Rozszerzenie ciała o pierwiastek wielomianu. Ciało rozkładu wielomianu.

Transkrypt

1 Rozszerzenie ciała o pierwiastek wielomianu. Ciało rozkładu wielomianu.

2 Twierdzenie (Kroneckera) Niech F będzie ciałem, niech f P F rxs. Wówczas istnieje rozszerzenie L ciała F takie, w którym f ma pierwiastek.

3 Dowód. Niech f 1 będzie czynnikiem nierozkładalnym wielomianu f. Wówczas pf 1 q Ÿ F rxs jest ideałem maksymalnym w rodzinie ideałów głównych F rxs, a więc ideałem maksymalnym, ponieważ F rxs jest pierścieniem ideałów głównych. Wobec tego pierścień ilorazowy F rxs{pf 1 q jest ciałem. Tym samym złożenie homomorfizmów kanonicznych u : F Ñ F rxs{pf 1 q dane wzorem upaq a ` pf 1 q jest zanurzeniem, jako nietrywialny homomorfizm ciał. Tym samym ciało L F rxs{pf 1 q jest rozszerzeniem ciała F. Powiedzmy, że f 1 pxq a 0 ` a 1 x `... ` a n x n i niech α x ` pf 1 q P L. Wówczas f 1 pαq a 0`a 1 px`pf 1 qq`...`a n px`pf 1 qq n f 1`pf 1 q 0 L.

4 Definicja Niech F będzie ciałem, niech f 1 P F rxs. Rozszerzenie L ciała F nazywamy rozszerzeniem o pierwiastek a wielomianu f gdy L F paq 1. 1 Przypomnijmy, że symbolem F paq oznaczamy najmniejsze ciało zawierające ciało F i element a.

5 Przykłady: 1. Rozważmy ciało R i wielomian x 2 ` 1 P Rrxs. Wówczas ciało C jest rozszerzeniem ciała R o pierwiastek i wielomianu x 2 ` 1, C Rpiq.

6 Twierdzenie Niech F i L będą ciałami, niech φ : F Ñ L będzie izomorfizmem. Niech φ : F rxs Ñ Lrxs będzie izomorfizmem indukowanym przez φ. Niech f P F rxs będzie wielomianem nierozkładalnym, niech α będzie pierwiastkiem f, a β pierwiastkiem φpfq. Wówczas φpfq jest wielomianem nierozkładalnym oraz istnieje izomorfizm ψ : F pαq Ñ Lpβq taki, że ψ F φ oraz ψpαq β.

7 Dowód: Bez trudu sprawdzamy, że φpf q jest wielomianem nierozkładalnym. Zdefiniujmy odwzorowanie φ 1 : F rxs Ñ F pαq wzorem φ 1 pgq gpαq. Jak łatwo zauważyć, jest to homomorfizm. Ponadto pfq Ă ker φ 1 i ponieważ f jest nierozkładalny, więc pfq jest maksymalny i stąd pfq ker φ 1. Wobec twierdzenia o izomorfizmie F rxs{pfq Imφ 1. Ponadto F Ă Imφ 1 oraz α P Imφ 1, więc Imφ 1 F pαq. W szczególności udowodniliśmy, że istnieje izomorfizm ψ 1 : F rxs{pfq Ñ F pαq.

8 Podobnie pokazujemy, że istnieje izomorfizm ψ 2 : Lrxs{pφpfqq Ñ Lpβq, Zdefiniujmy ponadto odwzorowanie ψ 0 : F rxs{pfq Ñ Lrxs{pφpfqq wzorem ψ 0 pg ` pfqq φpgq ` pφpfqq. Również bezpośrednio sprawdzamy, że ψ 0 jest izomorfizmem. Otrzymujemy następujący diagram: F rxs{pfq ψ 0 Lrxs{pφpf qq ψ 1 ψ 2 F pαq Lpβq ψ w którym odwzorowanie ψ : F pαq Ñ Lpβq dane jest wzorem ψ ψ 2 ψ 0 ψ 1 1. Wówczas ψ jest izomorfizmem, ψ F φ oraz ψpαq β.

9 Wniosek Niech F będzie ciałem, niech f P F rxs i niech a będzie pierwiastkiem wielomianu f. Dowolne dwa rozszerzenia ciała F o pierwiastek a wielomianu f są izomorficzne.

10 Twierdzenie Niech F będzie wielomianem, niech f P F rxs. Wówczas istnieje rozszerzenie L ciała F takie, w którym f rozkłada się na czynniki liniowe.

11 Dowód. Niech n deg f. Dowód prowadzimy przez indukcję względem n. Gdy n 1 nie ma czego dowodzić. Ustalmy zatem n ą 1 i załóżmy, że twierdzenie jest prawdziwe dla wszystkich wielomianów stopnia k, gdzie k ă n. Wobec twierdzenia Kroneckera istnieje rozszerzenie M ciała F, w którym f ma pierwiastek α. Wówczas fpxq px αqf 1 pxq, dla pewnego f 1 P Mrxs. Ponadto deg f 1 ă n, więc istnieje rozszerzenie L ciała M, w którym f 1 rozkłada się na czynniki liniowe. Zatem F Ă M Ă L i f rozkłada się w L na czynniki liniowe.

12 Definicja Niech F będzie ciałem, niech f P F rxs. Rozszerzenie L ciała F nazywamy ciałem rozkładu wielomianu f, gdy L F pa 1,..., a n q oraz fpxq apx a 1 qpx a 2 q... px a n q jest rozkładem wielomianu f na czynniki liniowe.

13 Przykłady: 2. Rozważmy ciało Q i wielomian x 2 5 P Qrxs. Wówczas ciało R jest ciałem, w którym x 2 5 px?5qpx `?5q rozkłada się na czynniki liniowe oraz Qp? 5,?5q Qp? 5q jest ciałem rozkładu wielomianu x 2 5.

14 Twierdzenie Niech F i L będą ciałami, niech φ : F Ñ L będzie izomorfizmem. Niech φ : F rxs Ñ Lrxs będzie izomorfizmem indukowanym przez φ. Niech f P F rxs i niech M będzie ciałem rozkładu wielomianu f, a N ciałem rozkładu wielomianu φpf q. Wówczas istnieje izomorfizm ψ : M Ñ N taki, że ψ F φ.

15 Dowód: Niech M F pa 1,..., a n q, gdzie fpxq apx a 1 q... px a n q. Niech N Lpb 1,..., b m q, gdzie φpfq bpx b 1 q... px b m q. Zmieniając ewentualnie numerację pierwiastków a 1,..., a n, załóżmy, że a 1,..., a k R F oraz a k`1,..., a n P F. Dowód prowadzimy przez indukcję względem k.

16 Jeżeli k 0, to a 1,..., a n P F, a więc b 1,..., b m P L. Wobec tego F M, L N i skoro F L, to M N i izomorfizm ustala φ : F Ñ L.

17 Ustalmy teraz k ą 0 i załóżmy prawdziwość twierdzenia dla liczb mniejszych od k. Niech f 1 P F rxs będzie czynnikiem nierozkładalnym f i niech f 1 pa k q 0. Wówczas f f 1 g, dla pewnego g P F rxs, więc φpfq φpf 1 qφpgq. Wobec Twierdzenia 0.2 wielomian φpf 1 q jest nierozkładalny w Lrxs. Ponieważ Nrxs jest pierścieniem z jednoznacznym rozkładem, więc każdy czynnik nierozkładalny wielomianu φpf q w N rxs jest stowarzyszony z pewnym x b i. Zatem φpfq ma pierwiastek b i dla pewnego i P t1,..., mu. Wobec Twierdzenia 0.2 istnieje izomorfizm σ : F pa k q Ñ Lpb i q taki, że σ F φ oraz σpa k q b i. Wobec założenia indukcyjnego istnieje izomorfizm ψ : M Ñ N taki, że ψ F pak q σ. W szczególności ψ F φ.

18 Wniosek Niech F będzie ciałem, niech f P F rxs. Wówczas dowolne dwa ciała rozkładu wielomianu f są izomorficzne.

19 Ciało algebraicznie domknięte.

20 Definicja Niech F będzie ciałem. Ciało F nazywamy algebraicznie domkniętym, gdy każdy wielomian nierozkładalny f P F rxs jest liniowy.

21 Twierdzenie Niech F będzie ciałem. Następujące warunki są równoważne: 1. F jest algebraicznie domknięte; 2. każdy wielomian f P F rxs stopnia dodatniego ma w F co najmniej jeden pierwiastek.

22 Twierdzenie Niech F będzie ciałem. Wówczas istnieje rozszerzenie L ciała F, które jest ciałem algebraicznie domkniętym.

23 Dowód: Niech A tf P F rxs : deg f ą 0u będzie zbiorem wszystkich wielomianów dodatnich stopni o współczynnikach z ciała F, niech R F rtx f u fpa s będzie pierścieniem wielomianów o współczynnikach z ciała F i zmiennych indeksowanych wielomianami ze zbioru A, niech ponadto I xtfpx f q : fpxq P Auy będzie ideałem pierścienia R generowanym przez wszystkie wielomiany ze zbioru A, w których, dla danego wielomianu f P A, zmienną x zastąpiono zmienną x f.

24 Pokażemy najpierw, że I Ĺ R. Istotnie, przypuśćmy, że 1 P I. Wówczas istnieje n P N, wielomiany f 1,..., f n P A oraz wielomiany g 1,..., g n P R takie, że 1 g 1 f 1 px f1 q `... ` g n f n px fn q. Niech L będzie ciałem rozkładu wielomianu f 1... f n P F rxs. Wówczas każdy wielomian f i, i P t1,..., nu, ma pierwiastek a i P L, i P t1,..., nu. Wobec tego w ciele L zachodzi równość 1 g 1 f 1 pa 1 q `... ` g n f n pa n q 0, co jest sprzecznością.

25 Ideał I możemy więc rozszerzyć do ideału maksymalnego m. Niech F 1 R{m. Wówczas F 1 jest ciałem i rozpatrując złożenie kanonicznych homomorfizmów otrzymujemy homomorfizm u : F Ñ F 1 dany wzorem upaq a ` m, który tym samym jest zanurzeniem, a w rezultacie F 1 jest rozszerzeniem ciała F. Poza tym dowolny wielomian f P F rxs stopnia niezerowego ma w F 1 pierwiastek x f ` m.

26 Postępując indukcyjnie konstruujemy ciąg rozszerzeń ciał F Ă F 1 Ă F 2 Ă... o tej własności, że każdy wielomian f P F i rxs ma pierwiastek w ciele F i`1. Niech F 8 Ť 8 i 1 F i. F 8 jest ciałem jako suma łańcucha ciał. Jest też ciałem algebraicznie domkniętym, gdyż jeśli f P F 8 rxs jest wielomianem dodatniego stopnia, to wówczas f P F i rxs dla pewnego i P N. Wobec tego f ma pierwiastek w ciele F i, ale F i Ă F 8.

27 Najsłynniejszym ciałem algebraicznie domkniętym jest ciało liczb zespolonych. Twierdzenie orzekające o tym, że C jest ciałem algebraicznie domkniętym nosi nazwę zasadniczego twierdzenia algebry. Po raz pierwszy zostało ono sformułowane przez Girarda w 1629 roku, a pełny dowód jako pierwszy podał Gauss w Zasadnicze twierdzenie algebry jest zasadnicze tylko z historycznego punktu widzenia i obecnie przyjęta nazwa wydaje się dziś nieco przesadzona, pochodzi jednak z czasów, gdy problem rozwiązalności równań algebraicznych był jednym z głównych tematów zainteresowań matematyków. Istnieje całe mnóstwo dowodów zasadniczego twierdzenia my podamy jeden z nich, korzystający z twierdzenia Weierstrassa. 2 Dowód zasadniczego twierdzenia algebry opiera się na dwóch lematach: 2 Funkcja ciągła na zbiorze zwartym o wartościach rzeczywistych przyjmuje wartości największą i najmniejszą.

28 Lemat Niech P pzq a n z n `... ` a 1 z ` a 0 P Crzs, a n 1, niech p : C Ñ R będzie dana wzorem ppzq P pzq. Wówczas p osiąga kres dolny na zbiorze C.

29 Dowód. Wobec nierówności trójkąta dla modułu: ppzq P pzq a n z n `... ` a 1 z ` a 0 z n a n ` an 1 z ě ě z n p1 a n 1 z `... ` a0 z n... a 0 z n q z n p1 n maxt a i : i P t0,..., n 1uu q, R dla z ě R ě 1. Niech R 2p1 ` maxt a i : i P t0,..., n 1uuq. Wówczas ppzq ě 1 2 Rn ą a 0 pp0q dla z ě R. Zatem wewnątrz koła tz : z ď Ru istnieje punkt, w którym wartość p jest mniejsza od wartości w dowolnym punkcie poza kołem tz : z ď Ru. Wobec tego inftppzq : z P Cu inftppzq : z ď Ru. Ponieważ koło tz P C : z ď 1u jest zbiorem zwartym, więc wobec twierdzenia Weierstrassa funckcja p osiąga na nim kres dolny.

30 Lemat Niech P pzq a n z n `... ` a 1 z ` a 0 P Crzs, a n 1, niech p : C Ñ R będzie dana wzorem ppzq P pzq. Niech ponadto ppz 0 q inftppzq : z P Cu. Wówczas P pz 0 q 0.

31 Dowód: Przypuśćmy, że P pz 0 q 0, P pz 0 q m, m P R`. Niech ρ P p0, mint1, muq. Niech z P BKpz 0, ρq (w ten sposób oznaczamy brzeg koła o środku z 0 i promieniu ρ). Wówczas z z 0 ` ρe iθ. Mamy: P pz 0 ` ρe iθ q nÿ a k pz 0 ` ρe iθ q k k 0 P pz 0 q ` w 1 pz 0 qρe iθ `... ` w n pz 0 qρ n e inθ, gdzie w 1 pz 0 q,..., w n pz 0 q są pewnymi współczynnikami.

32 Pokażemy, że dla pewnej liczby j P t1,..., nu, w j pz 0 q 0. Istotnie, przypuśćmy że w 1 pz 0 q... w n pz 0 q 0. Wówczas P jest stały na BKpz 0, ρq, a więc wielomian Qpzq P pzq P pz 0 q stopnia dodatniego ma nieskończenie wiele pierwiastków, co jest sprzecznością.

33 Niech zatem k mintj P t1,..., nu : w j pz 0 q 0u. Mamy więc: P pz 0 ` ρe iθ q ď P pz 0 q ` w k pz 0 qρ k e ikθ ` p1 ` n maxt w j pz 0 q : j P t1,..., nuuqρ k`1. Połóżmy θ π Argpw kpz 0 qq k. Wówczas: P pz 0 ` ρe i π Argpw k pz 0 qq k q ď P pz 0 q w k pz 0 q ρ k Niech teraz ρ ă ` p1 ` n maxt w j pz 0 q : j P t1,..., nuuqρ k`1. w k pz 0 q 1`n maxt w j pz 0 q :jpt1,...,nuu. Wówczas: P pz 0 q w k pz 0 q ρ k ` ă p1 ` n maxt w j pz 0 q : j P t1,..., nuuqρ k`1 P pz 0 q P pz 0 q m inftppzq : z P Cu, więc ppz 0 ` ρe i π Argpw k pz 0 qq k q ă inftppzq : z P Cu - sprzeczność.

34 Oczywiście z Lematu 0.2 wynika natychmiast zasadnicze twierdzenie algebry.