Dyskryminacja w szkole obecność nieusprawiedliwiona

Transkrypt

1 Dyskryminacja w szkole obecność nieusprawiedliwiona Zielona Góra, 2 czerwca 2015 r. Projekt realizowany w ramach Programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG

2 Dyskryminacja w szkole obecność nieusprawiedliwiona Magdalena Chustecka Małgorzata Jonczy-Adamska Marta Rawłuszko

3 Plan prezentacji 1. Dyskryminacja oczami uczniów i uczennic 2. Nauczycielki i nauczyciele o dyskryminacji 3. Działania antydyskryminacyjne prowadzone w szkołach 4. Główne wnioski i rekomendacje

4 Gromadzenie i analiza danych (1) wywiady zogniskowane z młodzieżą cel: poznanie związanych z dyskryminacją doświadczeń uczniów i uczennic 5 szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, 62 osoby grupy jednolite i zróżnicowane płciowo wywiady indywidualne z nauczycielkami i nauczycielami towarzyszące wywiadom zogniskowanym poznanie nauczycielskiej perspektywy na zjawisko dyskryminacji i działania antydyskryminacyjne 5 osób

5 Gromadzenie i analiza danych (2) indywidualne wywiady pogłębione z liderami i liderkami równości 16 wywiadów z osobami zaangażowanymi w działania antydyskryminacyjne dane z Systemu Ewaluacji Oświaty (SEO) ankiety i wywiady (rodzice, kadra, uczniowie)

6 1. Dyskryminacja oczami uczniów i uczennic

7 Dyskryminacja oczami uczniów i uczennic Obserwacja 1 Uczniowie i uczennice wskazują lub opisują różne formy, jakie dyskryminacja przybiera w szkole. Są to m.in.: izolacja, wyśmiewanie, wyzywanie i obrażanie, ocenianie, deprecjonujące komentarze, wywyższanie się, paternalistyczne postawy i dyscyplinowanie do normalności, faworyzowanie przez nauczycieli/nauczycielki, brak zrozumienia.

8 Dyskryminacja oczami uczniów i uczennic W szkolnej przestrzeni osoby, które spotykają się z dyskryminacją to: osoby biedniejsze / postrzegane jako biedniejsze, osoby nieheteroseksualne, dziewczęta i chłopcy, w szczególności nierealizujący normy kobiecości i męskości, osoby z niepełnosprawnościami i przewlekłymi chorobami, osoby nie stąd - o innym niż polskie pochodzeniu narodowym i etnicznym (w tym uchodźcy), z innej miejscowości, z innego osiedla, osoby o innym kolorze skóry niż biały, osoby o innym wyznaniu niż katolickie, osoby o wyglądzie nieprzystającym do obowiązującego wzorca (nadwaga, ubiór, wzrost).

9 Izolacja, wyśmiewanie się Inni nie chcą gadać z nimi [uchodźcami]. Siadać, nie mieć nijakiego kontaktu. ( ) Traktują, jak ( ) z innej planety i nie ludzi, jak innych. Jak nauczyciel potrafi cię wyśmiać [niski wzrost], to już w ogóle jest fajnie... [ironicznie]. Ja mam w szkole nauczyciela, co też tak się wyśmiewa: A ty w gimnazjum? Co ty tu robisz? Do przedszkola, do podstawówki wracaj.

10 Wyzywanie, obrażanie, deprecjonujące komentarze Ja mam w klasie kolegę, który jest ciemnej karnacji, a nie jest z pochodzenia no... z zagranicy, po prostu ciemna karnacja, i zjazdy zaraz, że on to jest murzynem, że zlewa się z asfaltem i w ogóle. Jak chłopak ubierze te rurki takie czy coś, to ludzie zazwyczaj mówią... pedał, pedał. Była taka dyskryminacja, że ty nie masz na przykład ojca albo matki, to jesteś gorsza. Moja koleżanka kiedyś na lekcji po prostu wstała i powiedziała, że ona jest lesbijką. [...]. Klasa wiedziała, nauczycielka sobie po prostu usiadła. Jak jesteś lesbijką? Normalnie jestem lesbijką, i czy się to pani podoba, czy nie. Mam dziewczynę. To chyba coś jest z tobą nie tak. Uczniowie powiedzieli, że jeden z nauczycieli (mężczyzna) inaczej gorzej traktuje dziewczęta, np. mówi aluzje dotyczące wyglądu ( teraz będzie czytała dziewczyna z walorami, chcesz mieć dwójkę, to pod stół ), patrzy w szczególny sposób.

11 Wywyższanie się, dyscyplinowanie do normalności [Osoby nazywane elitą mówią na przykład]: Nas stać na lepszą wycieczkę. Nie robi się tego [manifestowanie przynależności do mniejszości] w sposób bardzo przesadny. Trzymamy się standardów, norm, które obowiązują ogólnie w naszym społeczeństwie. Nie rozmawiamy z tymi ludźmi [z gimnazjum] w ogóle [...]. Dwa inne światy. Ona chciała przychodzić do szkoły, pomimo tego, że była w ciąży, ale nauczyciele powiedzieli, że dla jej zdrowia i zdrowia dziecka chcą przychodzić do niej do domu.

12 Faworyzowanie przez nauczyciel(k)i, brak zrozumienia Mówią niektórzy uchodźcy, że on do nich jest bardziej taki nieprzyjemny i są takie [osoby], które starają się, bardzo starają się, tam coś robią i proszą, żeby coś zrobić na ocenę, a więcej niż dwóję na przykład on nie może postawić. Na przykład jest tak, że ( ) jest jakaś wycieczka klasowa i wiesz, że nie pojedziesz na nią, a ileś tam osób brakuje nauczycielowi do wycieczki. Na przykład ci mówią Jedź na tą wycieczkę. Jak mówisz, że miałeś takie i takie wydatki, masz jeszcze rodzeństwo, które też by chciało pojechać, a jesteś starszy, to wiadomo, że młodszemu ustąpisz rodzeństwu. Ale oni tego nie rozumieją, i że a głupie wymówki masz.

13 Reagowanie na dyskryminację Obserwacja 2 Dominują dwie strategie przyjmowane przez uczennice i uczniów w sytuacjach dyskryminacji: strategia na przetrzymanie, strategia siłowego rozwiązania.

14 Reagowanie na dyskryminację Niewiele można zrobić, bo każdy za siebie odpowiada. No wiadomo, jest przykro, ale co można zrobić. Trzeba przyjąć i samemu się z tego pośmiać, to wtedy to cię nie dotyka ( ) i tak łagodzi. Trzeba mieć dystans do siebie, poczucie humoru. Trzeba załatwić to po swojemu ( ), może nie pobicie, ale gdyby dostał raz czy dwa, to by pomogło. Jestem tradycjonalistą i ja bym dał w mordę. Czy to dobre rozwiązanie? Jest najprostsze i najlepsze.

15 Reagowanie na dyskryminację Obserwacja 3 W większości przypadków uczniowie i uczennice nie traktują nauczycieli i nauczycielek jako wsparcia w sytuacji bycia osobą dyskryminowaną. Młodzież doświadczająca dyskryminacji albo wcale nie chce informować kadry pedagogicznej i prosić o ich wsparcie, albo zaznacza, że zwróciłaby się tylko do konkretnej zaufanej osoby.

16 Reagowanie na dyskryminację Nauczyciele albo nic nie zrobią, albo zaraz aferę robią: wow! : policja, sąd, rodzice zawiadomieni. Wszystko naraz. To tylko pogarsza sprawę. Nauczyciele mogą tylko zaszkodzić, nauczyciele rozdmuchują, mają tendencję do pompowania, to jeszcze bardziej pokazuje, że się jest ofiarą, słabym, kozłem ofiarnym, bo nauczyciel zaczyna się tą sprawą zajmować. [reakcja na wyzwiska pedał ] Po prostu nauczyciel nie za bardzo zwróci uwagę, tylko zwróci uwagę wtedy, jakby ktoś przeklął. O tym się nie rozmawia w szkole. Jak ma się ufać komuś, kogo się nie zna, [nauczyciel], tylko prowadzi lekcje.

17 Wnioski Wniosek 1 Uczniowie i uczennice w niewielkim stopniu posiadają wiedzę na temat tego, czym jest dyskryminacja. Mimo tego opisują oni liczne przykłady zdarzeń i struktur dyskryminacyjnych. Wniosek 2 Młodzież nie zna konstruktywnych sposobów reagowania na sytuacje dyskryminacji (będąc w roli osoby doświadczającej, jak i świadków dyskryminacji). Wśród młodzieży panuje przyzwolenie na przemoc jako skuteczny sposób reakcji. Powszechna jest także postawa bierności. Wniosek 3 Uczniowie i uczennice w niewielkim stopniu mają gotowość skorzystania ze wsparcia kadry pedagogicznej w sytuacji dyskryminacji. Przyczyną jest brak zaufania i wiary, że dorośli załatwią sprawę pozytywnie.

18 2. Nauczycielki i nauczyciele o dyskryminacji

19 Nauczycielki i nauczyciele a dostrzeganie dyskryminacji Obserwacja 1 Znacząca część nauczycieli i nauczycielek na różne sposoby bagatelizuje lub zaprzecza dyskryminacji, której doświadczają uczniowie i uczennice. Dyskryminacja w ich ocenie zdaje się być zdarzeniem jednostkowym, mało istotnym, błahym. Nauczyciele i nauczycielki, opisując de facto zdarzenia dyskryminacyjne, jednocześnie zaprzeczają ich istnieniu.

20 Nauczycielki i nauczyciele a dostrzeganie dyskryminacji Nie ma przypadków dyskryminacji wśród uczniów. W opinii nauczycieli w szkole nie ma dyskryminacji. Nauczyciele uczestniczący w wywiadzie uznali, że w szkole nie występują przypadki dyskryminacji wśród uczniów (incydentalne sytuacje naśmiewania się z powodu otyłości). Zdarza się zdecydowanie sporadycznie ( ). Najczęściej piętnowani są uczniowie niedbający o higienę osobistą. Jest to problem związany z poziomem ubóstwa w niektórych rodzinach. Jednak nie jest to problem wywołujący konflikty, a raczej izolację.

21 Nauczycielki i nauczyciele a dostrzeganie dyskryminacji Obserwacja 2 Nauczyciele i nauczycielki, którzy posiadają kompetencje antydyskryminacyjne, rozpoznają i identyfikują określone działania młodzieży jako dyskryminację, mowę nienawiści, przemoc motywowaną nienawiścią. Nauczycielki i nauczyciele o wysokich kompetencjach antydyskryminacyjnych to osoby, które są w szkole w mniejszości. Ich perspektywa i działania wiążą się z dużym osamotnieniem, oporem ze strony grona pedagogicznego, czasem także rodziców.

22 Nauczycielki i nauczyciele a dostrzeganie dyskryminacji [o włączaniu perspektywy antydyskryminacyjnej, identyfikowaniu dyskryminacji] To jest donkiszoteria. To jest wciąż tak, że nauczyciela, który wprowadza takie wątki traktuje się jako kogoś, kto prezentuje coś spod lady, takiego właśnie śliskiego, tak trochę nie mówcie o tym w domu. Wiadomo, że tak nie powinno się dziać. Wychowawczyni klasy, w której uczę, pyta mnie scenicznym szeptem dnia pewnego, czy ja rozmawiam z uczniami o płci? Czy ja mówię o tym gender? Ponieważ przyszedł do mnie ojciec jednego z uczniów, zaniepokojony tym, co się dzieje na języku polskim i powiedział, że jednak wolałby, żeby jego syn zachował swoją płeć.

23 Dyskryminacja w grupie rówieśniczej Obserwacja 3 Do sytuacji dyskryminacyjnych, czyli zdarzeń, w których możliwe jest zidentyfikowanie sprawcy lub sprawczyni dyskryminacji, oraz osoby jej doświadczającej, w szkole najczęściej dochodzi w relacjach rówieśniczych. Nauczycielki i nauczyciele dostrzegający dyskryminację mówią o różnych formach, maskach, jakie przybiera ona w grupie rówieśniczej: przemoc psychiczna, agresja słowna, cyberprzemoc, przemoc fizyczna, przemoc seksualna, izolacja, odrzucenie.

24 Dyskryminacja w grupie rówieśniczej Obserwacja 4 Przesłanki dyskryminacji oraz przemocy motywowanej uprzedzeniami, dostrzegane przez grono pedagogiczne, są spójne z obserwacjami młodzieży. Są to: status społeczno-ekonomiczny (ubóstwo), orientacja homoseksualna, płeć, niepełnosprawność, pochodzenie narodowe i etniczne, kolor skóry, wyznanie, wygląd zewnętrzny (np. otyłość).

25 Dyskryminacja w grupie rówieśniczej Omijanie w dobieraniu w grupy ( ). To jest takie zostawianie na boku tego ucznia, tak, niewłączanie go. [Uczennica] była ujawnioną lesbijką już w gimnazjum. U niej to wygląda tak, że [musi znosić] hejting na Facebooku ( ) Na przykład jacyś znajomi z klasy zaczynają, nie wiem, ona da zdjęcie z dziewczyną, to zaczyna się: "fu, jesteście obleśne, nienormalne. [Uczennica] przyszła roztrzęsiona, rozpłakana ( ) była w toalecie i przyszli chłopcy, oni tak często się na korytarzach jakoś tam przekomarzali, w sensie nie wiem dokuczali sobie, ale bez seksualnych podtekstów, natomiast oni weszli za nią do toalety i ją obmacywali.

26 Dyskryminacja w grupie rówieśniczej Na przykład grubsze dziewczyny, albo te biedniejsze też, które są gorzej ubrane. One często są obiektami kpin ze strony rówieśników. Wygląd jest tak istotny, że dziewczyny po prostu się załamują, biorą przeróżne środki odchudzające, bywały próby samobójcze. Niejednokrotnie na przykład byłam świadkiem mocno, ale takich mocno napastliwych, bardzo wulgarnych napaści na chłopca, który [był] delikatny, zniewieściały w ruchach, gdzieś tam na modela chciał się szykować. Jeżeli jest to dziecko romskie, to jest wyzywane od brudnego cygana, głupiego, śmierdzącego, mimo że jest w białej koszulce ze sztywnym kołnierzykiem i spodniach w kant i pachnące, wyżelowane czy wymyte, to i tak słyszy te obelgi.

27 Dyskryminacja w grupie rówieśniczej Mieliśmy duży problem z racji tego, że był u nas Afroamerykanin, ( ) [który] w Polsce się urodził, więc to nie jest kwestia taka, że przyjechał. Natomiast trafił do klasy, gdzie była ogromna grupa skinheadów, ( ) problem był ogromny, bo to była taka dyskryminacja... zaczęła się bardzo, powiedziałabym tak, bezpiecznie, bo na przykład na wuefie w niego piłki trafiały ( ) Potem się na Facebooku w formie takiej cyberprzemocy wstawianie jego zdjęć gdzieś albo publikowanie różnych postów ośmieszających w jakiś sposób Afroamerykanów. No i na końcu była tutaj taka dość przykra sytuacja dlatego, że on się czuł w jakiś mocny sposób zaszczuty, na lekcji plastyki robili jakąś pracę, mieli ulepić coś z plasteliny i jeden z chłopców zrobił pracę... znaczy nie było to nigdzie podpisane, że jest to Ku Klux Klan, natomiast było bardzo wyraźnie, charakterystycznie, nie dało się tego ukryć.

28 Dyskryminacja ze strony nauczycielek i nauczycieli Obserwacja 5 Uczennice i uczniowie doświadczają dyskryminacji także ze strony nauczycielek i nauczycieli. Dyskryminacja ze strony dorosłych przybiera postać prześmiewczych, pogardliwych określeń, wypowiedzi upowszechniających uprzedzenia i treści dyskryminacyjne, a także wypowiedzi o charakterze molestowania seksualnego, kierowanych do dziewcząt.

29 Dyskryminacja ze strony nauczycielek i nauczycieli Przychodzą poruszone dziewczęta, bo na zajęciach przysposobienia obronnego nauczyciel używa bardzo obrażającego dziewczęta zwrotu, że mają zawsze pamiętać, że mają czyścić podwozie. Chciałabym, żebym w żadnej szkole, nie spotkała się już więcej nigdy z taką kartką, z jaką ostatnio się spotkałam, gdzie na czerwono było napisane, że konkretne dziecko z imienia, może w klasie klęczeć albo co najwyżej stać, ale nie może siedzieć, tak. ( ) To było nie za karę. To był sposób radzenia sobie z dzieckiem z innej narodowości. Z dzieckiem, które za dużo pyta i najlepiej, żeby się zmęczyło staniem.

30 Dyskryminacja ze strony nauczycielek i nauczycieli Przyszła matka taka roztrzęsiona z córką i zaczęła opowiadać, że ta konkretna nauczycielka powiedziała do jej córki: skończysz, jak swoja matka. ( ) Matka była taka: co zrobić, taka sytuacja. Nie kradnę. Była bardzo zdenerwowana. Bardzo często właśnie uczniowie homoseksualni opowiadają mi, że wystarczy jeden głupi żart albo źle sformułowany temat na przykład na religii: Homoseksualizm przeznaczenie czy choroba?, żeby oni poczuli się tak zupełnie sami i zupełnie właściwie bez wsparcia. Uczeń homoseksualny przebiera się z dziewczynkami w szatni. Z jakiego powodu? Dlatego, że boi się agresji w szatni męskiej. Chłopak mówi, że nie chce się z dziewczynami przebierać, ale słyszy: jak jesteś pedałem, to proszę. Tak na luzaka mówi wyluzowany wuefista.

31 Struktury dyskryminacyjne Obserwacja 6 W szkołach funkcjonują trwałe struktury dyskryminacyjne, utrwalające: niższy status dziewczynek i kobiet oraz odmienne standardy traktowania chłopców i dziewcząt, tradycyjne wzory męskości oparte na sile i sprawności fizycznej oraz heteroseksualności, dominację wyznania rzymsko-katolickiego, nierówny dostęp do edukacji dla osób z niepełnosprawnościami, autorytarną władzę dorosłych i ograniczanie praw dziecka.

32 Struktury dyskryminacyjne Bardzo wiele wydarzeń religijnych jest jednak w jakiś sposób wplatanych w życie szkoły, od jasełek poczynając. Jako osoba niewierząca czułem się źle, kiedy w kwietniu bieżącego [2014] roku mieliśmy jakiś taki miesięczny prawie okres przygotowywania do kanonizacji Jana Pawła II i codziennie osoby przychodzące do szkoły były witane projekcją slajdów i zajęciami, które odbywały się w holu, na temat Jana Pawła II. Jeżeli jest studniówka i jest para homoseksualna, to nie mogą się zarejestrować jako para na studniówce, co ja uważam jest oburzające. I mówi się: ty to masz klasę dziewczyn, więc będziesz mieć dużo wzorowych, a ja mam klasę chłopców i wiadomo, że u mnie będzie dużo ocen poprawnych albo dobrych.

33 Reagowanie na dyskryminację Obserwacja 7 Najpopularniejszą reakcją nauczycielek i nauczycieli na dyskryminację w szkołach jest rozmowa przeprowadzana z osobą, która dopuściła się danego zachowania. Reakcja ma formę wykładu, pogadanki, w minimalnym stopniu zakłada dialog, przebija w niej ton potępienia, zakazu, wzbudzane jest poczucie winy. Drugą popularną reakcją nauczycieli/nauczycielek na sytuację dyskryminacji jest jej brak.

34 Reagowanie na dyskryminację Doraźna działalność pedagoga szkolnego na poziomie rozmów indywidualnych. Podjęte działania: natychmiastowe doraźne rozmowy indywidualne, przedstawienie problemu na godzinie wychowawczej, rozmowa z pedagogiem szkolnym. Nie dostrzegamy przypadków dyskryminacji wśród uczniów, zatem nie zachodzi potrzeba działań mających na celu zmianę sytuacji.

35 Reagowanie na dyskryminację [Romska dziewczynka] była wyzywana właśnie i tak ją upokarzano, a pedagog i nauczyciel zamiast porozmawiać, zabronił jej mówić rodzicom i [nauczycielce wspomagającej edukację uczniów/uczennic romskich]. Mówił rozwiążemy to, tak. To się nasilało i dziewczynka przestała chodzić do szkoły. Bo bóle żołądka, wymioty, nerwowość. Gdy zgłaszała to innym nauczycielom, to było oj przestań, wymyślasz to sobie. I było wzruszenie ramion, odwrócenie głowy. Dopiero kiedy dziewczynka przestała i już dłuższy okres nie chodziła do szkoły, rodzice się zorientowali, dlaczego tak jest, dlaczego ciągle cię ten brzuch boli i tak dalej.

36 Reagowanie na dyskryminację Obserwacja 8 Nauczycielki i nauczyciele posiadający kompetencje antydyskryminacyjne opisują bardziej złożone reakcje na dyskryminację, podkreślające przynależność do mniejszości jako przyczynę złego traktowania uczennicy czy ucznia. Elementem reakcji na dyskryminację w przypadku tej grupy często jest edukacja antydyskryminacyjna budowanie wiedzy o grupie mniejszościowej, wskazywanie faktycznej przyczyny przemocy, wskazywanie zależności między stereotypami i uprzedzeniami a dyskryminacją.

37 Reagowanie na dyskryminację Ktoś sobie tam bazgroli na marginesie, to sobie swastykę narysuje ( ) zawsze reagowałam na takie rzeczy. Kazałam na przykład przygotowywać komuś prezentację na temat amerykańskiego myśliciela, który wymyślił tę całą koncepcję czystości rasy i on też uznawał, że najwyższa rasa, najbardziej czysta to nordycka czy Aryjczycy, a Polacy byli w tej grupie, co Żydzi. Specjalnie kazałam to przygotować, żeby widzieli, jakie to jest absurdalne. Usłyszałam tam gdzieś na korytarzu ty downie jeden i mówię sobie o nie, kochanie, teraz ty mi na za dwa dni przygotujesz prezentację multimedialną i pokażesz swojej klasie, co to jest zespół Downa i co się z tym wiąże, tak. I on to zrobił faktycznie i powiedział mi ja pani dziękuję bardzo, bo tak wszyscy mówią, to i ja tak mówiłem.

38 Wnioski Wniosek 1 W grupie nauczycielek i nauczycieli występują duże różnice w zakresie wrażliwości i kompetencji antydyskryminacyjnych. Kompetencje antydyskryminacyjne nabywane są przez nieliczne nauczycielki i nauczycieli w ramach własnych zainteresowań czy wrażliwości, a nie w wyniku funkcjonowania systemu kształcenia i doskonalenia nauczycieli. Wniosek 2 Do dyskryminacji dochodzi zarówno w relacjach rówieśniczych, jak i ze strony nauczycielek i nauczycieli. Przybiera ona bardzo różne formy, często współwystępujące i wzmacniające się wzajemnie. Przyczyną dyskryminacji może być przynależność do każdej mniejszości występującej w szkole.

39 Wnioski Wniosek 3 Dyskryminacja i zjawiska z nią powiązane często są postrzegane w kategoriach zachowań przemocowych, wykraczających poza przyzwoite zachowanie, ale jednocześnie mieszczących się w pewnych normach dotyczących szkoły czy grupy rówieśniczej. Rzadko mówi się o niej w odniesieniu do przynależności do mniejszości jako wyraźnej przyczyny tych zachowań. Wniosek 4 Zarówno sytuacje dyskryminacji, jak i funkcjonowanie w obecności (a czasem pomimo) struktur dyskryminacyjnych, są w polskiej szkole codziennością wielu osób. Dzieci i młodzież należące do mniejszości muszą najpierw w szkole przetrwać, żeby móc się w niej uczyć.

40 3. Działania antydyskryminacyjne prowadzone w szkołach

41 Działania antydyskryminacyjne Obserwacja 1 Nauczyciele i nauczycielki, dyrektorzy i dyrektorki wprost sygnalizują, że nie prowadzą żadnych działań antydyskryminacyjnych lub sprawozdają realizację działań w sposób, który uniemożliwia jakąkolwiek ocenę tego, co robią.

42 Działania antydyskryminacyjne Nie dotyczy. Nie było potrzeby prowadzenia takich działań. Nie ma dyskryminacji, zapobiegamy. Zajęcia tematyczne, zajęcia profilaktyczne, pogadanki. Na zajęcia były poruszane te tematy. Rozmowy wychowawcze, rozmowy indywidualne, pogadanki, spotkania z pielęgniarką, pedagogiem.

43 Działania antydyskryminacyjne Obserwacja 2 Nauczyciele i nauczycielki, dyrektorzy i dyrektorki sprawozdają jako działania antydyskryminacyjne działania w różnym stopniu związane z przeciwdziałaniem dyskryminacji. Możemy wyróżnić trzy podstawowe kategorie takich działań: 1. Działania pozorne, niezwiązane z przeciwdziałaniem dyskryminacji 2. Działania potencjalne związane z przeciwdziałaniem dyskryminacji 3. Działania antydyskryminacyjne

44 Działania pozorne - charytatywne Akcja charytatywna na rzecz niepełnosprawnego Kubusia zbiórka nakrętek plastikowych. Zbiórka książek dla polskiej szkoły w Gródku na Ukrainie, zbiórka książek, rzeczy i maskotek dla dzieci i młodzieży na Litwę. Zbiórka znaczków dla misji w Afryce, kanapka dla Afryki, zbieranie funduszy na misje, rekolekcje z Białorusi. Pomoc finansowa dla Masajek, koncert charytatywny na rzecz domu dziecka.

45 Działania pozorne - religijne Prowadzenie rekolekcji, na których przedstawiane są scenki o szacunku, tolerancji. Udział w cotygodniowej mszy świętej, na kazaniach poruszane są kwestie miłości wobec drugiego człowieka. Katechezy o szacunku do życia, homoseksualizmie, o patriotyzmie i odpowiedzialności za słowo. Olimpiada teologii katolickiej o sprawach społecznych. Przedstawienie nauczania Kościoła dotyczącego spraw moralnych. Lekcje religii poświęcone takiej tematyce.

46 Działania pozorne prozdrowotne i ekologiczne Co roku odbywają się prelekcje dla rodziców uczniów klas I Jak bezpiecznie przejść przez szkołę, połączone z promocją zdrowia. Spotkania z pielęgniarką, strażakiem, szkolenia na temat pomocy przedmedycznej. Udział w projekcie Bezpieczni na lądzie i w wodzie. Festyn rekreacyjno-sportowy z elementami profilaktyki uzależnień Żyj zdrowo, ćwicz i baw się razem z nami.

47 Działania pozorne inne Zajęcia w Zamku Królewskim traktujące o tym, że skarbem mogą być: dzieci, zdrowie, szczęście, nie tylko pieniądze. Corocznie w czerwcu organizowany jest Dzień Dziecka Dzień Sportu ( ). Dzieci rywalizują ze sobą w różnych konkurencjach sportowych i nie tylko. Ma to na celu ukazanie, że ludzie są różni, mają różne talenty, uczy akceptacji i tolerancji.

48 Działania z potencjałem antydyskryminacyjnym - integracyjne Zapoznanie uczniów ze szkolnym kodeksem grzeczności, zapoznanie z kodeksem savoir-vivre. Warsztaty wśród uczniów zapobiegające izolacji i wykluczeniu, integrujące zespół klasowy.

49 Działania z potencjałem antydyskryminacyjnym przeciwko przemocy Dzięki współpracy z pedagogiem zorganizowane zostało spotkanie z policjantem, w czasie którego poruszano m.in. kwestie związane z przemocą psychiczną i fizyczną. Happening klasy 0-III pod hasłem Stop przemocy!, tworzenie kodeksów klasowych szkoły bez przemocy, udział w ogólnopolskim konkursie ( ) przeprowadzenie co roku spotkań z przedstawicielami Wydziału Prewencji, dzielnicowymi na temat Bezpieczeństwa w sieci Cyberprzemocy.

50 Działania z potencjałem antydyskryminacyjnym ukazują różnorodność Dni Przyjaźni Narodów (Dzień Rosyjski, Dzień Węgierski). Spotkanie Tradycje i obyczaje w judaizmie, Dzień Europy (poznawanie zwyczajów, kultury i tradycji narodów europejskich), Festiwal Wiosenny (zwyczaje związane z powitaniem wiosny w Japonii, Indiach, Chinach, Bułgarii, Polsce). Wyjazd do Zakładu dla Niewidomych w Laskach.

51 Działania z potencjałem antydyskryminacyjnym pomocowe Starałam się o dofinansowanie do wycieczek klasowych dla ucznia, dzięki temu mógł pojechać z całym zespołem klasowym. Zabezpieczenie i wypożyczenie podręczników na cały rok szkolny dla uczniów w trudnej sytuacji materialnej. Byłam wolontariuszem w ramach akcji Szlachetna Paczka, w której 26 uczniów i ich rodzeństwo otrzymało paczki świąteczne.

52 Działania antydyskryminacyjne - włączanie Liczne rozmowy z uczniami na temat uczniów niepełnosprawnych w klasie. Podczas lekcji dążę do włączania tych dzieci do pracy w grupach i wspólnych zabaw. Tak prowadzę zajęcia, aby każde z dzieci miało możliwość pokazania swych mocnych stron. Zapobieganie izolacji i wykluczeniu poprzez powierzanie ważnych i odpowiedzialnych funkcji uczniom z problemami.

53 Działania antydyskryminacyjne - reagowanie Jeden z uczniów wywyższał się, że ma nowe książki, pokazując, że jest kimś lepszym. Tłumaczyłem uczniom, że nie wymagam nowych książek, mogą być używane. Ważne, aby uczeń miał książkę i z niej korzystał. A także uczyłem wrażliwości na to, że rodzice mają też dużo wydatków. Wśród uczniów zdarzały się negatywne opinie na temat konkretnych poglądów religijnych (głównie świadków Jehowy) oraz ateistów. Negatywne opinie przebierały różnorakie formy: od żartów po szyderstwo. Za każdym razem staram się uczniom uzmysłowić, iż wiara w Boga lub jej brak jest indywidualną cechą ludzką i nie powinno to wpływać na nasze (negatywne) postrzeganie ludzi. Staram się uczniom uzmysłowić, iż ich negatywne opinie na temat religii (tak jak i koloru skóry) często wynikają z niewiedzy lub strachu przed nieznanym.

54 Działania antydyskryminacyjne sensu stricto W kwietniu tego roku został przeprowadzony konkurs plastyczny na temat równości szans kobiet i mężczyzn, udział w konkursie wzięli uczniowie uczęszczający na koło plastyczne. Celem konkursu było propagowanie równości kobiet i mężczyzn na świecie, uwrażliwienie uczniów na dyskryminację ze względu na płeć, zwrócenie uwagi na prawa człowieka. Konkurs miał również za zadanie obalenie stereotypów dotyczących postrzegania ról kobiety i mężczyzny. W ramach lekcji języka obcego poruszam cyklicznie tematy związane z równouprawnieniem kobiet i mężczyzn na rynku pracy, traktowaniem i integracją społeczną osób niepełnosprawnych, zjawiskiem homofobii, tematyką nacjonalizmu, szowinizmu i faszyzmu. Uczniowie w mojej klasie biorą rokrocznie czynny udział w akcji Biała Wstążka poświęconej przemocy fizycznej wobec kobiet.

55 Działania antydyskryminacyjne Wniosek 1 Działania antydyskryminacyjne, które mają jasny cel przeciwdziałania dyskryminacji, stanowią w szkołach rzadkość. Wniosek 2 Istnieje duża niejasność dotycząca tego, jak rozumieć wymóg nadzoru pedagogicznego, realizację działań antydyskryminacyjnych.

56 Działania antydyskryminacyjne Wniosek 3 Problemem jest niewystarczająca wiedza i świadomość nauczycieli i nauczycielek dotycząca dyskryminacji. Konsekwencją jest zaprzeczanie istnieniu zjawiska, niereagowanie na dyskryminację oraz bardzo niska obecność działań antydyskryminacyjnych. Wniosek 4 Nauczyciele i nauczycielki, którzy/które reagują na dyskryminację i przemoc motywowaną uprzedzeniami należą do całkowitej mniejszości. Dotyczy to każdego poziomu nauczania.

57 Działania antydyskryminacyjne Wniosek 5 Zapis dotyczący wymogu realizacji działań antydyskryminacyjnych należy utrzymać. Jednocześnie konieczne i niezbędne jest szeroko zakrojone, systemowe i merytoryczne wsparcie szkół, dotyczące przeciwdziałania dyskryminacji, przemocy motywowanej uprzedzeniami oraz mowie nienawiści.

58 3. Główne wnioski i rekomendacje

59 Główne wnioski 1. Nierówne traktowanie ze względu na płeć, niepełnosprawność, wyznanie lub bezwyznaniowość, kolor skóry, pochodzenie etniczne, orientację seksualną, tożsamość płciową i status społeczno-ekonomiczny jest codziennością w polskich szkołach. Uczniowie i uczennice doświadczają dyskryminacji zarówno w relacjach rówieśniczych, jak i ze strony nauczycielek i nauczycieli.

60 Główne wnioski 2. Dyskryminacja przejawia się najczęściej w zachowaniach, których nie zarejestrują urządzenia monitorujące: izolacji, lżeniu, wyśmiewaniu, drwinach. Agresji słownej, mającej miejsce nie tylko w fizycznej przestrzeni szkoły, ale również w internecie, towarzyszy przemoc fizyczna. Niektóre przypadki prześladowań trwają przez kilka lat i skutkują m.in. próbami samobójczymi.

61 Główne wnioski 3. Powszechności dyskryminacji towarzyszy bierność kadry pedagogicznej oraz samych uczennic i uczniów, wynikająca w dużej mierze z niewiedzy na temat tego, czym jest dyskryminacja i w jaki sposób można w szkole sobie z nią radzić i jej przeciwdziałać.

62 Rekomendacje 1. Uruchomienie regularnego kursu doskonalenia nauczycieli/nauczycielek, wzmacniającego ich kompetencje do reagowania i przeciwdziałania dyskryminacji, mowie nienawiści oraz przemocy motywowanej uprzedzeniami. 2. Przygotowanie i szerokiego upowszechnienie informacji dla nauczycieli/nauczycielek, rodziców oraz dzieci i młodzieży na temat możliwości reagowania i postępowania w przypadkach dyskryminacji i przemocy doświadczanej w szkole. 3. Powołanie przy Ministerstwie Edukacji Narodowej zespołu ds. wspierania równości i działań antydyskryminacyjnych w środowisku szkolnym.

63 Dziękujemy za uwagę! Powstanie raportu zostało zrealizowane w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG. Szkola Rownosci