DWIE PERSPEKTYWY JEDNA DROGA FIZYKA W TEKSTACH LITERACKICH

Transkrypt

1 S7$1,6à$:JAKUBOWICZ, S7$1,6à$:P/(%$6.,, KORNELIA RYBICKA, BEATA UDZIK DWIE PERSPEKTYWY JEDNA DROGA FIZYKA W TEKSTACH LITERACKICH $UW\NXá ]DZLHUD SURSR]\FM NV]WDáFHQLD L RFHQ\ XPLHMWQRFL F]\WDQLD ]H zrozumieniem na podstawie fragmentów tekstów wybranych z literatury polskiej i REFHM7HNVW\GREUDQRWDNE\XF]HÄ]GHU]\áVL ZQLFK]WHPDW\NFKDUDNWHUy- VW\F]QGODSU]HGPLRWyZSRVWU]HJDQ\FKZV]NROHMDNRVNUDMQLHUy*QHM]\NSRlski IL]\NDLDVWURQRPLD7DNLHNV]WDáFHQLH]EOL*DQDXF]\FLHODGRFDáRFLRZHJR potraktozdqldrvljqlüxf]qld 1. Czytanie ze zrozumieniem na pierwszym planie 7ZLHUG]HQLH*HXPLHMWQRüF]\WDQLD]H]UR]XPLHQLHPPDGHF\GXMFH]Qa- F]HQLHGODLQWHOHNWXDOQHJRUR]ZRMXF]áRZLHNDLQDOH*\GRSRGVWDZRZ\FKVSUDw- QRFLZMDNLHV]NRáDZ\SRVD*DXF]QLDEU]PLG]LVLDMMX*QLF]\PVORJDQ&]\WDQLH ]H]UR]XPLHQLHPWR]áR*RQ\SURFHVIL]MROogiczno-psychologiczno-intelektualny, XZDUXQNRZDQ\ ]QDMRPRFL V\mEROL JUDILF]Q\FK XPLHMWQRFL LFK VFDODQLD ]QDMRPRFLRNUHORQHJR]DVREXVáRZQLFWZa, odpowiedniego kojarzenia znaków OLWHURZ\FKLVáRZQ\FK]LFKWUHFL]QDF]HQLRZ 'ODFHOyZGLDJQRVW\F]Q\FKZSURZDG]DVLQDVWSXMFHSR]LRP\UR]XPLHQLD tekstu 1 : F percepcyjny analiza i synteza wzrokowo-váxfkrzd F semantyczny ]UR]XPLHQLH]QDF]HRGF]\Wywanych wyrazów, F receptywny zdobycie podstawowych informacji, ustalanie poszczególnych IDNWyZLSRJOGyZWZRU]HQLH]QDF]HQLDVáyZQDSRGVWDZLHWHNVWX 1 Tymoczko-Tichoniuk E., Teoretyczne podstawy rozumienia czytanych treci, [w:] M. Sinica (red.), Teoretyczno-metodologiczne podstawy bada nad efektywnoci ksztaácenia polonistycznego, Zielona Góra 1993, s

2 312 6WDQLVáDZ-DNXERZLF]6WDQLVáDZ3OHEDVNL.RUQHOLD5\ELFND%HDWD8G]LN F krytyczny RNUHOHQLHFKURQRORJLLLZD*QRFLIDNWyZSRGGDZDQLHRFenie ZLDU\JRGQRFLGDQ\FK F twórczy EDGDQLHVWRVXQNyZPLG]\SRV]F]HJyOQ\PLIDNWDPLZ\MaQLDQLH NUHRZDQLHQRZHMG]LDáDOQRFLWZRU]HQLHQRZ\FKLGHL -HGQDN*HNRQVWUXNW\ZLVW\F]QHPRGHOHXF]HQLDVL 2 áf]zvsrvyeqlhur]e- UZDOQ\ SURFHV NV]WDáFHQLD L GLDJQR]\ 3RZRGXMH WR Z]DMHPQH SU]HQLNDQLH VL VWUDWHJLLDNW\ZQHJRXF]HQLDVLLGLDJQR]RZDQLDDWDN*HVWRVRZDQLHSRGREQ\FK QDU]G]LSU]H]XF]FHJRVLQDXF]\FLHODLNRnVWUXNWRUDWHVWyZVSUDZG]DMF\FK =DGDQLHP XF]QLD EG]LH ZLF XNV]WDáWRZDQLH QDMOHSV]HM VWUDWHJLL VHOHNFML L So- U]GNRZDQLDinformacji w czytanych tekstach, a celem nauczyciela wspieranie W\FKXF]QLRZVNLFKZ\VLáNyZ%DUG]RVNXWHF]QHGRSURZDG]HQLDSURFHVXP\Oo- ZHJR F]\WDMFHJR Z\GaM VL W]Z ramy tekstowe XNLHUXQNRZXMFH QD JáyZQ P\OF]\WDQHJRWHNVWXLXáDWZLDMFHVWDZLDQLHS\WDUR]V]\IURZuMF\FKWHNVW Propozycja ram tekstowych 3 : 1. Problem UR]ZL]DQLH&]\WHQSUREOHPZ\PDJDUR]ZL]DQLD" 2. Przyczyna VNXWHN:MDNLPVWRSQLXFRZ\QLND]F]HJRLQQHJR" 3. Porównanie NRQWUDVW1DLOHRNUHORQHHOHPHQW\VSRGREQHOXELQQH?) 4. Cel G]LDáDQLH Z\QLN&]\NWRSUyEXMHURELüFRZRNUHORQ\PFHOX" 5. 3RMFLH WHUPLQQD]\ZDMF\&]\SRMFLHSRZLQQRE\ü]UR]XPLDáH" 6. Propozycja wsparcie (Czy prezentowany punkt widzenia jest krytykowany czy wspierany?) 2SUyF] XPLHMWQRFL V]\ENLHJR XMFLD F]\WDQHJR WHNVWX Z MHGQ]WDNLFK ram, bardzo pomocne dla autora tekstów (nauczyciela, autora poduf]qlnyz NRQVWUXNWRUD]DGDHJ]DPLQDF\MQ\FKMHVWVWRVRZDQLHpiramidy faktów 4 XáDWZLa- MFHMZDUWRFLRZDQLHLQIRUPDFMLSU]H]QDF]RQHMGODXF]FHJRVL5R]SLVDQLHZy- VWSXMF\FK Z WHkFLH LQIRUPDFML QD WU]HFK SR]LRPDFK LQIRUPDFMD QLH]EGQD krótkoterminowa, pomocnicza po]zdod QDXF]\FLHORZL RFHQLü SURSRQRZDQ\ XF]QLRZL WHNVW SRG Z]JOGHP VWUXNWXU\ ]DSRELHJD SU]\WáDF]DQLX XF]QLD Gu* OLF]EIDNWyZ]ZLNV]DWUDIQRüWHVWyZVSUDZG]DMF\FK 1DXNLHPSLU\F]QHZNV]WDáFHQLXSRORQLVW\F]Q\P &R]URELü DE\ KDVáR 7UDNWRZDü RVLJQLFLD XF]QLD MDNR FDáRü SU]HVWDáR E\ü W\ONR QRQ\P KDVáHP SXEOLNDFML QDXNRZ\FK D VWDáR VL U]HF]\ZLVWRFL V]NROQ" PsychologLD SR]QDZF]D ZFL* SU]\SRPLQD R Uy*QLFDFK Z G]LDáaniu lewej i SUDZHMSyáNXOLPy]JRZHM-X*VDPIDNWRGSRZLHG]LDOQRFLMHGQHMVWURQ\QDV]HJR Py]JX ]D P\OHQLH DQDOLW\F]QH D GUXJLHM ]D P\OHQLH FDáRFLRZH X]DVDGQLD Mietzel G., 3V\FKRORJLDNV]WDáFHQLD*GDVNLH:\GDZQLFWZR3V\FKRORJLF]QH*GDVN s Buehl D., Strategie DNW\ZQHJRQDXF]DQLDF]\OLMDNHIHNW\ZQLHQDXF]DüLVNXWHF]QLHXF]\üVL, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 2004, s. 27. Ibidem, s

3 Dwie perspektywy jedna droga. Fizyka w tekstach literackich 313 SRWU]HESRV]XNLZDWDNLFKVWUDWHJLLG\GakW\F]Q\FKNWyUHEGXUXFKDPLDá\RELH XF]QLRZVNLHSyáNXOH7DN*HWZLHUG]HQLH3LDJHWD*HM]\NMHVWQDNáDGDQ\QDZF]e- QLHMV]\]ELyUVWUXNWXUSR]QDZF]\FKD]DVDG\M]\NDQLHUy*QLVL]QDF]FRRG innych zasad poznawczych 5 áf]\f]\wdqlh]hvwuxnwxuqdv]hmzlhg]\rzlhflh 6WG]DLQWHUHVRZDQLHV]NROQ\FKIL]\NyZKROLVW\F]Q\PLNRQFHSFMDPLG\GDNW\Fznymi, a z kolei humanistów DQDOLW\F]QVWUDWHJLNV]WDáFHQLD :\GDMHVLMHGQDN*HSRPLPRR]QDN]DLQWHUHVRZDQLDFDáRFLRZ\PNV]WDá- FHQLHPXF]QLDQDND*G\PSU]HGPLRFLHZFL*SRJáELDVLUR]áDPPLG]\G\VFy- SOLQDPL]ZDQ\PLWUDG\F\MQLHKXPDQLVW\F]Q\PLDW\PLNWyUHQRV]PLDQRPDWematyczno-SU]\URGQLF]\FK 2VWDWQLR ]ZáDV]F]D G\GDNW\F\ M]\ND SROVNLHJR So- GHMPXMG]LDáDQLDZW\PZ]JOG]LHFRXZLGDF]QLDVLZpropozycjach egzaminacyjnych w zakrevlhwhnvwyzvsudzg]dmf\fkf]\wdqlh]h]ur]xplhqlhp:\pdjd WRMHGQDNZVSyáSUDF\Uy*Q\FKJUXSSU]HGPLRWRZ\FKDE\QLHGRV]áRGRVSáycania L QDGX*\ZDQLD SRMü ] G]LHG]LQ QDXN SU]\URGQLF]\FK SU]H] KXPanistów 6 oraz zadziwldmf\fk LQWHUSUHWDFMLOLWHUDFNLFKSRGDZDQ\FKSU]H]SU]\URdników. 3R]\W\ZQ\PSU]\NáDGHPMHVWWHJRURF]QDPDWXUD]DUyZQR]M]\NDSROVNLe- JRMDNIL]\NL7HNVW]DSURSRQRZDQ\XF]QLRPQDHJ]DPLQLHPDWXUDOQ\P]M]\ND SROVNLHJR GRW\F]\á RGELRUX DUW\NXáX. 6]\mborskiego,']LNLH VáyZND 7. Tekst VWDQRZLá SRáF]HQLH ]DJDGQLH] Uy*Q\FK G]LHG]LQ SV\FKROLQJZLVW\NL KLVWRULL biologii, jedqdn]dgdqld]qlp]zl]dqhqlhz\pdjdá\]qdmrprflw\fkg\vf\solq QDXNRZ\FK W\ONR SRGVWDZRZHM ZLHG]\ ] PHWRGRORJLL EDGD :\VWSXMFH w DUW\NXOHSRMFLDspór naukowy, wartoüqdxnrzdhnvseryment, hipoteza, teza, fakt, opiniavnádgdá\vlqdsrmflhqdgu]gqh metoda naukowa. 6IRUPXáowane ]DGDQLDE\á\QDVWDZLRQHQDUR]SR]QDQLH LGHQW\ILNDFMRUD]WZRU]HQLHLGRW\F]y- á\ur]xplhqld]qdf]hvwuxnwxu\ldvshnwyznrpxqlndfml=sr]\fmlsrorqlvw\fz- QHMSRZLQQRVLWHQWHNVW]DNODV\ILNRZDüGR ramy tekstowej propozycja wsparcieqdwrpldvwil]\nvnárqq\e\áe\su]\slvdüpxudpsrmflh termin nazywajcy (metoda naukowa). DlaWHJRWH*]DVDGQHMHVWWZRU]HQLHPDS\SRMFLDmetoda naukowau\vdmhmzduwrüg\gdnw\f]qdeg]lhx]doh*qlrqdrgvwrsqldfdáo- FLRZHJRVSRMU]HQLDQDWRSRMFLH :VDP\PSURFHVLHNV]WDáFHQLDZD*QHMHVWMHGQDNSRGREQHIXQkcjonowanie SRMFLDmetoda naukowa zarówqrsrohnfmdfkil]\nlfkhpllelrorjllmdnm]\nd polskiego. 3RáF]HQLHGZyFKSHUVSHNW\Z SRORQLVW\F]QHMLFLVáHM GDMHPR*Oi- ZRü]ZUyFHQLDXZDJLQDWRMDNSU]\PLRtnik naukowyqdelhuduy*q\fkrgflhql ]QDF]HQLRZ\FKZSRáF]HQLX]U]HF]RZQLNLHPNWyU\ modyfikuje jego znaczenie. We fragmencie tekstu K. Dunin, metoda naukowa stanowi doktrynalne, filozoficzne aluzje do metody naukowej znamiennej dla filozofii Kanta czy Kartezju- V]D 3RJáELRQH RGF]\WDQLH IUDJPHQWX Z\PDJD ]QDMRPRFL IXQGDPHQWDOQ\FK zasad reiohnvmlilor]rilf]qhmsu]\zrádq\fkp\olflhol1dwrpldvwx&dpxvdpdp\ Gleason J.B., Ratner R.B., Psycholingwistyka *GDVNLH :\GDZQLFWZR 3V\FKRORJLF]QH *GDVNV Sokal A., Bricmon J., Modne bzdury. 2QDGX*\FLDFKQDXNLSRSHáQLDQ\FKSU]H]SRVWPRGHUQistycznych intelektualistów3uxv]\vnll6-ka, Warszawa Szymborski K., ']LNLHVáyZND, Polityka 2002, nr 18.

4 314 6WDQLVáDZ-DNXERZLF]6WDQLVáDZ3OHEDVNL.RUQHOLD5\ELFND%HDWD8G]LN RGZRáDQLH GR SRWRF]QHJR ]QDF]HQLD VáRZD naukowy MDNR XSRU]GNRZany, ]JRGQ\]SHZQ\PPRGHOHPSU]HZLG\ZDOQ\3RQDGWRSRMDZLDVLFRFRQLHMHVW uchwytne w naukach przyrodniczych, DFRPR*OLZHMHVWZUHIOHNVMLSRORQLVW\Fznej F]\OLLURQLD-HMREHFQRüVSUDZLD*HZQLNOLZ\F]\WHOQLNSRZLQLHQ]DVWa- QRZLüVLQDGUR]XPLHQLHPQDXNRZRFLLW\PVDP\PGRVWU]HFZáDFLZLURQLL UR]XPLDQHMMDNRURGHNOLWHUDFNL GZXSR]LRPRZRü]QaF]H Co to jest? Metoda naukowa to okreorqd procedura, która pozlqqd E\ü stosowana w procesie pozyskiwania lub tworzenia rzetelnej wiedzy naukowej. Metoda naukowa Jakie to jest? 3RJOG\QDPHWRGQDXNRZ Kartezjusz, Immanuel Kant, Karl Popper, Thomas Kuhn, Imre Lakatos, Paul K. Feyerabend -DNLHVWHJRSU]\NáDG\ZOLWHUDWXU]HSLNQHM" /XG]LHSRZROLRSXV]F]DOLWU\EXQ\LV]OLGRQDPLRWyZSRZáyF]FQRJDPL.LHG\ZV]yVF\MX*VL ZQLFK]QDOH(OLGZDZy]NLHOHNWU\F]QHMDNLHZLGXMHVLQDGZRUFDFKSU]HMHFKDá\PLG]\Qa- PLRWDPLZLR]FZLHONLHNRWá\/XG]LHZ\FLJDOLUFHGZLHZDU]chwie zanxu]dá\vlzgzyfk NRWáDFKSRF]\POGRZDá\ZGZyFKPHQD*NDFK:ó]HNMHFKDáGDOHM3U]\QDVWSQ\PQDPLRFLH SRZWDU]DáRVLWRVDPR Metoda naukowa SRZLHG]LDá7DUURXGRDGPLQLVWUDWRUD Tak RGSDUáWDPWHQ]VDW\VIDNFMFLVNDMFLPGáRQLH naukowa. (Albert Camus, '*XPDKraków 2005, s. 151) Zapomniano o =árwhm)rupxohdreud]nlp\orqr]u]hf]\zlvwrfl,e\árwdngrsynlqlhqdurg]lávl0lvwu].dqwh]mxv]]dár*\flhofhfkxz\wzyufyzv]pdwhngr czyszczenia okularów. Od tego czasu kolejne pokolenia mistrzów i czeodgqlnyzsudfrzdá\qdg Z\P\OHQLHP V]PDWNL LGHDOQHM D QD]\ZDQR M 0HWRG 0eWRGD E\áDFRUD]WRGRVNRQDOV]D i GRVNRQDOV]DD*ZUHV]FLHSU]\EUDáDQRZHLPL0HWRGD1aukowa. (Kinga Dunin, Tabu, Warszawa 1998, s. 74) -DNLHVWHJRSU]\NáDG\ZQDXNDFKHPSLU\F]Q\FK" Rys. 1. Mapa GHILQLRZDQLHSRMFLD 8 metoda naukowa /LWHUDWXUDSLNQDZNV]WDáFHQLXSU]HGPLRWyZSU]\URdniczych 'HELXWIL]\NLQDPDWXU]HURND]DáVLXGDQ\SRGZ]JOGHPSURSR]\FML dydaktycznej w nauczaniu fizyki na poziomlh SRGVWDZRZ\P SRPLMDP\ VáXV]QH 8 Buehl D., op. cit., s. 56.

5 Dwie perspektywy jedna droga. Fizyka w tekstach literackich 315 ]DVWU]H*HQLD ]ZL]DQH ] QLHMHGQR]QDF]QRFL Z NRnVWUXNFML QLHNWyU\FK ]DGD i F]DVHP UR]ZL]\ZDQLD 1DFLVN ]DGD DUNXV]D, QD RFHQLDQLH F]\WDQLD ]H ]Uo- ]XPLHQLHP RUD] Uy*QRURGQRü WHNVWyZ SRG Z]JOGHP SU]\SLV\ZDQ\FK LP UDP XSRZD*QLDGRVWZLHUG]HQLD*HSU]HáDPDQRG\NWDWWHVWyZL]DGDHJ]DPLQDF\jnych VWRVRZDQ\FKSU]\UHNUXWDFMLQDZ\*V]HXF]HOQLHWHFKQLF]QR-medyczne. Sensowne ZLFVWDMHVLZ\NRU]\VWDQLHWHNVWyZ]OLWHUDWXU\RWUHFLDFKIL]\F]Q\FKGRNV]WDáFe- QLDXPLHMWQRFLF]\WDQLD]H]UR]XPLHQLHPQDZ\*V]\PSR]Lomie (tab. 1. i 2.). Tekst Pytania i polecenia Model odpowiedzi 7DE3U]\NáDG]PDWXU\U zadanie 23. (2 pkt) =LHPLDSRGF]DVUXFKXZRNyá6áRFDSRHOLSW\F]QHMRUELFLHUD]]QDMGXMHVL najbli*hm6árfdshu\kholxpdud]qdmgdohmdskholum). (rys.) =DSLV]ZNWyU\PSXQNFLHRUELW\ZDUWRüSUGNRFLOLQLRZHM=LHPLMHVWQDMZLNV]D DZNWyU\PQDMPQLHMV]D"8]DVDGQLMRGSRZLHG( 6WZLHUG]HQLH*HZDUWRüSUGNRFL=LHPLMHVWQDMZLNV]DZSHU\KHOLXPDQDjmniejsza w aphelium. Podanie uzasadnienia SRZRáDQLHVLQD]DVDG]DFKRwania energii lub ]PLHQQRüVLá\JUDZLWDF\MQHMOXE,,SUDZR.HSOHUDOXE]DVDG]DFKRZaQLDPRPHQWXSGX = SRGREQ\P SUREOHPHP XF]H VSRW\ND VL F]\WDMF WHNVW\ OLWerackie (tab. &]\ U]HF]\ZLFLH W\ONR UR]EXGRZDQH GáXJLH ]GDQLD ]ár*rqrü VNáa- GQLRZDLZ\VRNLVWRSLHPHWDIRU\]DFMLWHNVWXPRJXWUXGQLüXF]QLRZLSRJáELRQH RGF]\WDQLHWHNVWX":\GDMHVL*HEH]SRGVWDZRZHMZLHG]\]IL]\NLLDVWURQRPLL (w zakresie wyznaczonym przez zadanie QLHPR*QDPyZLüRSU]HF]\WDQLX tego tekstu ze zrozumieniem na poziomie krytycznym. Tekst Pytania i polecenia Model odpowiedzi 7DE.V]WDáFHQLHF]\WDQLD]H]UR]XPLHQLHPQDZ\*V]\PSoziomie &\IUDQLRMHGQDNZ\UZDZV]\VL MDN)LOLS]NRQRSLZ\áR *\álpsrvslhv]qlhzádvq KLSotH] Z\SDGNyZSRGSDUWVROLGQ\PLREOLF]HQLDPL2WRORGRZDNRPHWDNU *FSRV\VWHPLHRJRQHP VZ\PRFLHUDáDVLRUR]PDLWHSODQHW\DSRU\ZDM FRVRE\]QDMGXMFHVLZW\FKDNXUDWPLHj- VFDFKXQRVLáDMH]DPU o*rqhqddphqgrshulkholxpjg]lhmdnzldgrpr FLDáDWHZORNVL QLF]\POLPDNLD*SRPLOHQLDFKQLHZLDGRPDSHUWXUEDFMDZ\WU FLáDM]GRW\FKF]asowej orbity LFLVQáDQDVDG\E7UXUOD 6WDQLVáDZ/HPEdukacja Cyfrania, Kraków 1976) 8GRZRGQLM*HSRGDQ\IUDJPHQWSRFKRG]L]OLteratury fantastyczno-naukowej. 3RGDMSU]\NáDG\SRáF]HQLDWHUPLQRORJLLIDFKRZHM]M]\NLHPSRWRFznym. 'ODF]HJRERKDWHUQD]\ZDVL&\IUDQLR"8]DVDGQLMSRFKRG]HQLHQa]Z\SU]\ZRáXMF informacje z tekstu. &]\&\IUDQLRSRSUDZQLHVNRPHQWRZDáLQIRUPDFMRSUGNRFLFLDáZSHULKHOLXP"8]DVDdnij. ZLDWSU]HGVWDZLRQ\RSDUW\QDZL]MDFKF]\SURJQR]DFKGRW\F]F\FKRVLJQLüQaukowych. 3U]\NáDG\WHUPLQRORJLLIDFKRZHMhipoteza, obliczenia, planeta, perihelium, orbita, 3U]\NáDG\M]\NDSRWRF]QHJRZ\UZDZV]\VLMDN)LOLS]NRQRSL]DPU o*rqdqddphqzornvl QLF]\POLPDNL 3. Nazwa osobowa CyfranioSRFKRG]LRGZ\UD]XF\IUDFRPR*HRNUeODüV]F]HJyOQH ]DLQWHUHVRZDQLDF]\SUHIHUHQFMHERKDWHUD3RZLDGF]DWRIUDJPHQWsolidne obliczenia. 4. Nie. Podanie uzasadnienia SRZRáDQLHVLQD]DVDG]DFKRZDQLDHQHUJLLOXE]PLHQQRüVLá\ JUDZLWDF\MQHMOXE,,SUDZR.HSOHUDOXE]DVDG]DFKRZaQLDPRPHQWXSGX

6 316 6WDQLVáDZ-DNXERZLF]6WDQLVáDZ3OHEDVNL.RUQHOLD5\ELFND%HDWD8G]LN 7DNLH FDáRFLRZH NV]WDáFHQLH L GLDJQR]RZDQLH RVLJQLü XF]QLD Z\PDJD ZVSyáSUDF\G\GDNW\NyZLQDXF]\FLHOL]G]LHG]LQVNUDMQLHUy*Q\FKNXOWXU\LQDXN HPSLU\F]Q\FK :\VWDUF]DMF\P SRZRGHP QDZL]\ZDQLD ZVSyáSUDF\ PHU\Wo- U\F]QHMMHVWXF]H ]GZLHPDSyáNXODPLPy]JRZ\PLLEH]XVWDQQ\PGLDORJLHP PLG]\QLPL7DELSUH]HQWXMRGF]\WDQLHSRQL*V]\FKIUDJPHQWyZSU]\Náadów literackich z perspektywy polonistów i fizyków. Zdumienie (problem UR]ZL]DQLH Czemu w zanadto jednej osobie? 7HMDQLHLQQHM",FRWXUREL " :G]LHFRMHVWZWRUNLHP":GRPX QLHJQLH(G]LH" :VNyU]HQLHáXVFH"=WZDU] QLHOLFLHP" 'ODF]HJRW\ONRUD]RVREL FLH" :ádqlhqd]lhpl"3u]\pdáhmjzlh (G]LH" 3RW\OXHUDFKQLHREHFQRFL" [...] :LVáDZD6]\PERUVNDZdumienie) Tab. 3. Astrofizyka w literaturze :LHONL:\EXFKSRMFLH termlqqd]\zdmf\.wrpyjávlflhv]\ü]nrvplf]q\fkidmhuzhunyzzyzf]dvjg\u] G\áDZHNZSU]HVWU]HQLQLHELHVNLHM]DSH á- QLDá\Z\áF]QLHOyGLRJLH".WRPyJáRGJDGQü*HSLHUZV]\RGZD*Q\SáD]Z\SHá]QLH]SU]\EU]H *Q\FKZyG L]URELQLHW\ONRPDá\NURF]HNO HF]ZLHONLNURNQDGáXJLHMGURG]HZLRG FHMGRQDF]HOQ\FKGXPQLHRJDUQLDM F\FKZ]URNLHPSRF] WHNWHMGURJL"2NODVNLGOD:LHONLHJR:\EXFKXUR]OHJá\VL GRSLHURZSLWQDFLHPLOLDr- GyZODWSRW\PMDNQDVW SLá (Jostein Gaarder, Maja, Warszawa 2003, s. 423) supernowa (przyczyna skutek) [czáowiek] patrzy nie na to, na co powinien, i prze*ywa to, co najmniej wa*ne form, ksztaát, pozór. I niczego si nie uczy, nie odkrywa oczywistej prawdy, od której powinna si zaczynaü pierwsza lekcja chemii, biologii, fizyki: fizycznie skádgdp\vl]whjrfrxpduáo, z tamtych zaprzeszáych wiatów, jestemy SLNQ\PVNXWNLHPUR]SDGX (Olga Tokarczuk, Ostatnie historie, Kraków 2004, s. 76) czarna dziura (porównanie kontrast) 'RPRZDUDGRüNRODFMLNWyUDG]LVLDMQLH]D PLHU]HQLHVLRGZOHNDWRF]DUQDG]LXUDGODJZLD]G\RQD]ZLH (ULND2QDZLH*HWRPDWF]\QHRSOHFHQLHVNR F]\VLSR*DUFLHPMHMEH]UHV]W\LSU]HWU awieniem, a jednak ]XSHáQLHPDJLF]QLHMRQRSU]\FLJD (Elfriede Jelinek, Pianistka, Warszawa 2004, s. 146) Pytania nauczyciela fizyki i astronomii 2MDNLHMPDáHMJZLH(G]LHPyZL6]\PERrska? 3RGDMMHMQD]Z 3RGDMHU\QLHREHFQRFLF]áRZLHNDRNWórych mówi Szymborska i Gaarder, ogranif]dmfmhqdvwsxm cymi momentami: pojazlhqlhvl*\fldsrzvwdqlh 8NáDGX6áRQHF]QHJRSRMDZLHQLHVLKRPRVapiens, Wielki Wybuch. 6FKDUDNWHU\]XMNUyWNRHU\Z\PDJDMFHZLHG]\ z astrofizyki i kosmologii. WyPLHHUNWyUHM charakterystyka wymaga wiedzy z biologii. 3RGDMIDNW\REVHUZDF\MQHSU]HPDZLDMFH za modelem Wielkiego Wybuchu. Tab. 4. Pytania i modele odpowiedzi fizyka 6áRFH Model odpowiedzi fizyka Wielki Wybuch SRZVWDQLH8NáDGX6áRQHF]Qego, SRZVWDQLH8NáDGX6áRQHF]QHJR SRMDZLHQLHVL*\FLD SRMDZLHQLHVL*\cia SRMDZLHQLHVLKRPRVapiens. Charakterystyka er: Plancka, hadronowa, leptonowa, promieniowania, galaktyczna (powstanie atomów, galak- W\NXNáDGyZSODQHWDUQ\FK%LROogia RGSRMDZLHQLDVL *\FLD 3U]HVXQLFLHNXF]HUZLHQLSURPLHQLRZDQLHUHOLktowe

7 Dwie perspektywy jedna droga. Fizyka w tekstach literackich 317 Od jakiej dziedziny, zdaniem Tokarczuk, powinna zaf]\qdüvlslhuzv]dohnfmdil]\nl" OdpoZLHG(X]DVDGQLM Astrofizyka. Uzasadnienie: w czasie wybuchu VXSHUQRZHMSRZVWDMFL*NLHSLHUZLDVWNLXPR*OLwiaMFH Sy(QLHMV]HSRZVWDQLH=LHPLL*\FLD Pytania nauczyclhodm]\ndsrovnlhjr Czym jest zdumiony podmiot liryczny wiersza Szymborskiej? :MDNLVSRVyENV]WDáWDUW\VW\F]Q\ZLHUV]D]DVWRVRZa- QHURGNLM]\NRZHZ]PDFQLDMZ\PRZW\WXáX" &]árzlhnmdnrrvredlsu]hgvwdzlflhojatunku. Wypisz z wierszdvirupxárzdqldfkdudnwhu\]umfhrvrelwh NWyUHQDZL]XMGRWHRULLHZROuFML*\FLDQD]LHPL W jaki sposób Gaarder w tym fragmencie tekstu buduje QDSLFLH" Tab. 5. Pytania i modele odpowiedzi polonisty =DSRPRFMDNLFKVáyZLVIRUPXáRZD*DDUGHUSU]\EOi- *DF]\WHOQLNRZLWUXGQSUREOHPDW\NSoF]WNyZZLDWD LMHGQRF]HQLHEXGXMHOLWHUDFNRüWHNVWX" :F]\PSU]HMDZLDVLZJ7RNDUF]XNSaradoksalQRü ludzkiej egzystencji? -DNLPLURGNDPL7RNDUF]XNGDMHWHPXZ\UD]" 3RGDMZáDFLZRFLF]DUQHMG]LXU\Z\Norzystane przez -HOLQHNGR]REUD]RZDQLDUHODFMLPLG]\FyUNLPDWN Model odpowiedzi polonisty Ludzkim istnieniem, jego niepowtarzalnofl LVZRLVWRFL :LHUV]]EXGRZDQ\]FLJXS\WDGRPLQuM]QDNL ]DS\WDQLDMDNRURGNLLQWHUSXQkF\MQHURVQFDDQWykadencjalna intonacja to wszystnrváx*\srgnuhoeniu zdumienia podmiotu lirycznego. w zanadto jednej osobie, tej a nie innej, tylko UD]RVRELFLH,VDPDXVLHELH]VRE; w domu nie JQLH(G]LH, ZVNyU]HQLHáXVFH,ZáDQLH na ziemi, po tylu erach nieobecnofl Dwa rozbudowane pytania retoryczne, podkreorqh SU]H]DQDIRUNWR Z\VWSuMFHQDNRFXRF]HNi- ZDQHUR]ZL]DQLH kosmiczne fajerwerki, U]G\áDZHNZSU]estrzeni niebieskiej, PDá\NURF]HN, GXPQLHRJDUQLDMF\FK wzrokiem, oklaski dla Wielkiego Wybuchu &]árzlhnsu]hfhqldwrfrqlhlvwrwqhdsrplmdzd* ne. 6]HUHJSRZWyU]H]SDUW\NXáSU]HF]FQLH oksymoron (SLNQ\VNXWHNUR]SDGXSDUDGRNVUodek stylistyczny): VNáadam\VL]WHJR FRXPDUáR 3RFKáDQLDQLHZV]\VWNLHJRVSURZDG]DQLHGRUR]ELFLD QDF]VWNLRJURPQHSU]\FLJDQLHJUDZitacyjne, SRáF]HQLHGZyFKSU]HFLZVWDZQ\FKHPRFMLRGF]Xü ONX LIDVF\QDFMLSU]HUD*HQLDL]DFKZ\WX Tab. 6. Piramida faktów do tekstów astrofizyka w literaturze Informacje Nauczyciel fizyki 1DXF]\FLHOM]\NDSROVNLHJR 1LH]EGQH Krótkoterminowe 2GG]LDá\ZDQLHJUDZLWDF\MQHLMHJR SRZV]HFKQRü:LHOki Wybuch. Reakcja WHUPRMGURZDZHZQWU]JZLD]G\(ZROucja gwiazd i jej fazy (od protogwiazdy GRELDáeJRNDUáDJZLD]G\QHXWURQRZHM lub czarnej dziury) =ZL]HNUHDNFMLWHUPRMGURZHM]( PF 2 (od ZRGRUXGR*HOD]D6XSHUQRZDLSRZVWDZanie pierwiastnyzfl*v]\fkrg*hod]dwdeolfd Mendelejewa). Charakterystyka gwiazd (temperatura, proplhpdvdjvwrüsroh magnetyczne). Diagram Hertzsprunga Russella. Zaznaczenie gwiazd na diagramie Kategoria podmiotu lirycznego. Zasady konstrukcji tekstu wspieramfhmvhqvw\wxáx Literackie sposoby obrazowania. Termino- ORJLD]ZL]DQD]HURGNDPLM]\NRZ\PL LLFKIXQNFMZWHNFLH )HQRPHQMHGQRVWNRZHJRLVWQLHQLDF]áRZLe- NDVIRUPXáRZDQLDVáX*FHSRGNUHOHQLX MHGQRVWNRZRFLLZ\MWNRZRFLOXG]NLHJR *\FLD3DUDGRNVDOQRüOXG]NLHMHJ]\VWHncji. 3HUVSHNW\ZDHZROXFML*\FLDQD]LHPL Relacja: matka córka

8 318 6WDQLVáDZ-DNXERZLF]6WDQLVáDZ3OHEDVNL.RUQHOLD5\ELFND%HDWD8G]LN Pomocnicze 8NáDGSRGZyMQ\ czarna dziura i czerwony ROEU]\P]MDZLVNDSU]\SU]HSá\ZLHPDWHULL do czarnej dziury). Prawo Hubble a. Zale*- QRüRNUHOHQLDZLHNXZV]HFKZLDWDRG GRNáDGQRFLZ\]QDczeQLDVWDáHM+XEEOH D Czas istnienie wszechzldwd 15 mld lat GRNáDGQLHMPOG :ádflzrflf]duqhmg]lxu\3ureohmatyka ]ZL]DQD]SoF]WNDPLZLDWDWHRULD Wielkiego Wybuchu) =DNRF]HQLH Podsumowaniem niefk EG EDGDQLD VRQGD*RZH SU]HSURZDG]RQH OLpca 2005 r. na 84-RVRERZHMSUyELHVWXGHQWyZNLHUXQNX,Q*\QLHULD2FKURQ\URGowiska PWSZ w Kaliszu (studia zaoczne) w czasie egzaminu z fizyki. Tabela 7. Ankieta badawcza 3U]HF]\WDMIUDJPHQWSRZLHFL6WHIDQD&KZLQDQDZL]XMFHMGRZVSyáF]HVQHMV\WXDFMLVSRáHF]QR-politycznej ZLDWDLRGSRZLHG]QDSRQL*V]HS\WDQLDGRW\F]FHWHJRWHNVWX3U]\Z\ERU]HÄWDN-QLH SRSUDZQRGSRZLHG( RWRF]NyáNLHP Na caáym placu staáy oddziaáy Wojska Polskiego, gotowe do wyjazdu na Antarktyd. Polska armia miaáa ustabilizowaü pole magnetyczne Ziemi, naruszone w pobli*u bieguna przez islamskich terrorystów. Pytania: 1. 'RNGZ\V\áDQRRGG]LDá\:RMVND3ROVNLHJR" 2. -DNLH]DGDQLHPLDáDGRZ\NRQDQLDSROVNDDUPLD" 3. Co zrobili islamscywhuuru\fl" 4. &]\RSLVDQHHIHNW\G]LDáDWHUURU\VW\F]Q\FKVPR*OLZH"7DN1LH 5. -HOLZ\EUDáDHRGSRZLHG(ÄWDN WRRSLV]SU]\SXV]F]DOQHPHWRG\VWRVRZDQH przez terroryvwyzrud]vnxwnlw\fkg]ldádgodqdv]hmf\zlol]dfml 6. DoMDNLHJRZ\GDU]HQLDSROLW\F]QHJRQDZL]XMH&KZLQZW\PIUDJPHQFLHWHNVWX" 1DS\WDQLDLZV]\VF\SRGDOLSRSUDZQRGSRZLHG(FRPR*QDSR- WUDNWRZDü MDNR SU]\NáDG RVLJQLFLD SR]LRPX UHFHSW\ZQHJR F]\WDQLD]H]UR]u- PLHQLHP1DWRPLDVWSRSUDZQRGSRZLHG(QDS\WDQLHZ\PDJDMFSRáF]HQLD ZLHG]\SU]\URGQLF]HM]ZLHG]SROLW\F]QSR]LRPNU\W\F]Q\SRGDáRVWudentów, czyli tylnrfrwu]hflgrvwu]hjáplvw\ilndfm:sráf]hqlx]rgsrzlhg]l QDS\WDQLHRND]DáRVL*HZZLNV]RFLSU]\SDGNyZSU]\F]\QEáGQ\FKRGpowieG]LQS,,ZRMQDZLDWRZD+LURV]LPDE\áDQLHZLHG]D]G]LHG]LQ\IL]\NL i SRWUDNWRZDQLHG]LDáD]ZL]DQ\FK]]LHPVNLPSROHPPDJQHW\F]Q\PMDNRFDá- NRZLFLHUHDOQ\FKDQDZHWMX*]DLVtQLDá\FK 8PLHMWQRüF]\WDQLD]H]UR]XPLHQLHPQDSRziomie krytycznym i twórczym MHVWNRQLHF]Q\PHIHNWHPNV]WDáFHQLDVWGLVWRWQHZ\GDMHVLáF]HQLHZ\VLáNyZ WDNKXPDQLVWyZMDNLFLVáRZFyZDE\FHOyZ]RVWDáRVLJQLW\