ZRÓŻNICOWANIE ROZWOJU WIELOFUNKCYJNEGO OBSZARÓW WIEJSKICH WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO

Transkrypt

1 INFRASTRUKTURA I EKOLOGIA TERENÓW WIEJSKICH Nr /2005, POLSKA AKADEMIA NAUK, Ozał w Krakowe, s Komsja Techncznej Infrastruktury Ws Jacek Salamon ZRÓŻNICOWANIE ROZWOJU WIELOFUNKCYJNEGO OBSZARÓW WIEJSKICH WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO Streszczene Pojęce welofunkcyjnego rozwoju obszarów wejskch ne może być utożsamane wyłączne z procesem tworzena nowych mejsc pracy. Welofunkcyjność jest pojęcem szerszym, obejmuje bowem męzy nnym rozwój lokalny, przesęborczość planowane ługotermnowe, zróżncowane rolnctwa, poprawę zasobów emografcznych. Problemy welofunkcyjnego rozwoju obszarów wejskch muszą być zatem traktowane kompleksowo. W pracy przestawono wynk baań otyczące zróżncowana welofunkcyjnego rozwoju obszarów wejskch wojewóztwa śwętokrzyskego, które obejmowały 97 gmn. Pozom rozwoju welofunkcyjnego baanych obektów przestawono w postac syntetycznego wskaźnka rozwoju opracowanego przez Hellwga, który został oblczony na postawe 5 zmennych, charakteryzujących welofunkcyjność. wartość oblczonego wskaźnka syntetycznego zawerała sę w przezale o 0,3055 (gmna Masłów) o 0,055 (gmna Blżyn). Zaznaczyć należy, ż wskaźnk jest tak skonstruowany, że jego wartość wynos o 0 o. W nektórych przypakach, np. znacznej różncy w rozwoju nektórych obektów, jego wartość może przyjmować wartośc mnejsze o 0. Dokonano równeż klasyfkacj baanych gmn ze wzglęu na pozom welofunkcyjnośc. Do klasy perwszej gmn o najwyższym pozome rozwoju welofunkcyjnego zalczono 0 obektów, o klasy rugej śren pozom rozwoju 36 gmn, klasa trzeca nsk pozom welofunkcyjnośc 38 gmn, a klase czwartej o najnższym pozome welofunkcyjnośc znalazło sę 3 obektów. Przeprowazono równeż analzę rozmeszczena gmn. Stwerzono, że gmny o najwyższym pozome rozwoju welofunkcyjnego poło- 95

2 żone są wzłuż głównych szlaków komunkacyjnych oraz w poblżu użych mast ośroków przemysłowych. Słowa kluczowe: obszary wejske, rozwój welofunkcyjny WSTĘP Postawowym celem rozwoju każego obszaru jest zapewnene luzom możlwe najwyższego pozomu życa, który jest zwązany z powstawanem nowych pomotów gospoarczych mejsc pracy, nowych óbr usług zaspokajających popyt lokalny ponalokalny oraz rozwojem nfrastruktury zachowanem wysokej jakośc śroowska przyronczego. Oprócz wartośc materalnych z rozwojem zwązane są wartośc nemateralne: weza, kwalfkacje umejętnośc [Smoleń 2002]. W krajach wysoko rozwnętych welofunkcyjność obszarów wejskch uznaje sę za główną metoę ch aktywzacj. Polega ona na alokacj na ws różnych form załalnośc gospoarczej usługowej o charakterze nerolnczym, które tworzą oatkowe mejsca pracy. Welofunkcyjne zagospoarowane obszarów wejskch zapobega zjawskom epopulacyjnym oraz umożlwa lkwację przelunena agrarnego [Skawńska 994]. Rozwój welofunkcyjny oznacza umejętne wkomponowane w wejską przestrzeń nowych funkcj pozarolnczych. Jest to jenoznaczne z oejścem o rozwoju monofunkcyjnego, który opera sę główne na proukcj surowców rolnczych [Kłozńsk, Rosner 997]. Rolncze tereny monofunkcyjne są mało oporne na wszelke sytuacje kryzysowe, co jest zgone z ogólną prawłowoścą polegającą na tym, że rozlczne perturbacje pojawają sę tam, gze gospoarka została zomnowana przez jeną gałąź proukcj. Pojęca welofunkcyjnego rozwoju terenów wejskch ne można utożsamać wyłączne z procesem tworzena nowych mejsc pracy. Welofunkcyjność jest pojęcem znaczne szerszym, zwązanym z rozwojem lokalnym, przesęborczoścą, planowanem strategcznym, ywersyfkacją rolnctwa, rozwojem nfrastruktury, poprawą zasobów emografcznych t. W welofunkcyjnym rozwoju terenów wejskch problemy rozwoju ws rolnctwa muszą być traktowane kompleksowo, co oznacza koneczność prowazena baań obejmujących całość obszarów wejskch, a ne tylko ch wybranych elementów [Kłozńsk 997]. 96

3 Welofunkcyjny rozwój obszarów wejskch jest sposobem rozwązana problemów polskego rolnctwa, które ne ulegne zasanczym przeobrażenom bez zman w jego bezpośrenm otoczenu. Zmany w otoczenu polegać bęą właśne na rozwoju pozarolnczej załalnośc na ws. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA Celem opracowana jest zbaane różnc występujących w pozome welofunkcyjnego rozwoju obszarów wejskch wojewóztwa śwętokrzyskego, co jest zaganenem stotnym ze wzglęu na prognozowane rozwoju tych obszarów. W pracy oparto sę na materale statystycznym pochozącym z 97 gmn, w tym 25 gmn mejsko-wejskch, funkcjonujących na obszarze wojewóztwa śwętokrzyskego. W baanach gmn mejsko- -wejskch uwzglęnono jeyne ch obszary wejske. METODA OPRACOWANIA Obszar wejsk jest obektem welocechowym, funkcjonującym w pewnym otoczenu. Otoczene to ozaływa na rozwój welofunkcyjny, a w szczególnośc na pozom tego rozwoju. Należy zatem rozróżnć czynnk wpływające na rozwój obszaru o czynnków określających pozom tego rozwoju. Ne ulega wątplwośc, ż w pewnych warunkach pomęzy jeną rugą grupą czynnków może występować sprzężene zwrotne. Baane tego zjawska ne zawera sę jenak w zakrese opracowana. W wynku przeprowazonej analzy merytorycznej wyorębnono grupę czynnków śwaczących o pozome rozwoju welofunkcyjnego: gęstość zalunena [osób/km 2 ], zatrunene w przemyśle buownctwe [% ogółu zatrunonych], luność rolncza [% ogółu lunośc], współczynnk aktywnośc zawoowej [%], współczynnk starośc emografcznej, stopa bezroboca [%], osoby pełnozatrunone w nywualnych gospoarstwach rolnych [% ogółu lunośc], lczba pomotów gospoarczych zarejestrowanych w systeme REGON na 0 tys. meszkańców w weku proukcyjnym, 97

4 towarowa proukcja rolncza w gospoarstwach nywualnych [zł na pełnozatrunonego], uzał użytków rolnych w powerzchn ogólnej [%], uzał gospoarstw rolnych o powerzchn powyżej 0 ha [%], gospoarstwa rolne, które prowazą załalność rolnczą pozarolnczą [%], obsaa zwerząt gospoarskch [SD na 00 ha UR], mejsca w obektach noclegowych [mejsc na km 2 ], ochoy bużetów gmn [zł na osobę]. Obekty baań, którym w omawanym przypaku są gmny opsane powyższym wskaźnkam można porównywać, jeżel zostane zefnowana mara poobeństwa męzy nm. Przyjęto, że marą tą bęze oległość euklesowa pomęzy obektam. Przy korzystanu z tej mary oległośc, wszystke zmenne muszą być merzone w tych samych jenostkach lub wartośc cech muszą być znormalzowane. Klasyfkacja obektów welowymarowych jest możlwa, jeżel cechy opsujące te obekty zostaną zastąpone jeną zmenną syntetyczną. Klasyfkacja sprowaza sę wówczas o pozału zboru obektów na klasy tylko weług jenej cechy. W pracy wykorzystano syntetyczną marę rozwoju Hellwga, która jest najczęścej stosowaną w baanach praktycznych zmenną syntetyczną [Ostasewcz 998]. Marę tą przestawa sę w postac następującej formuły: o = () o gze: wartość syntetycznej mary rozwoju -tego obektu (gmny), =, 2,..., n, o oległość taksonomczna (euklesowa) -tego obektu o obektu wzorcowego, o = n ( z z ) j= j oj 2, (2) gze: zj znormalzowana wartość j-tej cechy w -tym obekce, zoj znormalzowane wartośc cech obektu wzorcowego. o = + 2s, (3) o 98

5 s = n n ( ) = o o, (4) = n o o n =, (5) Dla potrzeb opracowana założono stnene tzw. obektu moelowego wzorcowego, w stosunku, o którego wyznaczano oległośc taksonomczne baanych obektów. Współrzęne obektu wzorcowego wyznaczone zostały przez najwększe wartośc poszczególnych cech. Należy zaznaczyć, ż take określene obektu wzorcowego w nektórych przypakach ne jest obektywne. Klasyfkacja gmn ze wzglęu na pozom rozwoju welofunkcyjnego przeprowazono na postawe formuł przestawonych w tabel. Tabela. Krytera klasyfkacj gmn ze wzglęu na pozom rozwoju welofunkcyjnego Numer klasy gmn Nazwa klasy gmn gmny o wysokm pozome rozwoju welofunkcyjnego gmny o śrenm pozome rozwoju welofunkcyjnego gmny o nskm pozome rozwoju welofunkcyjnego gmny o barzo nskm pozome rozwoju welofunkcyjnego Kryterum klasyfkacj + s < + s s < < s gze: wartość wskaźnka syntetycznego pozomu rozwoju welofunkcyjnego -tej gmny, wartość śrena wskaźnka syntetycznego, s ochylene stanarowe wskaźnka. 99

6 WYNIKI BADAŃ Wartośc oblczonego wskaźnka syntetycznego pozomu rozwoju welofunkcyjnego la wejskch obszarów wojewóztwa śwętokrzyskego zameszczono w tabel 2. Tabela 2. Wartośc wskaźnka syntetycznego pozomu rozwoju welofunkcyjnego obszarów wejskch wojewóztwa śwętokrzyskego Lp. Nazwa gmny Wartość wskaźnka syntetycznego pozomu rozwoju welofunkcyjnego Lp. Nazwa gmny Wartość wskaźnka syntetycznego pozomu rozwoju welofunkcyjnego. Masłów 0, Bozechów 0, Górno 0, Iwanska 0, Stówka Nowny 0, Morawca 0, Mezana Góra 0, Łonów 0, Busko Zrój 0, Wślca 0, Jęrzejów 0, Pacanów 0, Belny 0, Złota 0, Nowa Słupa 0, Słupa (Jęrzejowska) 0, Małogoszcz 0, Imelno 0, Połanec 0, Kluczewsko 0,0847. Strawczyn 0, Perzchnca 0, Suchenów 0, Wlczyce 0, Pńczów 0, Nowy Korczyn 0, Włoszczowa 0, Gnojno 0, Pawłów 0, Łączna 0, Daleszyce 0, Raków 0, Zawchost 0, Oleśnca 0, Ożarów 0, Wojcechowce 0, Opatów 0, Mrzec 0, Łagów 0, Chęcny 0, Skalbmerz 0, Mchałów 0, Kazmerza Welka 0, Bejsce 0, Stopnca 0, Słupa (Konecka) 0, Bozentyn 0, Moskorzew 0, Końske 0, Dzałoszyce 0, Saowe 0, Tuczępy 0, Staszów 0,2 76. Rytwany 0, Lpnk 0, Smyków 0, Baćkowce 0, Szyłów 0,

7 c. tab. 2 Lp. Nazwa gmny Wartość wskaźnka syntetycznego pozomu rozwoju welofunkcyjnego Lp. Nazwa gmny Wartość wskaźnka syntetycznego pozomu rozwoju welofunkcyjnego 30. Bogora 0, Opatowec 0, Raoszyce 0, Ćmelów 0, Klmontów 0,33 8. Kunów 0, Samborzec 0,8 82. Raków 0, Dwkozy 0, Secemn 0, Łopuszno 0, Bałtów 0, Oksa 0, Gowarczów 0, Czarnocn 0, Osek 0, Pekoszów 0, Fałków 0, Obrazów 0, Kje 0, Wozsław 0, Tarłów 0, Koprzywnca 0, Łubnce 0, Waśnów 0, Zagnańsk 0, Chmelnk 0, Broy 0, Krasocn 0, Wąchock 0, Solec Zrój 0, Stąporków 0, Sobków 0, Rua Malenecka 0, Nagłowce 0, Skarżysko Koścelne -0, Sęzszów 0, Blżyn -0, Mnów 0,0953 Źróło: opracowane własne Dla baanych 97 gmn wartośc wskaźnka syntetycznego pozomu rozwoju welofunkcyjnego meszczą sę w przezale o 0,3055 o - 0,055. Zgone z formułą () m wartość jest blższa jenośc, tym baany obekt charakteryzuje sę wyższym pozomem rozwoju welofunkcyjnego. W baanej grupe gmn najwyższy pozom welofunkcyjnośc ma Masłów, natomast najsłabej rozwnętą po tym wzglęem jest Blżyn. Przeprowazona, zgone z założenam przestawonym w tabel, klasyfkacja gmn ze wzglęu na ch pozom rozwoju welofunkcyjnego oprowazła o wyorębnena 4 klas gmn. W perwszej klase (wysok pozom rozwoju) znalazło sę 0 gmn, które charakteryzował wskaźnk syntetyczny o wartośc o 0,3055 o 0,536. Klasę 0

8 rugą, o której zalczono 36 gmn wyznaczały wartośc wskaźnka o 0,470 o 0,025. Do klasy trzecej zostało zalczonych 38 gmn, których wartość wskaźnka syntetycznego zawerała sę w przezale o 0,096 o 0,0498. Ostatną, czwartą klasę utworzyło 3 gmn o najsłabszym pozome rozwoju welofunkcyjnego. Gmny Skarżysko Koścelne oraz Blżyn charakteryzują sę ujemnym wartoścam wskaźnka syntetycznego. Ujemna wartość tego wskaźnka pojawa sę w przypaku, gy pewne obekty charakteryzują sę znaczne słabszym rozwojem [Zelaś 2000]. Dane z tabel 2 zostały przestawone grafczne na rysunku. Z rysunku wynka, że gmny o najwyższym pozome rozwoju welofunkcyjnego położone są w bezpośrenm sąseztwe użych mast (Kelce) lub ośroków przemysłowych (Małogoszcz, Jęrzejów, Połanec). Należy zwrócć równeż uwagę na fakt, ż gmny o wysokm śrenm pozome rozwoju welofunkcyjnego rozmeszczone są, w przeważającej lczbe przypaków, wzłuż głównych szlaków komunkacyjnych, a z kole gmny o najnższym pozome rozwoju welofunkcyjnego w wększośc położone są w północnej częśc baanego obszaru. PODSUMOWANIE. Przestawona analza welofunkcyjnego rozwoju obszarów wejskch wojewóztwa śwętokrzyskego wykazała, ż w onesenu o baanych gmn rozwój ten jest zróżncowany. 2. Wysok pozom welofunkcyjnośc zaobserwowano w sąseztwe użych mast oraz ośroków przemysłowych. 3. Analza zameszczonej mapy pozwolła stwerzć, ż elementem, który szczególne rozwój ten stymuluje jest seć rogowa, a w szczególnośc główne szlak komunkacyjne. 4. Gmny o najnższym pozome rozwoju welofunkcyjnego zlokalzowane są w północnej częśc wojewóztwa śwętokrzyskego. 5. Przyjęty w baanach obekt moelowy opsany najwększym wartoścam mernków, w przypaku nektórych gmn, może ne być obektywnym. Dlatego określene obektu moelowego (w onesenu o metoy Hellwga) pownno sę raczej operać na opn ekspertów. 02

9 Klasa gmny o wysokm pozome rozwoju Klasa 2 gmny śrenm pozome rozwoju Klasa 3 gmny o nskm pozome rozwoju Klasa 4 gmny o ższym pozome rozwoju welofunkcyjnego Rysunek. Pozom rozwoju welofunkcyjnego obszarów wejskch wojewóztwa śwętokrzyskego 03

10 BIBLIOGRAFIA Kłozńsk M. Welofunkcyjny rozwój terenów wejskch w Polsce w krajach Un Europejskej. Wyawnctwo SGGW, Warszawa 997. Kłozńsk M., Rosner A. Re. Ekonomczne społeczne uwarunkowana możlwośc welofunkcyjnego rozwoju ws w Polsce. Wyawnctwo SGGW, Warszawa 997. Ostasewcz W. re. Statystyczne metoy analzy anych. Wyawnctwo Akaem Ekonomcznej, Wrocław 998. Skawńska E. Welofunkcyjny rozwój obszarów wejskch w regone toruńskm. Wyawnctwo Unwersytetu Mkołaja Kopernka, Toruń 994. Smoleń M. Czynnk różncujące rozwój gospoarczy gmn w regone krośneńskm. Wyawnctwo Unwersytetu Rzeszowskego, Rzeszów Zelaś A. re. Taksonomczna analza przestrzennego zróżncowana pozomu życa w Polsce w ujęcu ynamcznym. Wyawnctwo Akaem Ekonomcznej, Kraków r nż. Jacek Salamon Katera Techncznej Infrastruktury Ws Akaema Rolncza w Krakowe ul. Balcka 04, Kraków Recenzent: prof. r hab. Zzsław Wójcck Jacek Salamon DIVERSIFICATION OF MULTIFUNCTIONAL RURAL DEVELOPMENT IN THE ŚWIĘTOKRZYSKIE PROVINCE SUMMARY A concept of multfunctonal rural evelopment cannot be entfe exclusvely wth creatng new jobs. Multfunctonal character s a wer noton nclung among others local evelopment, entrepreneurshp, long-term plannng, versfcaton of agrculture an mprovement of emographc resources. Problems of multfunctonal rural evelopment must be therefore treate as a complex ssue. The work presents 04

11 results of research on versfcaton of multfunctonal rural evelopment n the śwętokrzyske provnce conucte n 97 communes. The level of multfunctonal evelopment of the stue objects was presente as a synthetc nex of evelopment establshe by Hellwg, compute on the bass of 5 varables characterzng multfunctonal character. The value of compute synthetc nex fell wthn the range of (Masłów commune) an (Blzyn commune). It must be mentone that the nex has been construe n such a way that t value s between 0 an. In some cases, e.g. a conserable fference n evelopment of some objects, ts value may assume values less than 0. A classfcaton of the stue communes was also mae ue to the level of ther multfunctonal character. The frst class of communes wth the hghest level of multfunctonal evelopment nclues 0 communes, the secon class wth meum evelopment level 36 communes an the thr class representng low level of multfunctonal character covers 38 communes, whereas the fourth class where the level of multfunctonal character s the lowest contans 3 objects. An analyss of spatal strbutons of communes was also conucte. It was foun that communes wth the hghest level of multfunctonal evelopment are stuate along the man transport routes an n the vcnty of large ctes an nustral centres. Key wors: rural areas, multfunctonal rural evelopment 05