OCENA KONDYCJI FINANSOWEJ OBSZARÓW WIEJSKICH W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM W LATACH WEDŁUG WYBRANYCH KONCEPCJI PODZIAŁU REGIONU

Transkrypt

1 STOWARZYSZENIE Ocena kondycj fnansowej EKONOMISTÓW obszarów wejskch ROLNICTWA w województwe I AGROBIZNESU mazoweckm... Rocznk Naukowe tom XVIII zeszyt 6 69 Iwona Pomanek, Arkadusz Gralak Szkoła Główna Gospodarstwa Wejskego w Warszawe OCENA KONDYCJI FINANSOWEJ OBSZARÓW WIEJSKICH W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM W LATACH WEDŁUG WYBRANYCH KONCEPCJI PODZIAŁU REGIONU EVALUATION OF FINANCIAL SITUATION OF RURAL AREAS IN MAZOVIECKIE PROVINCE IN THE YEAR ACCORDING TO SELECTED CONCEPTS OF REGIONAL DIVISION Słowa kluczowe: Obszar Metropoltarny Warszawy, Zntegrowane Inwestycje Terytoralne, nowy podzał NUTS 2, samodzelność fnansowa Key words: Warsaw Metropoltan Area, Integrated Terrtoral Investment, new NUTS 2 dvson, fnancal autonomy JEL codes:r5 Abstrakt. Celem artykułu była ocena kondycj fnansowej gmn mejsko-wejskch wejskch w Obszarze Metropoltarnym Warszawy (OMW), w tym obszarze Zntegrowanych Inwestycj Terytoralnych (ZIT) oraz w nowych regonach (warszawskm stołecznym (WS) mazoweckm regonalnym (MR), w śwetle koncepcj podzału województwa mazoweckego od 208 roku. W latach najlepsza sytuacja fnansowa charakteryzowała gmny ZIT. OMW regon WS cechowały relatywne nższe wartośc analzowanych wskaźnków. Rankng gmn, skonstruowany na podstawe metody wzorca rozwoju Hellwga, potwerdzł wcześnejsze obserwacje. Wstęp Województwo mazowecke jest regonem o znacznym zróżncowanu obszarów wejskch, zarówno pod względem pozomu rozwoju, jak potencjału rozwojowego. Uwarunkowana przyrodncze, nejednorodny dostęp do szlaków komunkacyjnych zróżncowany pozom nfrastruktury techncznej dzel województwo na tereny słabej rozwnęte, o mnejszych możlwoścach rozwojowych położone główne peryferyjne, jak na obszary o wysokm pozome rozwoju główne gmny położone w strefe funkcjonalnej masta stołecznego Warszawy [Drejerska n. 204, Stanny 203]. Zgodne ze Strategą Rozwoju Obszaru Metropoltalnego Warszawy do roku 2030, do Obszaru Metropoltarnego Warszawy (OMW) zalcza sę masto Warszawa oraz 7 gmn okalających Warszawę, w tym 36 gmn wejskch mejsko-wejskch. Wybrane gmny (39) tworzą wraz z Warszawą obszar Zntegrowanych Inwestycj Terytoralnych (ZIT), do którego zalcza sę 3 gmn wejskch 2 mejsko-wejskch. Od styczna 208 roku, zgodne z Rozporządzenem Komsj (UE) 206/2066 z dn. 2 lstopada 206 r. (...) w sprawe ustalena wspólnej klasyfkacj Jednostek Terytoralnych do Celów Statystycznych (NUTS), będącym efektem rewzj NUTS 206, dotychczasowy obszar województwa mazoweckego będze funkcjonował jako samodzelny makroregon (NUTS ) z wyodrębnenem dwóch jednostek statystycznych (NUTS 2): regonu warszawskego stołecznego (WS), PL9 (Warszawa dzewęć powatów: grodzsk, legonowsk, mńsk, nowodworsk, otwock, paseczyńsk, pruszkowsk, warszawsk zachodn oraz wołomńsk), regonu mazoweckego regonalnego (MR), PL92 (pozostała część makroregonu).

2 70 Iwona Pomanek, Arkadusz Gralak Materał metodyka badań Celem artykułu jest ocena kondycj fnansowej gmn mejsko-wejskch wejskch w następujących częścach województwa mazoweckego: w OMW, w tym obszarze ZIT, pozostałej (nemetropoltarnej ne-omw) częśc województwa mazoweckego; w regonach WS oraz MR, w śwetle koncepcj podzału województwa mazoweckego na dwa regony NUTS 2 od 208 roku. W analze wykorzystano dane z Banku Danych Lokalnych GUS za lata Status admnstracyjny gmny przyjęto według stanu na roku był on stały we wszystkch analzowanych latach, nezależne od ewentualnych jego zman w tym okrese (gm. Mrozy). W tabel przestawono charakterystykę lczbową gmn zakwalfkowanych do badana. Tabela. Gmny zakwalfkowane do badana Table. Muncpaltes accepted n the research Kryterum/Crteron Gmny/LAU 2 wejske/rural mejsko-wejske/ sem-urban Obszar Metropoltarny Warszawy/Warsaw Metropoltan Area Rozporządzene KE 206/ EC Regulaton 206 razem/total OMW/WMA w tym: ZIT/ncludng: ITI ne-omw/non- WMA WS/PL9 NUTS MR/PL92 NUTS Mazowecke ogółem Źródło: opracowane własne na podstawe danych GUS, Rozporządzena KE 206/2066 [Dz.Urz. UE L 322 z ] BFEPR Source: own study based on CSO data, EC Regulaton 206/2066 [Dz.Urz. UE L 322 z ] and BFEPPR Tabela 2. Gmny w grancach OMW oraz regonu WS Table 2. Muncpaltes n the Warsaw Metropoltan Area and PL9 NUTS 2 Gmny/ LAU 2 Wejske/ Rural Mejskowejske/ Sem-urban Źródło: jak w tab. Source: see tab. Brochów, Chynów, Nowa Sucha, Pnewy, Puszcza Marańska, Radzejowce, Sochaczew, Somanka, Teresn, Wsktk, Zabrodze Grójec, Wyszków, Mszczonów OMW/WMA WS/PL9 NUTS 2 Baranów, Celestynów, Czosnów, Dąbrówka, Dębe Welke, Izabeln, Jabłonna, Jaktorów, Kampnos, Klembów, Kołbel, Leoncn, Leszno, Lesznowola, Mchałowce, Mńsk Mazoweck, Nadarzyn, Neporęt, Pomechówek, Prażmów, Raszyn, Stare Babce, Wązowna, Welszew, Żaba Wola Błone, Brwnów, Góra Kalwara, Grodzsk Mazoweck, Halnów, Karczew, Konstancn- Jezorna, Łomank, Ożarów Mazoweck, Paseczno, Radzymn, Serock, Tarczyn, Tłuszcz, Wołomn, Zakroczym Cegłów, Dobre, Jadów, Jakubów, Latowcz, Oseck, Pośwętne, Sennca, Sobene-Jezory, Stansławów, Strachówka Kałuszyn, Mrozy, Naselsk

3 Ocena kondycj fnansowej obszarów wejskch w województwe mazoweckm... 7 OMW oraz WS charakteryzuje dentyczna lczba gmn. Z analzy wynka, że obszary te łączy tylko 4 wspólnych gmn: 25 wejskch oraz 6 mejsko-wejskch (tab. 2). Aby umożlwć porównane gmn, zbadano welkość nwestycj na meszkańca gmny, wykorzystując następujący wskaźnk [Dylewsk n. 200, s. 8]: WMI n I n t= PLM = t gdze: WMI przecętna wysokość wydatków nwestycyjnych na jednego meszkańca w gmne w danym okrese n lat, I wydatk majątkowe nwestycyjne gmny w danym roku budżetowym t, PLM przecętna lczba meszkańców danej gmny w danym okrese n lat. Oblczono równeż welkość dochodów własnych gmny w przelczenu na meszkańca: WDWM n DW n t t= PLM = gdze: WDWM przecętna wysokość dochodów własnych gmny na jednego meszkańca w danym okrese n lat, DW dochody własne gmny w danym roku budżetowym t, PLM przecętna lczba meszkańców danej gmny w danym okrese n lat. W analze kondycj fnansowej gmn wykorzystano także wskaźnk fnansowej samodzelnośc jednostek samorządu terytoralnego [Dylewsk n. 2007, s. 50-5]. Wskaźnk dochodowej samodzelnośc fnansowej służy ocene stopna możlwośc generowana dochodów własnych jednostk samorządu terytoralnego, na które dana jednostka ma wpływ. Wyznaczany jest według wzoru: WSD = DW. DO 00 gdze: WSD wskaźnk dochodowej samodzelnośc fnansowej, DW dochody własne z wyłączenem udzału w podatkach stanowących dochody budżetu państwa, DO dochody budżetu jednostk samorządu terytoralnego ogółem. Wskaźnk wydatkowej samodzelnośc fnansowej natomast pozwala ocenć stopeń możlwośc swobodnego dysponowana dochodam jednostk samorządu terytoralnego. Wyznacza sę go według wzoru: WSD = WW. DO gdze: WSW wskaźnk wydatkowej samodzelnośc fnansowej, WW wydatk jednostk samorządu terytoralnego, co do których ma ona pełną swobodę dysponowana, DO dochody budżetu jednostk samorządu terytoralnego ogółem. Do porównana gmn zastosowano równeż marę wzorca rozwoju Hellwga, bazującą na czterech wyżej opsanych wskaźnkach (zmennych). Mara d przyjmuje zazwyczaj wartośc z przedzału [0; ]. Im dany obekt (gmna) jest mnej oddalony od wzorca, tym wartość mary jest wyższa [Hellwg 968, Pomanek 200]. Do klasyfkacj gmn według pozomu rozwoju wykorzystano dwa parametry mernka taksonomcznego, tj. średną arytmetyczną ( d ) odchylene standardowe ( s ). Wyodrębnono następujące przedzały klasowe (grupy): d 00

4 72 Iwona Pomanek, Arkadusz Gralak klasa (dobra kondycja fnansowa gmny) d > d + s (do tej klasy należą gmny, dla których d odległość od wzorca przekracza wartość d + s d ), klasa 2 (średna kondycja fnansowa gmny) gmny nenależące do klas lub 3, klasa 3 (słaba kondycja fnansowa gmny) d d sd (do tej klasy należą gmny, dla których odległość od wzorca ne przekracza wartośc d ), s d gdze: d wartość mernka syntetycznego oblczonego metodą wzorca rozwoju Hellwga, s d odchylene standardowe cechy d. Kondycja fnansowa gmn wejskch mejsko-wejskch Analze poddano wydatk majątkowe nwestycyjne w badanych grupach gmn. Dane wykazywały tendencję rosnącą do 2009 roku, następne systematyczny spadek dalej powolny wzrost (od 203 roku), który w 205 roku utrzymał sę jedyne w gmnach OMW ZIT. Najwyższe przecętne wartośc wskaźnka zanotowano w gmnach ZIT od 509 zł na meszkańca w roku 2004 do 22 zł pęć lat późnej (tab. 3). Analza przecętnych dochodów własnych w przelczenu na meszkańca wskazuje, że najwyższe dochody uzyskwały gmny z obszaru ZIT, o 25-40% wyższe w porównanu z całym obszarem OMW. We wszystkch grupach gmn wskaźnk cechowała tendencja rosnąca, przy czym dynamka była wększa w gmnach OMW (w tym ZIT) oraz WS w porównanu z pozostałym obszaram (tab. 4). Tabela 3. Przecętne wydatk majątkowe nwestycyjne w latach Table 3. Average nvestment expendture n Grupa gmn/ Wydatk [zł na meszkańca]/investment [PLN per capta] Średna/ LAU 2 group Average OMW/WMA ZIT/ITI ne-omw/ on-wma WS/PL MR/PL Źródło: oblczena własne na podstawe danych GUS Source: own elaboraton based on CSO data Tabela 4. Przecętne dochody własne w badanych grupach gmn w latach Table 4. Average ncome of ther own n the studed groups of muncpaltes n the years Grupa gmn/ Dochody [zł na meszkańca]/income [PLN per capta] Średna/ LAU 2 group Average OMW/WMA ZIT/ITI ne-omw/ non-wma WS/PL MR/PL Źródło: jak w tab. 3 Source: see tab. 3

5 Ocena kondycj fnansowej obszarów wejskch w województwe mazoweckm W badanym okrese najwyższa dochodowa samodzelność charakteryzowała gmny obszaru ZIT wahała sę przecętne od 34, do 39%. W gmnach OMW samodzelność dochodowa wynosła od 32,9% w 202 roku do 35,3% w 2009 roku. W obszarze WS wartość tego wskaźnka kształtowała sę na nższym pozome od 30,3% (lata ) do 32,9% (203 rok). W pozostałych obszarach wartośc zawerały sę w przedzale 9,8-23,7% (tab. 5). Przecętne wartośc wskaźnka WSW w obszarach OMW, ZIT oraz WS wahały sę w analzowanym czase w przedzale 8,8-93,%. Obszar nemetropoltarny oraz MR cechował, podobne jak w przypadku dochodowej samodzelnośc gmn, znaczne nższy pozom samodzelnośc wydatkowej (tab. 6). Jak wynka z danych, zarówno WSD, jak WSW, wykazywały tendencje malejące. Wykorzystując oblczone wskaźnk oraz metodę wzorca rozwoju Hellwga, skonstruowano rankng dla 279 badanych gmn. W klase, o dobrej kondycj fnansowej, znalazły sę 32 gmny, w tym 26 jednostek OMW (8 ZIT) 22 jednostk WS. W klase o średnej sytuacj fnansowej zdecydowane domnowały gmny nemetropoltarne oraz położone w obszarze MR. Do klasy 3, o słabej kondycj fnansowej, ne zakwalfkowała sę żadna gmna z obszaru OMW 0 należało do obszaru nemetropoltarnego. Słabą kondycją fnansową charakteryzowała tylko gmna w obszarze WS (9 w regone MR). Rankng otworzyły dwe gmny wejske, należące do obszarów: OMW, ZIT WS: Nadarzyn Lesznowola. Natomast na kolejnych mejscach znalazły sę gmny oddalone od Warszawy: Słupno Różan. Lokaty od 5 do 4 charakteryzowały ponowne obszary podwarszawske (tab. 7). Tabela 5. Przecętne wartośc wskaźnka samodzelnośc fnansowej dochodowej (WSD) w badanych grupach gmn w latach Table 5. Average value of the ndex of fnancal ndependence ncome (WSD) n the studed groups of muncpaltes Grupa gmn/ LAU 2 group Wskaźnk samodzelnośc fnansowej dochodowej/index of fnancal ndependence ncome [%] Średna/ Average OMW/WMA 34,5 34,3 33,8 33,8 35,3 33,5 33,3 32,4 32,9 34,9 34,9 33,7 34,0 ZIT/ITI 39,0 38,3 38,5 37,7 38,0 35,6 35,2 34,9 34, 37,2 37,8 34,8 36,8 ne-omw/ non-wma 22,6 22,5 2,8 2,9 23, 22,4 9,9 9,8 20,5 2,6 22,7 22,7 2,8 WS/PL9 32,6 3,8 3,5 3,7 32,6 3,4 30,3 30,3 30,4 32,9 32,6 3,3 3,6 MR/PL92 23, 23,2 22,4 22,4 23,7 22,9 20,6 20,3 2,2 22, 23,3 23,3 22,4 Źródło: jak w tab. 3 Source: see tab. 3 Tabela 6. Przecętne wartośc wskaźnka samodzelnośc fnansowej wydatkowej (WSW) w badanych grupach gmn w latach Table 6. The average value of the ndex of fnancal ndependence expendture (WSW) n the studed groups of muncpaltes Grupa gmn/ LAU 2 group Wskaźnk samodzelnośc fnansowej wydatkowej/ Index of fnancal ndependence ncome expendture [%] Średna/ Average OMW/ WMA 90,0 86,6 82,9 84, 88,2 87,3 84,6 83,3 83,9 85,6 84,8 82,8 85,3 ZIT/ITI 93, 89,9 86,9 88,8 9,9 90,7 87,4 87,7 87,9 89,6 89,6 87,0 89,2 ne-omw/ non-wma 85,7 80,8 74,3 76,5 79, 79,6 74,7 72,7 74,2 76,4 75,2 74,6 77,0 WS/PL9 90,2 85,9 8,8 83,6 87,6 87, 83,2 83,3 83,4 85,6 84,0 82,3 84,8 MR/PL92 85,6 80,9 74,6 76,7 79,2 79,6 75, 72,7 74,4 76,4 75,4 74,7 77, Źródło: jak w tab. 3 Source: see tab. 3

6 74 Iwona Pomanek, Arkadusz Gralak Tabela 7. Gmny z klas o dobrej słabej kondycj fnansowej według mary wzorca rozwoju Hellwga Table 7. Commune of classes wth good and poor fnancal condton by measurng the pattern of development Hellwg Mejsce/ Poston Powat/ LAU Gmna/ LAU 2 Grupa gmn/lau 2 group Wartość OMW/ ZIT/ITI WS/ WMA PL9 mernka d / Value of d. pruszkowsk Nadarzyn (w) 0,92 2. paseczyńsk Lesznowola (w) 0,80 3. płock Słupno (w) 0, makowsk Różan (m-w) 0, pruszkowsk Mchałowce (w) 0, paseczyńsk Konstancn-Jezorna (m-w) 0, warszawsk Ożarów Mazoweck 0,628 (m-w) 8. legonowsk Welszew (w) 0, paseczyńsk Paseczno (m-w) 0, pruszkowsk Raszyn (w) 0,567. warszawsk Izabeln (w) 0, nowodworsk Czosnów (w) 0, legonowsk Neporęt (w) 0, warszawsk Stare Babce (w) 0, żyrardowsk Mszczonów (m-w) 0, pruszkowsk Brwnów (m-w) 0, warszawsk Błone (m-w) 0, kozenck Kozence (m-w) 0,53 9. sochaczewsk Teresn (w) 0, grodzsk Żaba Wola (w) 0, grodzsk Grodzsk Mazoweck 0,493 (m-w) 22. paseczyńsk Tarczyn (m-w) 0, płock Stara Bała (w) 0, ostrołęck Rzekuń (w) 0, warszawsk Kampnos (w) 0, legonowsk Serock (m-w) 0, otwock Wązowna (w) 0, żyrardowsk Radzejowce (w) 0, warszawsk Łomank (m-w) 0, grójeck Belsk Duży (w) 0, grójeck Grójec (m-w) 0, paseczyńsk Góra Kalwara (m-w) 0, szydłoweck Jastrząb (w) 0, bałobrzesk Radzanów (w) 0, lpsk Rzecznów (w) 0, zwoleńsk Kazanów (w) 0, pułtusk Gzy (w) 0, lpsk Senno (w) 0, mławsk Lpowec Koścelny (w) 0, mławsk Dzerzgowo (w) 0, wołomńsk Pośwętne (w) 0, szydłoweck Mrów (w) 0,070 3 Klasa/ Class w gmna wejska/rural LAU 2 unt; m-w gmna mejsko-wejska/sem-urban LAU 2 unt; OMW Obszar Metropoltarny Warszawy/ Warsaw Metropoltan Area; ZIT obszar Zntegrowanych Inwestycj Terytoralnych/area of the Integrated Terrtoral Investment; WS regon Warszawsk stołeczny wg Rozporządzena KE/PL9 NUTS 2; przynależność gmny do obszaru/f a LAU 2 unt belongs to an appoprate group Źródło: oblczena własne Source: own study

7 Ocena kondycj fnansowej obszarów wejskch w województwe mazoweckm Mejsca od 270 do 279 zajmowały gmny o słabej kondycj fnansowej. Należały one nemal wyłączne do obszaru nemetropoltarnego oraz MR, z wyjątkem podwarszawskej gmny Pośwętne (WS), która pod względem kondycj fnansowej znalazła sę na przedostatnm mejscu w rankngu. Wnosk Jak wynka z analz, w latach najlepsza sytuacja fnansowa charakteryzowała gmny obszaru ZIT. Na drugm mejscu znalazły sę gmny OMW. Obszar nowotworzonego regonu NUTS 2 WS charakteryzował sę nższym przecętnym wartoścam analzowanych wskaźnków w porównanu do grupy gmn OMW. Rankng gmn skonstruowany z wykorzystanem metody wzorca rozwoju Hellwga potwerdzł wcześnejsze obserwacje. W klase o dobrej kondycj fnansowej przeważały jednostk OMW (w tym ZIT) WS. Korzystne oddzaływane sąsedztwa Warszawy położene w strefe funkcjonalnej stolcy znajdowało także potwerdzene w przypadku klasy gmn o słabej kondycj fnansowej. Wyjątek stanowła gmna wejska Pośwętne (powat wołomńsk), która została zalczona do nowotworzonego regonu WS. Lteratura BFEPR. Zntegrowane Inwestycje Terytoralne metropol warszawskej. Warszawa: Buro Funduszy Europejskch Poltyk Rozwoju, dostęp: Drejerska Nna, Marola Chrzanowska, Iwona Pomanek Strefa podmejska Warszawy: wybrane zagadnena. Warszawa: Wydawnctwo SGGW. Dylewsk Marek, Beata Flpak, Małgorzata Gorzałczyńska-Koczkodaj Fnanse samorządowe. Narzędza, decyzje, procesy. Warszawa: Wydawnctwo Naukowe PWN. Dylewsk Marek, Beata Flpak, Małgorzata Gorzałczyńska-Koczkodaj Metody analtyczne w dzałalnośc jednostek podsektora samorządowego. Warszawa: Dfn. GUS. Bank danych Lokalnych, dostęp: Hellwg Zdzsław Zastosowane metody taksonomcznej do typologcznego podzału krajów ze względu na pozom rozwoju strukturę kwalfkowanych kadr. Przegląd Statystyczny 4: Pomanek Iwona Pozom rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wejskch województwa warmńsko-mazurskego. Acta Scentarum Polonarum. Oeconoma 9 (3): Rozporządzene Komsj (UE) 206/2066 z dn. 2 lstopada 206 r. zmenające załącznk do rozporządzena (WE) nr 059/2003 Parlamentu Europejskego Rady w sprawe ustalena wspólnej klasyfkacj Jednostek Terytoralnych do Celów Statystycznych (NUTS). Dz.Urz. UE L 322 z , eu/legal-content/pl/txt/?ur=celex:3206r2066, dostęp: Stanny Monka Przestrzenne zróżncowane rozwoju obszarów wejskch w Polsce. Problemy Rozwoju Ws Rolnctwa. Warszawa: IRWR PAN. Stratega Rozwoju Obszaru Metropoltalnego Warszawy do roku Warszawa: Buro Funduszy Europejskch Poltyk Rozwoju, dostęp: Summary The am of the paper was to evaluate fnancal condton of rural and sem-urban LAU 2 unts n the Warsaw Metropoltan Area, the area of Integrated Terrtoral Investment and new regons (PL9 and PL92 NUTS 2 unts) n the lght of the concept of dvson of Mazowecke provnce snce 208. In the year the best fnancal stuaton was observed n the ITI unts. The WMA and PL9 regon were characterzed by relatvely lower values of the analysed ndcators. The rankng constructed usng Hellwg method of development pattern, confrmed earler observatons. Adres do korespondencj dr nż. Iwona Pomanek Szkoła Główna Gospodarstwa Wejskego w Warszawe Wydzał Nauk Ekonomcznych ul. Nowoursynowska 66, Warszawa e-mal: wona_pomanek@sggw.pl