TERYTORIALNE ZRÓŻNICOWANIE KAPITAŁU INTELEKTUALNEGO W POLSCE TERRITORIAL DIFFERENTATION OF INTELLECTUAL CAPITAL IN POLAND. Wstęp

Transkrypt

1 STOWARZYSZENIE Terytoralne EKONOMISTÓW zróżncowane ROLNICTWA kaptału ntelektualnego I AGROBIZNESU w Polsce Rocznk Naukowe tom XVII zeszyt Magdalena Kowalewska Szkoła Główna Gospodarstwa Wejskego w Warszawe TERYTORIALNE ZRÓŻNICOWANIE KAPITAŁU INTELEKTUALNEGO W POLSCE TERRITORIAL DIFFERENTATION OF INTELLECTUAL CAPITAL IN POLAND Słowa kluczowe: kaptał ntelektualny, regon Key words: ntellectual captal, regon Abstrakt. Celem badań było przedstawene terytoralnego zróżncowana kaptału ntelektualnego w Polsce. Do badań wykorzystano dane pochodzące z Banku Danych Lokalnych GUS za rok Pozom kaptału ntelektualnego określono za pomocą wskaźnka syntetycznego, opracowanego metodą mary bezwzorcowej, która jest średną arytmetyczną znormalzowanych cech. Najwyższy pozom kaptału ntelektualnego odnotowano w województwach: mazoweckm, śląskm małopolskm, a najmnejszy w śwętokrzyskm, warmńsko-mazurskm podlaskm. Wstęp W gospodarce opartej na wedzy wzrasta rola czynnków nemateralnych w tworzenu przewag konkurencyjnej [Skrzypek 2012]. Jak zauważa Woźnak [2013]: nowa teora wzrostu gospodarczego dowodz, że fundamentalne źródła długookresowego wzrostu PKB per capta należy wązać wyłączne z rozwojem kaptału ludzkego ntelektualnego, gdyż jego rozwój uchyla prawa malejących przychodów krańcowych. Sama koncepcja kaptału ntelektualnego powstała na grunce rozważań nad wartoścą przedsęborstw, jednak w ostatnch latach wzrasta zanteresowane tą problematyką równeż w odnesenu do regonów [Mrozewsk 2008]. Coraz popularnejsza staje sę koncepcja regonów uczących sę, w których to właśne kaptał ntelektualny staje sę jednym z kluczowych czynnków rozwoju [Czyżewska 2012]. W zwązku z tym warto zastanowć sę, jak jest obecne pozom kaptału ntelektualnego w Polsce w ujęcu regonalnym. Materał metodyka badań Celem badań było przedstawene terytoralnego zróżncowana kaptału ntelektualnego w Polsce. Z powyższego celu wynkają następujące pytana badawcze: czy Polska jest slne zróżncowana pod względem pozomu kaptału ntelektualnego które składnk kaptału ntelektualnego najslnej różncują jego pozom w Polsce. Do badań wykorzystano dane pochodzące z Banku Danych Lokalnych GUS za rok Pozom kaptału ntelektualnego określono za pomocą wskaźnka syntetycznego, opracowanego metodą mary bezwzorcowej, która jest średną arytmetyczną znormalzowanych cech. Proces normalzacj został zastosowany w celu stworzena możlwośc porównana badanych cech, poprzez pozbawene ch man ujednolcene rzędów welkośc wynków pomaru. Take podejśce pozwolło na ocenę kaptału ntelektualnego za pomocą jednej wartośc, a także uporządkowane badanych województw według tej wartośc [Jaworska 2013]. Proces normalzacj przeprowadzono za pomocą untaryzacj, wykorzystując następującą formułę: x j xj mn xj = max x mn x j j Wskaźnk syntetyczny wyznaczono za pomocą metody bezwzorcowej, polegającej na uśrednenu znormalzowanych wartośc cech prostych, według wzoru:

2 132 Magdalena Kowalewska 1 s = p xj p j= 1 Przyjęto, że kaptał ntelektualny regonu składa sę z kaptałów: ludzkego, rynkowego, procesów rozwoju, które stanową źródło obecnego przyszłego dobrobytu. Na podstawe przeglądu lteratury, uwzględnając równeż dostępność danych kryterum statystyczne do określena pozomu kaptału ntelektualnego polskch województw, przyjęto następujące zmenne: 1) kaptał ludzk: x 1 udzał osób z wykształcenem wyższym w grupe wekowej lata, x 2 udzał osób uczestnczącym w kształcenu szkolenach w grupe wekowej lata, x 3 saldo mgracj zagrancznych na pobyt stały wśród osób w weku produkcyjnym, x 4 udzał osób zatrudnonych w B+R w ludnośc aktywnej zawodowo (w %), x 5 udzał osób zatrudnonych w B+R w pracujących ogółem (w %), 2) kaptał rynkowy: x 6 odsetek studentów cudzozemców studujących na polskch uczelnach, x 7 lczba fundacj, stowarzyszeń organzacj społecznych na 1000 meszkańców, x 8 odsetek przedsęborstw stosujących automatyczną wymanę danych z podmotam zewnętrznym, x 9 lczba rozwodów na 1000 meszkańców, 3) kaptał procesów: x 10 długość dróg ekspresowych autostrad w km na 100 km 2, x 11 udzał produkcj sprzedanej wyrobów nowych/stotne ulepszonych w przedsęborstwach przemysłowych w wartośc sprzedaży wyrobów ogółem, x 12 długość sec kanalzacyjnej w relacj do długośc sec wodocągowej, x 13 seć wodocągowa na 100 km 2, x 14 seć kanalzacyjna na 100 km 2, x 15 seć gazowa na 100 km 2, x 16 lna kolejowa ogółem na 100 km 2, 4) kaptał rozwoju: x 17 lczba nauczycel akademckch w przelczenu na 1000 studentów, x 18 udzelone patenty na wynalazk krajowe na 100 tys. meszkańców, x 19 zgłoszone wynalazk krajowe na 1 mln meszkańców, x 20 jednostk nowo zarejestrowane w rejestrze regon na 10 tys. meszkańców, x 21 średn udzał przedsęborstw nnowacyjnych w ogólnej lczbe przedsęborstw. Zmenne x 3 x 9 uznano za destymulanty, natomast pozostałe zmenne za stymulanty. Na podstawe wyznaczonych wskaźnków syntetycznych badane województwa podzelono na trzy klasy: 1. wysok, 2. średn 3. nsk pozom kaptału ntelektualnego. Przedzały klasowe zostały wyznaczone za pomocą wzorów: klasa 1 (wysok pozom) = [ma h; ma ], klasa 2 (średn pozom) = [ma 2h; ma h], klasa 3 (nsk pozom) = [ma ; ma 2h]. Istota pomar kaptału ntelektualnego regonu Koncepcja kaptału ntelektualnego może być stosowana, zarówno w odnesenu do przedsęborstw, jak do regonów krajów. Samo pojęce kaptału ntelektualnego jest weloznaczne welowymarowe, co jest przyczyną braku jednoznacznej, powszechne akceptowalnej defncj. Według Bontsa [2004], kaptał ntelektualny kraju obejmuje ukryte wartośc obywatel kraju, przedsęborstw, nstytucj, społecznośc regonów, które są obecnym potencjalnym źródłam przyszłego dobrobytu społecznego. Edvnsson Ln [2011] uważal, że kaptału ntelektualny jest źródłem przyszłego dobrobytu składa sę z wedzy, mądrośc, zdolnośc oraz wedzy eksperckej,

3 Terytoralne zróżncowane kaptału ntelektualnego w Polsce 133 które zapewnają krajow przewagę konkurencyjną nad nnym krajam. Stam Andressen [2008] podkreślal zasobowy charakter kaptału ntelektualnego, który defnują jako ogół nemateralnych zasobów kraju, które mogą przyneść mu korzyśc teraz w przyszłośc. Zgodne z Raportem o kaptale ntelektualnym Polsk [2008], kaptał ntelektualny Polsk to ogół nemateralnych aktywów ludz, przedsęborstw, społecznośc, regonów nstytucj, które odpowedno wykorzystane, mogą być źródłem obecnego przyszłego dobrostanu kraju. Wosek [2012] zaproponowała defncję kaptału ntelektualnego w odnesenu do regonu, według której są to bezpośredno neobserwowalne atrybuty meszkańców, przedsęborstw, nstytucj, organzacj, społecznośc dzałających w regone, które są zwązane z wedzą oraz umejętnoścą jej rozwoju wykorzystana. W lteraturze przedmotu można znaleźć wele model kaptału ntelektualnego w ujęcu makroekonomcznym. Należy podkreślć, że w zdecydowanej wększośc zostały one opracowane na podstawe model kaptału ntelektualnego przedsęborstw. Jednym z najczęścej przywoływanych jest model Bontsa [2004], opracowany na podstawe nawgatora Skand. Zgodne z tym modelem kaptał ntelektualny kraju składa sę z kaptałów: ludzkego, procesów, rozwoju rynkowego. Podobny podzał stosują Ln Edvnsson [2011], dodając jednak kategorę kaptału fnansowego. Podczas badań prowadzonych w ramach projektu pt. Kaptał ntelektualny Lubelszczyzny badana potencjału regonu zaproponowano model konceptualny kaptału ntelektualnego, który składał sę z kaptałów: ludzkego ndywdualnego, ludzkego społecznego, strukturalnego relacj [Rószkewcz n. 2007]. W Raporce o kaptale ntelektualnym Polsk [2008] kaptał ntelektualny składa sę z następujących komponentów-kaptałów: ludzkego, strukturalnego, społecznego relacyjnego. Chocaż wyszczególnone kategore kaptału ntelektualnego różnych autorów mają take same nazwy, to należy podkreślć, że są one naczej defnowane, co może powodować problemy w porównywanu wynków. Według Bontsa [2004], kaptał ludzk w odnesenu do regonu to wedza, wykształcene, ndywdualne kompetencje, które mogą zostać wykorzystane do realzacj celów zadań społecznych. Kaptał ludzk regonu jest wynkem ntelektualnego bogactwa jego meszkańców. Kaptał procesów to nezwązana z człowekem wedza, uceleśnona w technolog, nnowacjach systemach komunkacyjnych reprezentowanych przez sprzęt, oprogramowana, bazy danych, laboratora systemy organzacyjne, które utrzymują uzewnętrznają wynk dzałalnośc kaptału ludzkego. W szczególnośc odnos sę do nfrastruktury techncznej komunkacyjnej. Kaptał rynkowy z kole to element kaptału ntelektualnego osadzony w relacj powązanach wewnątrzregonalnych. Odzwercedla on zdolnośc osągnęca regonu w zakrese tworzena atrakcyjnych konkurencyjnych rozwązań dla nwestorów zagrancznych, podtrzymywana relacj zagrancznych, a także rozwoju eksportu. Kaptał rynkowy odnos sę równeż do ntelgencj społecznej, determnowanej przez take elementy, jak: prawo, nstytucje rynkowe sec społeczne. Jest podobny do kaptału społecznego, ale jest czymś węcej, poneważ uwzględna równeż cechy rozwązań systemowych. Ostatnm komponentem jest kaptał rozwoju, który można określć przyszłym bogactwem ntelektualnym kraju, reprezentowane m.n. przez rzeczywste nwestycje w badana rozwój lub nnowacje. Wynk badań W celu zaprezentowana zróżncowana terytoralnego kaptału ntelektualnego polskch województw zebrano nezbędne dane cząstkowe, które poddano weryfkacj statystycznej. Następne oblczono wskaźnk poszczególnych komponentów kaptału ntelektualnego syntetyczny wskaźnk kaptału ntelektualnego regonów. Szczegółowe dane zaprezentowano w tabel 1. Województwem o najwyższym pozome kaptału ntelektualnego okazało sę mazowecke, które charakteryzowało sę równeż najwyższym wskaźnkam kaptałów ludzkego rynkowego. Województwo dolnośląske było lderem pod względem pozomu kaptału rozwoju, a województwo śląske pod względem kaptału procesów. Wskaźnkem, który najslnej różncował pozom kaptału ntelektualnego był wskaźnk kaptału ludzkego, a najmnejsze dysproporcje można zaobserwować w przypadku kaptału rynkowego.

4 134 Magdalena Kowalewska Tabela 1. Pozom kaptału ntelektualnego poszczególnych jego komponentów według województw w 2012 roku Table 1. The level of ntellectual captal and ts ndvdual components by provnces n 2012 Województwo/Provnce Pozom kaptału/the level of captal * WKL WKR WKP WKROZ WKI Mazowecke 1,000 0,778 0,230 0,811 0,656 Śląske 0,422 0,488 0,785 0,483 0,570 Małopolske 0,701 0,455 0,512 0,590 0,565 Dolnośląske 0,528 0,600 0,339 0,811 0,546 Welkopolske 0,498 0,578 0,305 0,503 0,450 Pomorske 0,614 0,332 0,404 0,422 0,445 Łódzke 0,433 0,626 0,283 0,511 0,438 Lubelske 0,569 0,659 0,114 0,466 0,410 Zachodnopomorske 0,403 0,463 0,189 0,621 0,395 Podkarpacke 0,422 0,362 0,440 0,196 0,363 Kujawsko-pomorske 0,361 0,518 0,258 0,376 0,360 Lubuske 0,205 0,636 0,185 0,429 0,334 Opolske 0,164 0,454 0,264 0,340 0,294 Podlaske 0,434 0,407 0,031 0,392 0,284 Warmńsko-mazurske 0,253 0,472 0,120 0,233 0,246 Śwętokrzyske 0,277 0,275 0,245 0,175 0,242 * WKL wskaźnk kaptału ludzkego/human captal ndex, WKR wskaźnk kaptału rynkowego/market captal ndex, WKP wskaźnk kaptału procesów/process captal ndex, WKORZ wskaźnk kaptału rozwoju/renewal captal ndex, WKI wskaźnk kaptału ntelektualnego/ntellectual captal ndex. Źródło: opracowane własne na podstawe danych Banku Danych Lokalnych za rok 2012 Source: own study based on Local Data Bank for 2012 Kolejnym etapem prowadzonych analz było wyodrębnene trzech klas województw: 1. WKI ϵ (0.518;0.656), 2. WKI ϵ (0.380;0.518), 3. WKI ϵ (0.242;0.380). Do każdej z klas przydzelono poszczególne województwa. W klase 1. znalazły sę województwa o najwyższym pozome kaptału ntelektualnego, a wśród nch: mazowecke, śląske, małopolske dolnośląske. Do 2. klasy zalczono województwa o średnm pozome kaptału ntelektualnego, czyl: welkopolske, pomorske, łódzke, lubelske zachodnopomorske. W 3. klase znalazły sę województwa o nskm pozome kaptału ntelektualnego, w tym: podkarpacke, kujawsko-pomorske, lubuske, opolske, podlaske, warmńsko-mazurske śwętokrzyske. Była to grupa najlcznejsza, co należy uznać za sytuację nepokojącą. Podsumowane wnosk Pojęce kaptału ntelektualnego jest welowymarowe, weloznaczne, a także trudne do pomaru. Można go jednak merzyć, wykorzystując wskaźnk syntetyczne. Należy jednak pamętać, że znacznym ogranczenem w budowe takch mernków jest dostęp do precyzyjnych danych statystycznych, co determnuje dobór przyjętych zmennych wskaźnkowych. Polska jest krajem o dużym zróżncowanu pozomu kaptału ntelektualnego. Nekwestonowanym lderem było województwo mazowecke, natomast różnce pomędzy pozostałym regonam o najwyższym pozome kaptału ntelektualnego, czyl województwam: śląskm, małopolsk dolnośląskm, były małe. Należy zauważyć, że najwęcej województw znalazło sę w grupe o nskm pozome kaptału ntelektualnego, a wśród nch: podkarpacke, kujawsko-po-

5 Terytoralne zróżncowane kaptału ntelektualnego w Polsce 135 morske, lubuske, opolske, podlaske, warmńsko-mazurske śwętokrzyske. Ostatne cztery regony są w najtrudnejszej sytuacj, warto węc w przyszłośc przeprowadzć szersze badana, które mogłyby wyjaśnć to zjawsko. Należy zaznaczyć, że uzyskane wynk mają swoje ogranczena, wynkające główne z przyjętej metody badawczej, doboru zmennych wskaźnkowych, okresu badawczego, a także konstrukcj mernka syntetycznego. W przyszłośc należałoby przeprowadzć poszerzone badana, uwzględnające dłuższy horyzont czasowy, a także nne zmenne cząstkowe. Omawane zagadnene jest równeż cekawe w kontekśce wpływu kaptału ntelektualnego na rozwój społeczno-gospodarczy regonu, dlatego może stać sę przedmotem przyszłych badań. Lteratura Bank Danych Lokalnych, dostęp Bonts N. 2004: Natonal Intellectual Captal Index. A Unted Natons ntatve for the Arab regon, J. Intell. Cap., vol. 5, no. 1, Czyżewska D. 2012: Regony uczące sę, [w:] E. Łaźnewska, M. Goryna (red.), Konkurencyjność regonalna. Koncepcje-Stratege-Przykłady, PWN, Warszawa. Jaworska M. 2013: Jakość kaptału ludzkego obszarów wejskch województwa małopolskego, Rocz. Nauk. SERA, t. XV, z. 5, 130 Ln C., Edvnsson L. 2011: Natonal Intellectual Captal. A comparson of 40 countres, Sprnger, London. Mrozewsk M., 2008: Kaptał ntelektualny współczesnego przedsęborstwa. Koncepcje, metody wartoścowana warunk jego rozwoju, Dfn, Warszawa, 34, ISBN Raport o Kaptale Intelektualnym Polsk. 2008: Warszawa, [onlne], -o-kaptale-ntelektualnym, dostęp Rószkewcz M., Węzak D., Wodeck A. 2007: Kaptał ntelektualny Lubelszczyzny propozycja operacjonalzacj pomaru, Studa Regonalne Lokalne, nr 2 (28), Skrzypek E. 2012: Jakoścowy wymar zarządzana wedzą teora praktyka, Zarządzane Fnanse. The Journal of Management and Fnance, 3/1, 527 Stam C., Andressen D. 2008, Intellectual Captal of the European Unon 2008: Measurng the Lsbon Strategy for Growth and Jobs, Electrc Journal of Knowledge Management, vol. 7, no. 4, 490, [onlne], webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:h4yfojuyawoj: html%3fdartcle%3d200+&cd=1&hl=pl&ct=clnk&gl=pl, dostęp Wosek M, 2012: Kaptał ntelektualny w rozwoju regonów Polsk Wschodnej, Wydawnctwo Unwersytetu Rzeszowskego, Rzeszów, ISBN Woźnak M., 2013: Kaptał ludzk ntelektualny w strateg pro wzrostowej ogranczającej nerównośc społeczne,[onlne], 6/14_Woznak_Mchal_Gabrel.pdf, dostęp , Summary The am of the artcle was to present the terrtoral dfferentaton of ntellectual captal n Poland. The level of ntellectual captal s represented by a synthetc ndces calculated on the bass of statstcal data from 2012 for ndvdual provnces. The hghest level of ntellectual captal was n Mazowecke, Śląske and Małopolske, whle the lowest n Śwętokrzyske, Warmńsko-mazurske and Podlase. Adres do korspondencj mgr Magdalena Kowalewska Szkoła Główna Gospodarstwa Wejskego w Warszawe Wydzał Nauk Ekonomcznych, Katedra Ekonomk Organzacj Przedsęborstw ul. Nowoursynowska Warszawa e-mal: magdalena_kowalewska@sggw.pl