Podstawowe pojęcia teorii podzielności.

Transkrypt

1 Podstawowe pojęcia teorii podzielności.

2 Definicja Niech pr, `, q będzie pierścieniem 1 całkowitym. Mówimy, że element a dzieli b, a, b P R, (lub że a jest dzielnikiem b, lub że b jest wielokrotnością a) jeżeli istnieje element c P R taki, że ac b. Oznaczamy a b. 1 Od teraz pierścień będzie zawsze oznaczał pierścień przemienny z jedynką.

3 Przykłady: 1. W pierścieniu Z zachodzi 2 10 oraz W pierścieniu Rrxs zachodzi x 1 x W pierścieniu Zris zachodzi 2 ` i 5.

4 Uwaga Niech pr, `, q będzie pierścieniem całkowitym. Wówczas: 1. 1 a dla a P R, 2. a 0 dla a P Rzt0u, 3. a a dla a P Rzt0u, 4. a b ^ b c ñ a c dla a, b P Rzt0u, c P R, 5. u a dla u P UpRq, a P R, 6. jeśli dla a P Rzt0u, u P UpRq zachodzi a u, to a P UpRq, 7. a b 1,..., a b n ñ a x 1 b 1 `... ` x n b n dla a, b 1,..., b n, x 1,..., x n P Rzt0u, 8. a b ^ c d ñ ac bd dla a, b, c, d P Rzt0u, 9. a b ñ a bc dla a, b, c P Rzt0u, 10. ac bc ñ a b dla a, b, c P Rzt0u.

5 Definicja Niech pr, `, q będzie pierścieniem całkowitym. Mówimy, że elementy a, b P R są stowarzyszone, gdy a b oraz b a. Oznaczamy a b.

6 Przykłady: 4. W pierścieniu Z zachodzi W pierścieniu Rrsx zachodzi 2x 2 ` 2 x 2 ` W pierścieniu Zris zachodzi 1 i.

7 Uwaga Niech pr, `, q będzie pierścieniem całkowitym, niech a, b P R. Wówczas a b wtedy i tylko wtedy, gdy istnieje u P UpRq takie, że a bu.

8 Dowód. pñq : Załóżmy, że a b i b a. Zatem istnieją c, d takie, że ac b i bd a. Wobec tego bdc ac b, więc dc 1, 2 a zatem d P UpRq. pðq : Załóżmy, że a bu oraz u P UpRq. W szczególności b a. Ponadto au 1 b, więc a b. 2 Korzystamy tu z faktu, że w pierścieniu całkowitym zachodzi prawo skracania.

9 Przykłady: 7. W pierścieniu Z mamy UpZq t 1u. Zatem a b wtedy i tylko wtedy, gdy a b. 8. W pierścieniu F rxs, gdzie F jest dowolnym ciałem, mamy UpF rxsq F. Zatem f g wtedy i tylko wtedy, gdy f ag, dla pewnego elementu a P F. 9. W pierścieniu Zris mamy UpZrisq t 1, iu. Zatem a b wtedy i tylko wtedy, gdy a b lub a ib.

10 Uwaga Niech pr, `, q będzie pierścieniem całkowitym. Wówczas relacja jest relacją równoważności w zbiorze Rzt0u.

11 Definicja Niech pr, `, q będzie pierścieniem całkowitym. 1. Element nieodwracalny i niezerowy a P R nazywamy nierozkładalnym, jeżeli dla wszelkich b, c P R jeśli a bc, to b P UpRq lub c P UpRq. 2. Element nieodwracalny i niezerowy a P R nazywamy rozkładalnym, jeżeli istnieją niezerowe i nieodwracalne elementy b, c P R takie, że a bc.

12 Przykłady: 10. Rozważmy pierścień Z. Wówczas a jest nierozkładalny wtedy i tylko wtedy, gdy a lub a jest liczbą pierwszą. 11. Rozważmy F rxs, gdzie F jest dowolnym ciałem. Jeżeli deg f 1, to f jest nierozkładalny. Dowód. Załóżmy, że f gh. Wówczas 1 deg f deg g ` deg h, zatem deg g 0 lub deg h 0, więc g P UpF rxsq lub h P UpF rxsq. Jeżeli deg f 2 lub deg f 3 i f nie ma pierwiastków w ciele F, to f jest nierozkładalny. Dowód. Załóżmy, że f gh dla g, h R UpF rxsq. W szczególności deg g, deg h 0. Wówczas t2, 3u Q deg f deg g ` deg h, a zatem deg g 1 lub deg h 1, więc g lub h ma pierwiastek w F, co daje sprzeczność. 12. Rozważmy Zrxs. Wówczas 2x ` 2 jest rozkładalny, bo 2x ` 2 2px ` 1q, 2 R UpZrxsq, x ` 1 R UpZrxsq, ale degp2x ` 2q Rozważmy Zris. Wówczas 3 jest nierozkładalny, ale 5 jest

13 Definicja Niech pr, `, q będzie pierścieniem całkowitym. Element nieodwracalny i niezerowy a P R nazywamy pierwszym, jeżeli dla wszelkich b, c P R jeżeli a bc, to a b lub a c.

14 Przykłady: 14. Rozważmy pierścień Z. Wówczas a jest pierwszy wtedy i tylko wtedy, gdy a lub a jest liczbą pierwszą. 15. Rozważmy F rxs, gdzie F jest dowolnym ciałem. Wówczas x jest elementem pierwszym. Dowód. Załóżmy, że x fg, dla pewnych f, g P F rxs. Wówczas x h fg, dla pewnego h P F rxs. W szczególności fgp0q 0, więc fp0q 0 lub gp0q 0. Wobec twierdzenia Bezout x f lub x g.

15 Uwaga Niech pr, `, q będzie pierścieniem całkowitym, niech a P R. Jeśli a jest pierwszy, to jest nierozkładalny.

16 Dowód. Załóżmy, że a bc. Wówczas a bc, a więc a b lub a c. Jeśli a b, to dla pewnego d P R zachodzi ad b. Zatem b bcd, czyli cd 1, a więc c P UpRq. Jeśli a c to, podobnie, b P UpRq.

17 Przykład: 16. Rozważmy Zr? 5s. Wówczas 3 jest nierozkładalny, ale nie pierwszy.

18 Uwaga Niech pr, `, q będzie pierścieniem całkowitym, niech a b. Wówczas: 1. a jest nierozkładalny wtedy i tylko wtedy, gdy b jest nierozkładalny, 2. a jest pierwszy wtedy i tylko wtedy, gdy b jest pierwszy, 3. a c wtedy i tylko wtedy, gdy b c, 4. c a wtedy i tylko wtedy, gdy c b.

19 Definicja Niech pr, `, q będzie pierścieniem całkowitym, niech a 1,..., a n, d P R. Element d nazywamy największym wspólnym dzielnikiem elementów a 1,..., a n, gdy 1. d a 1,..., d a n, 2. jeśli, dla dowolnego c P R, c a 1,..., c a n, to wówczas c d. Oznaczamy d NW Dpa 1,..., a n q.

20 Uwaga Niech pr, `, q będzie pierścieniem całkowitym, niech a 1,..., a n, d 1, d 2 P R. Niech d 1 NW Dpa 1,..., a n q oraz d 2 NW Dpa 1,..., a n q. Wówczas d 1 d 2.

21 Dowód. Wobec definicji d 1 a 1,..., d 1 a n i d 2 a 1,..., d 2 a n, więc d 1 d 2 oraz d 2 d 1.

22 Przykłady: 17. Rozważmy Z. Wówczas 4 NW Dp8, 12q. 18. Rozważmy Zr? 6s. Wówczas nie istnieje największy wspólny dzielnik elementów 6 oraz 2? 6.

23 Uwaga Niech pr, `, q będzie pierścieniem całkowitym. Załóżmy, że we wszystkich poprzednikach poniższych implikacji istnieją stosowne największe wspólne dzielniki. Wówczas istnieją też największe wspólne dzielniki w następnikach implikacji i ponadto: 1. jeśli d NW Dpa 1,..., a n q i a 1 da 1 1,..., a n da 1 n, to 1 NW Dpa 1 1,..., a1 nq; 2. jeśli a a 1,..., a a n, to a NW Dpa, a 1,..., a n q; 3. jeśli a jest nierozkładalny, to # 1, gdy a a i dla pewnego i P t1,..., nu NW Dpa, a 1,..., a n q a, gdy a a i dla wszelkich i P t1,..., n 4. NW Dpca 1,..., ca n q cnw Dpa 1,..., a n q; 5. jeśli 1 NW Dpa, a i q, dla i P t1,..., nu, to 1 NW Dpa, a 1,..., a n q; 6. NW Dpa 1,..., a n q NW DpNW Dpa 1,..., a n 1 q, a n q; 7. jeśli 1 NW Dpa, b, to 1 NW Dpa k, b l q, dla k, l P N;

24 Definicja Niech pr, `, q będzie pierścieniem całkowitym, niech a 1,..., a n, w P R. Element w nazywamy najmniejszą wspólną wielokrotnością elementów a 1,..., a n, gdy 1. a 1 w,..., a n w, 2. jeśli, dla dowolnego c P R, a 1 w,..., a n w, to wówczas w c. Oznaczamy d NW W pa 1,..., a n q.

25 Uwaga Niech pr, `, q będzie pierścieniem całkowitym, niech a 1,..., a n, d 1, d 2 P R. Niech w 1 NW W pa 1,..., a n q oraz w 2 NW W pa 1,..., a n q. Wówczas w 1 w 2.

26 Przykłady: 19. Rozważmy Z. Wówczas 24 NW W p6, 8q. 20. Rozważmy Zr? 3s. Wówczas nie istnieje najmniejsza wspólna wielokrotność elementów 2 i 1 `? 3, ale 1 NW Dp2, 1 `? 3q.

27 Uwaga Niech pr, `, q będzie pierścieniem całkowitym, niech a, b P R. Jeśli istnieje NW W pa, bq, to istnieje NW Dpa, bq oraz ab NW Dpa, bqnw W pa, bq.

28 Dowód. Niech w NW W pa, bq. Wówczas a ab oraz b ab, istnieje zatem d P R takie, że dw ab. Pokażemy, że d NW Dpa, bq. Pokażemy, że d a i d b. Istotnie, niech a 1 i b 1 będą takimi elementami, że w aa 1 oraz w bb 1. Wówczas ab dw daa 1 oraz ab dbb 1, a więc b da 1 oraz a db 1, czyli d b oraz d a. Ustalmy d 1 P R i załóżmy, że d 1 a oraz d 1 b. Pozostaje pokazać, że d 1 d. Istotnie, niech a i b będą takimi elementami, że a a d 1 oraz b b d 1. Wówczas a a b d 1 oraz b a b d 1 i skoro w NW W pa, bq, to w a b d 1. Zatem ab wd a b d 1 d i skoro ab a d 1 b d 1, więc d 1 d.

29 Uwaga Niech pr, `, q będzie pierścieniem całkowitym. Załóżmy, że we wszystkich poprzednikach poniższych implikacji istnieją stosowne największe wspólne dzielniki i najmniejsze wspólne wielokrotności. Wówczas istnieją też największe wspólne dzielniki i najmniejsze wspólne wielokrotności w następnikach implikacji i ponadto: 1. a b wtedy i tylko wtedy, gdy a NW Dpa, bq wtedy i tylko wtedy, gdy b NW W pa, bq; 2. NW W pa 1,..., a n q NW W pnw W pa 1,..., a n 1 q, a n q; 3. NW Dpa, NW W pb, cqq NW W pnw Dpa, bq, NW Dpa, cqq; 4. NW W pa, NW Dpb, cqq NW DpNW W pa, bq, NW W pa, cqq; 5. NW Dpa ` b, NW W pa, bqq NW Dpa, bq.

30 Uwaga Niech pr, `, q będzie pierścieniem całkowitym, niech a, b, c P Rzt0u. Wówczas: 1. a b wtedy i tylko wtedy, gdy paq Ą pbq; 2. a b wtedy i tylko wtedy, gdy paq pbq; 3. a P UpRq wtedy i tylko wtedy, gdy paq R; 4. a jest elementem pierwszym wtedy i tylko wtedy, gdy paq jest ideałem pierwszym; 5. a jest elementem nierozkładalnym wtedy i tylko wtedy, gdy paq jest elementem maksymalnym w rodzinie ideałów głównych pierścienia R; 6. a jest elementem rozkładalnym wtedy i tylko wtedy, gdy paq nie jest elementem maksymalnym w rodzinie ideałów głównych pierścienia R.

31 Dowód. 1. pñq : Załóżmy, że a b. Wówczas ac b dla pewnego c P R, więc b P paq, więc pbq Ă paq. pðq : Załóżmy, że paq Ą pbq. Wówczas b P paq, czyli b ac dla pewnego c P R, czyli a b. 2. Wynika wprost z (1). 3. Oczywiste. 4. pñq : Załóżmy, że a jest elementem pierwszym. Niech xy P paq. Wówczas xy as, dla pewnego s P R, więc a xy, a zatem a x lub a y. Wobec tego aa 1 x lub aa 2 y, dla pewnych a 1, a 2 P R, czyli x P paq lub y P paq. pðq : Załóżmy, że paq jest ideałem pierwszym. Niech a xy. Wówczas xy as, dla pewnego s P R, więc xy P paq, a zatem x P paq lub y P paq. Wobec tego aa 1 x lub aa 2 y, dla pewnych a 1, a 2 P R, czyli a x lub a y. 5. pñq : Załóżmy, że a jest nierozkładalny. Niech paq Ă pcq Ă R, dla pewnego c P R. Wówczas c a, czyli cx a, dla pewnego x P R. Wobec tego c P UpRq lub

32 Pierścienie z jednoznacznym rozkładem.

33 Definicja Niech pr, `, q będzie pierścieniem całkowitym. 1. Pierścień R nazywamy pierścieniem z rozkładem gdy każdy niezerowy i nieodwracalny element tego pierścienia można przedstawić w postaci iloczynu elementów nierozkładalnych. 2. Pierścień R nazywamy pierścieniem z jednoznacznym rozkładem (lub pierścieniem gaussowskim, lub UFD 3 ) gdy każdy niezerowy i nieodwracalny element tego pierścienia można przedstawić w postaci iloczynu elementów nierozkładalnych w sposób jednoznaczny z dokładnością do stowarzyszenia. 3 Unique factorization domain.

34 Przykłady: 1. Zdefiniujmy ω d # 1`? d 2, gdy d 1 mod 4,? d, w przeciwnym przypadku i rozważmy pierścień Zrω d s. Twierdzenie. Jeżeli d ă 0, to Zrω d s jest pierścieniem z jednoznacznym rozkładem wtedy i tylko wtedy, gdy d P t 1, 2, 3, 7, 11, 19, 43, 67, 163u. Uwaga. Jeżeli d ą 0, to wśród d P t1,..., 100u jest 38 takich, że Zrω d s jest pierścieniem z jednoznacznym rozkładem. Ogólnie nie wiadomo, czy pierścieni Zrω d s o tej własności jest nieskończenie wiele. 2. Rozważmy Zr? 5s. Istotnie, Zr? 5s nie jest pierścieniem z jednoznacznym rozkładem, albowiem 3 3 p2 `? 5qp2? 5q.

35 Tak więc jeżeli oznaczymy przez PpRq zbiór reprezentantów klas abstrakcji względem relacji stowarzyszenia wyznaczonych przez elementy nierozkładalne, to każdy element a ma jednoznaczne przedstawienie postaci Uwaga Niech pr, `, q będzie pierścieniem całkowitym z jednoznacznym rozkładem. Niech a P R i niech a p p 1k1 p p 2k2 p n1... p nkn będzie rozkładem elementu a na iloczyn elementów nierozkładalnych, przy czym p isi p iti, i P t1,..., nu, s, t P t1,..., ku oraz p isi j p jtj dla i j, s, t P t1,..., ku. Wówczas a up k p kn n 1, u P UpRq. Ponadto, jeżeli a up k pkn n vp l p ln n są dwoma rozkładami takiej postaci oraz p 1,..., p n są parami niestowarzyszone, to k 1 l 1,..., k n l n.

36 Dowód. Niech p 11,..., p 1k1 będą elementami nierozkładalnymi, p 1s1 p 1t1, s, t P t1,..., ku. Pokażemy, że p p 1k1 up k dla pewnego u P UpRq. Istotnie, ponieważ p 11 p 1s1 dla s P t2,..., ku, więc istnieją u 2,..., u k1 P UpRq takie, że p 11 u s p 1s1, s P t2,..., ku. Zatem: p p 1k1 p 11 u 2 p 12 u k1 p 1k1 up k Niech up k pkn n vp l p ln n dla p i j p j, i j. Pokażemy, że k 1 l 1,..., k n l n. Istotnie, przypuśćmy, że k 1 ą l 1. Wówczas up k 1 l p kn n vp l p ln n oraz k 1 l 1 ą 0. Wobec jednoznaczności rozkładu p 1 p i0, dla i 0 P t2,..., nu, co jest sprzeczne z przyjętymi założeniami.

37 Uwaga Niech pr, `, q będzie pierścieniem całkowitym z jednoznacznym rozkładem. Niech a, b P Rzt0u i niech a up k pkn n, gdzie u P UpRq, p 1,..., p n P PpRq są parami różne, będzie rozkładem kanonicznym. Wówczas b a wtedy i tylko wtedy, gdy b vp l p ln n, gdzie v P UpRq oraz l i ď k i, i P t1,..., nu.

38 Dowód. pðq : Oczywiste. pñq : Załóżmy, że a bc, dla pewnego c P R. Wówczas up k pkn n bc i wobec jednoznaczności rozkładu, w rozkładzie b i c występują elementy nierozkładalne stowarzyszone z p 1,..., p k. Niech więc b vp l p ln n, c v 1 p m p mn n. Zatem k i l i ` m i ě l i, i P t1,..., ku.

39 Twierdzenie Niech pr, `, q będzie pierścieniem całkowitym z rozkładem. Następujące warunki są równoważne: 1. R jest pierścieniem z jednoznacznym rozkładem; 2. każdy element nierozkładalny w R jest pierwszy; 3. dla każdych dwóch elementów niezerowych istnieje ich największy wspólny dzielnik.

40 Dowód: p1q ñ p3q : Załóżmy, że R jest pierścieniem z jednoznacznym rozkładem. Niech a up k pkn n, b vp l p ln n (dopuszczamy k i, l i 0). Niech m i mintk i, l i u i niech d p m p mn n. Pokażemy, że d NW Dpa, bq. Oczywiście d a i d b. Niech c a i c b. Wobec Uwagi 0.13 c wp s pmn n, gdzie w P UpRq, s i ď k i, s i ď l i, i P t1,..., nu. Zatem s i ď m i mintk i, l i u, i P t1,..., nu, więc c d.

41 p3q ñ p2q : Załóżmy, że dla każdych dwóch elementów niezerowych istnieje ich NWD. Niech p będzie elementem nierozkładalnym. Niech p ab. Pokażemy, że p a lub p b. Istotnie, przypuśćmy, że p a i p b. Wówczas 1 NW Dpp, aq i 1 NW Dpp, bq. Zatem 1 NW Dpp, abq, co jest sprzecznością, bo p ab i p jest nierozkładalny.

42 p2q ñ p1q : Załóżmy, że każdy element nierozkładalny w R jest pierwszy. Niech p 1... p n q 1... q m, gdzie n, m P N oraz p 1,..., p n, q 1,..., q m są nierozkładalne. Pokażemy, że n m oraz, po ewentualnej zmianie numeracji, p 1 q 1,..., p n q n. Dowód przeprowadzimy indukcyjnie względem n. Jeśli n 1, to p 1 q 1... q m. Skoro p 1, q 1,..., q m są nierozkładalne, to m 1 i p 1 q 1, więc i p 1 q 1.

43 Jeśli n ą 1, to załóżmy prawdziwość twierdzenia dla k ă n. Ponieważ p 1... p n q 1... q m, więc p 1 q 1... q m. Ponieważ p 1 jest nierozkładalny, więc p 1 jest pierwszy. Zatem dla pewnego i 0 P t1,..., mu zachodzi p 1 q i0, przy czym możemy założyć, że i 0 1 i tym samym p 1 q 1. Ponieważ q 1 jest nierozkładalny, więc p 1 q 1. Zatem q 1 up 1, dla pewnego u P UpRq. Mamy więc a stąd p 1... p n up 1 q 2... q m, p 2... p n uq 2... q m. Oczywiście uq 2 jest nierozkładalny. Zatem wobec założenia indukcyjnego n 1 m 1 oraz p 2 uq 2 q 2,..., p n q n.

44 Definicja Niech pr, `, q będzie pierścieniem całkowitym z jednoznacznym rozkładem. Niech p P PpRq. Funkcję v p : R Ñ Z Y t8u zdefiniowaną wzorem $ & k i, jeśli p p i, v p paq 0, jeśli p R tp 1,..., p n u, % 8, jeśli a 0, gdzie a up k pkn n jest rozkładem kanonicznym elementu a, nazywamy waluacją p-adyczną.

45 Uwaga Niech pr, `, q będzie pierścieniem całkowitym z jednoznacznym rozkładem. Niech p P PpRq i niech v p : R Ñ Z Y t8u będzie jego waluacją p-adyczną. Wówczas: 1. jeśli a 0, to v p paq ě 0; 2. v p paq 0 dla prawie wszystkich p P PpRq; 3. jeśli a P R, to a u ś pppprq pvppaq, dla pewnego u P UpRq; 4. v p pabq v p paq ` v p pbq, dla a, b P R; 5. v p pa ` bq ě mintv p paq, v p pbqu, dla a, b P R; 6. jeśli a, b P R, to a b wtedy i tylko wtedy, gdy v p paq ď v p pbq, dla wszystkich p P PpRq.

46 Uwaga Niech pr, `, q będzie pierścieniem całkowitym z jednoznacznym rozkładem. Niech a, b P R. Wówczas: 1. istnieje największy wspólny dzielnik elementów a i b oraz zachodzi wzór NW Dpa, bq ź p mintvppaq,vppbqu ; pppprq 2. istnieje najmniejsza wspólna wielokrotność elementów a i b oraz zachodzi wzór NW W pa, bq ź p maxtvppaq,vppbqu. pppprq

47 Dowód. 1. Porównaj dowód implikacji p1q ñ p3q w Twierdzeniu Ćwiczenie.

48 Dziedziny ideałów głównych.

49 Twierdzenie Każdy całkowity pierścień ideałów głównych jest pierścieniem z jednoznacznym rozkładem.

50 Dowód: Niech pr, `, q będzie pierścieniem całkowitym (dziedziną) ideałów głównych. Pokażemy najpierw, że każdy wstępujący łańcuch ideałów jest skończony. Istotnie, niech I 1 Ă I 2 Ă... będzie wstępującym łańcuchem ideałów. Niech J Ť 8 i 1 I i. Wówczas J Ÿ R, ale ponieważ R jest pierścieniem ideałów głównych, więc J paq, dla pewnego a P R. W szczególności a P I i0, dla pewnego i 0 P N, a zatem J paq Ă I i0 i ponieważ I i0 Ă J, więc J I i0. Ponadto: J I i0 Ă I i0`1 Ă I i0`2 Ă... Ă więc dla j ą i 0 zachodzi I j I i0 J. 8ď I i J, i 1

51 Pokażemy, że R jest pierścieniem z rozkładem. Przypuśćmy nie wprost, że R nie jest pierścieniem z rozkładem. Wówczas istnieje niezerowy i nieodwracalny element a P R taki, że a nie jest iloczynem elementów nierozkładalnych. W szczególności a nie jest elementem nierozkładalnym, a więc a a 1 b 1 dla pewnych niezerowych i nieodwracalnych a 1, b 1 P R. Zauważmy, że a 1 lub b 1 nie jest iloczynem elementów nierozkładalnych: istotnie, gdyby a 1 p 1... p k oraz b 1 q 1... q l, dla pewnych nierozkładalnych elementów p 1,..., p k, q 1,..., q l, to wówczas a a 1 b 1 p 1... p k q 1... q l wbrew założeniom. Załóżmy, że to a 1 nie jest iloczynem elementów nierozkładalnych. W szczególności a 1 nie jest nierozkładalny, a więc a 1 a 2 b 2 dla pewnych niezerowych i nieodwracalnych elementów a 2, b 2 P R, z których przynajmniej jeden powiedzmy a 2 nie jest iloczynem elementów nierozkładalnych. Postępując indukcyjnie otrzymujemy nieskończone ciągi a 1, a 2, a 3,... oraz b 1, b 2, b 3,... elementów niezerowych i nieodwracalnych takich, że a i a i`1 b i`1, i P N. W szczególności a i`1 a i, dla i P N, otrzymujemy więc nieskończony ciąg wstępujący ideałów

52 Ustalmy a P R i załóżmy, że a jest elementem nierozkładalnym. Wobec Uwagi 0.11 (5) oraz tego, że R jest pierścieniem ideałów głównych, paq jest ideałem maksymalnym w R. Wobec tego jest też ideałem pierwszym. A zatem wobec Uwagi 0.11 (4) a jest elementem pierwszym. Tym samym, wobec Twierdzenie 0.1, R jest pierścieniem z jednoznacznym rozkładem.

53 Przykłady: 1. (Zasadnicze twierdzenie arytmetyki) Z jest pierścieniem z jednoznacznym rozkładem. 2. Niech F będzie dowolnym ciałem. Wówczas F rxs jest pierścieniem z jednoznacznym rozkładem.

54 Uwaga Niech pr, `, q będzie dziedziną ideałów głównych, niech a 1,..., a n, d P R. Wówczas d NW Dpa 1,..., a n q wtedy i tylko wtedy, gdy pdq pa 1,..., a n q.

55 Dowód. pñq : Załóżmy, że pdq pa 1,..., a n q. Pokażemy, że d NW Dpa 1,..., a n q. Oczywiście d a i dla i P t1,..., nu. Niech zatem c a i, i P t1,..., nu. Wtedy a i P pcq, i P t1,..., nu, a więc pa 1,..., a n q Ă pcq. Zatem pdq Ă pcq, więc c d. pðq : Załóżmy teraz, że d NW Dpa 1,..., a n q. Ponieważ R jest pierścieniem ideałów głównych, więc pa 1,..., a n q pd 1 q, dla pewnego d 1 P R. Wobec już udowodnionej części twierdzenia, d 1 NW Dpa 1,..., a n q, a więc d d 1.

56 Wniosek Niech pr, `, q będzie dziedziną ideałów głównych, niech a 1,..., a n, d P R. Wówczas: 1. 1 NW Dpa 1,..., a n q wtedy i tylko wtedy, gdy istnieją x 1,....x n P P takie, że 1 x 1 a 1 `... ` x n a n ; 2. d NW Dpa 1,..., a n q wtedy i tylko wtedy, gdy istnieją x 1,....x n P P takie, że d x 1 a 1 `... ` x n a n ; 3. jeśli istnieją x 1,....x n P P takie, że d x 1 a 1 `... ` x n a n, to NW Dpa 1,..., a n q d.

57 Pierścienie euklidesowe.

58 Definicja Niech pr, `, q będzie pierścieniem całkowitym. 1. Funkcję N : R Ñ N Y t8u nazywamy normą euklidesową, jeżeli Npaq 0 wtedy i tylko wtedy, gdy a b P Rzt0upNpaq ď b P Rzt0uDq, r P Rpa bq ` rq oraz Nprq ă Npbq. 2. Funkcję N : R Ñ N Y t8u nazywamy multyplikatywną normą euklidesową, jeżeli jest normą euklidesową b P Rzt0upNpabq NpaqNpbqq. 3. Pierścień R nazywamy pierścieniem euklidesowym, jeżeli istnieje w nim norma euklidesowa. 4. Pierścień R nazywamy pierścieniem euklidesowym z normą multyplikatywną, jeżeli istnieje w nim multyplikatywna norma euklidesowa.

59 Uwaga Niech pr, `, q będzie pierścieniem euklidesowym, N : R Ñ N Y t8u normą euklidesową, niech a, b P Rzt0u. Wówczas: 1. jeżeli a b, to Npaq ď Npbq; 2. jeżeli a b, to Npaq Npbq; 3. a P UpRq wtedy i tylko wtedy, gdy Npaq Np1q; 4. jeżeli Npaq Npbq i a b, to a b. Ponadto, gdy N : R Ñ N Y t8u jest multyplikatywną normą euklidesową, to: 5. jeżeli a b, to Npaq Npbq; 6. a P UpRq wtedy i tylko wtedy, gdy Npaq 1; 7. jeżeli Npaq jest liczbą pierwszą, to a jest elementem nierozkładalnym.

60 Przykłady: 1. Rozważmy Z. Jest to pierścień euklidesowy z normą multyplikatywną N : Z Ñ N Y t0u, Npaq a. 2. Rozważmy F rxs, gdzie F jest dowolnym ciałem. Jest to pierścień euklidesowy z normą multyplikatywną N : F rxs Ñ N Y t0u, # 0, jeśli f 0, Npfq 2 deg f, jeśli f Rozważmy Zrω d s. Twierdzenie. Zrω d s jest pierścieniem euklidesowym wtedy i tylko wtedy, gdy d P t 11, 7, 3, 1, 2, 3, 6, 7, 11, 13, 17, 19, 21, 29, 33, 37, 41, 57, 73u

61 Twierdzenie Każdy pierścień euklidesowy jest dziedziną ideałów głównych.

62 Dowód. Niech pr, `, q będzie pierścieniem euklidesowym, N : R Ñ N Y t8u normą euklidesową, Niech t0u I Ÿ P. Pokażemy, że I jest główny. Istotnie, niech n mintnpaq : a P I, a 0u i niech n Npcq. Wystarczy pokazać, że I pcq. Inkluzja pąq jest oczywista, a dla dowodu inkluzji păq ustalmy x P I. Wówczas istnieją q, r P R takie, że x qc ` r, oraz Nprq ă Npcq. Zatem r x qc P I oraz Nprq ă Npcq. Wobec wyboru elementu c, r 0, a więc x qc P pcq.

63 Wniosek Każdy pierścień euklidesowy jest pierścieniem z jednoznacznym rozkładem.

64 Przykład: 4. Rozważmy Zrω 19 s. Jest to pierścień z jednoznacznym rozkładem, ale nie jest euklidesowy.

65 Twierdzenie (algorytm Euklidesa) Niech pr, `, q będzie pierścieniem euklidesowym, N : R Ñ N Y t8u normą euklidesową, niech a, b P Rzt0u. Wówczas istnieją ciągi pq 1,..., q n q oraz pr 1,..., r n q elementów pierścienia R takie, że a b q 1 ` r 1 i Npr 1 q ă Npbq, b r 1 q 2 ` r 2 i Npr 2 q ă Npr 1 q, r 1 r 2 q 3 ` r 3 i Npr 3 q ă Npr 2 q,. r n 3 r n 2 q n 1 ` r n 1 i Npr n 1 q ă Npr n 2 q,

66 Dowód. Istnienie stosownych ciągów pq 1, q 2,...q i pr 1, r 2,...q wynika z definicji normy. Pokażemy, że ciągi te są skończone. Przypuśćmy, że pr 1, r 2,...q jest ciągiem nieskończonym. Wówczas pnpr 1 q, Npr 2 q,...q jest nieskończonym malejącym ciągiem liczb naturalnych, co jest niemożliwe. Pokażemy, że r n 1 NW Dpa, bq. Zauważmy najpierw, że r n 1 a i r n 1 b. Mamy r n 2 r n 1 q n, a zatem r n 1 r n 2. Mamy też r n 3 r n 2 q n 1 ` r n 1, a więc r n 1 r n 3. Postępując indukcyjnie otrzymujemy, że r n 1 a i r n 1 b. Załóżmy, że c a i c b. Ponieważ a b q 1 ` r 1, więc c r 1. Dalej, ponieważ b r 1 q 2 ` r 2, więc c r 2. Postępując indukcyjnie otrzymujemy, że c r n 1.