Barbara Banaszkiewicz

Transkrypt

1 ZMIENNOŚĆ TEMPERATURY POWIETRZA I OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH W POLSCE PÓŁNOCNEJ I JEJ WPŁYW NA PRODUKTYWNOŚĆ ROLNICZĄ KLIMATU Barbara Banaszewcz Katedra Meteorolog Klmatolog, Unwersytet Warmńso-Mazurs w Olsztyne 1 WPROWADZENIE I CEL BADAŃ W lmace umarowanym Europy o owanu rośln uprawnych decydują w zasadze dwa elementy meteorologczne: temperatura opady; przy czym gdy w Europe północnej występuje nedobór energ ceplnej (z puntu wdzena rolnctwa) w Europe połudnowej z ole w nedoborze jest opad [3]. Szczególną osoblwoścą lmatu Pols jest możlwość wystąpena obydwu tych elementów zarówno w nedoborze ja nadmarze; przy czym optymalne warun termczno-opadowe występują mnej węcej w jednej trzecej lat. Reonstrucje hstor lmatu oraz wyn badań nstrumentalnych wyazują, że zarówno w daleej przeszłośc ja w czase zman lmatycznych obejmujących ostatne 1 lat, warun lmatyczne ne były nezmenne, a z przyczyn naturalnych pod wpływem wzrostu efetu ceplarnanego wywołanego czynnem antropogencznym warun te mogą ulec znacznej zmane w nedaleej przyszłośc [1, 1]. Istneje bogata lteratura, w tórej ocena sę wpływ bezpośredn pośredn pogody lmatu na wzrost, rozwój owane rośln uprawnych, natomast stosunowo nedawno zaczęto podejmować badana wpływu zman lmatu na rolnctwo w Polsce. Węszość opracowań dotyczących tego zagadnena oparta jest na modelach ogólnej cyrulacj atmosfery, a problem rozwązywany jest główne w forme założonych scenaruszy prognozujących różne następstwa efetu ceplarnanego dla środowsa [1, 13]. Wobec znacznego zróżncowana dużego stopna nepewnośc scenaruszy lmatycznych, prognozujących bardzo różne następstwa dla środowsa efetu ceplarnanego przy dużym zapotrzebowanu praty rolnczej na różnego rodzaju prognozy, oneczne jest rozszerzane charaterysty lmatu o ops jego rzeczywstej zmennośc uwzględnający potrzeby rośln uprawnych w celu umożlwena przewdywana ształtowana sę u pod wpływem spodzewanych zman warunów meteorologcznych w blsej przyszłośc. W nnejszej pracy podjęta została próba zbadana wpływu lmatycznej zmennośc temperatury powetrza oraz opadów atmosferycznych w północnej Polsce na owane wybranych rośln uprawnych. MATERIAŁY I METODY W analze zwązów mędzy owanem rośln uprawnych a warunam meteorologcznym występują zawsze poważne trudnośc z uzysanem reprezentatywnych jednorodnych danych o owanu. Trudnośc te potęguje oneczność prowadzena analzy statystycznej na równeż reprezentatywnych, jednorodnych długch serach danych meteorologcznych [, 11]. Przystępując do opracowana wpływu zmennośc temperatury powetrza opadów atmosferycznych na owane badanych rośln na obszarze Pols północnej, erowano sę możlwoścą doboru stacj meteorologcznych o długch jednorodnych serach danych pomarowych. W pracy wyorzystano następujące dane meteorologczne: średne mesęczne wartośc temperatury powetrza mesęczne sumy opadów za ores r. dla Koszalna oraz

2 dla Szczecna, Szczecna, Koścerzyny, Olsztyna Suwał za lata Uzysane materały dla Koszalna stanowły podstawę dla prowadzonych analz dotyczących długooresowych zman temperatury opadów; -letne szereg z lat wyorzystano do opracowań zależnośc - pogoda oraz do porównań wartośc średnch tendencj w różnych welolecach. Na podstawe wstępnych analz wyazano, że obserwowane zmany średnch mesęcznych wartośc temperatury powetrza mesęcznych sum opadów atmosferycznych w Koszalne są w przeważających przypadach reprezentatywne dla całego obszaru Pols północnej. Materały dotyczące owana stanowły y zemnaów późnych uśrednone z czterech odman z lat oraz średne y trzech zrejonzowanych odman pszency jarej jęczmena jarego, z lat pochodzące ze stacj dośwadczalnych oceny odman w Chełchach, Kunu, Rychlach, Zelonej Wrocowe. Zależność mędzy em badanych rośln warunam opadowo-termcznym zbadano metodą regresj welorotnej roowej po usunęcu stotnego trendu lnowego występującego w netórych stacjach oceny odman. Wyn analzy pogoda - pozwolły na ustalene parametrów termcznych opadowych stotne wpływających na owane badanych rośln dla tórych zostały wyonane oblczena oresowośc. Badana strutury harmoncznej szeregu czasowego wyonano metodą analzy pojedynczego wdma (Fourera). Analza wdmowa (spetralna) oparta jest na założenu, że szereg czasowy zbudowany jest z fal snusowych cosnusowych o różnych częstotlwoścach [, 1], tóry można opsać wzorem: ( { a *cos[ πf ( t 1) ]} + { b *sn[ πf ( 1) ]}) x = a t gdze: a = x +, πf - częstotlwość wyrażana w radanach na jednostę czasu. Analzę przeprowadzono dla szeregów przefltrowanych (Fltr 3H), bez średnej trendu lnowego dla ona Hammnga (). Fltr 3H zastosowany do wygładzena danych jest mocnym fltrem, zachowującym charaterystyczne właścwośc szeregu perwotnego - przeształcene obejmuje larotne wygładzane przy pomocy średnej/medany ruchomej, przez co nadaje sę mnejszą wagę oscylacjom o rótm orese. [1]. Oceny gęstośc wdmowej doonano stosując tzw. ono Hammnga o szeroośc. W one Hammnga (Tueya- Hammnga) dla ażdej częstotlwośc wag dla ważonej średnej ruchomej wartośc perodogramu oblcza sę jao: w j =,+,*cos (p*j/p) (dla j = do p) w -j = w j (dla j ) gdze p = (m-1)/ m - szeroość ona oblcza sę następująco: p snus gdze: p jest wartoścą perodogramu przy częstotlwośc v, a N jest długoścą szeregu. = N *cosnus * Istotność oresowośc badano testam Kołmogorowa-Smrnowa d Bartletta dla jednej prób oraz testem Fshera Kappa (podającym wartośc przewyższena masymalnego perodogramu powyżej średnej perodogramu). Istotność oresowośc wybranych danych meteorologcznych dla ów badano równeż poprzez dopasowane rozładu wyładnczego - testując rozład wartośc perodogramu względem rozładu wyładnczego, można sprawdzć, czy szereg wejścowy różn sę od bałego szumu. Parametry domnujących cyl posłużyły do oblczena wartośc elementów meteorologcznych występujących w równanu regresj. Do oblczeń przyjęto olejno parametry trzech (w przypadu pszency jarej jęczmena jarego) oraz czterech (w przypadu zemnaów późnych) perwszych sładowych perodogramu. Oblczono równeż wartośc lmatycznego wsaźna u badanych rośln [, 9]. Estymacj doonano dla lat w celu wyazana w dłuższym orese czasu wpływu cylcznośc temperatury powetrza opadów atmosferycznych na wzrost spade wysoośc u. Weryfację wyonanych oblczeń przeprowadzono porównując y rzeczywste pszency jarej jęczmena jarego badanych lat z am estymowanym dla tego oresu, oblczając zmenność u z rou na Zastosowana metod statystycznych w badanach nauowych II Kraów 3 StatSoft Polsa

3 ro V oraz średn procentowy błąd oceny dopasowana funcj ED [, 7, ]. () maxy V = () *1% mny Średne procentowe błędy oceny dopasowana funcj oblczono wg wzoru: 1 ˆ n y y ED = = 1 1% n y gdze: y - wartośc rzeczywste ów, ŷ - wartośc oblczone ów, n - lczba lat branych dla oreślena wsaźna. Uznaje sę: przy V <= %, gdy ED <= 1% - za dopasowane bardzo dobre; przy ED <= % - za dopasowane dobre oraz przy ED <= % za dopasowane dostateczne. 3 WYNIKI 3.1 Zależność u badanych rośln od temperatury powetrza opadów atmosferycznych Przeprowadzone analzy wyazały (tab. 1), że model regresj welorotnej dla zemnaa późnego charateryzuje sę wysom współczynnem orelacj welorotnej (R=,7) współczynnem determnacj (R *1=3,7%). Dodatn wpływ na owane zemnaów późnych ma wyższa od średnej temperatura czerwca wrześna oraz wyższa od średnej suma opadów atmosferycznych oresu VII - IX. Współczynn orelacj welorotnej w równanach regresj dla zbóż są równeż dość wysoe wynosząc,9 dla pszency jarej, dla jęczmena jarego. Współczynn determnacj (nższe w równanach dla zbóż nż w przypadu modelu regresj dla zemnaów późnych) wynoszą 3,% dla pszency jarej 1,1% dla jęczmena jarego. Głównym czynnem oddzaływującym na pszency jarej jęczmena jarego oazała sę temperatura średna IV dla pszency jarej temperatura średna oresu IV-V dla jęczmena jarego. Plony tych rośln wzrastały wraz ze wzrostem tych temperatur. Ujemny wpływ na owane obu rośln wywerała temperatura średna oresu VI- VII; obe roślny reagowały spadem u na wzrost temperatury tego oresu. Zależność u od temperatury średnej oresu VI-VII u pszency jarej była rzywolnowa. Plony obu rośln malały równeż wraz ze wzrostem mesęcznych sum opadów atmosferycznych VI - w przypadu pszency jarej oraz sum opadów oresu IV-VI w przypadu jęczmena jarego. Tabela 1. Zależność u wybranych rośln uprawnych od warunów meteorologcznych. Roślna Równane regresj Sładn równań R R *1% F Syx SD Zemna późne y = -3,9 +1,x 1 +,37x +,11x 3 Pszenca jara Jęczmeń jary y =,73x 1 -,11x -,91x 3 -,9x y =,x 1 -,111x -,11x 3 -,x R współczynn orelacj welorotnej R *1% współczynn determnacj F test Snedecora Syx błąd standardowy równana SD odchylene standardowe [] x 1 = średna mes. temperatura VI x = suma mes. opadów (VII-IX) x 3 = średna mes. temperatura IX x 1 = średna mes. temperatura IV x = wadrat temp. średnej mesęcznej IV x 3 = wadrat średnej temp. (VI-VII) x = suma mesęczna opadów VI x 1 = temperatura średna (IV-V) x = wadrat temperatury średnej (IV-V) x 3 = temperatura średna (VI-VII) x = suma opadów (IV-VI),7 3, 1, ,7,3,9 3,7,7 + -,9,, 1,, + -,9,7 Zastosowana metod statystycznych w badanach nauowych II Kraów 3 StatSoft Polsa

4 3. Oresowość zman elementów meteorologcznych stotnych dla owana badanych rośln Wyn analzy zależnośc - pogoda pozwolły na ustalene parametrów termcznych opadowych stotnych dla owana badanych rośln dla tórych zostały wyonane oblczena oresowośc. Badane rozładu wartośc perodogramów wybranych elementów meteorologcznych Koszalna z lat , względem rozładu wyładnczego wyazało, że szereg wyjścowe różną sę od bałego szumu na pozome α=,1, z wyjątem temperatury średnej mesęcznej VI o pozome α=,1. Zestawene wynów analzy wdmowej dotyczących czterech najslnejszych wahań cylcznych elementów meteorologcznych Koszalna z lat rośln zawera tabela. Oblczone wartośc wybranych elementów meteorologcznych dla lat 11-3, zawerają od 3,% (w przypadu temperatury średnej oresu IV-V) do,% (w przypadu średnej mesęcznej temperatury IX) całowtej wartośc perodogramu. Na rysunach 1ab-ab przedstawono hstogramy wartośc perodogramów perodogramy elementów meteorologcznych z wynam testów Kołmogorowa - Smrnowa d Bartletta dla jednej prób, testu Fshera Kappa wraz z wyreśloną na wyresach hstogramów wartośc perodogramów lną odpowadającą rozładow wyładnczemu. Tabela. Wyn analzy wdmowej elementów meteorologcznych Koszalna z lat stotnych dla owana zemnaa późnego, pszency jarej jęczmena jarego. Najwęsze wartośc perodogramu. Elementy meteorologczne Średna mesęczna temperatura IV Temperatura. średna oresu IV-V Średna mesęczna temperatura VI Temperatura średna oresu VI-VII Ores (lata) Perodog. 3,33 17, 7,,, 1, 17,,, 7,, 1,, 3, 7,,7 1,9 11,77 1,191,97 11,73,7,79,3 9,39,31 7,7,9,,39 3,39,1 Gęstość 9,17,1,1 7,7 7,,1,11,113,33,3,,1793,9,77,1 3, Elementy meteorologczne Średna mesęczna temperatura IX Suma mesęczna opadów atm. VI Suma opadów atm. oresu IV-VI Suma opadów atm. oresu VII-IX Ores (lata) Perodog. 7,,, 1, 3,, 9,33 7, 1, 1, 7, 1, 1,, 1, 3,,,11,11,979 19, 7,9 33, 33,3 17, 197, 9, 73, 973, 91, 193, 17, Gęstość 1,371,333,97 7, 39, 7, 33, 9, 13,9 11,9 79,7 1, 1991,1 17, 117,1 1, Analza wdmowa: tśr IV : T3H(x) Lczba obs.: 1 Kappa Fshera 1,1 K-S d Bartletta, Analza wdmowa: tśr IV : T3H(x) Lczba obs.: Rys. 1 a. Hstogram wartośc perodogramu. Rys. 1 b. Perodogram średnej mesęcznej temperatury IV w Koszalne (11-199). Zastosowana metod statystycznych w badanach nauowych II Kraów 3 StatSoft Polsa

5 Analza wdmowa: tśr (IV-V): T3H(x) Lczba obs.: 1 Kappa Fshera 1,7 K-S d Bartletta, Analza wdmowa: tśr (IV-V) : T3H(x) Lczba obs.: Rys. a. Hstogram wartośc perodogramu. Rys. b. Perodogram średnej temperatury oresu (IV_V) w Koszalne (11-199). Analza wdmowa: tśr VI : T3H(x) Lczba obs.: 1 Kappa Fshera 1, K-S d Bartletta, Analza wdmowa: tśr VI : T3H(x) Lczba obs.: Rys. 3 a. Hstogram wartośc perodogramu. Rys. 3 b. Perodogram średnej mesęcznej temperatury VI w Koszalne (11-199). Analza wdmowa: tśr (VI-VII) : T3H(x) Lczba obs.: 1 Kappa Fshera 1, K-S d Bartletta, ,,, 1, 1,,, 3, 3,,,,,,, 7, 7,,, Analza wdmowa: tśr (VI-VII) : T3H(x) Lczba obs.: Rys. a. Hstogram wartośc perodogramu. Rys. b. Perodogram średnej temperatury oresu (VI-VII) w Koszalne (11-199). Analza wdmowa: tśr IX : T3H(x) Lczba obs.: 1 Kappa Fshera 9, K-S d Bartletta,71 Analza wdmowa: tśr IX : T3H(x) Lczba obs.: Rys. a. Hstogram wartośc perodogramu. Rys. b. Perodogram średnej mesęcznej temperatury IX w Koszalne (11-199) Zastosowana metod statystycznych w badanach nauowych II Kraów 3 StatSoft Polsa

6 Analza wdmowa: sop VI : T3H(x) Lczba obs.: 1 Kappa Fshera 1,3 K-S d Bartletta, Analza wdmowa: sop VI : T3H(x) Lczba obs.: Rys. a. Hstogram wartośc perodogramu. Rys. b. Perodogram mesęcznych sum opadów VI w Koszalne (11-199). Analza wdmowa: sop (IV-VI) : T3H(x) Lczba obs.: 1 Kappa Fshera 13, K-S d Bartletta,117 Analza wdmowa: sop (IV-VI) : T3H(x) Lczba obs.: Rys. 7 a. Hstogram wartośc perodogramu. Rys. 7 b. Perodogram opadów oresu (IV-VI) w Koszalne (11-199). Analza wdmowa: sop (VII-IX) : T3H(x) Lczba obs.: 1 Kappa Fshera 13,9 K-S d Bartletta, Analza wdmowa: sop (VII-IX) : T3H(x) Lczba obs.: Rys. a. Hstogram wartośc perodogramu. Rys. b. Perodogram opadów oresu (VII-IX) w Koszalne (11-199). OKRESOWOŚĆ ZMIAN WARUNKÓW TERMICZNO-OPADOWYCH A PLONOWANIE ZIEMNIAKÓW PÓŹNYCH, PSZENICY JAREJ I JĘCZMIENIA JAREGO.1 Zemna późne Warun termczno-opadowe lat stotne dla owana zemnaów późnych charateryzują: średna mesęczna temperatura VI o wartoścach od 13, o C do 19, o C; średna mesęczna temperatura IX o wartoścach od 1,1 o C do 1, o C sumy opadów oresu VII-IX od 91 mm do mm. Plony zemnaa późnego w badanych latach wahały sę od 1, do,1 ; wynosząc średno 3,. Wartośc oblczonej dla lat średnej mesęcznej temperatury VI wahają sę od 1, o C do 1, o C, średnej mesęcznej IX od 1,1 o C do 13, o C; sumy opadów oresu VII-IX wynoszą od 1 mm do mm. Plony zemnaa późnego oblczonego dla lat wynoszą średno 3,7, wahając sę od 7,3 do 3,1. Przy średnm procentowym błędze oceny dopasowana funcj ED wynoszącym Zastosowana metod statystycznych w badanach nauowych II Kraów 3 StatSoft Polsa

7 1,% oraz zmennośc z rou na ro u zemnaów późnych wynoszącej,7% ocenę dopasowana wartośc estymowanych u uznaje sę za dobrą. o C śr.meś.temp.vi śr.meś.temp IX Rys. 9. Przebeg estymowanych wartośc średnej mesęcznej temperatury czerwca wrześna oraz lmatyczny wsaźn u zemnaów późnych dla lat Wartośc oblczonej średnej mesęcznej temperatury VI w latach w Koszalne zmenają sę od 1,3 o C do 1, o C, średna temperatura VI wynos 1, o C. Średna mesęczna temperatura IX w latach wynos 13, o C; mnmalna 1, o C masymalna 13, o C (rys. 9). Sumy opadów oresu VII-IX obejmują zares od 1 mm do mm przy wartośc średnej w welolecu 37 mm (rys. 1). mm sumy opadów atm.oresu VII-IX Rys. 1. Przebeg estymowanych wartośc sumy opadów atmosferycznych oresu VII-IX oraz lmatyczny wsaźn u zemnaów późnych dla lat Plony zemnaa późnego estrapolowane dla oresu wynoszą średno 3,7 ; wartość mnmalna, występuje w rou 3, masymalna 33, w rou 1. Najorzystnejsze uład warunów opadowotermcznych dla owanu zemnaa późnego, wystąp w latach 1-. Plonowanu sprzyjać będze: wyższa od średnej weloletnej z lat średna mesęczna temperatura VI (o wartoścach od 1, o C do 1, o C) średna mesęczna temperatura IX (o wartoścach od 13,1 o C do 13, o C) oraz zblżone do średnej (w rou 1) wyższe od średnej weloletnej w następnych latach, sumy opadów atmosferycznych oresu VII-IX (o wysoośc 3- mm). Lata można uznać za średno orzystne dla owana tej roślny, główne ze względu na dość nse sumy opadów oresu VII-IX, szczególne w latach Najmnej orzystny uład warunów meteorologcznych dla owana zemnaów późnych charateryzował lata W rou 191 wystąpło mnmum weloletnego cylu sum opadów atmosferycznych oresu VII-IX z lat 11-3; wartośc temperatury średnej mesęcznej VI były neco nższe od średnej z lat z tego oresu; wartośc średnej mesęcznej temperatury IX były równeż nse (1,- 1,3 o C) - drugorzędne mnmum o wartośc 1,1 o C wystąpło w 1977 rou.. Pszenca jara Warun meteorologczne owana pszency jarej w latach oreślają: wartośc średnej mesęcznej temperatury IV zmenające sę od 3, o C do,1 o C, temperatura średna oresu VI-VII o wartoścach od 1, o C do 1, o C oraz mesęczne sumy opadów VI o wysoośc od 9 mm do 17 mm. Średne y pszency jarej w badanych latach wynosły,3, mnmalne, a masymalne,. Wartośc oblczonej dla lat temperatury średnej IV wahały sę od,7 o C do, o C, temperatury średnej oresu VI-VII od 1, o C do 1, o C a mesęcznych sum opadów atmosferycznych VI od 7 mm do 93 mm. Średne y pszency jarej oblczone dla lat wynoszą,7, mnmalne,3 zaś masymalne,. Przy zmennośc z rou na ro u pszency jarej wynoszącej,3% oraz przy średnm procentowym błędze oceny dopasowana funcj ED=1,%, dopasowane wartośc estymowanych u badanej roślny w latach ocena sę jao dobre. Plony pszency jarej estymowane dla lat wynoszą średno,, wahając sę od, (mnmum w rou) do,1 (masmum w rou); przy wartoścach średnej mesęcznej temperatury IV obejmującej zares od,3-, o C średnej temperatury powetrza oresu VI-VII o wartoścach od 1, o C do 1, o C oraz mesęcznych sumach opadów atmosferycznych VI od 39 mm do mm (rys ). Zastosowana metod statystycznych w badanach nauowych II Kraów 3 StatSoft Polsa

8 o C temperatura średna IV Rys. 11. Przebeg estymowanych wartośc średnej mesęcznej temperatury wetna oraz lmatyczny wsaźn u pszency jarej dla lat Korzystny uład badanych elementów meteorologcznych sprzyjający owanu pszency jarej występuje w latach Dotyczy to wartośc średnej mesęcznej temperatury IV - wzrastającej dość szybo od, o C w rou 199 do,1 o C w rou a następne bardzej stopnowo do, o C w rou 1 oraz nsej wartośc (o. 1,9 o C w latach 199-) temperatury średnej oresu VI-VII, tóre w następnym 1-lecu tylo neznaczne wzrastają. Plonowanu pszency jarej sprzyjają równeż mesęczne sumy opadów atmosferycznych VI, tóre w węszośc lat są nższe od średnej sumy opadów za lata , wynosząc od 39 do mm. W latach -1, w tórych mesęczne sumy opadów VI osągają -7 mm następuje newele obnżene u tej roślny. Natomast wyższe od średnej z lat mesęczne sumy opadów VI wynoszące od 73 mm do mm; występujące w latach 1- wysoe wartośc temperatury średnej oresu VI-VII (1, o C w rou 1, obnżające sę do 1, o C w rou ) oraz malejące znaczne w cągu lu lat (od, o C w 1 do,3 o C w rou) wartośc temperatury średnej IV, stwarzają neorzystny uład warunów meteorologcznych dla owana pszency jarej. Szczególne neorzystny uład warunów meteorologcznych dla owana pszency jarej cechował lata Wynał on z wystąpena bardzo nsch wartośc średnej mesęcznej temperatury IV (mnmum z lat 11-3 średnej mesęcznej temperatury IV o wartośc,7 o C wystąpło w rou 197), przy wartoścach średnej temperatury oresu VI-VII mesęcznych sumach opadów VI zblżonych do wartośc średnch z tego oresu. o C mm temperatura średna oresu VI-VII mesęczne sumy opadów atm. VI Rys. 1. Przebeg estymowanych wartośc temperatury średnej oresu VI-VII oraz lmatyczny wsaźn u pszency jarej dla lat Rys. 13. Przebeg estymowanych wartośc sumy opadów atmosferycznych czerwca oraz lmatyczny wsaźn u pszency jarej dla lat Jęczmeń jary Warun meteorologczne owana jęczmena jarego w latach charateryzowały: średna mesęczna temperatura oresu IV-V o wartoścach od, o C do 11, o C, średna temperatura oresu VI-VII o wartoścach od 1, o C do 1, o C oraz sumy opadów oresu IV- VI o wysoośc od 1 mm do 9 mm. Średne y jęczmena jarego w badanych latach wynosły,7, mnmalne, a masymalne,. Oblczone wartośc dla lat średnej mesęcznej temperatury oresu IV-V wahały sę od,1 o C do 9,1 o C a wartośc średnej temperatury oresu VI-VII zmenały sę od 1, o C do 1, o C. Mnmalna suma opadów oresu IV-VI wynosła 131 mm, masymalna 19 mm. Średne y jęczmena jarego oblczone dla lat wynosły,, mnmalne, a masymalne,1. Przy zmennośc u z rou na ro jęczmena jarego wynoszącej 1,1% średnm błędze ED wynoszącym 13,%, dopasowane wartośc oblczonych u badanej roślny dla lat ocena sę jao bardzo dobre. Zastosowana metod statystycznych w badanach nauowych II Kraów 3 StatSoft Polsa

9 Estymowane y jęczmena jarego na glebach pszennych w latach wynoszą średno, wahając sę od,3 (mnmum w 199 rou) do,3 (masmum w rou); przy wartoścach temperatury średnej oresu IV-V obejmujących zares od 7,-9, o C, temperatury średnej oresu VI-VII od 1, o C do 1, o C sumach opadów oresu IV-VI o wysoośc od 19 mm do 1 mm (rys. 1-1). o C temperatura średna oresu IV-V Rys. 1. Przebeg estymowanych wartośc temperatury średnej oresu IV-VI oraz lmatyczny wsaźn u jęczmena jarego dla lat Najorzystnejszy uład warunów opadowotermcznych sprzyjający owanu jęczmena jarego wystąp w latach -7 oraz po rou. Plonowanu tej roślny będą sprzyjały: wyższa od średnej z lat temperatura oresu IV-V (tórej wartośc w latach - 7 o zarese,-9, o C będą najwyższe w - lecu); nsa, zblżona do średnej weloletnej temperatura oresu VI-VII oraz w węszośc badanych lat nższe od średnej weloletnej sumy opadów atmosferycznych oresu IV-VI (o wysoośc 13-1 mm w latach mm w latach -3). o C temperatura średna oresu VI-VII Rys. 1. Przebeg estymowanych wartośc temperatury średnej oresu VI-VII oraz lmatyczny wsaźn u jęczmena jarego dla lat Najbardzej nesprzyjający owanu jęczmena jarego uład warunów meteorologcznych charateryzował lata W rou 199 wystąpło mnmum drugorzędne średnej temperatury oresu IV-V (o wartośc 7,7oC) z lat 11-3 przy sumach opadów atmosferycznych oresu IV-VI o wysoośc 17-1 mm. mm sumy opadów atm. oresu IV - VI Rys. 1. Przebeg estymowanych wartośc sumy opadów oresu IV-VI oraz lmatyczny wsaźn u jęczmena jarego dla lat PODSUMOWANIE Wyn przeprowadzonej analzy weloletnch ser termcznych opadowych północnej Pols wyazały występowane przejawów złożonej cylcznośc wpływającej stotne na zróżncowane owana pszency jarej, jęczmena jarego zemnaa późnego. Plonowane badanych rośln w północnej Polsce jest zwązane z oresowym zmanam temperatury powetrza opadów atmosferycznych, a estrema wyazanych cyl będą powtarzać sę w przyszłym stulecu, stanowąc możlwość wystąpena szczególne orzystnych lub neorzystnych uładów warunów opadowo- termcznych. Plonowane pszency jarej, jęczmena jarego zemnaów późnych będze węc równeż w przyszłośc warunowane oresową zmennoścą elementów meteorologcznych. Przeprowadzone oblczena oresowośc na przefltrowanych danych meteorologcznych wyjaśnają tylo część zmennośc, dotyczy to zwłaszcza welośc ów masymalnych mnmalnych, poneważ y są wynem losowych uładów czynnów wyjątowo sprzyjających nesprzyjających. Uzysane zależnośc u od temperatury powetrza opadów atmosferycznych pozwalają jednaże na oreślene zaresu wahań ów rośln uprawnych w weloletnm przedzale czasowym Zastosowana metod statystycznych w badanach nauowych II Kraów 3 StatSoft Polsa

10 WNIOSKI Wyn analz zmennośc temperatury powetrza opadów atmosferycznych w północnej Polsce, uwzględnających wymagana wybranych gatunów rośln uprawnych pozwalają na sformułowane następujących wnosów: Porównane wartośc średnch temperatury powetrza opadów atmosferycznych z różnych welolec dla różnych stacj, wyazało, że obserwowane zmany średnch mesęcznych wartośc temperatur powetrza mesęcznych sum opadów atmosferycznych w Koszalne są w przeważających przypadach reprezentatywne dla całego obszaru Pols północnej. Temperatura powetrza opady atmosferyczne Koszalna z lat wyazują oresową zmenność stotną dla owana zemnaów późnych, pszency jarej jęczmena jarego. Plonowane badanych rośln uprawnych warunuje wzajemny uład cylcznośc następujących parametrów meteorologcznych: w przypadu zemnaów późnych: średnej mesęcznej temperatury VI, średnej mesęcznej temperatury IX sumy opadów atmosferycznych oresu VII-IX; w przypadu pszency jarej: średnej mesęcznej temperatury IV, temperatury średnej oresu VI-VII sumy mesęcznych opadów atmosferycznych VI; w przypadu jęczmena jarego: temperatury średnej oresu IV-VI, średnej temperatury oresu VI-VII oraz sumy opadów atmosferycznych oresu IV-VI. Charaterystyczne zmennośc parametrów meteorologcznych stotnych dla owana zemnaów późnych, występujące w latach oraz dla pszency jarej jęczmena jarego w latach wyazują, że analzowane weloleca są reprezentatywne do badana weloletnch zman owana badanych rośln. Zmany cylczne w termce opadach stotne wpływały na owane pszency jarej, jęczmena jarego zemnaów późnych w północnej Polsce. Pozwala to na estrapolację owana badanych rośln na przyszłe weloleca w zależnośc od wzajemnego rozładu w czase oresowej zmennośc elementów meteorologcznych. Dopasowane wsaźna lmatycznego u estymowanego w stosunu do u rzeczywstego oazało sę dobre dla zemnaów późnych pszency jarej oraz bardzo dobre dla jęczmena jarego. Oresowość zmennośc warunów opadowo-termcznych w oddzaływanu na owane wybranych rośln uprawnych wsazuje, że wpływ zman lmatu na rolnctwo do rou 3 będze znaczne mnejszy, nż wyazują to scenarusze oparte na zawartośc CO w atmosferze. BIBLIOGRAFIA 1) Berger A., (red). 19. Clmatc Varatons and Varablty: Facts and Theores. Dortrecht, Boston and London: NATO Advanced Study Insttute. Frst Course of the Internatonal School of Clmatology. Ettore Majorana Center for Scentfc Culture, Erce, Italy, Seres C Mathematcal and Physcal Scences. Vol. 7, D. Redel Publshng Company. ) Conrad V., Polla L.W., 19. Methods n clmatology. Cambrdge, Massachusets: Harvard Unverty Press. 3) Flohn H., Fantech R., 19. The Clmate of Europe: Past, Present and Future. Natural and Man - Induced Clmatc Changes: A European Perspectve. Dortrecht/Boston/ Lancaster: Kluwer Academy Publshers Group. ) Kożuchows K., (red), 199. Materały do poznana hstor lmatu w orese obserwacj nstrumentalnych. Łódź: Wydawn. UL. ) Kuchar L., 197. Modele pogoda metody prognozowana ów rośln uprawnych. Fragm. Agron., 1, 1-3. ) Kuchar L., Przewdywane sum opadów średnch temperatur powetrza w aspece prognozowana ów rośln uprawnych. Wrocław: Zesz. Nau. AR rozpr ) Kuchar L., 199. Zastosowane modelu wyładnczego welomanowego do prognozowana ów zemnaa w gospodarstwe. Fragm. Agron. 13,, 7 -. ) Łyows B., 19. Warun lmatyczne rozwoju owana so w Polsce. Warszawa: Wyd. SGGW-AR. Rozprawy Nauowe Monografe, 1. 9) Łyows B., 199. Klmatyczny wsaźn u na obszarze Żuław przylegającej wysoczyźne. Olsztyn-Mer: Mat. Konf. XXV Zjazd Agrometeorologów, ) Obrębsa - Starel B., Starel L., Efet ceplarnany a globalne zmany środowsa przyrodnczego. Warszawa: Zeszyty Inst. Geogr. Przestrz. Zagosp. PAN.. 11) Radoms Cz., Madany R., O marodajnośc danych wyjścowych do agrometeorologcznej prognozy ów. Olsztyn: Zesz. Nau. ART, Roln., 1, ) Ryszows L., Kędzora A., Rolnctwo a efet szlarnowy. Kosmos, (1), ) Sadows M., (red.) Stratege reducj emsj gazów ceplarnanych adaptacja polsej gospodar do zman lmatu. Synteza. Studum rajowe w sprawe zman lmatu. Warszawa: Instytut Ochrony Środowsa. 1) STATISTICA Statsoft 199. Zastosowana metod statystycznych w badanach nauowych II Kraów 3 StatSoft Polsa