Z\PDJD SURJUDPRwych niektórym XF]QLRPDQLQLHZ\MDQLDMFPRW\ZyZNWyUHQLPLNLHURZDá\7RZDU]yszy temu SU]HNRQDQLH*HRJUDQLF]HQLHGRVWSXGRLQformacji na temat zastosowanych kryteriów oceniania nie zasu]hsdflv]dqv\ur]zrmxxf]qldremwhjr]ádjrg]rq\pl wymaganiami, asrqdgwrsr]zrolxqlnqünrqiolnwyzlqwhushuvrqdoq\fk]zl]anych z partykularnym traktowaniem oceny. Strategia ta niezwsolzlh XáDWZLD SURFHV NV]WDáFHQLD SRQLHZD* - przynajmniej pozornie uwalqld JR RG QDSLü i QLV]F]F\FKHPRFMLFRMHGQDNQLH]QDF]\*HVSU]\MDUR]ZoMRZLNXOWXU\V]NRá\ SRQLHZD*MHVWQDVWDZLRQDJáyZQLHQDGRUD(QHNRU]\FLDQLHQDSU]\V]áRü Podobnie dyskusyjna etycznie i pedagogicznie jest argumentacja uzasadnia- MFDSU]\MFLHXNU\WHMVWUDWHJLLRFHQLDQLD-HGQ\P]F]\QQLNyZNLHUXMF\FKSRVWpoZDQLHP QDXF]\FLHOL MHVW ERZLHP LFK REDZD SU]H] W\P*H XF]QLowie zdolni PRJQLHW\ONRRGVXZDüQDPDUJLQHVNODV\VZRLFKNROHJyZRFHQLaQ\FKZHGáXJ ádjrgqlhmv]\fknu\whulyzdohwh*zlplphu\wrnudw\f]qhmvsudzlhgolzrflgo- PDJDü VL REQi*HQLD Z\PDJD ZV]\VWNLP XF]QLRP: WDNLH P\OHQLH ZSLVDQH MHVWLQVWUXPHQWDOQHWUDNWRZDQLHZDUWRFLFR]DSU]HSDV]F]DLFKWZyUF]\ZSá\ZQD MDNRüSURFHVXNV]WDáFHQLDLQDVDPNXOWXURFHQLDQLDSRZV]HGQLHJR3U]\SLVXMF wymaganiom prograprz\purog\vf\solqxmfqdxf]\flhohdnfhqwxmsu]\pxv DQLHZROQRüXF]HQLDVLW\PVDP\PZVSLHUaMFUHSURGXNF\MQIXQNFMV]NRá\ 38, F]\OLRJUDQLF]DMFURzZyMXF]QLD:ZLHWOHRPDZLDQHMVWUDWHJLLPQLHM]QDF]FH Z\FKRZDZF]R QL* MDNRü Z\QLNyZ RVLJDnych przez uczniów VWDMH VL WDN*H NV]WDáWRZDQLHSRVWDZ\]UR]Xmienia dla potrzeb osób niezbyt zdolnych lub zaniedbanych. :SU]HGVWDZLRQ\PNRQWHNFLHSRQRZQLHSRMDZLDVLS\WDQLHQDMDNLHMZDU- WRFLPR*QDRSU]HüNXOWXUQDXF]\FLHOVNLHJRRFHQLDQLDE\]GRáDáDRQDSU]H]Zy- FL*\üOXEW\ONR]áDJRG]LüQDSLFLDPLG]\W\PFRXQLZHUVDOQHDW\PFRMHdnostNRZHPLG]\ZVSyá]DZRdQLFWZHPDWURVNRUyZQRüV]DQV 39. -HOLSU]\MPLHP\]D5LINLQHP 40 *HVLáNXOWXU\ORNDOQ\FKVSRáHF]QRFLMHVW ]DXIDQLHGRZVSyOQ\FKZDUWRFLWRZSrzypadku kultury oceniania powszedniego PR*QDWDNLHMNDWHJRULLXSDWU\ZDüZSUDF\SRVWU]HJDQHM]DUyZQRDVSHNFLHXW\Oitarnym, jak i aksjologicznym. W tym pierwszym przypadku stopnie szkolne ro- ]XPLDQH V MDNR Z\QDJURG]HQLH ]D Z\NRQDQ SUDF 41. WeGáXJ QDXFzycieli uczniowie zarabiam QDRFHQNWyUD- widziana w takim aspekcie - funkcjonuje jako rog]dm NODVRZHM ZDOXW\ :UyG GRZRGyZ X]DVDGQLDMF\FK Z\VRNRü Zystawionego stopnia wymieniany jest przede wszystkim poziom wykonanej pracy 38 7HRUHW\F]Q\ PRGHO GZyFK W\SyZ QDXF]\FLHOVNLFK Z\PDJD G\GDNW\F]Q\FK IRUPXáXMH $0F]NRZVND2GZLDGRPRFLQDXF]\FLHODGRNRQVWUXNFMLZLDWDVSRáHF]QHJR1DXF]\FLHlskie konfhsfmh Z\PDJD G\GDNW\F]Q\FK D SUREOHP UHNRQVWUXNF\MQHM NRPSHWHQFML Xcznia, Impuls, Kraków 2002. 39 Edukacja. Jest w niej ukryty skarb, 5DSRUWGOD81(6&20LG]\QDURGRZHM.RPLVMLGRVSUDZ Edukacji dla XXI wieku pod przewodnictwem -'HORUVD6WRZDU]\V]HQLH2ZLDWRZFyZ3Rlskich, Warszawa 1998, s. 12-13. 40 Rifkin J., op. cit. 41 Brookhart S., op. cit., s. 137-138.

Ä0LG]\PáRWHPDNRZDGáHP F]\li rzecz o kulturze nauczycielskiego oceniania 385 RGSRZLDGDMF\XVWDOoQ\PZF]HQLHMNU\WHULRPF]VWRIRUPuáRZDQ\PZ oparciu o standardy zewqwu]qhlz\pdjdqldv]nroq\fkv\vwhpyzrfhqldqld7hjrw\sx argumentów nauf]\flhoh X*\ZaM SU]HGH ZV]\VWNLP ZyZF]DV JG\ SRGHMPXM GHF\]MHRZ\VWDZLHQLXVWRSQLZ\*V]\FKQL*GRVWDWHF]ny. Wówczas bowiem stara- MVLGRV\üU\JRU\VW\F]QLHR]DFKRZDQLH]QDF]HQLDWUHFLRZHJRRFHQ\'RW\Fh- F]DVRZHEDGDQLDSR]ZDODMVG]Lü*HWDNLHSRGHMFLHGRRFHQLDQLDMHVWDNFHSWo- ZDQHWDN*HSU]H]ZLNV]RüXF]QLyZNWyU]\RF]HNXMVWRVRZDQLDSU]H]QDXF]yciele tych samych kryteriów woehffdáhmnodv\erwrprw\zxmhlfkgrz]pr*o- QHJRZ\VLáNXQDNLHURZDQHJRQDRVLJDQLHFHOyZSoznawczych. =GDZDü]DWHPVLPR*H*HZDUWRüSUDF\QLHXFKURQQLH]RVWDMHSRZLzana z MDNRFLMHMHIHNWyZLEH]VWURQQRFLFKDUDNWHU\VW\F]QGODNXOWXU\RFeniania zewqwu]qhjr -HGQDN áf]f VHQV VWRSQLD V]NROQHJR ] ]DJDGQLHQLHP SUDF\ zarówno uczniowie jak i nauczyciele nie ogranif]dmvl GR MHJR LQWHUSUetacji w kategoriach mierzalnych efektów poznawczych. Ci pierwsi nie postu]hjdm zavwrvrzdqldvwudwhjllreql*rq\fkz\pdjdzrehfxf]qlyzpdár]groq\fkmdnr VWRMFHMZUD*FHMVSU]HF]QRFL]LFKSRF]XFLHPVSUDZLHGOLZRFL$NFHSWXMSU]y- MFLHSU]H]QDXF]\ciela postawy adwokata w przypadku uczniów pilnych i pracowiw\fkznádgdmf\fkgx*rz\vlánxzxf]hqlhvlqlh]doh*qlhrgsr]lrpxlfk RVLJQLü 3U]HNRQDQLD ZLkV]RFL XF]QLyZ ]GDM VL E\ü ]EOL*RQH GR SRJOGX JáRV]FHJR*HQDMOHSV]HZ]RUFHPRW\ZDF\MQHZL*VL]SU]\SLVDQLHPVXNFHVX SRáF]HQLXGZyFKF]\QQLNyZZ\VWDUF]DMF\FK]GROQRFLLRGSRZLHGQLHJRZNáDGX pracy 42. 3RGREQLHVG]QDXF]\FLHOH'ODQLFKUyZQLHZD*Q\MHOLQLHZD*QLHMV]\QL* SR]LRPRVLJQLüMHVWZNáDGSUDF\ZáR*RQ\SU]H]XF]QLDZUHDOL]aFM]DGDQLD 7HQDVSHNWVWDMHVL]QDF]F\V]F]HJyOnie w dwóch przypadkach: gdy nauczyciel PR*H]DREVHUZRZDüQLHZLHONLQDZHWSU]\URVWZLDGRPRFLLXPLHMWQRFLQLH]E\W ]GROQHJRXF]QLDRUD]JG\XF]HVWDUDVLXVLOQLHDOH]Uy*Q\FKQLH]DOH*Q\FKRG QLHJRZ]JOGyZQLHMHVWZVWDQLHVSURVWDüSRGVWDZRZ\PZ\PDJDQLRPSURJUamowym. W takiej sytuacji nauf]\flhoh SRV]XNXM GRZRGyZ ]DDQJD*RZDQLD XF]QLDMHJRSLOQRFLLVWDUDRGF]\WXMFMHJRZ\VLáHNMDNRZDUWRüVZRLVWNWyU QDOH*\QDJURG]LüPLPRQLHzadowalajcych efektów. 0\OHQLHWDNLPLNDWHJRULDPLZVSyáJUD]RULHQWDFMSURWDJRQLF]QUR]XPLDQ MDNRPGURüSUDNW\F]QD]ZUDFDQLHVLNXZDUWRFLNXÄE\ü NXHWosowi pracy i Z\VLáNX 43. Ma rówqlh* VZyM Z\PLDU SURUR]ZRMRZ\ ERZLHP jak twierdzi A. Nalaskowski PR*HLVWQLHüSUDFDNWyUDQLHSU]\QLHVLHVSRG]LHZDQ\FKUH]XOtatów rozwomrz\fk>@1lhpr*hmhgqdnlvwqlhüur]zymeh]sudf\ 44. 42 Brophy J., Motywowanie uczniów do nauki, WN PWN, Warszawa 2002, s. 64. 43.ZLHFLVNL = 2ULHQWDFMH SURWDJRQLF]QHPáRG\FKGRURVá\FK>Z@WHQ*H Tropy [...], op. cit., s. 194-195. 44 Nalaskowski A., 6]NRáDWZyUF]DQDSUDZGLSR]RUQLH [cytowane za: Niemierko B.,.V]WDáFHQLH ZHGáXJZ\PaJD[w:] Pedagogika w pokoju nauczycielskim, op. cit., s. 89.

386 *UD*\QD6]\OLQJ 4. Perspektywy 3RWU]HED NUHRZDQLD RGUEQRFL NXOWXU\ RFHQLDQLD SRZV]HGQLHJR RSDrtej o SU]HMU]\VW\V\VWHPZDUWRFLVáX*F\UR]ZRMRZLXF]QLD]GDMHVLZVSyáEU]PLHü z propozycjami zawartymi w referacie programowym przygotowanym przez %ROHVáDZD 1LHPLHUN QD ;,.RQIHUHQFM 'LDJQRVW\NL (GXNDF\MQHM 45. Zarówno koncepcja warwrfl GRGDQHM MDN L Z\UDVWDMFD] QLHM G\GDNW\ND SRVWSX XF]QLD ]PLHU]DMERZLHPGR]áDJRG]HQLDQDSLüL]DJUR*HNWyUHGRVzkolnego ocenia- QLD ZSURZDG]DM QLHVSyMQH SRGVWDZ\ LGHRORJLF]QH UHIRUPRZDQHM RZLDW\ F]\ G\VNXV\MQHUR]ZL]DQLDV\VWHPowe. 2E\GZLHWHLQQRZDFMHRSLHUDMVLQDSRPLDU]HG\GDNW\F]Q\PMDNRSRGVWD- ZLHGLDJQR]\HGXNDF\MQHMDZLFXZ]JOGQLDMXF]QLRZVNLQDXF]\FLHOVNSo- WU]HESHZQHMRELHNW\ZL]DFMLVSUDZG]DQLDRVLJQLüV]NROQ\FK=GUXJLHMMHGQDN strony silqlh RWZLHUDMVL QD ]QDF]HQLH NRQWHNVWX NV]WDáFHQLD D ]ZáDVzcza na XZ]JOGQLHQLHMHJRZSá\ZXQDRVLJQLFLDSR]QDZF]HXF]QLyZ3URZadzi to nie tylko do podnievlhqldwudiqrflrfhqldqlddohsu]hghzv]\vwnlpgr]pldq\shrspektywy, z jakiej povwu]hjdqhvqdxf]\flhovnlhsudnw\nlrfhqldqld'uxjlxnádg Z\PDJDSURJUDPRwych, który -ZLG]LDQ\SU]H]SU\]PDW]HZQWU]Q\FKVWDQGDrdów MDZLVLMDNRszara strefapdzrgplhqq\fkzduxqndfkv]dqvvwrsqlo- ZHJRSU]HNV]WDáFDQLDVLZZD*Q\VNáDGQLNNXOWXU\RFHQLDQLD%\MHGQDNWHQSUo- FHV ]DFKRG]Lá QDOH*\ ]UHGHILQLRZDü FHOH SRZV]HGQLHJR VSUDZG]DQLD RVLJQLü V]NROQ\FKNWyUHQLHPR*HE\üSRGSRU]GNRZDQHW\ONR wyrokowaniu o aktual- Q\PVWDQLHZLDGRPRFLLXPLHMWQRFLXF]QLyZSU]H]RGQLHVLHQLHLFKGRXMHGQROi- FRQ\FKRF]HNLZDVIRUPXáRZDQ\FKZSURJUDPDFKQDXF]aQLD'\GDNW\NDSRVWSX Z\PDJDüERZLHPEG]LHRGQDXF]\FLHODSU]HGHZV]\VWNLPXPLHMWQRFLLQWHUSUetowanLDZ\QLNyZSRPLDUXZWDNLVSRVyEE\VáX*\á\RQHRNUHOHQLXstrefy naj- EOL*V]HJRUR]ZRMX 46 XF]QLDF]\OLWHJRFRPR*HRQ]URELüSU]\SRPRF\GUXJLHM RVRE\LZ]DOH*QRFLRGVZRMHMZLHG]\SRVLDGDQHMZGanej dziedzinie. 'URJDGRWHJRFHOXQLHZ\GDMHVLE\üDQLáDWZDDQLNUyWNDDQLZROQDRG]D- JUR*H :\PDJD ERZLHP QLH]DGHNUHWRZDQLD]PLDQ DOH U]HF]\ZLVWHM WUDQVIRr- PDFMLF]\OLQRZHMNRQILJXUDFML]QDF]HLZDUWRFLRUD]SU]H]Z\FL*DQLDQDZyków i schepdwyzp\orz\fkwdn*hxrvyenwyuhqlhveh]sruhgqlr]ddqjd*owane w proces ksztaácenia. 45 Niemierko B., Horyzonty [...], op. cit. 46 3RMFLH ZSURZDG]RQH SU]H] /ZD :\JRWVNLHJR L SU]\WRF]RQH ]D 0LHW]HO * Psychologia NV]WDáFHQLD*:3*GDVNV-130.