ANALIZA ZWIĄZKÓW MIĘDZY KONCENTRACJĄ, INTENSYWNOŚCIĄ KAPITAŁOWĄ I RENTOWNOŚCIĄ PRZEDSIĘBIORSTW PODEJŚCIE SEKTOROWE

Transkrypt

1 Aaliza związków między kocetracją, itesywością kapitałową... STUDIA I PRACE WYDZIAŁU NAUK EKONOMICZNYCH I ZARZĄDZANIA NR 2 19 JACEK BATÓG Uiwersytet Szczeciński ANALIZA ZWIĄZKÓW MIĘDZY KONCENTRACJĄ, INTENSYWNOŚCIĄ KAPITAŁOWĄ I RENTOWNOŚCIĄ PRZEDSIĘBIORSTW PODEJŚCIE SEKTOROWE Wstęp W artykule podjęto próbę aalizy oddziaływaia poziomu kocetracji i itesywości kapitałowej a retowość przedsiębiorstw. Przeprowadzoe badaie miało charakter porówawczej aalizy sektorowej. Kocetrację ryku, która jest jedym z główych czyików decydujących o atężeiu kokurecji, zmierzoo za pomocą wybraych miar statystyczych. Odgrywają oe istotą rolę w praktyce gospodarczej w regulowaiu takich procesów, jak fuzje i przejęcia firm, często będąc podstawą prawą do wydaia określoej decyzji związaej z ochroą kokurecji. Jako miarę retowości przedsiębiorstw, będące substytutem współczyika Lerera, wykorzystao retowość sprzedaży etto. Poszczególe sektory gospodarcze mogą charakteryzować się zróżicowaym poziomem kocetracji ze względu a specyficzy charakter produktu lub ryku i stosowaej techologii. Sektory gospodarcze, dla których duże zaczeie mają dodatie efekty skali, mają tedecję do wyższego poziomu kocetracji. Zaczej kocetracji sprzyjają rówież wysokie bariery wejścia a ryek daego produktu.

2 2 Jacek Batóg 1. Kocetracja a retowość Retowość przedsiębiorstw jest przede wszystkim fukcją kocetracji braży, wielkości firmy, itesywości kapitałowej i stopy wzrostu firmy. Zależość między poziomem retowości i strukturą sektora gospodarczego moża przedstawić astępującym rówaiem 1 : gdzie: π i CR i X i i 1 i i i i 2 k π = α + α CR + α X + ε (1) współczyik retowości, miara stopia kocetracji, pozostałe zmiee wpływające a poziom retowości. Powszechie zay jest rówież związek między poziomem kocetracji opisywaym przez współczyik Herfidahla-Hirschmaa (HHI), elastyczością ceową i retowością firm wyrażoą za pomocą ideksu A.P. Lerera (price-cost margi idex). W warukach kokurecyjości w sesie Courota i przy założeiu jedorodego produktu relacja ta ma postać 2 : p MC HHI i si = (2) 1 p ε gdzie: s i udział w ryku i-tego przedsiębiorstwa, p cea jedostkowa, MC i koszt krańcowy dla i-tego przedsiębiorstwa, ε elastyczość ceowa. Licze publikacje i przeprowadzoe badaia empirycze wskazują a istoty dodati wpływ wysokiej kocetracji w ramach sektora gospodarczego a wyiki fiasowe uzyskiwae przez fukcjoujące w im przedsiębiorstwa 3. 1 Przegląd wybraych modeli opisujących wpływ struktury sektora gospodarczego a retowość firm zaprezetowao w [4], s. 411 i. 2 Zob. [2], s Zob. p. [3].

3 Aaliza związków między kocetracją, itesywością kapitałową Miary kocetracji Do podstawowych miar stosowaych do ocey poziomu kocetracji według takich zmieych, jak zatrudieie, kapitał czy przychody ze sprzedaży, moża zaliczyć astępujące: a) współczyik kocetracji CR obliczay jako udział ajwiększych firm w wartości ogółem zmieej przyjętej jako kryterium ocey stopia kocetracji: CR = s (3) 1 b) współczyik Herfidahla-Hirschmaa: i HHI = s (4) 1 c) etropię: 1 E = si log2 1 s (5) i d) współczyik Giiego: 2 i 1 G = ( 2i+ 1) si (6) i = 1 Każda z tych miar ma charakterystycze dla iej własości i poziom wrażliwości a wartości skraje, zarówo iskie jak i wysokie. Wybór odpowiediej miary powiie być uzależioy od rozkładu badaej zmieej, którego aalizą jesteśmy ajbardziej zaiteresowai.

4 22 Jacek Batóg 3. Wyiki empirycze W przeprowadzoej aalizie wykorzystao dae o 243 ajwiększych polskich przedsiębiorstwach wchodzących w skład 11 sektorów gospodarczych w 24 roku 4 : A rolictwo, łowiectwo i leśictwo, C górictwo i kopalictwo, D przetwórstwo przemysłowe, E wytwarzaie i zaopatrywaie w eergię elektryczą, gaz i wodę, F budowictwo, G, H hadel, hotele i restauracje, I trasport, gospodarka magazyowa i łączość, J pośredictwo fiasowe, K obsługa ieruchomości, usługi związae z prowadzeiem działalości gospodarczej, O(92) działalość związaa z kulturą, rekreacją i sportem. Wybrae miary kocetracji, retowość sprzedaży etto i itesywość kapitałową (A/P) w układzie poszczególych sektorów gospodarczych zaprezetowao w tabeli 1. Tę ostatią zmieą obliczoo jako iloraz aktywów ogółem i przychodów ze sprzedaży. W roku 24 do sekcji gospodarczych charakteryzujących się ajwyższym poziomem kocetracji ależały górictwo i kopalictwo, pośredictwo fiasowe, obsługa ieruchomości, usługi związae z prowadzeiem działalości gospodarczej, działalość związaa z kulturą, rekreacją i sportem oraz rolictwo, łowiectwo i leśictwo (zob. tabelę 1). Na podstawie uzyskaych wyików moża stwierdzić silą zależość między poziomem kocetracji i retowością badaych przedsiębiorstw. Potwierdza to współczyik korelacji liiowej Pearsoa obliczoy dla współczyika HHI i retowości sprzedaży, którego wartość kształtowała się a poziomie rówym,79. Dodati związek między tymi dwoma zmieymi jest rówież widoczy a rysukach 1 i 2 Zaprezetoway wykres korelacyjy wskazuje a występowaie dwóch odmieych podzbiorów aalizowaych sektorów gospodarczych pod względem poziomu kocetracji i uzyskiwaej retowości. W pierw- 4 Źródło: Rzeczpospolita.

5 Aaliza związków między kocetracją, itesywością kapitałową Przecięta kocetracja, retowość i itesywość kapitałowa polskich przedsiębiorstw w 24 roku ujęcie sektorowe Tabela 1 Sekcja Liczba firm HHI 24 HHI 23 CR 4 CR 8 CR 2 Etropia Retowość A/P C ,1 1627,4 8,1 9,5 98,1 3,4 9,4 92,3 J 2 145,5 1893,7 69,8 84,6 9,1 3,35 8,2 118,4 K ,8 1427,8 55,3 61,4 72,5 4,72 7,9 113,7 O (92) ,6 1384,9 6,8 83,8 9,2 3,41 11,4 82,1 A , 1116,8 57,1 82,2 91,6 3,36 11,6 99,7 I ,6 796,2 42,4 64,4 78,4 5, 4,2 96,6 E ,6 57,5 35,4 49, 69,8 5,37 2,7 164,8 F ,7 362,2 29,6 42,7 61,5 5,94 2,9 76,6 D ,8 176,2 19, 24,5 33,1 8,24 5,7 66,1 G, H 757 6,4 59,4 8,3 14,3 27,3 8,34 3, 37,7 Dla iektórych sektorów w awiasach podao działy PKD, z których pochodziły badae obiekty. Ze względu a miejszą liczbę przedsiębiorstw dla sektorów A, J i O(92) zamiast współczyika CR 2 wyzaczoo współczyik CR 1. Źródło: obliczeia włase a podstawie bazy daych o polskich przedsiębiorstwach Rzeczpospolitej C J K O (92) A I E F D G, H HHI (lewa skala) Retowość (%, prawa skala) Rys. 1. Poziom kocetracji sektorowej i retowość sprzedaży etto polskich przedsiębiorstw w 24 roku Źródło: opracowaie włase.

6 24 Jacek Batóg szym, charakteryzującym się iskimi wartościami tych zmieych, zalazły się sektory C, J, K, O(92) i A, a w drugim, o wysokich wartościach kocetracji i retowości, wystąpiły sektory I, E, F, D oraz G i H. Przecięta retowość w tych dwóch podzbiorach wyosiła odpowiedio 3,7 i 9,7%, co wyraźie wskazuje a zaczy dodati wpływ poziomu kocetracji przedsiębiorstw a ich retowość Retowość (%) HHI Rys. 2. Wykres korelacyjy poziomu kocetracji sektorowej i retowości sprzedaży polskich przedsiębiorstw w 24 roku Źródło: opracowaie włase. Wysoki poziom kocetracji w daym sektorze gospodarczym może być między iymi rezultatem wysokiej itesywości kapitałowej, mierzącej dla daego rodzaju działalości iezbędy poziom kapitału, który powiie być zatrudioy w procesie produkcyjym. Poziom te jest przede wszystkim pochodą stosowaej przez przedsiębiorstwa techiki i techologii. Jeżeli rozpoczęcie i prowadzeie daej działalości gospodarczej wymaga dużych akładów kapitałowych, ależałoby oczekiwać wysokiego stopia kocetracji w daym sektorze gospodarczym. Na rysukach 3 i 4 zaprezetowao zależość między poziomem kocetracji (HHI) i itesywością kapitałową (A/P), wyzaczoą a podstawie przeciętych wartości dla poszczególych sektorów gospodarczych. Aaliza graficza zaprezetowaych zmieych pozwala a sformułowaie hipotezy o wystę-

7 Aaliza związków między kocetracją, itesywością kapitałową C J K O (92) A I E F D G, H HHI (lewa skala) A/P (prawa skala) Rys. 3. Poziom kocetracji sektorowej i itesywość kapitałowa polskich przedsiębiorstw w 24 roku Źródło: opracowaie włase. A/P HHI Rys. 4. Wykres korelacyjy poziomu kocetracji sektorowej i itesywości kapitałowej polskich przedsiębiorstw w 24 roku Źródło: opracowaie włase.

8 26 Jacek Batóg powaiu ieliiowego związku między imi. Potwierdzeiem tej hipotezy może być oszacoway model potęgowy, charakteryzujący wpływ itesywości kapitałowej a poziom kocetracji 5 : l ( HHI ˆ i ) (2,95) (5,66) A = 7,2+ 3,4 l P ; R2 =,82; F = 31,99. Na podstawie uzyskaych rezultatów moża stwierdzić, że w próbie badaych sektorów gospodarczych wzrost itesywości kapitałowej o 1% powodował przecięty wzrost kocetracji o 3,4%. Podsumowaie Aaliza kształtowaia się współzależości między wybraymi zmieymi charakteryzującymi polskie przedsiębiorstwa prowadzi do sformułowaia dwóch wiosków. Pierwszym jest potwierdzeie silego dodatiego wpływu poziomu kocetracji a retowość sprzedaży, a drugim zaobserwowaie silego dodatiego związku między itesywością kapitałową reprezetującą kapitałochłoość procesu produkcji i poziomem kocetracji sektorowej. Należy dodać, że przeprowadzoe obliczeia ie potwierdziły występowaia w polskich przedsiębiorstwach sugerowaego przez teorię ekoomii istotego związku między itesywością kapitałową i retowością sprzedaży. Nie została rówież potwierdzoa hipoteza, mówiąca o tym, że wysoki poziom kocetracji w ramach daego sektora gospodarczego jest związay z silą dyamiką wzrostu sprzedaży przedsiębiorstw. Literatura 1. Alasia S.: Alterative measures of territorial disparity: A applicatio to Caada. Territorial Developmet Policy Committee, OECD, Paris Carlto D., Perloff J.: Moder idustrial orgaizatio. Harper Collis Publishers W obliczeiach pomiięto obserwację skrają dotyczącą sektora E (4 i 41). W awiasach podao statystyki t.

9 Aaliza związków między kocetracją, itesywością kapitałową Koigs J., Cayseele P., va, Warzyski F.: The effects of privatizatio ad competitive pressure o firms price-cost margis: Micro evidece from emergig ecoomies. LICOS Cetre for Trasitio Ecoomics Discussio Paper 22, No Scherer F., Ross D.: Idustrial market structure ad ecoomic performace. Houghto Miffli Compay, Bosto 199. ANALYSIS OF RELATIONSHIPS BETWEEN CONCENTRATION, CAPITAL INTENSITY AND PROFITABILITY OF FIRMS SECTORAL APPROACH Summary After short presetatio of theoretical views o the likages betwee cocetratio level, capital itesity ad profitability of firms, this paper assess these relatioships usig data for almost 25 the biggest Polish firms from eleve ecoomic sectors. I additio to evidece for a comparatively large positive impact of sectoral cocetratio o firm s profitability, strog relatioship betwee this former variable ad capital itesity was foud. This implies that sectors with a higher cocetratio level are most likely to achieve better ecoomic results ad also possess higher barriers of market etry. However, there is o evidece of meaigful relatio betwee high level of sectoral cocetratio ad high growth of firm s sales, as suggested by a ecoomic theory. Traslated by Jacek Batóg