'52*,,%(='52)$32=NAWANIA EDUKACYJNYCH OSI*1, û8&=1,ï:

Transkrypt

1 MARIA GROENWALD 8QLZHUV\WHW*GDVNL '52*,,%(='52)$32=NAWANIA EDUKACYJNYCH OSI*1, û8&=1,ï: Na przestrzeni kilku minionych lat w naszym (krajowym) systemie edukacji PR*QD]DREVHUZRZDüZ]URVW]DLQWHUHVRZDQLDSR]QDZDQLHPXF]QLyZ]ZáDV]F]D poznawaniem ifkrvljqlühgxndf\mq\fk-hgq]lvwrwq\fksu]\f]\qwhjr]ma- ZLVND GRVWU]HJD VL Z URVQFHM UROL RFHQLDQLD]HZQWU]QHJR NWyUH] UDFML VZHM GRQLRVáRFLQDVLODMFHMVLQDNROHMQ\FKV]F]HEODFKNV]WDáFHQLDJHQHUXMHRNUHOo- QHQDVWSVWZD]DUyZQRSR]\W\ZQe, jak negatywne. Wysoka ranga tego ocenia- QLDMHJRMX*G]LGRVWU]HJDQHNRQVHNZHQFMH 1 X]P\VáDZLDMQDXF]\FLHORPLHg- ]DPLQDWRURPRGSRZLHG]LDOQRüMDNSRQRV]RQL]DMHJRSU]HELHJRUD]VNXtki. W RZ\PSRF]XFLXRGSRZLHG]LDOQRFL przed uczniami i za nich ponoszonym 2 RFHQLDMF\G*GRXF]\QLHQLDJRVSUDZLHGOLZ\PRELHkW\ZQ\PHWF6SHáQLHQLH W\FK NU\WHULyZ MHVW RF]\ZLFLH WUXGQH D ]Ganiem niektórych QLHRVLJDOQH /HF]ZáDQLH]WHJRSRZRGXZyPDJDRQR]HVWURQ\SR]QDMF\FKV]F]HJyOQHJR starania, by XF]\QLü MH ZQLNOLZ\P MDN QDMEDUG]LHM ZV]HFKVWURQQ\P L FDáRFLowym oraz QDLOHWRW\ONRPR*OLZH pozbazlrq\peágyz Dotychczasowa praktyka powszedniego (dokonywanego w szkole przez na- XF]\FLHOLRUD]GRQLRVáHJRSRGF]DVHJ]DPLQXSR]QDZDQLDLZDUWRFiowania osi- JQLüXF]QLyZZFL*MHV]F]HGRVWDUF]DSU]\NáDGyZSRWZLHUG]DMF\FKQLHGRVNRQaáRüMHGQHJRLGUXJLHJR8MDZQLDVLRQDPLG]\LQQ\PLZREUELHSU]Hdmiotu RUD](UyGHáSR]QDQLDLURG]LS\WDQLD&RSR]QDZDü" oraz Jak poznazdü". Próba rozeznanldrev]duxz\]qdf]rqhjrwdn]dnuhorqsureohpdw\nzy- PDJDVLJQLFLDGRSRGVWDZHSLVWHPRORJLLZFHOXRNUHOHQLDSU]HGPLRWXSR]Qa- QLDRUD]DNWyZSR]QDZF]\FKF]\OLVSRVREyZNWyUHVáX*SR]QDQLXHGXNDF\MQ\FK RVLJQLüXF]QLyZRUD]XPR*OLZLDMLFKZ\MaQLenie. 1 2 Niemierko B., Ocenianie szkolne bez tajemnic, WSiP, Warszawa Groenwald M., 2GSRZLHG]LDOQRü QDXF]\FLHOD MDNR NRQVWUXNWRUD L X*\WNRZQLND ]DGDWHVWowych, [w:] B. Niemierko (red.), Diagnostyka edukacyjna. Teoria i praktyka, PTDE, Kraków 2004, s

2 138 Maria Groenwald &RSR]QDZDü" 7DN VIRUPXáRZDQD SUREOHPDW\ND SU]HGPLRWHP EDGD F]\QL XF]QLyZ So- ]QDZDQ\FKSU]HGHZV]\VWNLPSRSU]H]SU\]PDWLFKHGXNDF\MQ\FKRVLJQLü]a- UyZQRW\FKSRZV]HGQLFKMDNW\FKGRQLRVá\FK3R]Qawanie to, pozornie proste i oczywiste, w pranw\fhrnd]xmhvlrzlhohedug]lhmvnrpsolnrzdqhql*e\vlwr PRJáR Z SLHUZV]HM FKZLOL Z\GaZDü :\PDJD ERZLHP XFLORQHJR SR]QDQLD warunków, przebiegu i wyników ich [jako populacji, jako grupy, jako indywidualnych osób przyp. M.G.]XF]HQLDVL 3. Wymaga ZLFSR]QDZF]HJRZQLNQLFLD w SURFHVNV]WDáFHQLDGLDJQRVW\F]QHJRÄSU]HZLHWOHQLD VNáDGDMF\FKVLQDV\s- WHPNV]WDáFeQLDHOHPHQWyZF]\OLNRQWHNVWXZHMüG]LDáDRUD]Z\Mü 4. Wymaga ]EDGDQLDRNUHORQ\FKZ\FLQNyZHGXNDF\MQHMU]HF]\ZLVWRFLZVSRVyEZ\NDzuj- F\LFK]ZL]NLRSLVRZHLSU]\F]\Qowe. :REHF WHJR *H PDM E\ü EDGDQH RVLJQLFLD Z\FKRZDQNyZ QDVXZD VL ZWSOLZRüF]\SLHUZV]RSODQRZ\PSU]HGPLRWHPRZ\FKEDGDXF]\QLüXF]QLD NWyU\]PLHQLDVLSRGZSá\ZHPRGG]LDá\ZDHGXNDF\jQ\FKF]\WH*XF]\QLünim ]PLDQ]DFKRG]FZZ\FKRZDQNXSRGF]DVV]NROQ\FKRGG]LDá\ZDG\GDNW\Fz- no-z\fkrzdzf]\fk:sr]qdqlxhgxndf\mq\fkrvljqlüxf]qlyzredwhdvshk- W\VERZLHPLVWRWQHLSoPLQLFLHNWyUHJR]QLFK]XED*DDF]DVHP]DIDáV]RZXMH wynik poznania. By do tego QLHGRSXFLüZEDGDQLDFKGLDJQRVW\F]Q\FKZ\No- U]\VWXMH VL GZRMDNLHJR URG]DMX SHUVSHNW\Z\ SR]QDZF]H DQDOLW\F]Q L KROi- VW\F]Q]DGLDJQostyczne poznanie prowadzi spontanicznie i wprost lub poprzez stworzenie reprezentacji wychowanka, w której lub popr]h]nwyumhvwrqsr]qawany jako przedmiot badania 5. ReprezentacjaXF]QLDMHVWWUHFLRZRXER*V]DRGERJDWRXSRVD*RQHJRucznia UHDOQLHLVWQLHMFHJROHF]EDGDF]PDMFZLDGRPRü*HQLJG\QLHEG]LHZVWDQLH Z\F]HUSDüSR]QDZF]RGLDJQR]RZDQHJRZ\FKRZDQNDNRQVWUXXMHMHJRPRGHO*yczeniowo-LGHDOLVW\F]QHZ\REUD*HQLHEDGDQHMSRVWDFL3RSU]H]WHQ]abieg uzyskuje wzorzec wychowanka FRSUDZGDQLHNRPSOHWQ\LZ\FLQNRZ\DOHXPR*OLZLDMF\ RSHURZDQLH MHJR UHSUH]HQWDFMDPL MDNR SRMFLDPL GDMF\PL VL D SRU]GNRZDü EVNáDGDüQDZ]RUFRZ\ZL]HUXQHNXF]QLDXND]DQ\QDWOHV]NRlQHMU]HF]\ZLVWRFL ZUy*Q\PVWRSQLXL]DNUHVLHRGELHJDMF\RGXF]QLDUHDOnie istniejcego. $NWXDOQLH WHQ VSRVyE SR]QDZDQLD RVLJQLü Z\FKRZDQNyZ ]\VNXMH QD popularqrfl FRUD] F]FLHMERZLHPFHOHGXNDFMLVSURZDG]DVLGRNV]WDáFHQLD w ]DNUHVLHWDNLFKZLDGRPRFLLXPLHMWQRFLXF]QLyZNWyUHRGSRZLDGDMRGJyr- QLHRNUHORQ\PVWDQGDUGRPZ\PDJDSURJUDPRZ\FKF]\VWDQGDUGRPHJ]DPLQacyjnym. Czy i w jakim zakresie tak edukowani wychowankowie P\OLG]LDáDM ]JRGQLH ] SU]HZLG\ZDQLDPL VSUDZG]D VL L ZDUWRFLXMH SRGF]DV RFHQLDQLD SowszednieJR SU]HGH ZV]\VWNLP MHGQDN SRGF]DV RFHQLDQLD GRQLRVáHJR 3UDNW\ND Niemierko B., Diagnostyka edukacyjna:\gdzqlfwzr8**gdvn Niemierko B., Diagnostyka edukacyjna cele, metody i szanse rozwoju >Z@ WHJR* UHG Diagnostyka edukacyjna. Teoria i praktyka,, op. cit., s. 11..USLHF0$Wprowadzenie do filozofii, Wydawnictwo KUL, Lublin 1999, s. 335.

3 'URJLLEH]GUR*DSR]nawania edukacyjnych osijqlüxf]qlyz 139 VSUDZG]DQLD L RFHQLDQLD]ZáDV]F]D]HZQWU]QHJR SRND]XMH*HáDWZLHMRV]DFo- ZDüRVLJQLFLDXF]QLDNLHG\VRQHQL*V]HRG]DNáDGDQ\FKERPR*QD]PLeU]\ü RLOHPQLHMRQRVLJQLH7UXGQLHMXF]\QLüWRJG\RZHRVLJQLFLDZ\ELHJDMSR]D VWDQGDUGJG\*WZyUF]\FKDUDNWHUXQLHPR*OLZLDSU]\SRU]GNRZDQLHLFK]DSODQowanym uprzednio reprezentacjom. &RZLFHMMDNRQLH]JRGQH]NOXF]HPWZyrcze odsrzlhg]lsrgf]dvvsudzg]dqldsudfhj]dplqdf\mq\fkprj]rvwdürgu]u- FRQH MDNR EáGQH -DN ZLGDü Z SR]QDZDQLX RVLJQLü XF]QLyZ SURZDG]RQ\P przez pryzmat reprezentacji wychowanków i wzorcówlfkrvljqlüz\cinek EDGDQHMU]HF]\ZLVWRFLHGXNDF\MQHM]RVWDMHGUDVW\F]QLHRJUDQLF]RQ\ 1DOH*\MHGQDNRF]HNLZDü*HQDXF]\FLHOHSUDFXMF]Z\FKRZDQNDPLQDFR G]LH QD ELH*FR SR]QDMF LFK RVLJQLFLD ]DFKRZDM V]HURNLH KRU\]RQW\ So- ]QDZF]HL]DVWRVXMMHZRFHQLDQLXSRZV]HGQLP]]Dáo*HQLDXNLHUXQNRZDQ\PQD wspieranie wychowanka we wszechstronnym rozwoju. Ów postulowany wymiar SR]QDQLD RVLJQLü XF]QLyZ DNWXDOQLH QDELHUD UHDOQ\FK NV]WDáWyZ Z NRQFHSFML ZDUWRFL GRGDQHM RG]ZLHUFLHGOaMFHM UR]ZyM LFK RVLJQLü L SRF]\Qione przez ND*GHJR]QLFKSRVWS\ZXF]HQLXVL 6 8Z]JOGQLHQLHZDUWRFLGRGDQHMZSoznawaniu i wartoflrzdqlx XF]QLRZVNLFK RVLJQLü SR]ZDOD SU]\SXV]F]Dü *H ZSá\Z RFHQLDQLD GRQLRVáHJR QD RFHQLDQLH QDXF]\FLHOVNLH ]RVWDQLH RJUDQLF]RQ\ tylko do jego pozytyzq\fkrgg]ldá\zdl*huyzqrf]hqlhsu]\f]\qlvlrqgr wyeliminowania skutków negatywnych, takich jak uczenie pod egzamin, trening ZQDE\ZDQLXRE\FLDWHVWRZHJRF]\ZUF]XSRGREQLeQLHRFHQLDQLDZHZQWU]QHJR GR]HZQWUznego. :REHFU\VXMF\FKVLV]HUV]\FKperspektyw poznawania osijqlüxf]qlyz SR]QDZDQLHGRPLQXMFHREHFQLHZV]NRáDFKDSROHJDMce na postrzeganiu ucznia JáyZQLH SU]H] SU\]PDW ZLDGRPRFL RUD] XPLHMWQRFL SU]HZLG]LDQ\FK SURJUa- PHPNV]WDáFHQLDSR]RVWDZLDQLHRGSDUWHZUD*HQLH]E\WQLRXSURV]F]onego. Jako WDNLHLPSOLNXMHEDGDZF]QLHSHZQRü]DZLHUDMFVLZZWSLHQLXF]\Z\VWDr- F]\E\SU]HGPLRWHPSR]QDQLDE\áRW\ONRWRFRMHVWGRZLDGF]DQHSRSU]H]DNW\ SR]QDZF]H]SRPLQLFLHPSR]QDQLDWHJRFRQDG]P\VáRZHDW\PVDP\PQLHGo- VWSQHOXG]NLemu poznaniu 7 "$PR*H jak chce tego perspektywa ontologiczna QDOH*DáRE\G*\üGRSR]QDQLDXF]QLDMDNRE\WXZROQHJRWDNLHJRNWyU\QLHPXVL GRSDVRZ\ZDü VL GR LGHRORJLL RZLDWRZ\FK Z\PDJD QDXF]yFLHOL Z\PDJD SURJUDPRZ\FKF]\RF]HNLZDGRURVá\FKXF]QLa jako indywiduum tylko w ogra- QLF]RQ\P]DNUHVLHGRVWSQHOXG]NLHPXSR]QDQLXZ\UDVWDMFHSR]DQRUP\Zy- P\NDMFHVLRJyOQRNUDMRZ\PVWDQGDrGRP3U]HFLH*QDXF]\FLHONWyU\REFXMHQD FRG]LH]Z\FKRZDQNLHPLSR]QDMHJRZEH]SRUHGQLPNRQWDNFLHQLHPR*HQLe GRVWU]HF*HSRVLaGDQHSU]H]QLHJRZLDGRPRFLLXPLHMWQRFLPDMZVZHMWUHFL znakowej charakter niemateuldoq\dw\pvdp\pqlhplhu]doq\z*dghqvsrvye 8. -DN]DWHPXF]QLRZVNLHRVLJQLFLDSR]QDZDü" Niemierko B., Horyzonty diagnostyki edukacyjnej, referat opublikowany w niniejszym zbiorze. Ajdukiewicz K., Zagadnienia i kierunki filozofii. Teoria poznania. Metafizyka, Czytelnik, Warszawa 1949, s USLHc M.A., op. cit., s. 293.

4 140 Maria Groenwald -DNSR]QDZDü" Z perspektywy epistemologii, poznawanie uczniów i ich osijqlüpr*hvl RND]DüEDUG]R]áR*RQHNLHG\SR]QDMF\EGG*\OLGRWHJRDE\E\áRRQRpeá- QRZDUWRFLRZ\P D ZLF QDOH*\FLH X]DVDGQLRQ\P SR]QDQLHP U]HF]\ZLVWRFL 9. Zatem, po pierwsze E\E\áRSR]QDQLHP]JRGQ\P]HVWDQHPIDNW\F]Q\POub przynajmniej jak najbardziej do niejr ]EOL*RQ\P SR GUXJLH E\ Z\Sá\ZDáR z ZLDU\JRGQ\FK(UyGHáSR]QaQLDLRGE\ZDáRVL]Z\NRU]\VWDQLHPRGSRZLHGQLFK metod; po trzecie by przebiegowi procesu poznania oraz opracowywaniu jego UH]XOWDWyZWRZDU]\V]\áFKRüE\FLHZWSLHQLDF]\ZRJyOHMHVWPR*OLZHSR]Qa- QLHXF]QLRZVNLFKRVLJQLüQLH]aOH*QHRGSR]QDMFHJRSRGPLRWX 10. Jak tego donrqdü" 1..ODV\F]QD WHRULD SR]QDQLD SRGSRZLDGD*H ] SR]QDZDQLHP ZV]HONLHM U]e- F]\ZLVWRFLZL*VLF]\QQRFLSR]QDZF]HLUH]XOWDW\SR]QDZF]H-DNRSU]\Náa- G\ W\FK GUXJLFK PR*QD ZVND]Dü WZLHUG]HQLD F]\ WHRULH QDXNRZH =D F]\QQo- FLDPLSR]QDZF]\PLNWyUHGRLFKVIRUPXáRZDQLDSURZaG]V F VSRVWU]HJDQLH]P\VáRZH]HZQWU]QHZNWyU\P]P\Vá\]HZQWU]QHGRVWDr- F]DMSR]QDMFHPXSRGPLRWRZLQSGLDJQRFLHQDXF]\FLHORZLHJ]DPLQDWo- URZL LQIRUPDFML R XF]QLX R MHJR VSRáHF]QR-kulturowo-ekonomicznym UoGRZLVNX*\FLDRUD]XND]XMJRQDWOHZáDFLZHJRW\ONRMHPXVZRLVWHJR kontekstu; F VSRVWU]HJDQLH ]P\VáRZH ZHZQWU]QH NWyUH SROHJD QD SU]\Mmowaniu i zawu]\p\zdqlxzz\reud(qlvsrvwu]h*he\qdvwsqlhmdnruhsuh]hqwdfmh rzef]\mhdnwxdol]rzdülz\reud*düsrgqlhrehfqrüuhdoq\fksu]hgplrwyz poznania; F VG]HQLH F]\OL SURFHV P\ORZ\ SR]ZDODMF\ QD GRNRQ\ZDQLH RFHQ WUHFL spovwu]h*h QS MDNR]JRGQ\FK OXE QLH] LVWQLHMF\P VWDQHP U]HF]\DOER MDNR SR*\WHF]Q\FK OXE V]NRGOLZ\FK VG]HQLH Z SRáF]HQLX ] Z\REUD(QL XPR*OLZLD]P\VáRZHZQLoVNRZDQLHQSXF]HQLHVL F SDPLü F]\OL NRQNUHWQH UR]XPRZDQLH RSLHUDMFH VL QD Z\REUD*HQLDFK nieodzowna w purfhvlhsr]qdqldf]dvhpmhgqdne\zd]dzrgqdvwdmfvl (UyGáHPEáGyZZVSRVWU]HJDQLXU]HF]\ZLVWoFL 11. 0yZLF R SR]QDZDQLX U]HF]\ZLVWRFL SU]H] MHM GRZLDGF]DQLH QDOH*\ ZVSRPQLHüRLQWXLFMLNWyUDMHVWQLHG\VNXUV\ZQ\PDNWHPSR]QDQLD&KDUDNWHU\- zumh VL RQD SURVW\P RJOGHP VDPHJR SU]HGPLRWX SR]QDQLD Z ZLHWOH ZUD*H SRMüVGyZ 12,QWXLFMDV\WXXMHVLZRSR]\FMLGRSR]QDQLDUDFMRQDOQHJR]ZDQego analitycznym. 9 Ajdukiewicz K., op. cit., s HPSROLVNL0)LOR]RILDZVSyáF]HVQD, PWN, Warszawa WDU]\VND-.RFLXV]NR ( Filozoficzne koncepcje F]áRZLHND :\GDZQLFWZR :63 7:3 Warszawa USLHF0$RSFLWV.

5 'URJLLEH]GUR*DSR]nawania edukacyjnych osijqlüxf]qlyz 141 $ RWR SURVW\ SU]\NáDG SR]QDQLD SURZDG]RQHJR SU]H] QDXF]\FLHOD NWyU\ przez odpytywanie (metoda poznania) sprawdza przygotowanie ucznia do lekcji. Nauczyciel ów widzi 13 XF]QLDLVáXFKDMHJRRGSRZLHG]LQD]DGDZDQHS\WDQLDDE\ VWZLHUG]LüF]\VRQHSRSUDZQHSU]\ZRáXMH]SDPLFLSRVLDGDQZLHG]R ZLe- FLHRFHQLDZ\SRZLHG(VG]HQLHDXF]QLD]DSDPLWXMHMDNRWDNLHJRNWyU\SU]ychodzi na lekcje przygotowany (wra*hqldzhzqwu]qh : SU]\WRF]RQ\P SU]\NáDG]LH SR]QDZDQLH RVLJQLü XF]QLD RSDUWH MHVW JáyZQLHQDVSRVWU]H*HQLDFK]P\VáRZ\FK]HZQWU]Q\FKLZHZQWU]Q\FKNWyUHV ZáDFLZHSR]QDQLXHPSLU\Fznemu. W poznaniu tym doplqxmfurosu]\slvxmh VLGRZLDGF]HQLRP ]D (UyGHá SR]QDQLD XSDWUXMH Z ZHU\ILNDFML ZLHG]\ ]D SRPRFPHWRGHPSLU\F]Q\FKJáyZQLHLORFLRZ\FK0HWRGDPLLORFLRZ\PLVWo- VRZDQ\PL Z GLDJQRVW\FH V REVHUZDFMD HNVSHU\PHQW SRPLDU Gydaktyczny, metog\ NZHVWLRQDULXV]RZH Z\ZLDG ]DPNQLW\ :H ZQLRVNRZDQLX GRPLQXMH indukcja. -HGQDNQLHPR*QDZ\NOXF]\üL*ZSHZQ\FKV\WXDFMDFKSR]QDQLHRSDUWHQD GRZLDGF]HQLXHPSLU\F]Q\PXND*HSR]QDMFHPXSRGPLRWRZLSR]yUU]HF]\ZLVWo- FL QS QLHSUDZG]LZH RVLJQLFLD XF]QLD MDNR Z\QLN EáGQHM GLDJQR]\ D QLH U]HF]\ZLVWRü SUDZG]LZ ZLDGRPRFLLXPLHMWQRFL IDNW\F]QLH SU]H] QLHJR SRVLDGDQH7DNLHEáG\SR]QDQLDVSU]\MDMFHSRZVWDZDQLX]áXG]HGLDJQRVW\Fz- Q\FKPRJZ\Sá\ZDü]ZLHOX(UyGHáWDNLFKMDN nietrafnie dobrane metody, wa- GOLZH QDU]G]LD EDGDwF]H XSRUF]\ZH SRV]XNLZDQLH SRWZLHUG]HQLD]DáR*RQ\FK hipotez, tendenf\mqhrfhqldqlh]e\wzvnlhudp\z\pdjdsurjudprz\fkhwf Co wifhm QLH PR*QD Z\NOXF]\ü L WDNLFK SU]\SDGNyZ Z NWyU\FK SR]QDZDQD rzec]\zlvwrürnd*hvlu]ef]\zlvwrfl]uhodw\zl]rzdqdzlfwdnznwyuhm SU]\NáDGRZR RVLJQLFLDXF]QLyZEDGDVLLDQDOL]XMHZVWRVXQNXGRRVLJQLü innych uczniów albo w odnievlhqlxgrvwdqgdugyzz\pdjdfrz\qlnlsr]qdqld F]\QL Z]JOGQ\PL :V]\VWko to powodumh *H ZL]HUXQHN Z\FKRZDQND L MHJR RVLJQLüRGELHJDRGUHDOQLHLVWQLHMFego ucznia. 2. :REHF QLHXQLNQLRQ\FK ZWSOLZRFL Z]EXG]DQ\FK RJUDQLF]RQ\PL PR*Oi- ZRFLDPL SR]QDQLD GRZLDGF]DOQHJR URG]L VL S\WDQLH Z MDNLP]DNUHVLH RVL- JQLFLDXF]QLDPRJE\üGRVWSQHSR]QDQLX"$PR*HVRQHOXG]NLHPXSR]QDQLX QLHGRVWSQH]DWRFROXG]LHSR]QDM VG]F*HSR]QDMU]HF]\ZLVWHSU]HGPLo- W\EDGD MHVWW\ONRSR]QDZDQLHPNRQVWUXNFMLP\Oowych o nich? Na tak postawione pytania Immanuel Kant odpowiagd*hfkrüqlhzv]\vwnd ZLHG]D ]DF]\QD VL ZUD] ] GRZLDGF]HQLHP WR MHGQDN QLH Z\QLND ] WHJR L* w FDáRFL ] QLHJR SRFKRG]L 14 7\P VDP\P VWZLHUG]D *H LVWQLHMH LQQ\ QL*Go- ZLDGF]DOQ\VSosób poznania. Jest nim poznanie transcendentalne (aprioryczne), od pr]qdqldgrzldgf]doqhjrqlh]doh*qhlqdqlpvlqlhrslhudmfhtranscen- 13 % 1LHPLHUNR ]ZUDFD XZDJ QD SHZLHQ LVWRWQ\ DVSHNW SR]QDZDQLD D PLDQRZLFLH E\ ÄZi- G]LHü WU]HEDÄSDWU]Hü QDWRFRLVWRWQHWHJR*Horyzonty..., op. cit.). 14 Kant I., Krytyka czystego rozumu, PWN, Warszawa 1957.

6 142 Maria Groenwald dentalnym nazywam wszelkie poznanie pisze w Krytyce czystego rozumu które ]DMPXMH VL Z RJyOH QLH W\OH SU]HGPLRWDPL LOH QDV]\P VSRVREHP SR]QDZDQLD przedmiotów, o ile sposób ten mde\üdsulrulpr*olz\ 15 $WRR]QDF]D*HND*G\ SRGPLRW SR]QDMF\ Z W\P QDXF]\FLHOH L HJ]DPLQDWRU]\ G\VSRQXMH SHZQ\P VSRVREHP SHZQ\PL IRUPDPL SR]QDZDQLD ]DZDUW\PL Z OXG]NLHM ]P\VáRZoFL i intelekcie 16 RUD]*HG\VSRQXMHSHZQZLHG] DSULRUL7H]DV]aáR*HQLHPGOD ZV]HONLHJR GRZLDGF]HQLD GR]QDZDQHJR SU]H] SRGPLRW L ZDUXQNXM MH7\P VDP\P SR]QDZDQLH U]HF]\ZLVWRFL NWyUHM F]VtN VRVLJQLFLD HGXNDF\MQH XF]QLyZ RGE\ZD VL SRSU]H] SU\]PDW RZ\FK DSULRU\F]Q\FK SU]HZLDGF]H i przed-wiedzy podmiotu pozqdmfhjrzwhqvsrvye*hirup\dsulru\f]qhqdgdm PDWHULDáRZLGR]QDQLRZHPXNV]WDáWSU]HGPLotu 17. 2GQRV]F SRZ\*V]H GR SR]QDZDQLD RVLJQLü XF]QLyZ GRNRQ\ZDQHJR SU]H] QDXF]\FLHOL L HJ]DPLQDWRUyZ PR*HP\ SU]\Mü *H WHQ VDP XF]H MDNR SU]HGPLRWSR]QDQLDPR*HE\üSU]H]ND*GHJR]QLFK QDSU]\NáDG inaczej oce- QLRQ\ SRQLHZD* ND*G\] SR]QDMF\FK SRVLDGD VZRLVW\ DSULRU\F]Q\ VSRVyE So- ]QDZDQLD L DSULRU\F]Q ZLHG] 1DZHW Z\QLNL EDGD HPSLU\F]Q\FK PRJ E\ü SU]H]ND*GHJR]QLFKRdmiennie interpretowane. PotwierdzeQLHPWHJRQLHFKEG]LHQDVWSXMF\SU]\SDGHNQDXF]\FLHOLNWó- U]\RFHQLDOLSUDFHPDWXUDOQH]M]\NDSROVNLHJR 18 1DU]G]LHPE\áWHVW]EXGRZa- Q\]]DGDUR]V]HU]RQHMRGSRZLHG]L.D*GHZySUDFRZDQLHRFHQLDáRG]LHZLFLX QDXF]\FLHOL2ND]DáRVL*HDZSU]ypDGNXZ\SUDFRZDQLHNWyU\FKXF]QLyZ RFHQ\ QDXF]\FLHOL Uy*QLá\ VL QLH]QDF]QLH E]a]Z\F]DM UR]ELH*QRü Z RFHQLH SUDFREHMPRZDáDWU]\VWRSQLHQDVNDOLRFHQDF]NROZLHNFMHGQHPX]PDWXU]y- VWyZ ]D W VDP SUDF Zystawiono oceny od niedostatecznej po bardzr GREU 7DNRWRZHGXNDF\MQHMFRG]LHQQRFL]QDOD]á\SUDkW\F]QDSOLNDFMVáRZD*HRUJD Gissinga: 7R XP\Vá NUHXMH ZLDW ZRNyá QDV L QDZHW JG\E\P\ VWDQOL WX* RERN VLHELHQDWHMVDPHMáFHPRMHRF]\QLgG\QLHXMU]WHJRFRZLG]WZRMH 19. Poznanie aprioryc]qhrgqrvlvlqlhw\onrgrsu]hgplrwyzxv\wuowanych SR]D SR]QDMF\P SRGPLRWHP ']LNL UHIOHNVML WUDQVFHQGHQWDlnej, podmiot ów PR*HVLHELHVDPHJRXF]\QLüSR]QDZDQ\PSU]HGPLotem, niejako ZHMüZVLHELH i XZLDGRPLü VRELH ZáDVQH GR]QDQLD SUaJQLHQLD RFHQLü ZáDVQH SRVWSRZDQLH ']LNLSRVLDGDQHMWUDQVFHQGHQWDlQRFLF]áRZLHNVWDMHVLZLDGRP\PHOHPHQWHP ZLDWDHPSLULLXSRVD*RQ\PZWRFRJáERNROXG]NLH JRGQRü 20, odpowiedzial- QRüZLDGRPRüPRUDOQHJRZ\PLDUXVZRLFKF]ynów. 15 Ibidem, s Hoendrich T. (red), Encyklopedia filozofii, Zysk i S-ND3R]QD 17 Anzenbacher A., Wprowadzenie do filozofii, WAM, Kraków 2005, s Niemierko B., 3RPLDU Z\QLNyZ NV]WDáFHQLD RJyOQHJR L ]DZRGRZHJR 0LG]\Z\G]LaáRZH 6WXGLXP3HGDJRJLF]QH8**GDVNV Gissing G., The private papers of Henry, [w:] Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M., Psy- FKRORJLDVSRáHF]QD6HUFHLXP\Vá, Zysk i S-ND3R]QDs y]hi7lvfkqhuzjrgqrflf]árzlhndgrvwu]hjdhw\f]qshuvshnw\zmhjrur]zrmx]rewhjr*, EtyNDVROLGDUQRFL, Wydawnictwo Znak, Kraków 2000, s. 59).

7 'URJLLEH]GUR*DSR]nawania edukacyjnych osijqlüxf]qlyz 143 7DNRWR]DVSUDZ.DQWDZSR]QDQLXQDVWSLá]ZURWNXSRGPLRWRZLSR]Qa- QLD 3R QLP WHQ QXUW UR]ZLMDá VL ZVSyáF]HQLH ]QDMGXMF RG]ZLHUFLHGOHQLH QS w fenomenologii czy hermeneutyce. )HQRPHQRORJLD G*\ GR SR]QDQLD SRMDZyZ U]HF]\ IHQRPHQyZ WDN MDN SRGPLRWSR]QDMF\MHZLG]LLMDNRQHSRMDZLDMVLZMHJRZLDGRPRFL 21. W po- GHMFLXIHQRPHQRORJLF]Q\PEDGDF]G*\GRREMDQLHQLDZV]\VWNLFKPR*Oi- Z\FKVHQVyZEDGDQHJRIHQRPHQXSUDJQLHZ\Uy*QLüFHFK\MHJRVNáDGQLNyZ ]UR]XPLHüLVWRWWHJRFRSU]HGPLRWEDGDSU]H*\ZDEH]XVWDQQLHRGZRáu- MH VL GR SRVLDGaQHM SU]H] VLHELH ZLHG]\ RVRELVWHM L VSRáHF]QHM SR WR E\ PyJá GRWU]HüGRZLDU\JRGQego zrozumienia istoty poznawanego fenomenu. Na gruncie V]NRá\IHQRPenologicznej poznanie ma miejsce podczas dokonywanego przede wszystkim pr]h] QDXF]\FLHOL SR]QDZDQLD D XF]Xü L HPRFML MDNLH XF]QLRZLH RGF]XZDMZUy*Q\FKV\WXDFMDFKEVSRVREyZZMDNLHND*G\]QLFKMHSU]H*y- ZDFLVWRW\UHODFMLPLG]\QDXF]\FLelem a uczniem. (IHNW\ WHJR SR]QDQLD Z NWyU\P XF]H MHVW GOD QDXF]\FLHOD IHnomenem, ]QDMGXMSRWHPRG]ZLHUFLHGOHQLHZSRGHMPRZDQ\FKSU]H]QDXF]\FLHOLRGG]LDáywaniach dydaktyczno-wychowawczych, m.in. w konvwuxrzdqlxguxjlhjrxnádgx Z\PDJD8NáDGWHQ]SHUVSHNW\Z\HJ]DPiQyZ]HZQWU]Q\FKMHVWSRVWU]HJDQ\ jako szara strefa oceniania $OH MX* Z NRQWHNFLH SRZV]HGQLHJR SR]QDZania i RFHQLDQLDRVLJQLüXF]QLyZVWDQRZLLVWRWQ\HOHPHQWVNáDGRZ\NXOWXU\QDXF]y- FLHOVNLHJRRFHQLDQLDZLDGF]F\RMHJRRGUEQRFL 22 ; element, który jest skiero- ZDQ\JáyZQLHNXXF]QLRPRVSHFMDOQ\FKSRWU]HEDFKHdukacyjnych, by ich wspie- UDüZURzwoju. :ádvqh]dár*hqldsu]hg]dár*hqldzqrvlgrsurfhvxsr]qdzdqldu]hf]\zi- VWRFL WDN*H EDGDF] KHUPHQHXW\F]Q\ SU]HNRQDQ\ FR GR WHJR*H DEVROXWQH ustalenie prawdy wolnej od jakiegokolwiek przedrozumienia i przed-sgx MHVW FDáNRZLFLHQLHRVLJDOQHF]áRZLHNQLHPR*HXZROQLüVL]HVZRMHJRSU]HGUo- ]XPLHQLDQLHPR*HWH*SR]E\üVLZáDVQHJRG]LHMRZHJRKRU\]RQWXUR]XPLe- QLD-DNSLV]H3DXO5LFRHXUZáDVQHG*HQLDF]áRZLHNPXVLX]JRGQLü]PR*OLZo- FLDPL]V\WXDFM]LVWQLHMF\PLVWUXNWXUDPL*\FLDHNRQRPLF]QHJRSROLW\F]QHJR kulturalnego 23. 3R]QDZDQLH RVLJQLü XF]QLyZ Z SRGHMFLX KHUPHQHXW\F]Q\P MHVW GRNo- Q\ZDQHSU]H]QDXF]\FLHODNWyU\RVLJQLFLDND*GHJR]HVZRLFKZ\FKRZDQNyZ sytuuje na tle szeroko rozumianegr NRQWHNVWX NV]WDáFeQLD FR ]UHV]W VWDQRZL MHV]F]HMHGQSU]HVáDQNVSU]\MDMFEXGRZDQLXGUXJLHJRXNáDGXZ\PDJD1a- ]QDF]D WH* RZR SR]QDQLH VXELHNW\ZL]PHP EDGDF]D $ MHGQDN FDáNRZLWH]UH]ygnowanie przez nauczyciela z posiadanej przez niego przedwiedzy o uczniu L R MHJR V\WXDFML VSRáHF]QR-ekonomicznej, z posiadanych o nim przed-vgyz oznaf]dáre\xsu]hgplrwrzlhqlhshgdjrjdlvsurzdg]hqlhjrgruroleh]p\oqhm 21 Moustakas C., )HQRPHQRORJLF]QHPHWRG\EDGD, Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Huma- QD%LDá\VWRN 22 Szyling G., Ä0LG]\PáRWHPDNRZDGáHP F]\OLU]HF]RNXOWXU]HQDXF]\FLHOVNLHJRRFHQiania, referat opublikowany w niniejszym zbiorze. 23 Ricoeur P., Egzystencja i hermeneutyka. Rozprawy o metodzie, PAX, Warszawa 1985, s. 44.

8 144 Maria Groenwald PDV]\Q\GRQDXF]DQLDPHFKDQLF]QLHLEH]UHIOHNV\MQLHGLDJQR]XMFHMHIHNW\SUa- F\ZáDVQHMLSUDFy wychowanków. 'ODSU]HGVWDZLRQ\FKZ\*HMSRGHMüEDGDZF]\FKSURZDG]RQ\FKZOXG]NLHM perspektywie, cefkdplzvsyoq\plv 24 : F VWRVRZDQLHPHWRGMDNRFLRZ\FKGREDGDQDGSU]H*\FLDPLXF]QLyZNWyU\FK QLH PR*QD GRVWU]HF] SHUVSHNW\Z\ HPSLULL L ZáDFLZ\FK MHM PHWRG LORFLowych, F G*HQLHGRSR]QDQLDXF]QLDFDáRFLRZRDQLHW\ONRMHJRZ\EUDQ\FKZ\L]olowanych fragmentów, F XND]\ZDQLHZ\FKRZDQNDMDNRQLHUR]G]LHOQHMFDáRFL]DNRU]HQLRQHMZNRn- WHNFLHVSRáHF]QR-ekonomiczno-kulturowym, F poszukiwanie sensu uczniowskich pu]h*\ü RUD] DQDOL]RZDQLH W\FK SU]H*\ü w FHOX]UR]XPLHQLD]DFKRZDSRV]F]HJyOQ\FKZ\FKowanków, F XND]\ZDQLHXF]QLDLMHJRRVLJQLüHGXNDF\MQ\FK]SHUVSHNW\Z\GLDJQRVW\ któu\pqdmf]flhmrnd]xmhvlqdxf]\flho 3..RF]F VNGLQG SRELH*QH SRV]XNLZDQLD Gróg poznania ucznia i jego RVLJQLüQLHVSRVyEQLHZVSRPQLHüRSR]QDQLXPHWRG\F]QLHQLeuzasadnionym, F]\OL W\SRZ\P SR]QDQLX ]GURZRUR]VGNRZ\P NWyUH ZV]DN*H QLHMHGQRNURWQLH VWDQRZL LPSXOV GR SRGMFLD EDGD FHORZ\FK OXE VWDMH VL UDFMRQDOQ SRGVWDZ nauki3r]qdqlhwrpdplhmvfhqdfrg]lhsrgf]dvsudf\qdxf]\flhod]z\fko- ZDQNDPLNLHG\WRZLHG]RQLFKSeGDJRJF]HUSLH]FRG]LHQQHJRGRZLDGF]HQLD Z\Sá\ZDMFHJR]SR]QDQLD]P\VáRZHJRRUD]SR]QDQLDUR]XPRZHJRSRF]\PWDN pozyskane informacje weryfikuje zez]jogxqdnrqvhnzhqfmhsr]qdzf]h&krü ]GURZRUR]VGNRZHSR]QDQLHQLHMHVWX]QDZDQHRILFMDOQLHDQLSU]H]SHGDJoJLN ani przez diagnovw\nzjuxqflhu]hf]\gdmhsrf]whnedgdqlrpsurzdg]rq\p w LFKREUELHGRVWDUF]DWH*UR]VGQ\FKDUJXPHQWyZGODZLNV]Rci decyzji dydaktyczno-wychowawczych podejmowanych przez nauczycieli 25. 'URJLLEH]GUR*DGLDJQRVW\F]QHJRSR]QDQLD 3U]HGVWDZLRQH Z RSUDFRZDQLX GZD SRGHMFLD VWRVRZDQH Z SR]QDZDQLX XF]QLDRUD]MHJRRVLJQLüQLHZ\F]HUSXMZV]\VWNLFKPR*OLZRFL Pierwsze]QLFKRSLHUDVLQDNODV\F]QHMWHRULLSR]QDQLDZNWyUHMHPSLU\]P L UDFMRQDOL]P ]DMPXM XJUXQWRZDQ SR]\FM 'LDJQRVW\F]QH SR]QDQLH MHVW WXWDM skieurzdqhqdsu]hgplrwsr]qdqldlgrnrq\zdqh]dsrprfdnwyzvsrvwu]hjdqld ZVSRPDJDQ\FKLORFLRZ\PLPHWRGDPLEDGDZF]\PLZ\NRU]\VWXMF\PLVWRVRZQH QDU]G]LD F]VWR Z\VWDQGDU\]RZDQH 3R]QDQLH WR FHFKXMH RELHNW\ZL]P $Fz- NROZLHN]DUD]HPRZRVNRQFHQWURZDQLHGLDJQRVW\F]Q\FKEDGDJáyZQLHQDHPSi- 24 Moustakas C., op. cit., s USLHF0$RSFLW, s. 342.

9 'URJLLEH]GUR*DSR]nawania edukacyjnych osijqlüxf]qlyz 145 ULLLPHWRGDFKZáDFLZ\FKMHMSR]QDQLXF]\QLGLDJQRVW\NG\VF\SOLQPHWodycz- QLHDEVWUDNF\MQXPR*OLZLDMFSR]QDQLHRVLJQLüXF]QLDW\ONRZWDNLPZ\PLa- U]HQDMDNLSR]ZDODPHWRGD]DWRFRQLHPLHFLVLZ]DVLJXRNUHORQHMPHWo- G\ QLH VWDQRZL WHPDWX EDGDL]RVWDMHSRPLQLWH 7R SRZRGXMH *H X]\VNDQ\ obraz edukacyjn\fkrvljqlüxf]qldvwdmhvlz\flqnrz\sr]edzlrq\nrpsohk- VRZHJRRJOGX &DáRFLRZHJRSR]QDQLDEDGDZF]HJRXF]QLDLMHJRRVLJQLüPR*QDGRNRQDü ZEDGDQLDFKSURZDG]RQ\FKZOXG]NLHMSHUVSHNW\ZLH7RSRGHMFLHZQLQLHMV]HM pracy zaprezentowane jako drugih]rvwdár]dsrf]wnrzdqhsu]h].dqwdlzvsyá- F]HQLHMHVWNRQW\QXRZDQHZSR]QDQLXIHQRPHQRORJLF]Q\PRUD]KHUPHQHXW\Fz- Q\P2SLHUDVLRQRQDUHIOHNVMLWUDQVFHQGHQWDOQHMNWyUDRGZUDFDZF]HQLHMV] SHUVSHNW\Z SR]QDZF]]ZUDFDMF XZDJ QDWR*HZ\QLNSR]nawania uzale*- niony jest od apriou\f]qhmzlhg]\srvldgdqhmsu]h]sr]qdmf\srgplrwrud]rg MX*SRVLDGDQ\FKSU]H]QLHJRV\VWHPyZSR]QDZF]\FK:W\FKEDGDQLDFKZ\No- U]\VWXMHVLPHWRG\MDNRFLRZHQD]QDF]DMFHZ\QLNSR]QDQLDVXELHNW\ZL]PHP badacza, ale i te*]dud]hpxpr*olzldmfhrgnu\zdqlhjáel]mdzlvndlmhjrnrntekstu poza to, co obiektywne i mierzalne 26. -HGQRLGUXJLHSRGHMFLHVWRVRZDQHZEDGDQLDFKGLDJQRVW\Fznych, posiada QLHZWSOLZH]DOHW\FKRüLWH*QLHMHVWZROQHRGZDGVSU]\MDMF\FKSRSHáQLDQiu EáGyZZSR]QDZDQLXRVLJQLüXF]QLyZ%áG\WH F Z\U]G]DM RJURPQH V]NRG\ Z\FKRZDQNRP ]ZáDV]F]D ZWHG\ NLHG\ LFK Z\QLNLVWDMVLSRGVWDZZD*NLFKZ\EoUyZ*\FLRZ\FK F dydaktyczno-z\fkrzdzf]sudfqdxf]\flhodrggdodmrg]dáo*rq\fkfhoyz ksztaácenia, ae\zd*hzlrgmqdpdqrzfh F VWDM VL(UyGáHP QLHSUDZG]LZ\FK LQIRUPDFML NWyUH GRFLHUDM GR V]Nyá GR MHGQRVWHNMHSURZDG]F\FKGRNXUDWRULyZWZRU]FILNF\MQ\ZL]HUXQHNV\s- WHPXRZLDW\ ZLDGRPRü PR*OLZRFL SRSHáQLHQLD RZ\FK EáGyZ SR]QDQLD QaNáDGD na GLDJQRVWyZ RGSRZLHG]LDOQRü ]D SU]HELHJ GLDJQR]RZDQLD ]D NRPXQLNRZDQLH MHJRZ\QLNyZRUD]]DSU]\V]áHGáXJRIDORZHNRQVeNZHQFMHSURZDG]RQ\FKEDGD 7DPRUDOQDRGSRZLHG]LDOQRüMDNSRQRV]RQLSU]HGXF]QLDPLZVSyáZ\VWSu- MFD ] G*eniem do zachowania PHWRGRORJLF]QHM SRSUDZQRFL SU]HPDZLD ]D W\PE\GODSR]QDZDQLDRVLJQLüXF]QLyZRSUyF]SRGHMFLDDQDOLW\F]QHJRSUo- ZDG]LüWDN*HEDGDQLDKROLVW\F]QHF]\QLRQH]OXG]NLHMSHUVSHNW\Z\3R]QDüEowiem wychowanka w wyniku diagnozy WRNRPSOHPHQWDUQLHSRáF]\üZEDGa- QLXWRFR]HZQWU]QHLPLHU]DOQH]W\PFRMDNRFLRZHLQG\ZLGXDOQHLQLHSROi- F]DOQH7U]HEDZW\PSR]QDQLXSU]HGHZV]\VWNLP]REDF]\üZEDGanym uczniu F]áRZLHNDLZL]HUXQNXWHJRZWRNXGLDJQR]RZDQLDQLHXWUaFLü 26 Pilch J., Bauman T., =DVDG\EDGDSHGDJRJicznych:\GDZQLFWZR$NDGHPLFNLHÄ)DN :Drszawa 2001, s. 281.