Budowa mierników agregatowych do oceny poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego

Transkrypt

1 Krzysztof Kompa Katedra Ekoometrii i Statystyki Szkoła Główa Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Budowa mierików agregatowych do ocey poziomu rozwoju społeczo-gospodarczego Wstęp Uia Europejska przywiązuje coraz większą wagę do rozwoju społeczego. Potrzeba moitorowaia jego poziomu wyika przede wszystkim z koieczości elimiowaia dysproporcji wśród różych grup ludości, co jest jedym z główych celów polityki społeczej UE, zwłaszcza w sytuacji, kiedy człokami wspóloty zostały kraje iezwykle zróżicowae pod względem kulturowym, ekoomiczym i polityczym. W celu prowadzeia porówań między krajami koiecze jest zbudowaie odpowiedich mierików, które umożliwią oceę poziomu rozwoju społeczo-gospodarczego. Pojęcie rozwoju społeczo-gospodarczego jest pojęciem iezwykle szerokim, uwzględiającym oddziaływaie [Strahl 1998]. istytucji świadczących usługi społecze (placówki oświaty, kultury, wychowaia, opieki społeczej, ochroy zdrowia), środowiska zamieszkiwaia (sytuacja mieszkaiowa, ryek pracy, bezpieczeństwo publicze), zjawisk ogóloekoomiczych (kształtujących poziom gospodarki daego kraju) a waruki życia jego obywateli. Właściwy pomiar rozwoju społeczo-gospodarczego poszczególych krajów Uii Europejskiej wymaga staraego doboru odpowiedich mierików. Brak jest jedak powszechie zaych, uiwersalych rozwiązań w tym zakresie. W literaturze przedmiotu istieje wiele podejść do problemu budowy mierików rozwoju społeczo-gospodarczego w międzyarodowych badaiach porówawczych. Często dyskusja a te temat kocetruje się ie a kwestii wyboru zespołu ajlepszych mierików, lecz a określeiu mierika sytetyczego. W wielu opracowaiach za taki właśie mierik przyjmuje się wielkość dochodu arodowego a jedego mieszkańca. Wskazuje się także [McGraaha 1972, Staisz 1984], że kraj charakteryzujący się stosukowo wysokim poziomem dochodu arodowego może mieć wysoki wskaźik umieralości iemowląt lub duży odsetek aalfabetów. Jedakże PKB jest de facto jedyie mierikiem

2 6 wzrostu gospodarczego i ie moża wioskować wyłączie a jego podstawie o poziomie rozwoju społeczo-gospodarczego. Rozwój społeczy powio się zatem aalizować a podstawie szerokiego zbioru odpowiedio dobraych mierików, opisujących róże sfery działalości i życia człowieka 1. W pracy Berbeka [2006] dokoao ich podziału a cztery grupy: czyiki ekoomicze, do których zalicza się miary opisujące: poziom rozwoju gospodarczego i jego zmia, system orgaizacji gospodarki, politykę państwa, procesy itegracyje oraz globalizacyje i ryek pracy; czyiki społecze, do których zalicza się mieriki: relacji międzyludzkich (szczególie rodziych), stylu życia, orm i wartości, poziomu aspiracji i zjawiska aśladowictwa; czyiki demograficze, będące zbiorem zmieych opisujących strukturę, liczbę i przyrost aturaly ludości, gęstość zaludieia oraz procesy migracyje; czyiki przyrodicze, takie jak położeie geograficze i związae z im uwarukowaia klimatycze, oraz jakość środowiska aturalego. Najbardziej zae mieriki stosowae do porówań rozwoju społeczo-gospodarczego to wskaźik rozwoju społeczego HDI (Huma Developmet Idex) 2 oraz wskaźik ubóstwa społeczego HPI (Huma Poverty Idex) 3 ; oba 1 Warto w tym miejscu wspomieć o dwóch zestawach wskaźików społeczych: 1. Europejskim Systemie Wskaźików Społeczych (Europea System of Social Idicators), zawierający 14 grup wskaźików społeczych (por. Noll H.H., ZUMA [2003]); 2. Projekcie polskiego wykazu wskaźików społeczych, zawierających 210 zmieych ujętych w 13 grupach problemowych (por. Wskaźiki Społecze, 1990). 2 Por. Huma Developmet Report, UNDP, Wskaźik rozwoju społeczego (iaczej wskaźik rozwoju ludzkiego lub społeczo-ekoomiczego) jest sytetyczym mierikiem, opisującym poziom rozwoju społeczo-ekoomiczego poszczególych krajów. HDI, opracoway w 1990 roku przez Mahbuba ul Haqa, wykorzystyway jest od 1993 roku przez ONZ dla celów porówań międzyarodowych. Mierik oblicza się a podstawie 3 kategorii społeczo-ekoomiczych: 1. Długości życia, reprezetowaej przez przecięte dalsze trwaie życia w momecie arodzi; 2. Edukacji opisaej przez wskaźik umiejętości pisaia i czytaia ze zrozumieiem wśród dorosłych (bez względu a płeć) oraz ogóly wskaźik skolaryzacji brutto; 3. Stadardu życia mierzoego wielkością PKB per capita w dolarach amerykańskich (USD), liczoego wg parytetu siły abywczej waluty (PPP $). 3 Por. Walsh M., Stephes P., Moore S., Wskaźik ubóstwa społeczego to mierik skostruoway przez ONZ i stosoway przez agedę do spraw rozwoju arodów zjedoczoych (UNDP) jako jede z mierików w zakresie społeczego rozwoju itelektualo-gospodarczego. Choć rzadziej stosoway, jest jedak uważay za bardziej miarodajy wskaźik pomiaru tegoż zjawiska iż HDI (bądź PKB). UNDP stosuje dwa rodzaje HPI: HPI-1 dla krajów rozwijających się oraz HPI-2 dla krajów rozwiiętych (w tym dla krajów Uii Europejskiej). Pierwszy ze wskaźików kostruoway jest a podstawie trzech kategorii:

3 wykorzystywae przez ONZ. Iym mierikiem, który ma bezpośredi związek z kategorią dobrobytu ekoomiczego oraz doktryą zrówoważoego rozwoju 4 jest wskaźik trwałego dobrobytu ekoomiczego ISEW (Idex of Sustaiable Ecoomic Welfare) 5. Warto zauważyć, że uwzględiaie w kostrukcji mierika sytetyczego kocepcji rozwoju zrówoważoego sprawia 6, że ależy uwzględiać w im dodatkowe kategorie. Budowa odpowiedich wskaźików agregatowych jest otwartym problemem badawczym, a mieriki już istiejące powiy być poddawae weryfikacji i aktualizacji przy uwzględieiu owych kocepcji ocey poziomu rozwoju społeczego (czy dobrobytu), zasobów gromadzoych daych statystyczych oraz doświadczeń z wykorzystaia istiejących wskaźików. Dlatego celem iiejszego opracowaia jest próba kostrukcji mierika agregatowego, który pozwoli a porówaie krajów Uii Europejskiej Długości życia, reprezetowaej przez prawdopodobieństwo śmierci przed osiągięciem 40. roku życia ustaloe w momecie arodzi; Poziomu edukacji, mierzoego wskaźikiem aalfabetyzmu wśród dorosłych; Stadardu życia, opisywaego przez dwie zmiee: liczbę ludości bez dostępu do czystej pitej wody oraz liczbę iedożywioych dzieci. Drugi ze wskaźików bazuje a iym zbiorze cech, opisujących kategorie (1) (3) i uwzględia czwarty, dodatkowy czyik, jakim jest wykluczeie społecze. Mierikiem długowieczości jest w przypadku HPI-2 prawdopodobieństwo śmierci przed osiągięciem 60. roku życia. Miarą poziomu edukacji jest odsetek fukcjoalych aalfabetów, a stadardu życia odsetek ludości dyspoującej dochodem rozporządzalym w wysokości iższej iż 50% mediay dla daego kraju. Jako mierik wykluczeia społeczego przyjęto odsetek bezrobotych, którzy pozostają bez pracy przez 12 miesięcy i dłużej (bezrobocie długotermiowe). 4 Zrówoważoy rozwój to rozwój, który zaspokaja potrzeby obece, ie zagrażając możliwościom zaspokojeia potrzeb przyszłych pokoleń. Opiera się a dwóch podstawowych pojęciach: pojęciu potrzeb, w szczególości podstawowych potrzeb ajbiediejszych a świecie, którym ależy adać ajwyższy priorytet; pojęciu ograiczeń, arzucoych zdolości środowiska do zaspokojeia potrzeb obecych i przyszłych przez sta techiki i orgaizacji społeczej. Cytat pochodzi z raportu Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju (The World Commissio o Eviromet ad Developmet), zwaej też Komisją Brudtlad opublikowaego w 1987 r. 5 Autorami ISEW, zwaego rówież wskaźikiem ekologiczych bogactw aturalych, są Daly i Cobb Jr. (por. Daly, Cobb Jr. [1989], Prochowicz, Śleszyński [2008]). Mierik wyzacza się a podstawie wielkości kosumpcji idywidualej (mierzoej wydatkami obywateli a dobra fiale). Wskaźik uwzględia zarówo gospodarowaie zasobami mieralymi, jak i międzygeeracyją sprawiedliwością społeczą. Przy ustalaiu jego wartości bierze się pod uwagę: średie spożycie, podział dóbr i degradację środowiska. 6 Szerzej a temat kostrukcji wskaźików zrówoważoego rozwoju w pracy: Borys, Fiedor [2008].

4 8 Budowa mierików agregatowych Mierik 7 jest miarą wyrażającą poziom daego zjawiska, przedstawioą w postaci względej (to rozwiązaie zalecae) lub bezwzględej. Jest o fukcją jedego lub kilku atrybutów umożliwiającą określeie pozycji daego obiektu (p. kraju, województwa itp.) a tle iych obiektów przez porówaie jego wartości. W przypadku, kiedy do kostrukcji wskaźika wykorzystuje się dwie i więcej zmieych diagostyczych, mierik określay jest jako sytetyczy lub agregatowy. Zmiee diagostycze powiy spełiać astępujące kryteria [Zeliaś 2000]: uiwersalość, co ozacza zbliżoe zaczeie w poszczególych krajach 8 ; mierzalość wskaźików, czyli liczbowa ich reprezetacja; dostępość 9 polegająca a możliwości pozyskaia odpowiedich daych; jakość rozumiaa jako gwaracja, że dae ie są obarczoe istotymi błędami przypadkowymi, co moża zapewić korzystając z wiarygodych źródeł iformacji; warto przy tym zwrócić uwagę a porówywalość daych, kiedy wykorzystywae źródła iformacji są róże; ekoomiczość polegająca a miimalizacji kosztów zebraia daych; iterpretowalość jeśli zmiee są zgode z tradycjami badawczymi i są jedozaczie iterpretowale. Istoty też jest sposób oddziaływaia zmieych a poziom badaego zjawiska; wyróżia się tutaj stymulaty, destymulaty i omiaty. Stymulata jest zmieą, której większa wartość wskazuje a wyższy poziom zjawiska (obiektu), czyli działa w sposób stymulujący rozwój. Destymulata to zmiea mająca egatywy wpływ a aalizowae zjawisko, a omiata jest zmieą o eutralym charakterze lub jej pozytywe oddziaływaie a obiekt występuje jedyie dla zadaych jej wartości. Oprócz tego waże jest aby zmiee diagostycze charakteryzowały się odpowiedią zmieością i ie były silie ze sobą skorelowae, aby ie powielać tych samych iformacji. Kostrukcja mierika sytetyczego przebiega w kilku etapach Por. Rogala P., Rycharski T., Przykładem mierików, które ie mogą być przyjęte do tego typu porówań jest poziom produkcji rolo-spożywczej (zbiory zbóż, rybołówstwo, pogłowie bydła itp.) Nie każdy kraj charakteryzuje się odpowiedimi warukami klimatyczymi, czy posiada dostęp do zbiorików wodych (por. Staisz 1984). 9 Dostępość daych jest często bardzo ograiczoa, dlatego dopuszcza się sytuację braku części iformacji pod warukiem, że zostaą oe uzupełioe metodami szacowaia brakujących daych. 10 W iiejszym opracowaiu ograiczymy się jedyie do miar opartych a odległości taksoomiczej.

5 gdzie: q it odległość i-tego obiektu (kraju) od hipotetyczego wzorca, wyzaczoa za pomocą metryki euklidesowej a podstawie wystadaryzowaych zmieych: 0 1. Wybór typu mierika, który może być wskaźikiem ze wzorcem lub bez wozrca. W tym pierwszym przypadku ależy dodatkowo zdefiiować wzorzec (rzeczywiście istiejący lub hipotetyczy), w stosuku do którego będzie się wyzaczać odległości dla poszczególych obiektów. 2. Wybór zmieych diagostyczych, co polega a określeiu jakie atrybuty będą brae pod uwagę przy ustalaiu pozycji obiektu, oraz określeie sposobu ich oddziaływaia a obiekt. 3. Normalizacja zmieych, która pozwala a sprowadzeie zmieych wyrażoych a różych skalach i w różych miaach do porówywalości. 4. Wyzaczeie wartości mierika. 5. Porządkowaie obiektów wg wartości wskaźika. Sytetycza miara rozwoju jest postaci [Hellwig 1968]: qit SMRit 1 i 1,2,..., ; t 1,2,..., T (1) q 2S t z, z i wartości zmieych opisujących odpowiedio wzorzec oraz i-ty obiekt badaia po stadaryzacji, przeprowadzoej wg wzoru: dla obiektu wzorcowego wyzaczoego jako: gdzie: S i D ozaczają stadaryzowae zbiory odpowiedio: symulat i destymulat, a średie x, q i odchyleia stadardowe S S oblicza się wg relacji: t qt k i it k j 1 q z z z z i 0 i x x S x mi i1,2,... max i1,2,... i i i z dla x D i z dla x S x, qt 9 (2) (3) (4) x 1 i x i 1 (5)

6 10 q t 1 i 1 q it (6) 1 S ( q q ) qt it t i 1 x 1 i i 1 S ( x x ) 2 2 (7) (8) Tak skostruoway mierik przyjmuje zasadiczo wartości z przedziału [0; 1] 11. Wartości bliższe jedości ozaczają większe podobieństwo do hipotetyczego wzorca (4), który utworzoy został z ajwiększych wartości stymulat i ajmiejszych wartości destymulat. Na podstawie wartości taksoomiczego mierika rozwoju SMR it porządkuje się jedostki terytoriale ze względu a poziom rozwoju społeczo-gospodarczego. Na tej podstawie moża też dokoać grupowaia obiektów a homogeicze klasy (tj. o zbliżoym poziomie rozwoju). Zazwyczaj kostruuje się cztery grupy według różych kryteriów, z których dwa przykładowe, ozaczoe jako (A) i (B) przedstawioo w tabeli 1. Kryterium A skostruowae jest a podstawie odchyleia stadardowego mierika S SMRt wokół wartości średiej SMR t : SMR t 1 i 1 SMR 1 SMRt it t i 1 S ( SMR SMR ) it 2 (9) (10) W drugim z kryteriów oblicza się średie SMR t i SMR t dla obiektów, których wartości wskaźików są miejsze lub większe od średiej SMR t : L U U 1 t it dla obiektów dla których: it > t i 1 SMR SMR SMR SMR L 1 t it dla obiektów dla których: it < t i 1 SMR SMR SMR SMR (11) (12) 11 Może się jedak zdarzyć, iż wartość mierika przekroczy 1. Prawdopodobieństwo wystąpieia takiego przypadku jest jedak bardzo małe.

7 11 Tabela 1 Grupy typologicze Nr klasy i charakterystyka obiektów I bardzo wysoki poziom rozwoju II wysoki poziom rozwoju III przecięty poziom rozwoju Kryteria (A) przyależości do klasy SMR it SMR t + S SMRt SMR t + S SMRt > SMR it SMR t SMR t > SMR it SMR t S SMRt IV iski poziom rozwoju SMR it < SMR t S SMRt Kryteria (B) przyależości do klasy SMR it SMR U t U t it t L t it t SMR SMR SMR SMR SMR SMR SMR it SMR L t Źródło: Opracowaie włase a podstawie Nowak 1990, Malia Istotym zagadieiem jest ocea zdolości dyskrymiacyjych skostruowaych mierików, pozwalająca odpowiedzieć a pytaie czy za ich pomocą moża poprawie rozpozać obiekty z puktu widzeia ich poziomu rozwoju. Miarą wykorzystywaą do ocey przydatości mierików taksoomiczych do klasyfikacji obiektów jest miara właściwości dyskrymiacyjych wyzaczaa dla uporządkowaych malejąco sytetyczych mierików rozwoju postaci [Sokołowski 1984]: G t 1 SMRit SMR( i1) t 1 1 mi, Rt 1 i1 (13) gdzie dla każdego t mometu czasu: SMR it, SMR (i+1)t ozacza koleje, uporządkowae wartości mierika, Rt SMRt SMRt rozstęp, SMR t max mi max, mi SMR t ajwiększą i ajmiejszą wartość mierika. Wartości wskaźika G 1 zawierają się w przedziale 0,1 1, przy czym przyjmie o wartość 0, gdy dla każdego i = 1, 2,... 1, różice będą jedakowe. Wartość maksymala atomiast wystąpi, gdy dla ( 1) obiektów wartości mierika taksoomiczego będą sobie rówe, a tylko jede obiekt przyjmie wartość ią iż pozostałe. Dlatego też postulowaa wartość tego wskaźika zajduje się w środku jego przedziału zmieości.

8 12 Wybór zmieych diagostyczych W celu kostrukcji miar agregatowych do opisaia poziomu rozwoju społeczo-gospodarczego państw Uii Europejskiej uwzględioo astępujące grupy tematycze: waruki życia ludości, edukację, opiekę medyczą i zdrowie, ochroę środowiska, ifrastrukturę techiczo-ekoomiczą i społeczeństwo iformacyje. Na podstawie daych udostępioych a stroach iteretowych: World Bak, OECD i Europea System of Social Idicator za lata , wybrao 21 potecjalych zmieych diagostyczych. Waruki życia ludości X 1 gęstość zaludieia obliczoa jako iloraz liczby ludości daego kraju w połowie roku przez jego powierzchię w kilometrach kwadratowych 12 ; X 2 bezrobocie długotermiowe, czyli liczba osób pozostających bez pracy przyajmiej przez rok, wyrażoa jako procet bezrobotych ogółem; X 3 bezrobocie całkowite rozumiae jako odsetek osób w wieku produkcyjym pozostających bez pracy, lecz gotowych do jej podjęcia i poszukujących zatrudieia. Edukacja X 4 wydatki a edukację publiczą jako udział w PKB; X 5 oczekiwaa długość kształceia w latach. Opieka medycza i zdrowie X 6 liczba łóżek szpitalych a 1000 osób; X 7, X 8 szczepieia przeciwko DPT i odrze, jako odsetek iemowląt zaszczepioych w wieku miesiące; X 9 zachorowaia a gruźlicę liczba chorych a osób; X 10 liczba lekarzy przypadająca a 1000 osób; X 11 oczekiwaa długość życia w momecie arodzi, defiiowaa jako przecięta liczba lat, jaką może przeżyć oworodek przy założeiu, że waruki umieralości będą w przyszłości takie same przez cały czas jego życia; X 12 umieralość iemowląt, tj. liczba zgoów dzieci przed osiągięciem pierwszego roku życia a 1000 urodzeń żywych, Ochroa środowiska X 13 emisja CO 2 w toach a 1 mieszkańca; 12 Przez liczbę ludości rozumie się tu wszystkich mieszkańców, iezależie od statusu prawego, czy obywatelstwa, wyłączając uchodźców, iezamieszkujących a stałe w kraju azylu, którzy są częścią populacji kraju swego pochodzeia. Powierzchia kraju to jego obszar z wyłączeiem powierzchi wód śródlądowych (rzeki i jeziora) i wyłączoych stref ekoomiczych.

9 X 14 stężeie pyłów PM 10 (tj. o średicy ziare miejszej iż 10 μm) w mikrogramach a m 3. Ifrastruktura techiczo-ekoomicza X 15 zużycie eergii w toach oleju ekwiwaletego toe 13 a 1 mieszkańca; X 16 sieć dróg w km a 1 km 2 powierzchi kraju; X 17 PKB per capita wg parytetu siły abywczej, wyrażoy w USD w ceach stałych z 2005 r.; X 18 dochód arodowy a głowę brutto wg parytetu siły abywczej, wyrażoy w USD w ceach bieżących (GNI per capita); X 19 wydatki gospodarstw domowych a kosumpcję fialą, wyrażoe w USD, w ceach bieżących w przeliczeiu a 1 mieszkańca. Społeczeństwo iformacyje X 20 liczba użytkowików Iteretu a 100 mieszkańców; X 21 liczba osobistych komputerów a 100 mieszkańców. Pierwsza z wyodrębioych podgrup obejmuje zbiór cech charakteryzujących ludość oraz waruki życia. Spośród wskaźików społeczych, zakwalifikowaych do tej grupy przez GUS czy ZUMA 14, wybrao: gęstość zaludieia, poieważ zbyt duże zagęszczeie ludości prowadzi do zatłoczeia i jego ekologiczych kosekwecji, przez które rozumie się hałas, zaieczyszczeie wód i powietrza, a co ajważiejsze, ograiczeia prywatości jedostki [Berbeka 2006]. Pozostałe dwa mieriki opisują poziom bezrobocia, którego skutki ekoomiczo-społecze opisuje wielu socjologów i ekoomistów [Majerkiewicz 2008, Balcerzak-Paradowska 1994, Zarychta 1994]. Kolejym ważym aspektem rozwoju społeczeństwa, świadczącym o ogólym poziomie życia w kraju, jest edukacja. Wskaźiki zaliczae do tej grupy przedstawiają zarówo osiągięty przez ludość poziom wykształceia, jak i iformacje o kotyuujących aukę a różych szczeblach edukacji. Opisują rówież waruki pracy szkół i przedszkoli oraz pomoc ze stroy państwa dla młodzieży uczącej się. Wpływ poziomu edukacji a rozwój gospodarczy krajów Uii Europejskiej podkreśla strategia lizbońska, która postawiła za cel krajom Wspóloty stworzeie do 2010 roku ajbardziej kokurecyjej gospodarki opartej a wiedzy, której filarami są: edukacja, auka i rozwój społeczeństwa iformacyjego. Jedym z ajważiejszych waruków realizacji tego zadaia toe = 41,9 GJ. 14 ZUMA Ceter of Survey Research ad Methodology Social Idicators Departmet, Maheim.

10 14 jest zwiększeie akładów a aukę i edukację w krajach UE. 15 Dlatego jako jede ze wskaźików charakteryzujących te aspekt badaego zjawiska przyjęto procetową wartość PKB, przezaczoą a rozwój edukacji. Zauważmy, że przy kostrukcji HDI poziom edukacji reprezetoway jest przez dwie zmiee: wskaźik umiejętości pisaia i czytaia ze zrozumieiem wśród dorosłych oraz współczyik skolaryzacji brutto. Ze względu a trudości z dostępością tych wskaźików dla badaego okresu, jako drugi mierik poziomu edukacji, przyjęto oczekiwaą długość kształceia w latach. Nie ulega wątpliwości, że poziom opieki medyczej w kraju ma determiujący wpływ a poziom życia i wzrost gospodarczy [Białyicki-Birula 2007]. W związku z tym w kostrukcji mierika uwzględioo zmiee opisujące zdrowie i opiekę zdrowotą. Oczekiwaa długość życia w momecie arodzi jest cechą powszechie stosowaą w tego typu badaiach [Strózik 2007], jest rówież składową wskaźika rozwoju HDI. W społeczeństwach zdrowszych ludzie żyją dłużej, co sprawia, że ich zasoby są większe, dzięki długiemu okresowi gromadzeia oszczędości. Poadto dłuższy horyzot czerpaia korzyści wpływa a podejmowaie przez ludość długofalowych iwestycji, a tym samym długowieczość pośredio oddziałuje a zwiększeie wydatków a budowictwo czy edukację. Umieralość iemowląt jest iejako odzwierciedleiem ogólego stau zdrowia, waruków i sposobu życia ludości oraz opieki medyczej. Jest przytaczaa w wielu pozycjach jako determiata poziomu życia [Strózik 2007]. Tak jak zdrowie korzystie wpływa a wzrost gospodarczy, tak skutki chorób mają w tym aspekcie wpływ egatywy. Ich główą kosekwecją z ekoomiczego puktu widzeia jest obiżeie dochodów jedostek, a skutek ograiczeia możliwości zarobkowaia. Choroby egatywie rzutują a aktywość ludzi (ekoomiczą, fizyczą czy umysłową) i w ostateczości wpływają ujemie a sta gospodarki. Uzasadia to wykorzystaie mierików takich jak, zachorowaia a gruźlicę, czy szczepieia przeciwko odrze i DTP u iemowląt, a także zmiee, które świadczą o poziomie opieki medyczej (liczba łóżek szpitalych czy liczba lekarzy). W ostatich latach obserwuje się wzrost zaiteresowaia staem środowiska aturalego, co przyjęto jako kolejy mierik poziomu rozwoju społeczo-gospodarczego. Zasoby środowiska aturalego są podstawą rozwoju gospodarki, dlatego też dbałość o jego sta jest elemetem kluczowym dla dalszego rozwoju. Polityka ochroy środowiska UE za jede z główych celów stawia sobie poprawę czystości powietrza, gdzie priorytetem jest ochroa warstwy ozoowej poprzez zmiejszeie emisji gazów cieplariaych do atmosfery. W związku z tym emisję dwutleku węgla i stężeie pyłów PM 10 w powietrzu przyjęto za mieriki stau środowiska aturalego. 15 Por. Rozwój potecjału aukowego

11 Z rozwojem społeczo-gospodarczym kraju wiąże się w sposób bezpośredi rozwój ifrastruktury techiczo-ekoomiczej, decydującej m.i. o atrakcyjości regioów pod względem iwestycyjym, co z kolei sprzyja dalszemu rozwojowi. Za mieriki ifrastruktury techiczej [Malia 2004] przyjęto gęstość sieci dróg, mierzoą w kilometrach a kilometr kwadratowy powierzchi kraju oraz zużycie eergii elektryczej, staowiącej iezbędą siłę apędową każdej gospodarki. Zużycie eergii elektryczej jest powszechie wykorzystywaym mierikiem rozwoju gospodarczego zarówo a potrzeby porówań międzyarodowych [Grabiński 1985], jak i międzyregioalych w obrębie jedego kraju [Nowak 1990]. Potecjał gospodarczy daego kraju opisuje się zazwyczaj za pomocą produktu krajowego brutto, który obrazuje końcowy rezultat działalości wszystkich podmiotów gospodarki arodowej. Jego wpływ a poziom rozwoju społeczo-gospodarczego moża tłumaczyć astępująco: PKB rozpatrywae od stroy wydatków jest sumą wydatków a kosumpcję idywidualą i publiczą (wydatków rządowych i pozarządowych), iwestycji krajowych brutto oraz eksportu etto. Podstawowym składikiem tak aalizowaego PKB są wydatki a kosumpcję idywidualą. Część wydatków rządowych przezaczoa jest atomiast a kosumpcję społeczą. Wysokość kosumpcji idywidualej i społeczej w oczywisty sposób determiuje poziom życia ludości kraju [Berbeka 2006]. Dodatkowo do pomiaru rozwoju gospodarczego wykorzystao dochód arodowy brutto. Jest o miarą produkcji wytworzoej w daym okresie za pomocą czyików produkcji ależących do obywateli daego kraju (iezależie od miejsca ich użycia), wyrażoą w ceach tych czyików. Otrzymuje się go, korygując PKB w ceach czyików produkcji o tzw. dochody etto z tytułu własości i pracy za graicą. Użycie tego mierika może być uzae za powieleie iformacji zawartych w poprzedim czyiku, jakim jest PKB. Jest oo jedak celowe, poieważ służy zwiększeiu wpływu potecjału gospodarczego a wartość miary sytetyczej w badaych jedostkach regioalych. Kolejy mierik wydatki gospodarstw domowych a kosumpcję fialą, wprowadza do aalizy czyik społeczego dobrobytu i jest wartością, a podstawie której bezpośredio moża oceić poziom życia obywateli daego kraju. Początek XXI wieku określa się w rozwoju społeczym etapem społeczeństwa iformacyjego 16. Raga wiedzy i iformacji została doceioa w Uii Europejskiej, co zalazło wyraz w oficjalych strategiach wspólotowych (m.i. w strategii lizbońskiej), mających zapewić państwom człokowskim kokure Społeczeństwo iformacyje owy system społeczeństwa, kształtujący się w krajach o wysokim stopiu rozwoju techologiczego, gdzie zarządzaie iformacją, jej jakość, szybkość przepływu są zasadiczymi czyikami kokurecyjości zarówo w przemyśle, jak i w usługach, a stopień rozwoju wymaga stosowaia owych techik gromadzeia, przetwarzaia, przekazywaia i użytkowaia iformacji (por. Cele i kieruki..., 2000).

12 16 cyjość a rykach globalych i efektywe współzawodictwo z ajwiększymi gospodarkami a świecie. Dostęp do komputera i Iteretu ma bezpośredi wpływ a poziom życia ludości, umożliwiając zaspokajaie różorodych potrzeb: od pozaia i samorealizacji po zdobywaie wiedzy. W tabeli 2 aalizuje się ww. zmiee diagostycze, ich miaa oraz oddziaływaie a rozwój społeczo-gospodarczy, defiiując je jako stymulaty i destymulaty. Tabela 2 Aaliza zmieych diagostyczych Opis grupy Symbol zmieej Typ zmieej Opis zmieej Współczyik zmieości V j Średi współczyik zmieości dla grupy Waruki życia ludości X 1 D Gęstość zaludieia [os/km 2 ] 83,94% X 2 D Bezrobocie długotermiowe [%] 36,33% X 3 D Bezrobocie całkowite [%] 52,59% 57,62% Edukacja X 4 S Wydatki a edukację publiczą [%] 22,93% 16,69% X 5 S Oczekiwaa długość kształceia [lata] 10,44% Opieka medycza i zdrowie X 6 S Liczba łóżek szpitalych [liczba] 32,06% X 7 S Szczepieia DPT [%] 10,01% X 8 S Szczepieia przeciwko odrze [%] 11,21% X 9 D Zachorowaia a gruźlicę [liczba] 76,39% X 10 S Liczba lekarzy [liczba] 20,18% X 11 S Oczekiwaa długość życia w momecie arodzi [lata] 4,09% X 12 D Umieralość iemowląt [liczba] 37,44% 27,34% Ochroa środowiska Ifrastruktura techiczo- - ekoomicza Społeczeństwo iformacyje X 13 D Emisja CO 2 [toy] 45,74% 40,39% X 14 D Stężeie pyłów PM10 [mikrogramy] 35,03% X 15 S Zużycie eergii [toe] 42,27% X 16 S Sieć dróg [km] 70,53% X 17 S PKB per capita wg parytetu siły abywczej [USD] 45,93% X 18 S GNI per capita [USD] 43,48% X 19 S Wydatki gospodarstw domowych a kosumpcję fi alą [USD] 81,32% X 20 S Użytkowicy Iteretu [liczba] 85,81% X 21 S Liczba osobistych komputerów [liczba] 63,56% 56,71% 74,69% Źródło: Opracowaie włase. Symbol S ozacza stymulatę, D destymulatę.

13 17 Aaliza zmieych diagostyczych Przyjęte do aalizy zmiee diagostycze, powiy charakteryzować się wystarczająco dużą zmieością, iterpretowaą jako zdolość do różicowaia badaych jedostek. W celu zbadaia tej właściwości, obliczoo średi współczyik: V j 1 T T t 1 V (14) gdzie: V współczyik zmieości obliczoy dla j-tej (j = 1, 2,...k; k = 21) cechy a podstawie daych pochodzących z obiektów ( = 23 kraje) w t-tej (t = 1, 2,...T; T = 17) jedostce czasu (t = 1 ozacza obserwację z 1990 r., a t = 17 z 2006 r.): V S x x 100 (15) gdzie: x x, S wartość średia i odchyleie stadardowe j-tej cechy w t-tej jedostce czasu obliczoe według wzorów (5) i (8). W tabeli 2 przedstawioo wartości średiego współczyika zmieości (14) dla poszczególych zmieych oraz dla grup czyików. Jak widać w tabeli 2, ajwiększe zróżicowaie, mierzoe w 23 krajach UE w ciągu 17 lat, obserwowae jest w grupie społeczeństwo iformacyje, a ajmiejsze w grupie opisującej poziom edukacji. Aaliza współczyików zmieości dla przyjętej wartości krytyczej 17 tego współczyika V j > 10%, upoważia do wykorzystaia wszystkich 21 cech diagostyczych do kostrukcji taksoomiczego mierika sytetyczego. Klasyfikacja krajów Uii Europejskiej według mierików agregatowych Aalizie poddao 23 kraje, człoków Uii Europejskiej w 2004 roku, pomijając Maltę i Cypr ze względu a trudości z pozyskaiem dla ich daych empiryczych. Porówaia przeprowadzoo za lata w odstępach pięcioletich a podstawie: 17 Kryterium to zastosowao do wszystkich zmieych oprócz będących składowymi HDI, które zostały arbitralie przyjęte do budowy taksoomiczego mierika rozwoju (X 11 i X 17 ). Wartość krytyczą współczyika zmieości przyjęto a podstawie pracy: Malia 2004.

14 18 1. Wskaźika rozwoju społeczego (HDI) dla krajów objętych badaiem pochodzącego z Huma Developmet Report [2008] oraz 2. Taksoomiczego mierika sytetyczego SMR, wyzaczoego według relacji (1) a podstawie zmieych diagostyczych opisaych w tabeli 2. Na podstawie wartości obu mierików sporządzoo rakigi obiektów. W badaiach ONZ dokouje się podziału krajów a wysoko, średio i słabo rozwiięte a podstawie wartości HDI, przyjmując że kraje ze wskaźikiem wyższym iż 0,8001 ależą do grupy pierwszej. Grupowaie a podstawie tak przyjętych kryteriów ma ses w przypadku dokoywaia aaliz krajów z całego świata, gdzie zróżicowaie poziomu rozwoju (a tym samym wielkości wskaźika) jest duże. Jedakże zastosowaie tego kryterium dla krajów Uii Europejskiej ie pozwala a prowadzeie porówań ze względu a zbyt małą zmieość tego współczyika. Wystarczy zauważyć (tabela 3), że wszystkie aalizowae w wybraych latach obiekty, z wyjątkiem krajów Nadbałtyckich w 1995 roku, ależałoby zaliczyć do klasy pierwszej. W związku z tym badae kraje pogrupowao do czterech klas, zgodie z kryteriami przedstawioymi w tabeli 1. Takie podejście dodatkowo umożliwia dokoaie porówań HDI ze skostruowaym wskaźikiem SMR. Oba mieriki porówao ze sobą, badając ich zdolość do wyodrębiaia grup typologiczych spośród zadaego zbioru obiektów a podstawie miary (13) oraz współczyika zmieości: SSMRt VSMRt 100 (16) SMR t gdzie dla każdego okresu t: SMR t, S SMRt to średia arytmetycza i odchyleie stadardowe mierika, którym jest albo HDI albo wyzaczoy z (1) wskaźik. Z tabeli 3 wyika, iż krajami o ajwyższym poziomie rozwoju w wybraych latach były kolejo Holadia w 1990 r., Szwecja w latach 1995 i 2000 oraz Irladia w 2005 r. Niezmieie grupę ajlicziejszą staowią kraje wysoko rozwiięte. Do tej grupy w każdym z badaych okresów zaliczoo: Austrię, Belgię, Daię, Filadię, Frację, Hiszpaię, Luksemburg, Niemcy, Wielką Brytaię i Włochy oraz kraje ależące w iych latach do klasy I. Wskaźik rozwoju Portugalii względem pozostałych państw zmieiał się a tyle, że w 1995 roku została zakwalifikowaa do grupy II, podczas gdy w pozostałych latach do klasy III. Podobie zachowywała się Grecja, która do klasy krajów wysoko rozwiiętych ależała w latach 1990 i Warto też zwrócić uwagę a Irladię, która w 2005 roku uzyskała ajwyższą wartość HDI. Spośród owo przyjętych w 2004 r. krajów wszystkie ależały do dwóch ostatich klas. Przy czym Słoweia i Czechy zalazły się w grupie krajów o przeciętym poziomie rozwoju, podczas gdy pozostałe państwa zostały zaliczoe do grupy ostatiej.

15 19 Tabela 3 Rakig krajów Uii Europejskiej a podstawie wartości HDI i kryterium (A) Kraj 1990 Kraj 1995 Kraj 2000 Kraj 2005 Klasa I Klasa I Klasa I Klasa I Holadia 0,914 Szwecja 0,935 Szwecja 0,952 Irladia 0,959 Klasa II Klasa II Klasa II Klasa II Fracja 0,907 Holadia 0,934 Holadia 0,947 Szwecja 0,956 Filadia 0,906 Belgia 0,931 Belgia 0,943 Holadia 0,953 Szwecja 0,904 W. Brytaia 0,929 Filadia 0,940 Filadia 0,952 Belgia 0,903 Fracja 0,925 Austria 0,938 Fracja 0,952 Austria 0,899 Austria 0,918 Fracja 0,938 Daia 0,949 Daia 0,898 Filadia 0,918 Daia 0,935 Hiszpaia 0,949 Hiszpaia 0,896 Daia 0,916 Hiszpaia 0,932 Austria 0,948 Włochy 0,892 Hiszpaia 0,914 Irladia 0,931 Belgia 0,946 Luksemburg 0,890 Luksemburg 0,913 W. Brytaia 0,931 W. Brytaia 0,946 Niemcy 0,890 Niemcy 0,913 Luksemburg 0,929 Luksemburg 0,944 W. Brytaia 0,890 Włochy 0,91 Niemcy 0,928 Włochy 0,941 Grecja 0,877 Irladia 0,898 Włochy 0,926 Niemcy 0,935 Irladia 0,875 Portugalia 0,885 Klasa III Grecja 0,926 Klasa III Klasa III Portugalia 0,904 Klasa III Portugalia 0,855 Grecja 0,882 Grecja 0,897 Słoweia 0,917 Słoweia 0,851 Słoweia 0,857 Słoweia 0,891 Portugalia 0,897 Czechy 0,845 Czechy 0,854 Czechy 0,866 Czechy 0,891 Klasa IV Klasa IV Klasa IV Klasa IV Litwa 0,827 Polska 0,822 Polska 0,852 Węgry 0,874 Estoia 0,813 Węgry 0,817 Węgry 0,845 Polska 0,870 Węgry 0,813 Estoia 0,792 Litwa 0,831 Słowacja 0,863 Polska 0,806 Litwa 0,791 Estoia 0,829 Litwa 0,862 Łotwa 0,804 Łotwa 0,771 Łotwa 0,817 Estoia 0,860 Łotwa 0,855 SMR t 0,871 0,883 0,905 0,919 S SMRt 0,037 0,052 0,044 0,038 V SMRt 4,3% 5,9% 4,9% 4,1% G 0,439 0,489 0,415 0,396 SMR t + S SMRt 0,908 0,935 0,949 0,957 SMR t S SMRt 0,834 0,831 0,861 0,881 Źródło: Opracowaie włase a podstawie Huma Developmet Report, UNDP, [2008]. Uwaga! Dae dotyczące Słowacji w latach 1990, 1995 i 2000 były iedostępe, dlatego ie została oa uwzględioa w rakigu za te lata.

16 20 Jak łatwo zauważyć wskaźik HDI cechuje się bardzo małą zmieością od 4,1% do 5,9%, co wyika z wcześiej przytaczaego faktu, że jest o wyzaczay przez ONZ dla krajów o bardzo zróżicowaym poziomie rozwoju. Aalizując jedak zdolości dyskrymiacyje tego mierika stwierdzamy, że upoważiają oe do stosowaia go w porówaiach krajów UE. Tabela 4 Rakig krajów Uii Europejskiej a podstawie HDI i kryterium (B) Kraj 1990 Kraj 1995 Kraj 2000 Kraj 2005 Klasa I Klasa I Klasa I Klasa I Holadia 0,914 Szwecja 0,935 Szwecja 0,952 Irladia 0,959 Fracja 0,907 Holadia 0,934 Holadia 0,947 Szwecja 0,956 Filadia 0,906 Belgia 0,931 Belgia 0,943 Holadia 0,953 Szwecja 0,904 W. Brytaia 0,929 Filadia 0,940 Filadia 0,952 Belgia 0,903 Fracja 0,925 Austria 0,938 Fracja 0,952 Austria 0,899 Austria 0,918 Fracja 0,938 Daia 0,949 Daia 0,898 Filadia 0,918 Klasa II Hiszpaia 0,949 Hiszpaia 0,896 Klasa II Daia 0,935 Austria 0,948 Klasa II Daia 0,916 Hiszpaia 0,932 Klasa II Włochy 0,892 Hiszpaia 0,914 Irladia 0,931 Belgia 0,946 Luksemburg 0,890 Luksemburg 0,913 W. Brytaia 0,931 W. Brytaia 0,946 Niemcy 0,890 Niemcy 0,913 Luksemburg 0,929 Luksemburg 0,944 W. Brytaia 0,890 Włochy 0,91 Niemcy 0,928 Włochy 0,941 Grecja 0,877 Irladia 0,898 Włochy 0,926 Niemcy 0,935 Irladia 0,875 Portugalia 0,885 Klasa III Grecja 0,926 Klasa III Klasa III Portugalia 0,904 Klasa III Portugalia 0,855 Grecja 0,882 Grecja 0,897 Słoweia 0,917 Słoweia 0,851 Słoweia 0,857 Słoweia 0,891 Portugalia 0,897 Czechy 0,845 Czechy 0,854 Czechy 0,866 Czechy 0,891 Litwa 0,827 Klasa IV Klasa IV Klasa IV Klasa IV Polska 0,822 Polska 0,852 Węgry 0,874 Estoia 0,813 Węgry 0,817 Węgry 0,845 Polska 0,870 Węgry 0,813 Estoia 0,792 Litwa 0,831 Słowacja 0,863 Polska 0,806 Litwa 0,791 Estoia 0,829 Litwa 0,862 Łotwa 0,804 Łotwa 0,771 Łotwa 0,817 Estoia 0,860 Łotwa 0,855 U SMRt 0,896 0,917 0,936 0,947 SMR t 0,871 0,883 0,905 0,919 L SMRt 0,827 0,823 0,859 0,878 Źródło: Opracowaie włase a podstawie Huma Developmet Report, UNDP [2008]. Uwaga! Dae dotyczące Słowacji w latach 1990, 1995 i 2000 były iedostępe, dlatego ie została oa uwzględioa w rakigu za te lata.

17 Zastosowaie iego kryterium podziału krajów a klasy (tab. 4) spowodowało, że grupa krajów o ajwyższym poziomie rozwoju jest zaczie bardziej licza (iż w przypadku kryterium A). Praktyczie ie zmieiły się zawartości klas III oraz IV (jedyie w 1990 r. Litwa zalazła się w klasie wyższej). Tabela 5 Rakig krajów Uii Europejskiej a podstawie SMR i kryterium (A) Kraj 1990 Kraj 1995 Kraj 2000 Kraj 2005 Klasa I Klasa I Klasa I Klasa I Szwecja 0,50 Daia 0,42 Daia 0,44 Daia 0,39 Filadia 0,45 Szwecja 0,42 Szwecja 0,44 Szwecja 0,38 Daia 0,4 Filadia 0,41 Filadia 0,4 Belgia 0,36 Belgia 0,39 Holadia 0,39 Holadia 0,37 Filadia 0,36 Holadia 0,39 Klasa II Niemcy 0,37 Holadia 0,35 Niemcy 0,39 Fracja 0,37 Klasa II Klasa II Klasa II Luksemburg 0,37 Belgia 0,36 Luksemburg 0,33 Austria 0,38 Austria 0,36 Luksemburg 0,36 Fracja 0,32 Fracja 0,36 Niemcy 0,36 Fracja 0,35 Niemcy 0,3 Luksemburg 0,33 Belgia 0,35 Austria 0,33 Irladia 0,29 W. Brytaia 0,32 W. Brytaia 0,32 W. Brytaia 0,29 W. Brytaia 0,27 Klasa III Czechy 0,25 Irladia 0,26 Włochy 0,27 Czechy 0,21 Klasa III Klasa III Austria 0,26 Hiszpaia 0,2 Słoweia 0,22 Hiszpaia 0,23 Klasa III Włochy 0,2 Włochy 0,22 Włochy 0,23 Hiszpaia 0,22 Irladia 0,19 Irladia 0,19 Portugalia 0,21 Słoweia 0,2 Słowacja 0,18 Portugalia 0,17 Czechy 0,2 Czechy 0,19 Grecja 0,17 Węgry 0,17 Słoweia 0,2 Estoia 0,16 Węgry 0,17 Grecja 0,15 Estoia 0,14 Grecja 0,15 Estoia 0,16 Hiszpaia 0,15 Węgry 0,14 Węgry 0,15 Słoweia 0,15 Słowacja 0,15 Klasa IV Portugalia 0,13 Klasa IV Klasa IV Grecja 0,13 Klasa IV Portugalia 0,13 Estoia 0,11 Słowacja 0,1 Litwa 0,07 Litwa 0,11 Polska 0,1 Litwa 0,09 Słowacja 0,06 Łotwa 0,08 Litwa 0,09 Polska 0,08 Łotwa 0,04 Polska 0,06 Łotwa 0 Łotwa 0,02 Polska 0,03 SMR t 0,257 0,250 0,250 0,230 S SMRt 0,124 0,121 0,119 0,110 V SMRt [%] 48,1 48,3 47,8 47,7 G 0,341 0,458 0,374 0,304 SMR t + S SMRt 0,381 0,370 0,369 0,339 SMR t S SMRt 0,134 0,129 0,130 0,120 Źródło: Opracowaie włase a podstawie Kompa, Witkowska [2009]. 21

18 22 Zastosowaie mierika opartego a 21 zmieych spowodowało zmiaę klasyfikacji krajów. Najbardziej istota zmiaa dotyczy pozycji Irladii, która według zapropoowaego taksoomiczego mierika sytetyczego zajduje się w klasie II w latach 2000 i 2005 oraz w trzeciej w latach 1990 i Wydaje się, że ta pozycja Irladii jest bardziej adekwata iż uzyskaa za pomocą HDI. W klasie pierwszej (i to przy zastosowaiu obu kryteriów A i B) ieodmieie we wszystkich aalizowaych latach zajdują się kraje Skadyawskie i Holadia. Niemcy, Fracja Belgia i Luksemburg zmieiają w poszczególych latach grupę z I a II i odwrotie. Austria i Wielka Brytaia zawsze zajdują się w grupie krajów wysoko rozwiiętych, podczas gdy kraje śródziemomorskie charakteryzują się raczej przeciętym poziomem rozwoju. Nowi człokowie Uii Europejskiej ależą do dwóch ostatich klas z wyjątkiem Czech, które w 1995 r. zostały wg kryterium A zaliczoe do grupy wysoko rozwiiętych krajów. Ostatie pozycje w rakig zajmują Litwa, Łotwa i Polska. Tabela 6 Rakig krajów Uii Europejskiej a podstawie SMR i kryterium (B) Kraj 1990 Kraj 1995 Kraj 2000 Kraj Klasa I Klasa I Klasa I Klasa I Szwecja 0,5 Daia 0,42 Daia 0,44 Daia 0,39 Filadia 0,45 Szwecja 0,42 Szwecja 0,44 Szwecja 0,38 Daia 0,4 Filadia 0,41 Filadia 0,4 Belgia 0,36 Belgia 0,39 Holadia 0,39 Holadia 0,37 Filadia 0,36 Holadia 0,39 Fracja 0,37 Niemcy 0,37 Holadia 0,35 Niemcy 0,39 Luksemburg 0,37 Klasa II Luksemburg 0,33 Klasa II Klasa II Belgia 0,36 Klasa II Austria 0,38 Austria 0,36 Luksemburg 0,36 Fracja 0,32 Fracja 0,36 Niemcy 0,36 Fracja 0,35 Niemcy 0,3 Luksemburg 0,33 Belgia 0,35 Austria 0,33 Irladia 0,29 W. Brytaia 0,32 W. Brytaia 0,32 W. Brytaia 0,29 W. Brytaia 0,27 Klasa III Klasa III Irladia 0,26 Włochy 0,27 Czechy 0,21 Czechy 0,25 Klasa III Austria 0,26 Hiszpaia 0,2 Słoweia 0,22 Hiszpaia 0,23 Klasa III Włochy 0,2 Włochy 0,22 Włochy 0,23 Hiszpaia 0,22 Irladia 0,19 Irladia 0,19 Portugalia 0,21 Słoweia 0,2 Słowacja 0,18 Portugalia 0,17 Czechy 0,2 Czechy 0,19 Grecja 0,17 Węgry 0,17 Słoweia 0,2 Estoia 0,16 Węgry 0,17 Grecja 0,15 Klasa IV Grecja 0,15 Estoia 0,16 Hiszpaia 0,15 Estoia 0,14 Węgry 0,15 Klasa IV Słowacja 0,15 Węgry 0,14 Portugalia 0,13 Słoweia 0,15 Klasa IV Grecja 0,13 Klasa IV

19 23 Korzystaie z mierików agregatowych ocey poziomu rozwoju społeczo- -gospodarczego stało się koieczością. Aczkolwiek dyskusję wzbudzać może sposób ich kostrukcji, poieważ każdorazowo ależy podjąć wiele decyzji związaych z każdym etapem ich budowy. Poczyając od wyboru rodzaju mierika, ewetualego wzorca, przez dobór zmieych diagostyczych i ich ormalizację, po decyzje o zastosowaych kryteriach klasyfikacji obiektów badaia. Podjęte decyzje mają wpływ a rakig krajów i ich grupowaie, zatem budowa każdego taksoomiczego mierika sytetyczego obarczoa jest subiektywizmem jego kostruktora. Niemiej jedak, dzięki uwzględieiu wielu sfer życia i działalości człowieka moża sporządzić w miarę dokłady opis obiektów, co gwaratuje poprawą ich klasyfikację. W iiejszym opracowaiu do kostrukcji wskaźika wykorzystao zmiee, opisujące sześć uwzględiaych rówież w iych badaiach tego typu grup tematyczych. Porówując klasyfikację uzyskaą za pomocą skostruowaego mierika oraz HDI ależy stwierdzić, że w przypadku obu mierików krajami o ajwyższym poziomie rozwoju są: Holadia, Filadia, Szwecja, Daia i Belgia. W dalszej kolejości zajdują się: Austria, Niemcy, Fracja i Wielka Brytaia. W iemal wszystkich aalizach Czechy ależały do grupy trzeciej, a Polska i Łotwa plasowały się a końcu listy. Ozacza to, że poad połowa badaych krajów została zakwalifikowaa podobie przez oba mieriki, iezależcd. tabeli Portugalia 0,13 Estoia 0,11 Słowacja 0,1 Litwa 0,07 Litwa 0,11 Polska 0,1 Litwa 0,09 Słowacja 0,06 Łotwa 0,08 Litwa 0,09 Polska 0,08 Łotwa 0,04 Polska 0,06 Łotwa 0 Łotwa 0,02 Polska 0,03 U SMRt 0,391 0,365 0,361 0,323 SMR t 0,257 0,250 0,250 0,230 L SMRt 0,155 0,143 0,148 0,127 Źródło: Opracowaie włase a podstawie Kompa, Witkowska [2009]. Warto przy tym zauważyć, że współczyik zmieości wyzaczoy dla skostruowaego mierika jest zaczie wyższy iż dla HDI i wyosi iemal 50%, rówież zdolości dyskrymiacyje mierzoe miarą Sokołowskiego G zostały zachowae. Podsumowaie

20 24 ie od przyjętego kryterium klasyfikacji. Wydaje się jedak, że skostruoway mierik agregatowy jest bardziej gody poleceia do porówań krajów UE iż HDI, chociażby ze względu a dużo większą zmieość. Literatura [1] BALCERZAK-PARADOWSKA B., Zmiaa sytuacji materialej z powodu bezrobocia, Praca i Zabezpieczeie Społecze 1994/8. [2] BERBEKA J., Poziom życia ludości a wzrost gospodarczy w krajach Uii Europejskiej, Wydawictwo Akademii Ekoomiczej w Krakowie, Kraków [3] BIAŁYNICKI-BIRULA P., Wpływ zdrowia a kształtowaie się społeczego dobrobytu, Uiwersytet Ekoomiczy w Krakowie, Kraków [4] BORYS T., FIEDOR B., Operacjoalizacja i pomiar kategorii zrówoważoego rozwoju przyczyek do dyskusji [w:] M. Plich (red.) Rachuki arodowe. Wybrae problemy i przykłady zastosowań, Główy Urząd Statystyczy i Uiwersytet Łódzki, Łódź, 2008, s [5] Cele i kieruki rozwoju społeczeństwa iformacyjego w Polsce Raport, Komitet Badań Naukowych, Miisterstwo Łączości, Warszawa [6] DALY H.E., COBB Jr. J.B., For the Commo Good. Redirectig the Ecoomy toward Commuity, the Evirometal ad Sustaiable Future, Baco Press, Bosto, [7] GRABIŃSKI T., Wybrae problemy dyamiczej wielowymiarowej aalizy porówawczej, Ruch Prawiczy, Ekoomiczy i Socjologiczy, [8]. HELLWIG Z. Zastosowaie metody taksoomiczej do typologiczego podziału krajów ze względu a poziom ich rozwoju oraz zasoby i strukturę kwalifikowaych kadr, Przegląd Statystyczy, [9] Huma Developmet Report 2007/2008, UNDP, [10] KOMPA K., WITKOWSKA D., Evaluatio of the Developmet Level of the Europea Uio States i years , artykuł złożoy do druku w Starzyńska W. (red.) Micro ad Macroecoomic aspects of the ecoomic itegratio the evaluatio of the effectiveess of the EU system, Wydawictwo Uiwersytetu Łódzkiego, [11] MAJERKIEWICZ W., Jak się mierzy bezrobocie, Portal Edukacji Ekoomiczej NBP, [12] MALINA A., Wielowymiarowa aaliza przestrzeego zróżicowaia struktury gospodarki Polski według województw, Wydawictwo Akademii Ekoomiczej w Krakowie, Kraków [13] McGRANAHAN D.V., Developmet Idicators ad Developmet Models, Joural of Developmet Studies, April [14] NOLL H.H., Europea System of Social Idicators, ZUMA Ceter of Survey Research ad Methodology Social Idicators Departmet, Maheim, Germay [15] NOWAK E., Metody taksoomicze w klasyfikacji obiektów społeczo-gospodarczych, PAN, Warszawa [16] PROCHOWICZ R., ŚLESZYŃSKI J., Wskaźiki trwałego dobrobytu ekoomiczego dla Polski w okresie , [w:] M. Plich (red.) Rachuki arodowe. Wybrae problemy

21 i przykłady zastosowań, Główy Urząd Statystyczy i Uiwersytet Łódzki, Łódź, 2008, s [17] ROGALA P., RYCHARSKI T., Zastosowaie aalizy wskaźikowej, Ekoomia Społecza Teksty, Fudacja Iicjatyw Społeczo-Ekoomiczych, [18] Rozwój potecjału aukowo-badawczego warukiem skuteczego budowaia w Polsce gospodarki opartej a wiedzy, Miisterstwo Nauki i Iformatyzacji, Komitet Badań Naukowych, [19] SOKOŁOWSKI A., Wybrae zagadieia pomiaru i ważeia cech w taksoomii, Zeszyty Naukowe r 203, Akademia Ekoomicza w Krakowie, Kraków [20] STANISZ T. (red.), Metody wielowymiarowej aalizy rozwoju społeczo-gospodarczego, Akademia Ekoomicza w Krakowie, Zeszyty Naukowe, Kraków [21] STRAHL D. (red.), Metody ocey rozwoju regioalego, Wydawictwo Akademii Ekoomiczej we Wrocławiu im. Oskara Lagego, Wrocław [22] STRAHL D. (red.), Taksoomia struktur w badaiach regioalych, Wydawictwo Akademii Ekoomiczej we Wrocławiu im. Oskara Lagego, Wrocław [23] STRÓZIK T., Wielowymiarowa aaliza porówawcza a przykładzie wykorzystaia aalizy skupień w badaiu poziomu życia w Uii Europejskiej, Akademia Ekoomicza w Pozaiu, Pozań [24] WALSH M., STEPHENS P., MOORE S., Social Policy ad Welfare, Nelso Thores [25] Wskaźiki Społecze, Polskie Towarzystwo Statystycze, Główy Urząd Statystyczy, Warszawa [26] ZARYCHTA H., Skutki i koszty bezrobocia a lokalym ryku pracy, Praca i Zabezpieczeie Społecze 1994/6. [27] ZELIAŚ A., Metody statystycze, Polskie wydawictwo Ekoomicze, Warszawa Costructio of the Aggregated Idicators for the Socio-Ecoomic Developmet Level Evaluatio Abstract Europea Uio cosists of 27 coutries that have differet cultural, political ad ecoomic backgroud. Therefore it seems to be ecessary to moitor the socio-ecoomic developmet level of the member states. The aim of the paper is to costruct the sythetic measure to evaluate the socio-ecoomic developmet level of the Europea Uio members, ad to classify the EU coutries ito groups of the similar coutries, i terms of the aggregated measures. The research cocers 23 states beig members of the Europea Uio i 2004 (Malta ad Cyprus were excluded from the aalysis). Ivestigatio covers

22 26 the period from1990 to The sythetic taxoomic measure is costructed employig 21 ecoomic ad social idicators. The broad discussio about the diagostic variables is preseted. The EU coutries are classified accordig to the value of the taxoomic measures ad Huma Developmet Idex. The results of classificatio obtaied by applyig two differet aggregated measures are compared.